VI Analiza I interpretacja

IMPRESJONIZM

• autor impresjonista nieustannie pobudza uwagę odbiorcy, stara się ją przykuć, jak gdyby, wessać czytelnika w wir obrazów, zdarzeń, problemów, nastrojów, uczuć; staranność taka umożliwia uchwycenie „subtelnej gry wzruszeń”;

• problemem zasadniczym jest zachowanie dystansu między opisem a wyjaśnieniem tego, co opisanie; utrzymanie dystansu między obrazem wydarzeń a ich diagnozą należy do funkcji przedstawień czasowych;

• „opóźnione rozszyfrowanie” – najpierw otrzymujemy zespół faktów, których sens jest nam nieznany, a dopiero później ukryty w faktach „kod” zostaje rozszyfrowany. Są 3 przypadki takiego zabiegu:

  1. uszkodzenie „Patny”;

  2. rozmowa Marlowa w szpitalu na temat „różowych ropuch”;

  3. epizod z żółtyma kundlem;

SYMBOLE I STYLE

• pełnią funkcję współorganizowania i wzbogacania treści, nigdy nie są samoistnym składnikiem:

  • mgła, zasłona, cień – symbole trudności, niejasny przedział między rzeczywistością wewnętrzną, psychiczną a zewnętrznym ogółem pojęć, niepewność w widzeniu siebie i własnych ideałów;

  • przeciwstawienie bieli i czerni – idealizm bohaterów, samotność, wystawienie na ciosy;

  • 3 skoki Jima:

    1. niedoszły skok Jima do kutra ratowniczego;

    2. fatalny skok z pokładu „Patny”

    3. wyzwalający skok przez częstokół radży Tunku Allana w Patusanie;

• pierścień dany Jimowi przez Steina – przyjaźń, zaufanie, władza;

• motyle i chrząszcze – dwie strony natury ludzkiej

• styl sprawozdawczy, bezpośredni z domieszką dyskursywności, ironiczny, wiele przytoczeń wypowiedzi innych osób, częste ślady zaangażowania uczuciowego narratora;

• styl bezosobowy, bez ironii, ani śladu emocji;

• fragmenty czysto refleksyjne;

• list, sprawozdanie – napisane stylem podobnym do pisania, ale bardziej rzeczowo sprawozdawczym, pozbawionym ironii, na której miejsce wchodzi składnik posępnej kontemplacji;

• dialogi przytaczane przez Marlowa, każda z cytowanych osób mówi innym językiem; rozmaitość stylów wzbogaca charakterystykę postaci;

• stylem specyficznym, chłopięcym, czasem niespójnym mówi główny bohater – Jim;

KOMPOZYCJA

• zarzuca się utworowi rozpad na dwie części (morską i patusańską); występują zworniki kompozycyjne, łączące obie części np. 3 skoki.

• wielostronne oddziaływanie na zmysły i wyobraźnię, refleksja, badanie „wnętrza” Jima, analiza zagadnień etycznych;

TEMAT

• o przyjaźni, wskazuje na tradycji literatury heroiczno-rycerskiej;

• zrozumienie, aprobata, przyjaźń (np. z Maslowem);

• opowieść o stosunku człowieka do „wspólnoty ludzkiej”;

• kategorie występku, kary, zadośćuczynienia; wina, odkupienie;

• „dotkliwe poczucie utraconego honoru”, hańba i próby odzyskania honoru;

• rozprawa z własnym sumieniem;

• historia konfrontacji obrazu samego siebie z opinią innych;

PSYCHOLOGIA POZNAWANIA

• Lord Jim jako powieść o procesie poznawania drugiego człowieka;

• większa część utworu to relacja o mozolnym dochodzeniu do prawdy o Jimie, jego postępowaniu, charakterze, zasadach;

• „wątpliwości stanowią nierozłączną część ludzkiego poznania”;

• wiedza o jednostce to wiedza o człowieku w stosunku z innymi ludźmi;

MARLOW

• Jim istnieje dla nas dzięki Marlowowi; Marlow jest nie tylko bohaterem, ale też narratorem;

• „filozofujący” przyjaciel Jima;

JIM

• „jeden z nas”, zna różnicę między dobrem a złem, jest świadomym podmiotem moralnym, chce kształtować swoje moralne oblicze, jego problemy moralne reprezentują problemy moralne nas wszystkich, rozważania etyczne jako ogólne refleksje o etyce;

• ma bogatą wyobraźnię, prześladują go straszne wizje;

• egocentryk;

• usprawiedliwienia Jima opierają się na dwóch przesłankach: normy postępowania wolno uzależniać od ich celowości oraz zaskoczenie i oszołomienie jako okoliczności łagodzące;

• ma poczucie własnej niewinności;

• odpowiedzialny za czyny, przemiana charakteru, ewolucja bohatera: od biernego fantazjowania do energicznej aktywności kierowanej troską o innych;

PSYCHOLOGIA A ETYKA

• „bezgraniczna władza”;

• „Człowiek rodzi się wolny, a wszędzie jest w okowach” (Rousseau), Conrad podejmuje debatę z Rousseau; człowiek rodzi się tchórzem, ale powinien zdobywać się na męstwo;

WYOBRAŹNIA I MARZENIE

• 2 różne postawy życiowe; uwydatnienie przemiany duchowej;

• wyobraźnia jako ekspansja psychiczna jednostki, rozszerzenie treści z własnego wnętrza;

• marzenie jest podciągnięciem się jednostki do jakichś ideałów, celów;

• wyobraźni ulegamy – marzenie nas dokądś popycha;

• człowiek żyje na granicy dwóch realności: przyrodniczej, biologiczno-fizycznej i duchowej;

STEIN JAKOREPREZENTANT TRADYCJI

• rewolucjonista 1848 roku, był romantykiem, idealistą idącym za marzeniem, brał udział w Wiośnie Ludów;

LUDZKIE BOHATERSTWO

• jedna z zasad Jima, wg Jima wszyscy ludzie są równi;

• „kraj” jest dla Jima czymś idealnym, skarbnicą wartości;

ROZPRAWA Z BROWNEM

• w Lordzie Jimie są 3 kulminacje psychologiczno-moralne: ucieczka z „Patny”, konfrontacja z „gentelmanem” Brownem oraz końcowa decyzja, by stanąć przed Doraminem;

• rozprawa Jima z Brownem jest sprawdzianem zasad Jima i próbą jego woli;

• Brown – pozbawiony skrupułów bandyta, okrutny, mściwy, traktuje ludzi jak przedmioty, Jim stanowi dla niego przeszkodę w ograbieniu Patusanu;

• niechęć do zabijania u Jima to jeden z głównych wytycznych postępowania, tragiczne jest to, że honorowe postępowanie Jina przynosi zgubę i nieszczęście;

TRAGEDIA HONORU

• Jim podporządkował bieg swego życia honorowi;

• honor jest ośrodkiem treści psychologiczno-moralnych i źródłem decydującego konfliktu fabularnego;

• honor ma 2 oblicza: świadomość i reputację; jego odwrotnością jest hańba;

• Jim początkowo ma wątpliwości, czy jego hańba jest zasłużona, chce uzgodnić własną świadomość;

• Jim stał na gruncie etyki rycerskiej, etyki honoru;

• najtrudniejszą próbą siły woli jest próba miłości, fizyczna klęska – moralne zwycięstwo;

OSTATNIA DECYZJA JIMA

• Jim idzie do Doramina, na pewną śmierć;

• Jim musiał przyjąć odpowiedzialność za swoje słowo, wymagało tego zaufanie, jakim obdarzyli go Patusańczycy;

KONIECZNOŚĆ

• dwa składniki: bezwzględność reguł postępowania stosowanych przez Jima oraz konstrukcja powieści;

• nieubłagalne fatum;

WIZJA ŚWIATA

• „…oboje z dziewczyną opanowali swoje losy. Byli tragiczni.” – to zdanie jako klucz do zrozumienia istoty wizji świata;

• są dwie przyczyny tragizmu: rozdział między człowiekiem a naturą oraz nieuchronny konflikt wartości;

• przypadek, obojętność;

WYMOWA POWIEŚCI

• połączenie rozmaitych gatunków literackich: romansu rycerskiego, powieści wychowania, tragedii, powieści przygodowej, powieści filozoficzno-moralnej;

• utwór ma zakończenie otwarte;

• bezkompromisowość otacza Jima;

• trudność dochodzenia do prawdy i wydawania ocen moralnych, konfrontacja i konflikt zasad;