Мовазнауства- навука пра натуральную чалавечую мову увогуле і мовы свету як яе прадстаунікоу.

Агульнае повазнауства-вывучае універсальныя асаблівасці і заканамернасці мовы.

Прыватнае мовазнауства-вывуч канкрэтныя мовы, іх гісторыю,дыялекты або групу родасных моу.

Тэарэтычнае- тыя ж самыя праблемы як і агульнае,толькі арыентуецца на адну мову.

Прыкладное-выкарыстанне мовазнаучай тэорыі на практыке.

Апісальнае-мова у пэуны момант яе гістарычнага развіцця.

Гістарычнае-мова у працэсе яе гістар развііцця.

Супастауляльнае-адметнасці канкрэтная мовы у параунанні з іншымі.

Тыпалагічнае-еднасныя структурныя і функцыйныя рысы розных моу,лексіку,фанетыку..

Этнаграфія-этналінгвістыка;сацыялогія-сацыялінгвістыка;семіётыка-лінгвасеміётыка(знакавыя сіст)

Функцыі мовы: камунікацыйная,інтэграцыйная,эмацыйная,экспрэсіуная,апеляцыйная,валюнтатыуная,пргматычная,эстэтычная,кантактаналаджвальная,метамоуная,кагнітыуная,гнасеалагічная,акумуляцыйная,інфармацыйная.

Мова-сістэма адзінак і правіл іх функцыянавання,якія выкарыстоуваюцца як найважнейшы сродак зносін паміж людзьмі.

Мауленне-канкрэтнае гаварэнне,якое адбываецца у часе і увасабляецца у гукавай ці пісьмовай форме.

Мова:абстрактная і узнауляльная,патэнцыйная,стабільная,мае узроун будову,першасная,незалежн ад сітуац,не можа быць ацэнена.

Мауленне: канкрэтнае і непацторнае,актуальнае,зменлівае,лінейная узр будова,другаснае,сітуацыйна абумоуленае,можа быць ацэнена.

Знак- матэр прадмет,які выступае прадстауніком інш прадмета і выкарыст для атрымання, захоув і перадачы інфарм.

Моуны знак-двухбаковая адзінка,якая мае форму(матэр частка) і змест(ідэальная ч)

Прыметы: матэрыяльнасць,псіхічнасць,двухбаковасць,адвольнасць,матываванасць,зменлівасць,устойлівасць,лінейн па форрме,асіметрычны,дінгвасацыяльнасць,гукапераймальнасць.

Структура мовы- сукупнасць сувязей і адносін,якія аб’ядноув моун элементы у адно цэлае.

Моун узровень-сукупнасць аднародных адзінак мовы і правіл іх функцыянав.

Фанемна-фанема,марфемны-марфема,лексшчны-слова(лексема).сінтаксічны-сказ,тэкст.

Фанемн функц- будаунічая,перцептівная…

Фаналогія-раздзел мовазн,вывуч гукавыь лад мовы і маул.

Фанетыка-раздзел фаналогіі,вывучае гукавыя адзінкі і сродкі маулення.

Бывет:агульная,прыватная,апісальная,гістарычная,супастауляльная,эксперыментальная.

3 Аспекты: акустычны(фізічныя якасці),артыкуляцыйны(утвар маул апаратам),лінгвістычны(ф-цыі у мове)

Акустычн асабл: сіла,вышыня,працягласць і тэмбр

Кінема-праца аднаго органа маулення пры вымауленні ізаляванага гука.

Функцыі арганау маул:

Актыуныя-галасавыя св,язык,губы,мяккае падняб,язычок,ніжняя сківіца

Пасіуныя- зубы,альвеолы,цв паднябенне і верх сківіца.

Акт органы:

….гл св Напружаные і вагаюцца(сільна,не сільна-галосны і санорны,не напр-глухія)

….Язк удзельніч(язычная) д,т,н,дж,ч…

….Нёбная занавеска.еслі поднята то ртовы, еслі апушчана-назальны

….язык,….язычок,…губы,…ніжн челюсть,…спінка языка.(. поднята-мягкій,апушч-твёрд.)

Тыпы прыград: смык,шчэль,смык і проход

/Класіфік галосн:

Паводле руху языка па гарызант (уперад і назад):

пярэдн раду-і,э(язык уперад)

сяр раду- ы,а(нейтральн)

задн-у,о(назад)

Рух па вертыкалі:

Верх пад’ём-і,ы,у(самае выс падым языка)вузк раскрц рота

Сяр пад-э,о(сяр становішча)сярэдн раскр рота

Ніжняга пад’ёму-а(нізк становішч)шырокае

Лабіялізаваныя-о,у

Нелабіяліз- а,і,э,ы

Нёбная занавеска или мягк паднеб).еслі поднята то ртовы, еслі апушчана-назальны

Класіфікацыя зычных

Месца утвар: 1)губныя,2)язычныя 3)увулярныя 4)гартанныя 5) фарынгальныя

Губныя: губна-губныя-губа+губа--- б,бь,п,пь,м,мь..

губна-зубныя—губа+зубы---в,вь, ф,фь.

Язычныя: пярэднеязычн-д,т,з,с,л,с,ц,дз,ж,ш,дж,ч,н,р

Заднеяз---г,к,х ,га

Сярэднеяз- J(й краткий в бел языке)

Спосаб утвар:

Змычна-выбухн-б,бь,д,т,к,кь(п,к)

Шчылинныя—в,вь,з,зь,ж,жь,га,ф,фь,с,сь,ш,х,хь,ў ,й.

Змысна шчылінныя(афрыкаты)—дз,дзь,дж,ць,ц,ч

Змычна-праходныя:насав---м,мь,н,нь…..бакав---л,ль

Дрыжачыя-Р,рь

Суадн голасу і шуму:

Шумныя: звонкія-б,д,дж,ж,з,в

Глухія—п,т,ч,ш,с,ф,х

Санорныя: м,л,н,р,й

Палаталізацыя-памякчэнне зычных. Могуць быць усе,акрамя ж,ш,ч,р,і ў,дж

Палатальны й(только как джэй)

Велярызацыя- дадатковая артыкуляцыя, у выніку якой задняя частка спінкі языка збліжаецца я мяккім паднябеннем.

Лабіялізацыя-як дадатк артыкуляцыя абумоуліваецца фанетычн пазіцыяй гукау і прыводзіць да узнікнення іх камбінаторных варыянтау.

Фраза- найбольшая адзінка мауленчай плыні,якая вымауляецца з закнч інтанацыяй і адмяжоув ад наступн адзінкі працягл паузамі.

Мауленчы такт(сінтагма)-частка фразы,якая вымаул без прыпынку,без законч інтанац і аддзял ад наступн урыука непрацягл паузай.

Фанетычнае слова- частка мауленч такта,якая вымаул з адным націскам.

Пракліза- прымыканне ненаціскных слоу да наступн націскнога

Энкліза-прымык ненац слоу да папярэдн ненаціскн.

Тэорыі:

Артыкуляцыйная- склад-частка слова,якая вымауляецца адным выдыхальным штуршком паветра.

Санорная- склад-частка фанетычнага слова,якая складаецца я найбольш гучнага або спалучэння больш і менш гучнага гукау.

Мускульная- склад-частка мауленчага такста,якая вымауляецца адным імпульсам мускульнага напружання мауленчага апарату.

Склады: складовыя ці нескладовыя

Склады: адкрытыя і закрытыя, прыкрытыя і непрыкрытыя.

Адкрыты-заканч галосным. Закрыты-зычным.

Прыкрыты- пачынаецца зычным. Непрыкрыты-галосным

Націск- вылучэнне у мауленні асобных элементау фанетычнымі сродкамі.

Тыпы: сілавы,музычны,колькасны.

Свабодны націск- калі ён можа стаяць на любых складах слова. Можа быць рухомым і нерухомым.

Рухомы мяняе сваё месца пры утвар формау слова. Нерухомы не змяняе сваё месца у розных словаформах

Звязаны націск-слоуны націск у тых мовах,дзе ен замацаваны за адным пэуным складам у словах

Фразавы націск-выдзяленне аднаго з слоу у фразе

Тактавы націск-выдзяленне аднаго са слоу у такце

Інтанацыя- рытмічна-меладычны малюнак вуснага маулення,адзінства узаемазвяз кампанентау-мелодыкі.тэмпу… ,а таксама паузау і фразав.націску

Фанетычн працэсы-гукавыя змены,якія залежаць ад пазіцыі гукан е слове або уплыву аднаго гука на іншы

Рэдукцыя-змяненне акустычных і артыкуляцыйных хар-ак звука у ненаціскным становішчы.

Поуная рэдукцыя- зусім знікае галосны гук(жаваранак і жауранак)

Колькасная рэдукц- змяншэнне працягласці ненаціскнога галоснага, які не змяняе якасці і гучыць амаль як і націскны(дым-дымоу-дымавы,сад-садоу-садавіна)

Якасная рэдукц-страта ненаціскным галосным сваёй якасці.(дом-дома-домоводство,тёплый-тепло-тепловатый)

Сінкопа-выпадженне гука або спалуч гукау унутры слова(гэтакі-гэткі)

Апокапа-адпадзеенне канцавога ненаціскнога галоснага або спалуч яго з зычным(дзесьці-дзесь)

Аглушэнне на канцы слова(ног-нох)

Пратэза-унікненне гука у пачатку слова.

Кансанантная пратэза-унікн зычных перад неуласц мове пачатк галосн(возера,вуха)

Вакалічная пратэза- узнікн галоснага перад пачатковым спалуч зычных,цяжкім да вымаул(імгла,ільду,аржаны)

Акамадацыя- частковае прыстасаванне артыкуляцыі сумжных галоснага гука да зычнага або наадварот

Вакалічная акамад- прстысаванне галосных да зычных.

Прагрэсіуная акамад- экскурсія наступнага гука прыстасоуваецца да рэкурсіі папярэдняга.(тук ш цюк,нос і нёс)

Рэгрэсіуная акамадацыя-рэкурсія папярэдн гука прыстасоуваеууа да экскурсіі наступнага.(гуз і гусь,)

Асіміляцыя- артыкуляцыйна-акустычнае прыпадабненне аднатыпных гукау у межак слова ці спалучэння слоу

Кансанатная асіміл-паміж зычнымі

Поуная асіміл- калі адзін гук цалкам прыпадабняе да сябе другі.(пераклаччык-перакладчык)

Няпоуная асіміляцыя-пры якой адзін гук прыпадабняецца да другога няпоунасцю,часткова-па адной ці некалькі прметах. Бывае- па звонкасці(прозьба) ,глухасці(лыжка),мяккасці(вясьне),цвёрдасці(астраханскі) шыпячасці(перапішчык), глухасці і мяккасці(весьцьі), глухасці і шыпячасці(перакашчык)

Прагрэсіуная асімл- пры якой папярэдні гук прыпадабняе сабе наступны.

Рэгрэсіуная асіміл- пры якой наступны гук прыпадабняе сабе папярэдні.

Дысіміляцыя- распадабнне двух аднолькавых гукау у выніку чаго адзін з гукау у слове замяняецца іншым,менш падобным

Гаплалогія-выпадзенне у выніку дысіміляцыі аднаго з 2 аднолькавых або падобных сусудн складоу на стыку марфем.(мінералогія,марфаналогія)

Дыярэза-выпадзенне гука у спалуч зычных,выкідка(капусны,сэрца,бліснуць)

Эпентэза-устаука гука у сярэдзііну слова( стадыйон,журавель-журавль)

Метатэза-перастаноука сумежных і несумежн складоу у слове

Кансанатная канстракцыя-сцяжэнне двух сумежных зычных у адзін(беларусскі-беларускі,французскі-францускі)

Фанема- найменьшая гукавая адзінка мовы,якая служыць для утварэння,распазнання і адрознення слоу,марфем..(Фанеміка)

Функцыі: 1) перцэптыуная-гукі маул успрымаюцца слыхам