28-сабақ

Экономикадағы экология

!

1-тапсырма. Біліп алыңыз.

Елімізде жасалынатын кез келген жобада негізгі үш мәселе ескерілуі қажет. Біріншісі – пайда, екіншісі – сол жобаны жүзеге асыратындардың әлеуметтік жағдайы, ал үшіншісі – экологияны бүлдірмеу. Біздің заңдарымызда осы үш мәселеге ерекше мән берілуі тиіс.

2-тапсырма. Мәтінді оқыңыз.

Адамның табиғат байлықтарын есепсіз пайдалануы, табиғи орта заңдылықтарын ескермеуі экологиялық зардаптарға әкеліп соқтыруда. Қазіргі кезде экологиялық зардаптар ғаламдық сипат алуда. Грек тілінен аударғанда «үй, қоныс» деген мағына беретін экология ұғымын ғылымға алғаш рет 1866 жылы неміс ғалымы Э.Геккель енгізген. Экология алғашында тіршілік пен оның мекен ортасының қарым-қатынасын сипаттайтын биологиялық ғылым саласы болған. XX ғасырдың екінші жартысында экология ғылымының ауқымы кеңейіп, табиғат пен адам қоғамы арасындағы күрделі қарым-қатынастарды зерттейтін кешенді ғылым саласына айналды. Сондықтан табиғи ортаның жай-күйі көбінесе «экологиялық жағдай» ұғымы арқылы сипатталады. Экологияның негізгі салаларына мыналар жатады:

Экологиялық білім – балабақша, орта мектеп, лицей, гимназия, колледждерде, жоғары оқу орындарында үздіксіз экологиялық білім беру жүйесін жетілдіру мен ұйымдастырудың мемлекеттік жүйесі.

Экологиялық сараптама – негізінен табиғат құрамдас бөліктерінің өзгеруін, өнімдердің барлық түрлерін сол сияқты адамдардың денсаулығына тигізетін зиянды зардабын анық-тайды.

Экологиялық мониторинг – қоршаған ортадағы табиғат құбылыстарын тұрақты бақылау мен тексеру жүйесі. Ол 3 сатыдан тұрады: негізгі жағдайды бақылау, бағалау, алдын-ала болжау. Экологиялық мониторингтің түрлері ұлттық, аймақтық, жергілікті деп жіктеледі.

Маркетинг – кез келген шаруашылық саласынан пайда табуды жүзеге асыратын шаралар жүйесі. Маркет сөзі ағылшынша нарық және өнімдерді сату мен сатып алу деген ұғымды береді.

Экологиялық маркетинг – табиғат ресурстарын тиімді пайдаланудың барлық жаңа технологиясын сақтай отырып экологиялық таза өнім өндіруді жүзеге асыратын экологиялық бизнес жолы. Экологиялық маркетингтің негізгі мақсаты – тауарларды сату мен сатып алу барысындағы барлық іс-әрекеттерді экологияландыру. Ал оның шешуші міндеттері – жаңа қоғамның талабына сай экологиялық таза өнімді өндіру мен сатудың тиімді жолын ұсыну.

Экологиялық бизнес. Бизнес – жекелеген немесе бір топ адамдардың өздерінің ынтасымен пайда табудың мол көзін іздестіру. Бұл мәселеде де табиғат ресурстары бизнестің көзіне айналады. Соның нәтижесінде, жекелеген табиғат ресурстары жойылып кетуі мүмкін. Осыған орай, табиғат байлығын бизнес көзіне айналдыру бұрынғыдай емес экологиялық талапқа, заңға сәйкес жүргізілуі тиіс. Экологиялық бизнеспен қатар табиғатқа нұсқан келтірмеу, оны бұрынғы қалпына келтіру қарастырылады. Оны бақылауды қоғамдық және мемлекеттік мекемелер жүзеге асырады. Экологиялық бизнес жүйесі төмендегідей құрылымнан тұрады.

Экологиялық нарық (рынок). Экологиялық нарық – тұтынушыларға экологиялық жағынан сапасы жоғары өнімдерді сату мен сатып алуды жүзеге асыратын қызмет жүйесі. Экологиялық нарық – экологиялық өнім мен экологиялық қызметтен тұрады. Экологиялық өнімдер табиғат ресурстарын пайдаланудың әртүрлі қоршаған ортаға зиянсыз жолдарын қарастырады. Ал экологиялық қызмет өз кезегінде зат өндіру барысындағы барлық технологияны сақтау шараларына бақылау жасап отырады. Соның нәтижесінде табиғатқа көп шығын келтіруге жол бермейді. Ол негізінен байқау мен айып салу арқылы жүзеге асады.

Экологиялық менеджмент. Экологиялық бизнес талаптарын орындау менеджмент шегінде ғана жүзеге асуға негізделген. Ол экологиялық маркетинг ережелері мен талаптарына сәйкес жүргізіледі. Менеджмент – барлық бизнес жүйесіндегі жұмыстарды үйлестіруші. Ал оны жүргізуші адамды – менеджер дейміз. Менеджер – өз ісінің шебері болумен қатар, білікті маман әрі экологиялық сауаты болуы керек. Өйткені ол бүкіл экологиялық маркетинг жүйесіндегі пайда табудың көзін қоғамның экологиялық-экономикалық мүддесіне лайықтап жүргізетін елінің патриоты болуы тиіс.

Бүгінгі ғаламдық экологиялық мәселелердің ядросы адам баласының материалдық және моральдық қажетін өтеу болып табылады. Ол үшін табиғат ресурстарын тиімді пайдаланудың маркетингтік жүйесі іске қосылды. Оны өз деңгейінде түсінуіміз және нарықтық жағдайдағы бизнес екенін білуіміз керек.

3-тапсырма. Мәтінмен жұмыс істеңіз.

1. Мәтінді мазмұндап беріңіз.

2. Мәтінге сұрақтар дайындаңыз.

3. Экологиялық апаттар туралы әңгімелеп беріңіз.

4. Еліміздің экологиялық ахуалы туралы айтып беріңіз.

5. Қазақстан экологиясының ертеңі туралы топ болып пікір алмасыңыздар.

?

4-тапсырма. Сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Экологияның негізгі салаларына не жататынын айтыңыз?

2. Экологиялық бизнес жүйесіне не жататынын көрсетіңіз?

3. Экологиялық маркетинг, экологиялық менеджмент дегеніміз не?

4. Адам өз іс-әрекетімен қоршаған ортаға, табиғатқа қалай әсер етеді?

5. Өз қалаңыздың экологиялық жағдайы туралы не айтасыз?

5-тапсырма. Берілген тіркестермен сөйлем құраңыз.

Экологиялық мүдде, экологиялық нарық, экологиялық өнім, экологиялық қызмет, экологиялық бизнес, экологиялық мәселе, экологиялық шығын.

6-тапсырма. Терминдерді аударыңыз.

Экология –

Экологизация –

Экологическая служба –

Экологичность продукции –

Экологическая эффективность средозащитных затрат –

Экологическо-экономический паспорт предприятия –

7-тапсырма. Өлең оқыңыз.

Экология!

Бөтен сөз,

Бір туғаның бірақ та.

Білгенге бұл көсем сөз,

Мәңгі қалар құлақта.

Өз үй – өлең төсегің

Табиғат боп қалады.

Оған атқан кесегің,

Өз басыңды жарады.

Эко ... эко – Үй, Отан,

Ежелден-ақ грекше.

Сөз патшасын ұнатам,

Жүрегіме гүл ексе.

Ақ тілеулі көңілдің.

Бұл көгершін жыры еді.

Экология – өмірдің,

Соғып тұрған жүрегі.

Ей, табиғат балаңмын,

Ертеңіңе алаңмын ...

Денсаулығы ғаламның –

Денсаулығы адамның!

М. Әлімбаев

8-тапсырма. Жоғарыдағы өлеңді өз сөзіңізбен әңгімелеп беріңіз.