5.1 Өкілдік түсінігі, белгілері, түрлері

Өкілдік дегеніміз – бір тұлға (өкіл), оған берілген өкілеттіктерге сай екінші бір тұлға (өкілдік беруші) атынан, есебінен және соның мүддесінде мәмілелерді және өзге де заңи маңызы бар әрекеттерді жасау жөніндегі күрделі азаматтық құқықтық қатынас.

Өкілдік белгілері:

- өкіл өз атынан емес, өкілдік беруші атынан әрекет етеді;

- мәміле бойынша құқықтар мен міндеттер өкілде емес, өкілдік берушіде туындайды, өзгереді, тоқтатылады;

- өкіл оған берілген өкілеттіктер шеңберінде ғана әрекет етуге тиіс;

- өкіл ретінде толық әрекет қабілеті бар жеке тұлға немесе заңды тұлға бола алады;

- өкіл арқылы өзіндік сипаттағы құқықтарды жүзеге асыруға болмайды (некеге тұру және т.б.);

- өкіл арқылы кейбір мәмілелерді жасауға болмайды (мысалы, өсиет жасау);

- өкіл өкілдік беруші атынан жүзеге асыратын әрекеттерді өз атына рәсімдей алмайды.

Өкілдік түрлері:

- Заңды өкілдік заңның тікелей көрсетуі бойынша туындайды. Заңды өкіл ретінде ата – ана, асырап алушы, қорғаншы, қамқоршы танылады;

- Шартты өкілдік мәміле негізінде туындайтын құқықтық қатынас (мысалы, сенімхат беру арқылы өкілдікті рәсімдеу);

- Коммерциялық өкілдік – коммерциялық өкіл дербес және тұрақты негізде бір мезгілде шарт жасаушы бірнеше тараптың мүддесін (олардың келісімімен) білдіре алады. Коммерциялық өкілдік өтемелі негізде ғана жүзеге асырылады.

5.2 Сенімхат түсінігі, түрлері, мерзімдері, тоқтатылуы

Сенімхат дегеніміз – бір тұлғаның (сенім білдірушінің) екінші тұлға сенім білдірілген өкілге) беретін жазбаша уәкілдігі. Сенімхат – өкілдік қатынастарын рәсімдеу құралы.

Сенім білдірілген өкіл сенім білдіруші атынан, есебінен және соның мүддесінде үшінші тұлғалармен құқықтық қатынастарға түседі.

Сенім білдірілген өкілге берілген өкілеттіктер сипаты мен көлеміне байланысты сенімхаттың үш түрі болады:

• біржолғы сенімхат. Бір рет нақты құқық және/немесе міндетті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін жазбаша уәкілдік. Мысалы, сенім білдірушінің нақты көрсетілген ай үшін жалақысын алу.

• арнайы сенімхат. Сенім білдірушінің белгілі бір материалдық игілікке байланысты құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін жазбаша уәкілдігі. Мысалы, сенім білдіруші сатып алған автокөлікгін сенім білдірілген өкілдің жол полициясы басқармасында мемлекеттік тіркеуден өткізуі, мемлекеттік нөмір алуы, оны сақтандыруы, салығын төлеуі және т.с.с.

• бас сенімхат. Сенім білдірушінің белгілі бір материалдық игілікке немесе өзге де құқықтық әрекетке байланысты кез келген құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін жазбаша уәкілдігі. Мысалы, сенім білдірушінің тұрғын үйіне қатысты заңнамамен тыйым салынбаған кез келген мәмілені жасауға берілген сенімхат.

Сенімхаттың әрекет етуінің жоғары мерзімі үш жыл. Егер оның әрекет ету мерзімі көрсетілмесе бір жылға ғана жарамды. Егер, сенімхатың берілген уақыты көрсетілмесе, ол жарамсыз.

Қайта сенім білдіру алғашқы берілген сенімхатта көрсетілсе ғана күші бар.

Сенімхаттың тоқтатылу жағдайлары:

- мерзімі аяқталса;

- сенімхатты берген тұлға сенімхаттың күшін жойса;

- сенімхат берілген тұлға одан бас тартса;

- сенім білдіруші қайтыс болса, әрекетке қабілетсіз, шектеулі әрекет қабілеті бар, хабар ошарсыз кетті деп танылса;

- заңды тұлға тоқтатылса және өзге де заңнамада және/немесе шартта көзделген жағдайларда сенімхаттың қолданылуы тоқтытылуы мүмкін.

Тапсырмалар:

1. Өкілдік пен сенімхаттың арақатынасы мен ерекшеліктері неде?

2. Өкілдік қатынастары қандай шарттан көрініс табуы мүмкін?

6 – тарау. Мерзімдер. Талап қою мерзімі (ҚР АК 172-187 баптары)