31.4 Заң бойынша мұрагерлік

Заң бойынша мұрагерлік кезінде, бір жағынан, асырап алынған және оның ұрпақтары және екінші жағынан, асырап алушы мен оның туыстары қандас туыстарға теңестіріледі.

Асырап алынғандар мен оның ұрпақтары асырап алынушының туған ата-анасы, оның басқа да қандас туыстары қайтыс болғаннан кейін заң бойынша мұрагер бола алмайды.

Асырап алынушылардың ата-анасы мен оның басқа да қандас туыстары асырап алынушы және оның ұрпақтары қайтыс болғаннан кейін заң бойынша мұрагер бола алмайды.

Заң бойынша мұрагерлердің әрбір келесі кезегі алдыңғы кезектегі мұрагерлер болмаған, оларды мұрадан шеттеткен, олар мұраны қабылдамаған не одан бас тартқан жағдайда, (ҚР АК 1074 бабының 5-тармағына сай басқа тұлғалар пайдасына бас тартқан жағдайларды қоспағанда) мұрагерлік құқығын алады.

Заң бойынша мұрагерлердің кезектері. Мұрагер болу құқығын:

1) бірінші кезекте тең үлеспен мұра қалдырушының балалары, соның ішінде ол қайтыс болғаннан кейін тірі туған балалары, сондай-ақ мұра қалдырушының жұбайы мен ата-анасы алады;

2) екінші кезекте тең үлеспен мұра қалдырушының ата-анасы бір, ата-анасы бөлек аға-інілері мен апа-сіңлілері (қарындастары), сондай-ақ оның әкесі жағынан да, анасы жағынан да атасы мен әжесі алады;

3) үшінші кезекте тең үлеспен мұра қалдырушының туған немере ағалары мен апалары алады;

4) төртінші кезекте тең үлеспен мұра қалдырушының алтыншы атаға дейінгілерін қосқанда басқа туыстары алады, бұл ретте туыстық дәрежесі неғұрлым жақын туыстар туыстықтың неғұрлым алысырақ дәрежедегі туыстарын мұрагерлерін шеттетеді.

Туыстық дәрежесінің жақындығы ортақ ата-бабасынан туу саны негізінде анықталады. Әрбір дүниеге келу бір ата (бір туыстық) дәрежесі деп аталады;

5) бесінші кезекте егер мұра қалдырушымен бір отбасында кемінде 10 жыл бірге тұрса, тең үлеспен оның туыстас аға-інілері мен апа-сіңлілері, (қарындастары), өгей әкесі мен өгей шешесі алады.

6) алтыншы кезекте тең үлеспен мұра қалдырушының кемінде бір жыл асырауындағы еңбекке жарамсыз адамдар алады.

Егер заң бойынша мұрагер мұра ашылғанға дейін қайтыс болса, ашылатын мұрадағы оның үлесі ұсыну құқығы бойынша оның ұрпақтарына ауысады. Қайтыс болған мұрагердің үлесі заң бойынша мұрагер ұсынған туыстығы бірдей дәрежедегі ұрпақтар арасында тең бөлінеді.

Тікелей өзінен трайтын туыстық дәреже шектелмей қалданылады, ал көлденең туыстық бойынша мұрагерлік жағдайында ұсыну құқығын тиісінше оның туған аға-інілерін (апа-сіңлілерін, қарындастарын) ұсына отырып, мұра қалдырушының жиендері не оның туған немере ағасын немесе апасын ұсына отырып, немере аға-інілері мен апа-сіңлілері (қарындастары) алады.

Мұра қалдырушының кәмелетке толмаған немесе еңбекке жарамсыз балалары, сондай-ақ оның еңбекке жарамсыз жұбайы мен ата-анасы, өсиеттің мазмұнына қарамастан, заң бойынша мұрагерлік кезінде олардың әрқайсысына тиесілі болатын үлестің (міндетті үлес) кемінде жартысын мұраға алады.

Мұрадағы міндетті үлеске құқығы бар мұрагер үшін өсиетте белгіленген кез келген шектеулер мен жүктеулер өзіне ауысатын мұраның міндетті үлесінен асатын бөлігіне қатысты ғана жарамды болады.

Егер мұра қалдырушымен неке мұра ашылғанға дейін іс жүзінде тоқтатылғандығы және ерлі-зайыптылардың мұра ашылғанға дейін кемінде бес жыл бөлек тұрғандығы дәлелденсе, сот шешімімен ерлі-зайыптылар заң бойынша мұрагерліктен шеттетілуі мүмкін.

31.5 Мұра алу

Мұрагер мұраны алу үшін оны қабылдауға тиіс. Иесіз қалған мүлікті алу үшін мұраны қабылдау талап етілмейді. Мұраны шартпен немесе ескертпелермен қабылдауға жол берілмейді.

Мұра ашылған жер бойынша нотариус мұрагердің өтінішімен оған мұрагерлікке құқық туралы куәлік береді.

Мұрагерлікке құқық туралы куәлік мұра ашылған күннен бастап алты ай өткеннен кейін беріледі.

Мұрагер өзінің мұрагерлікке шақырылғандығы туралы білген немесе білуге тиіс болған күннен бастап 6 айдың ішінде мұрадан бас тартуға құқылы (мұрадан бас тарту мұраның ашылған жері бойынша нотариусқа арыз берумен жасалады), Дәлелді себептер болған жағдайда бұл мерзімді сот ұзартуы мүмкін, алайда бұл екі айдан аспауға тиіс.

Мұрадан бас тартуды кейіннен күшін жоюға немесе қайтарып алуға болмайды. Өсиет қалдырушы мұрадан айырған мұрагерлердің пайдасына мұрадан бас тартуға жол берілмейді.

Мұра қалдырушының несие берушілері өздерінің мұра қалдырушының міндеттемелерінен туындайтын талаптарын өсиетті орындаушыға (мұраны сенімгерлікпен басқарушыға) немесе әрбір мұрагерге ауысқан мүлік құнының шегінде ортақ борышқорлар ретінде жауап беретін мұрагерлерге қоюға құқылы.

Егер өсиет бойынша да заң бойынша да мұрагерлер болмаса не мұрагерлердің ешқайсысының алуға құқығы болмаса, не олардың бәрі мұрадан бас тартса, мұра иесіз деп танылады.

Мұра ашылған күннен бастап бір жыл өткеннен кейін мұра ашылған жер бойынша жергілікті атқарушы органның арызы негізінде сот мұраны иесіз қалған деп таниды.

Иесіз қалған мұра мұраның ашылған жері бойынша коммуналдық меншікке ауысады (өтеді).

Тапсырмалар:

1. Мұра, мұрагерлік, мұра құрамы, мұраның ашылуы, ашылу жері ұғымдарын түсіндіріңіз.

2. Өсиет түсінігі мен ерекшеліктерін атаңыз.

3. Заңды мұрагер бола алмайтын тұлғалар.

4. Өсиеттік бас тарту, мұрагерлік трансмиссия нені білдіреді?

5. Мұраны алу, мұрадан бас тарту ерекшеліктерін атап шығыңыз.

6. Иесіз мұра – қандай мұра?

۞ ۞ ۞ ۞ ۞ ۞ ۞