3. Сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Қазақстан территориясының қанша пайызын орманды жерлер алып жатыр?

2. Ірі орман өрттері қай облыстарда болған?

3. Қазақстан ормандарын неше топқа бөліп қарастыруға болады?

4. Бірінші топқа қандай ормандар жатады?

5. Екінші топқа қандай ормандар жатады?

6. Үшінші топқа қандай ормандар жатады?

4. Сондықтан, өйткені, сол себепті жалғаулықтарын қатыстырып, себеп-салдар салалас құрмаласқа айналдырыңыз.

1. Ол баяу оқиды. Ол аз дайындалады. 2. Мен мәтінді түсінемін. Мен сөздерді білемін. 3. Самат досына хат жазбады. Уақыты жоқ. 4. Біз киноға барған жоқпыз. Емтиханға дайындалдық. 5. Ең жақсы тіл – ана тілі. Оны құрметтеу керек. 6. Біз сыйлық сатып алған жоқпыз. Ақшамыз болмады. 7. Ермек сұраққа жауап бере алмады. Сабаққа дайындалмады. 8. Үйге кіре алмады. Кілтімді жоғалтып алдым. 9. Сабаққа бармаймын. Ауырып қалдым.

5. Сөйлемдердің ішінен талғаулықты салаластарды тауып, олардың басқа салаластардан айырмашылығын көрсетіңіз.

1. Не біз барайық, не олар барсын. 2. Ертең мен не театрға барамын, не киноға барамын. 3. Сізге не Мұрат бірдеңе айтқан, не Ержанның сөзін естігенсіз. 4. Әсет біресе жатады, біресе тұрады. 5. Бүгін біз не үйде боламыз, не қонаққа барамыз. 6. Студенттер біресе тақтаға қарайды, біресе дәптерге жазады. 7. Сен біресе қатты сөйлейсің, біресе ақырын сөйлейсің. 8. Жазира біресе кітап оқиды, біресе теледидар қарайды. 9. Не бор жоқ, не тақта жоқ. 10. Не ұшақпен бар, не автобуспен бар.

XIV сабақ

Қазақстанның экологиялық мәселелері.

Сабақтас құрмалас сөйлем. Шартты, мақсат, қарсылықты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемдер.

1. Мәтінге қажетті сөздер мен сөз тіркестерін жаттап алыңыз.

Мәселе - поблема

Шөл - пустыня

Аймақ - регион

Су көздері – водные источники

Шекара - граница

Мұнай - нефть

Ауыр өнеркәсіп – тяжелая промышленность

Жеңіл өнеркәсіп – легкая промышленность

Ауыз су – питьевая вода

2. Мәтінді оқыңыз, аударыңыз. Қазақстанның экологиялық мәселелері

Қазақстанның табиғат жағдайлары алуан түрлі. Қазақстан территориясы кең-байтақ жерді алып жатыр, Батыстан Шығысқа қарай – 2925 км., Солтүстіктен Оңтүстікке қарай 1600 км. Батыс Сібір жазығы мен Орал тауларынан Тянь-Шань таулары мен Қызылқұм шөліне дейін Қазақстанның жалпы ауданы Франциядан бес есе артық. Бірнеше ландшафтық белдеулер бір-бірін алмастырады: орманды дала, дала, шөлейт, шөлді. Қазақстанның Оңтүстік және Шығыс шекараларын биік таулар көмкеріп жатыр.

Қазақстандағы қазіргі кездегі экологиялық мәселелерге байланысты бірнеше экологиялық аймақтарын көрсетуге болады.

А аймағы – Каспий маңы, мұнай өндіру мен өңдеу салаларына маманданған облыстар кіреді. Бұл аймақтағы басты мәселе – табиғи ортаның мұнаймен ластануы.

Қазақстанда мұнай өндіру 100 жылдан бері жүргізіліп келеді. Ескірген технологияларды қолдану орасан зор экономикалық шығындар мен қоршаған ортаның бұзылуына әкеліп соқтырды.

В аймағына еліміздің шығыс облыстары жатады. Қазақстан Республикасының өнеркәсібі жоғары дамыған аймағы. Ірі түсті және қара металлургия, энергетикалық кешен шоғырланған. Бұл аймақтағы мәселер – қоршаған ортада өндірістік қалдықтардың шоғырлануы, ауанның ластануы және ормандардың тозуы.

Бұл аймаққа солтүстік-шығыс облыстар – Шығыс Қазақстан, Павлодар, Қарағанды және Ақмола жатады. Аймақ тау-кен өндіру, көмір өнеркәсібі және жылу энергиясын өндіретін орталық болып табылады. Аймақтың экономикасында ауыр өнеркәсіп, азық-түлік және жеңіл өнеркәсіп маңызды орын алады.

С аймағына оңтүстік аймақтар жатады. Тұрақты сумен қамтамасыз етуді қажет ететін ауыл шаруашылық бағытымен сипатталады. Оңтүстік аудандардағы негізгі экономикалық мәселелер – су ресурстарының жетіспеуі, су көздерінің ластануы, табиғи және мәдени ескерткіштердің бұзылуы. С аймағына Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан және Қызылорда облыстары жатады. Негізгі қызметі – ауыл шаруашылығы. Оны суару үшін Арал және Балқаш бассейндерінің суын пайдаланады. Аймақтың біраз бөлігі ауа райы күрт өзгермелі шөл аймағында жатыр.

Кеңінен белгілі аймақтық экологиялық мәселе – Арал теңізі. Арал теңізінің кеуіп қалған түбінен сарапшылардың мәліметтері бойынша 50-70 мың тоннадан астам тұз көтерілуде. Ауыз су сапасының нашарлығы балалар арасындағы жұқпалы аурулардың жоғары болуына әкеліп соқтыруда.

Су ресурстарын тиімсіз пайдалану, Қытайға судың көптеп берілуіне байланысты Балқаш көліне де Арал тағдыры тууы мүмкін. Қазір су ресурстарына деген қажеттілік 50% ғана орындалып отыр.