(19. ) Асноуные перыяды этничнай гисторыи беларусау.

1 Дабеларуски(26т.До нэ.-13ст. Нэ.) 2 беларуски(13ст.-наши дни)

а) даиндаеурапейски(26-рубеж3-2т. до нэ.) а) утварэне бел. Народнасти у межах ВКЛ(13-15696)

б) индаеурапейски(3-2т.-5ст) б) бел. Этнас у складзе палиэтничнай дзяржавы-РП(1569-1795)

в) усходнеславянски(5ст нэ.-13ст. нэ.) в) БЕЛ ЭТНАС У СКЛАДЗЕ Рас. Импер.(1795-1917)

г) бел. Этнас у складзе СССр(пач.20ст.-1991

д) незалежн. РБ(1991-нашы дни)

(20. ) Асновные канцэпцыи происх. беларусиИснуюць 7 канц.

1) финамоуная- Яна грунтуецца на тым ,што финамоунае насельн.жыло тут у старажытнасти аб чым сведчаць частка гедраники Б,Але финамоунае насельництва нашай зямли было асимиливана не беларусами а балтами вследств.чего яно стало субэтнасам не беларусау а балтау2) Балтская-яны жыли тут з мяжы 3-2тыс.,у 5ст. на н6ашы земли пачали перасяляцца славяне усходнияи па канцэпции Сядова1)балты+славю=бел.,2)Скифы+ слав.=укр.,3)финны+слав+укр.=руск. ПАрыцэс касимиляции скончыуся у17ст.Доказы балтскай канц:11-балтския геогр. Назвына Б.,2-цвёрды Гук «Р» у бел. Мове,3-жаночы галавн. Убор намитка,4-культ мужа3) Крывицка-радз.-дрыгавицкая.-Крывичы-славяна-балтская супольнасць.Мова слав,керамикаи бранзалеты славянские,балтския нашыйные грыуни и вяночки.Галоуныя гарады-Полацк,вицебск,Орша,Яны займали цэнтр. И паудн. Б.Некаторыя даследчыки выдзеляюць3 галины крывичоу:полацкия,пскоуския,смаленския.Радзимичы-славяна-балтская агульнасць. Назва ци ад балтскага радзимас-знаходжане.,ци ад Бога-Рода. Жыли у пассожы,асноуныя гарады-Гомель,Чачэрск. Слдав. Элементы:мова сясипрамянёвыя кольцы,керамика,юалтския бранзалетыДрыгавичы-жывуць абапал Прыпяци и поудзень зах.Б.,Гарады:Пинск,Рэчаца,Клецк,Слуцк. Назва: ад балтскага дрыгвас-балота.Мова,керамика-славянские4) Старажытна-руская-у сувязи з тым,што у канцы 9ст. узникае старажытнае-рускае дзяржава-Киевск.Русь,некаторыя даследчыки личаць што за час яе иснаваняуспела утварыцца-старажытная-руская народнасць,якая у сувязиз распадам Киевскай Руси и дала пачатак 3 народам:руск,укр,белар,

5) Русская-беларусы,частка русских сплачоная палякамиа бел мова и дыалект руски6) Польская-беларусы,частка палякау сплачоная рускимиа польская мова,дыалект польский7) Найноушая канц.акадэм. РБ.(Пилипенка)-у сувязи з захопництвам Киевск. Руси манголы-татар.13ст на тэр. Б. хлынули перасяленцы, што паскорыла этнаутварэнне склалися 2 этна-утваральныя цэнтры у падзвине и Падняпроуе и у раёне Проыпяци што прывялок утварэнню Б.

( 21. ) Аб паходжани назвы белая Русь и беларусыЖыхары ранне феадал-й беларуси наз. сябе па назбег-палачане и вицябляне.З часоу утварэня ВКЛ жыхары Зах. и ц.беларуси наз. сябе- литвины, а усх.-рускими.Тэрмин Бел. Русь больш старажытны,чым замоцаване за нашыми землями на увазе киеущыны и уладзимирскага каняства,на Польскай карце 15ст.пад Белай Русью назначаны нашы земли ,масавая ужыване тэрмина бел. Русь пачанаецца з16ст.,ён выцясняе тэрмин-литва. УУ сяраднявеччы слова белы мела 2 значэння1-колер,2-свабодны,т.е земли свабодные ад манг-татар. У раннем сяраднявеччы жыхары называли сябе па назве галоунага горада зямли,палачане-Полацк, у часыВКЛ жыхары зах.и цэнтр.Б. называли сябе-лтцвинами,а усхлдн.Б.-рускими. Тэрмин бел. Пачынаецца з16ст. массавае ужыване з18 ст.,у пачатку 19ст и да п 20 ст тэрмин литвины.Тэрмин Белая Русь- больш старадауни, чым Яго ужыванне за нашим и землями.У 11-12 ст ен ужыв-цца у Уладзимирс Сузд-их зямель.На польскай карте 15ст пад бел Русью надзначаны наши земли массавае ужыванне з 18ст и да 19ст канчаткова термин Литва з наших зямель.У Сяредн. белы мела 2 значени1)свабода2)колер

( 22. ) Палитычны лад у раннем сяраднявечы.У дзярж. Ладзе пераважали дробныя дзярж. Княствы. Кожная минидзяржава мела сталицу. У 9-10ст.-рост гарадов,развицё,рамяства. На Б. узвышалась некальки княствау асноун. Полацкае и Тураускае. Самым значным было Полацкае. Некаторые даследчыки личаць,што Полацк да980 быу саюзникам Киева,аднак незалежн. Гас-ва. У 980 у Полацку правиць князь Рагвалод,Киеуски князь уладзимин захвациу Полацк,забиу Рагвалод и жаниуся на Рагнедзе. У звышэне Полацка пачалося пры правлении Брачыслава(1003-1044),а найбольший росквит адбыуся пры Усяславе Чарадзеи(1044-11010.Тэр. дзяржавы складала=40-50т.км2 и кали у 10ст.у П.=1т чэл.,то у пач.11ст.10-15т.чэл. Полацк праводзиць захопницкую палитыку у 1066 палачане разграбили Ноугарад у атказ пауднёва-руския князи абъединилися и у 1068- битва на Нямизе. Усяслау Чарадзей падманам захоплен,Але праз год ён стау князем киеуским праз 7 мес. бежау у Полацк. Ён падзялиусваё княства памиж 6 сынами. Вышэйшым орг.кираваня-князь,ён стаиць на чале дзяржавы,мае невял. Дружыну не жыве у горадзе зайсае прастол па наследству ци па Запрашэнню;абавязки-абарона,парадак у горадзе.Рада-орг.кир. пры князи з вышэйшых чыноуникау дзяржавы,яе членау пажыцёва назначау князь.Веча-сбор дарослых жыхароу города,вырашае пытане вайны и миру,можа выгнаць князя.

( 23. ) У часы феадальнай раздробленасци.У канцы 12-13ст. Полацк и Тураускае княствы уступили у перыяд феод. раздробленосци,аналагичные працэссы адбываюцца па усёй еуропе,Полацкае княства падзялилася на мелкие княствы. У 12ст. пычынае падымацца Минская зямля,однак у звыша Минска выклыкала, паходы пауднева-русских князев и Минск не став цэнтром объеднання. Туровская земля поделилася на Пинск, Туровск, Клецкое,Слуцкое и ин. Княтства. Яны под уплывом Киевского княтства. У 1201г. крыжаки засновалы Ригу.-яки стау центром ордена мечановцев. Другая погроза з боку манголо-татар яки в 1223 г. захоплюють К.Р.,спавалюють Гомель, Мозырь,однак замацаваться на билорусских землях не змоглы.Тэутонски орден у 1237 яны абъядналися у Ливонски орден.Прыбалты не мели знач гарадоу и не змагли аказать сапративление крыжакам, а полацкае княства у 1207-1208г стратила зап земли Кукенойс и Герцыке и стратила выхад да Балт. мора.

( 24. ) Принятие христианства1 словянские плямены(д-р-к)были язычниками,что зближало их с балтами у пошырени хриытианства. У Европе этапа:1-ад узникнення хр-ва(7-8ст)кали были ахрышчэны римская империя,Византия,империя франков;2-(9-10ст)ахрышчанны славянские народы и пауночная Европа. У 10ст иснавали 2 хрыс. цэрквы:1-усходняя(на чале з папой)и заходняя(на чале з усяленским потрыархом Канстантиенопольским). На Б. хрыст. пришло 2потоками:1-усходняе(з византыи праз киевскую русь);2-заходняе(праз Польшу).На Беларусь Прямых звесток пра хрэшчэння бел. земель няма. Выдома што у канцы 10 ст. у полацку есть православный епископ. Перевагу мело правослауя аб чым сведчыць полоцкая Сафия, Спасо-ефрас. моностырь,Коложская царква у Гродни

( 25. ) Язычнество в Б.в язычнестве бел. Исновала уявлення что свет створан багами. Однак яз. перакрыта пластом хрыстианства. Таму старэйших богов якия отказывали за будову космоса и света мы ведаем ни мало. Старейшые боги:Род,Дзиу,Сварог,дажбог,Стрибог. От стар. Походят молодшие:бог сонца-Зимой Каляда,летом-Ярыла;Пярун;грома и маланки;лада-богиня кохання;Верба-вясны, Жыжань- бог падземнага агня,Зюзя-бог марозау,Цеця-богиня восеньских ураджаеу и тд. Исновали богы войны:Кава,Кара. Ближе до людей былы духи якими заселяна уся природа. Духи подзеляюцца на добрых(Житень,Аусей),неяких(Домовик,Лисовик,Русалка),злые-подзеляюцца на злых духов обмежованнога деяння(Мара,Трасца),злые духи универсальнога деяння(ведьмы,кривасноки,ваукалаки) и злых духау абмежаванага дзеяння маара-насылае злыя сны, Трасцо-насылае лихаманку на дзяцей.

( 26 ) Основние канцепцыи утворення ВКЛ 1) Консервативная(абударский)-ен говориу что Б.-до 1919неимела державности.до сяр.13ст. Б.земли у склади К.Р. а потым под уладой В.князев ВКЛ.ВКЛ-держава литовская,якая захопила рус,бул,укр земли.2) Левая(Ермаловыч):не Литва у суч.розумени,а Бел.земли;распрацавау поняця «гистор. литва».Назва Литва поступово перешла на гэтыя.земли;ВКЛ-з самого початку держава Бел.,а Лит.знать асимялявана Бел.знатью.3) Центрыйская:а)ВКЛ-полеетничная держава,федерация Бел.-Укр-Лит. Земель.б)ВКл прошло розные этапы:до сяр 15ст даминуе лит.знать,з 15ст правые лит и бел знати выроунялися,з 16ст доминуе бел знать

( 27 ) Утворення ВКЛ Гэта выник унутряных-развицце городов,рямисла,агульнисць мовы;из внешних причин(погрозы з боку крыжаков и монголо татар). Па полит.ладу бел.земли-феодальна раздроблены край и у 13ст=20 удельных княцтвов. К початку 13ст узвышаецца Навагрудак,у 40г 13ст жыхары Новогрудка запросили на княження Миндоуга,об чым сведчиць тоя что Миндоуг приняв правослауя,т.ч. Новогрудок стау 1-и столицей ВКЛ и оставауся да 1323 кали столицей стала Вильня.Процес уваходу зямель у склад ВКЛ были розные:1)ядром ВКЛ была Навагрутшеня и захопл земли сеняшняй Литвы.2)Полоцкая земля(одна трець сучасной Б.увайшла у ВКЛ,пасля того як у 1305г помер апошни князь и створылася погроза захопа Полоцка крыжаками,и у 1307 Полоцк подписау договор з князям ВКЛ Витянем аб «уваходжени у склад ВКЛ».3)Витебская земля увайшла у склад ВКЛ у выняку жанитьбы князя ВКЛ Альгерда на витебской кн.Марыи.у др. полове 14ст у ВКЛ присоед. Падняпровье и Пасожа-шляхи у ваходу:добровильно,шляхом захопу.

( 28 ) Унутряный лад ВКЛ ВКЛ-полеэтничная дзержава,до сяр 15ст ВКЛ и Русская, потым ВКЛ Русскае, Жамойское и инш.зем. тэрмин Литва относиуся до зах.Б.и усх.Литвы. Русь-гэта усх.Б. и Укр. У канцы 14ст в.князь Витаут у 1392-1396 провеу рэформу:Яго улада больш значная. ВКЛ подялили на 6 вояводств:Виленское,Трокское,Киевское,Полоцское,Витебское,Смоленское и 2 стараствы,гэта Джмудское и Валынское,на чале их были пажацёвыя ваяводы и старасты назначаные князем. Князь-наивышейши суддзя администратор,гал-камандуючы.Ужо у нач.14ст яго улада абмежаваная. Ствараюцца:рада-совет вышейших чынов пры князи яких пожицёва назнач. князь. У пач. 14ст узникае сойм-заканадаучы орган у склад якого первапачаткого уваходиць усё княства ВКЛ. Поступова перешли да назначення на 2паслы на сойм от кожного повета,якых назн.ваяводы,сойм выбирау великога князя. Асабл. ВКЛ у пораунани з Москвой было исновання у городах Магдебурского права. Киравали городами войты, Яны ци назначалися в.князям ци выбыралися гаражанами. Рада-орган городского самокировання­+лава(орган суда)=магистрат. Жмудь немела своей письмовасти,погэтому ед.мовой стала стара бел. На ей вялася летописання ,выдавалися статуты.

(29) Знешняя палітыка (29) На захадзе асноўным палітычным накірункам барадзьбы ВКЛ была барадьба з крыжакамі. Агрэсія ордэна пагражала фізічным вынішчэннем(прусы і нек. славянскія народы) і анямечваннем. Набегалі штогод. У канцы 14 ст націск узмацніўся іпольскае каралеўства заключыла Крэўскую унію у 1385 з ВКЛ. Па якой Ягайла стаў каралем Польшчы і адначасова ВКЛ. Абяцаў што княства прымя каталіцтва. Пачалося ушчымленне праваслаўных і незадаволенае княства абрала сабе новага князя Вітаўта. Вітаўт і Ягайла заключылі знешнепалітычны саюз, які даў магчымасць у 1410 выйграць Грундвальскую бітву – крыжакі разбіты – нямецкай пагрозы больш не існуе.Складаныя адносіны з Мсквой. Маскоўскія гісторыкі апісваюць працэс збірання славянскіх зямель вакол Масквы як прагрэсіўны, а вакол вільні як іншазеннае захопніцтва. Масква стала пагражать Вільні. З канца 14 да канца 15 перавага у ВКЛ. І мяжа паміж імі у 100 верстах ад Масквы. З канца 15 перавага у Масквы. Яна забірае Вязьму, Чрнігаў, Бранск. Войны ідуць без перапынку: 1492-1494 і самая значная Лівонская 1558-1583 якая рэзка аслабіла ВКЛ.

(30) Рэлегийнае жыцце ВКЛ (30)Найбольш старажытнай хрысциянскай царквой ВКЛ былаправаславная, начале стаяв метрапалит Киевски яки падпарадкованы Канстантинопальскаму. У пачатку 14 ст. киевския метрапалиты стали жыць у Маскве и фактычна стали масковскими метрапалитами и им падпарадкавана царква ВКЛ. У сувязи э тым, што в 14 ст. Масква и ВКЛ стали суседними дзяржавами, якия змагалися памиж сабой за права стать абъяднавчым цэнтрам усходних славян. Пачалася барацьба за стварэнне незалежнай ад Масквы царквы. У 15 ст. утворана литовская метраполия ,якая падпарадковвалася канстанцинопальскаму патрыярху. Аднак у 1589 у маскве установлена патрыяршыства и з 1686 ужо канчаткова праваславная царква ВКЛ падпарадкавана Маскве. Пашырэнне каталіцтва на тэрыторыі беларусі пачалося пазней:З сярэдзіны 13 да канца 14 ст яно распаўсюджваецца марудна, што выклікана тым , што паны падтрымлівалі крыжакоў.Канец 14 другая палова 16 ст каталіцтва становіцца дзяржаўнай рэлігіяй ВКЛ пасля таго як Ягайла у 1386 стаў польскім каралем, ен выдаў шэраг прывілеяў для католікаў, па якім беніфіцій католікаў стаў феодам, а праслаўных не. Па рашэнні гарадзельскай уніі католіка атрымалі перавагуу праве займаць дзяржаўныя пасады. Праваслаўныя пазбаўлены права выбіраць Вялікага князя. Усе гэта у 30гады 13 ст прывяло да грамадзянскай вайны, калі на 4 гады ВКЛ падзялілася на 2 краіны: ВКЛ і ВК рускае(усх. Б). У 1447 эканамічныя правы кат. і прав. выраўнеды і да пачатку 16ст кат. і прав. насельніцтва уроўнена ў правах, аднак вайна аслабіла ВКЛ.

(31) Утварэнне РП (31)Лівонская вайна пачалася як вайна паміж Лівонскім орденам і Масквой, але ВКЛ аказалася уцянутым у вайну. Тэрыторыя Беларусі была зпустошана з 1563. рускія вайска захапілі Полоцк. Пачалася аблога Вільні, таму ВКЛ вымушана была пайсці на новую унію з Польшчай. Умовы Любленскай уніі 1569 з Польшчай:Каралеўства польскае і ВКЛ утвараюць новую краіну – Рэч паспалітую. Сталіца – Варшава. Утвараецца агульны сейм – 150 сенатараў, з якіх 46 з ВКЛ у тым ліку 30 ад беларускіх зямель ВКЛ.Кіруе краінай адін кароль.Агульная тэрыторыя, унутранай мяжы няма, агульнае войска.Законы ВКЛ якія супярэчаць польскім адмяняліся і наадварот.Палякі маюць права валодаць землямі на тэрыторыіі ВКЛ і займаць урадавыя пасады у адмініствацыі ВКЛ і наадваротВКЛ не мае права выбіріць вялікага князя і склікаць агульнадзяжаўныя сеймы асабліва для ВКЛ.Спадчыныя землі ВКЛ (Кіеўсчына, падолле, валынь, падляшша) становяцца спадчыннымі землямі караля РП і фактычна 1/3 пераходіць пад юрыздыкцыю Польшчы.

(32) Барадзьба ВКЛ за пашырэнне праў у РП (32)ВКЛ дабілася каб кожны трэті сейм РП праходіў на тэрыторіі ВКЛ (як правіла у Гродна).Кіраўніком адміністацыі ВКЛ становіцца канцлер.Замест сейма ВКЛ пачалі збіраць генеральныя соймы ў Слоніме.Створаны вышэйшы судовы орган ВКЛ галоўны трыбунал. Рашэнні якога абавязковы на тэрыторіі княства і не падляжалі адмене.У 1583 прынята 3-я рэдакцыя статута ВКЛ у якім няма упамінання аб Любленскай уніі і: а) Забаронена неўраджэнцам княства валодаць зямлей у ВКЛ і займаць урадавыя пасты у адміністрацыі ВКЛ б)Зноў падцвержана дяржаўнасць бел. Мовы у ВКЛ.Захавалася тырытарыяльная абасобленасць мяжы, войска ВКЛ.

(33) Унутранае жыцце РП (33)У 1571 памер апошні са спадчыны каралеў РП Жыгімонт у яго не было дзяцей. Гэта прывяло да змены палітычнага ладу РП. Пачалася эпоха выбіраемых каралеў. Працэс быў доўгім. Патрэбна правесці тры сеймы. 1-шы выбіраў прытындэнта на пост караля, другі распрацовываў умовы па якіх ен стане каралем, трэці каранацыйны (Кракаў). Пры гэтым палякі не падпускалі на трон ВКЛ-аўцаў, а ВКЛ-аўцы наадварот. Таму каралямі станавіліся іншаземныя прынцы, што означала аслабленне. Самым знакамітым такім каралем быў Стэфан Баторый які паходзіў з Трансільваніі (Румынія), з рода Гедымінавічаў. Большую частку каралеўскага жыцця ен правеў у Гродна таму, што РП ваявала з Расіяй, ен вызваліў Полацк, зрабіў аблогу Пскова, захапіў некалькі рускіх гарадоў пасля чаго Лівонская война скончылася. Мір заключаны на тых жа умовах што і да вайны. Пасля смерці Баторыя каралем абраны Жыгімонт 3 які паходіць са швецкага каралеўскага дома Ваза. Ен больш цікавіўся пашырэннем каталіцтва, чым пытаннем павышэння магутнасці дяржавы. 17ст – час войн паміж РП і Масквой якія праходілі на тырыторыі ВКЛ. У 1654 Вільня на некаторы час захоплена рускімі, пасля чаго маскоўскі цар стаў называць сябе “всеявялікіх і малыя і белыя Русі самадзержцы” . Вайна скончылася у 1667 , тэрыторыя Беларусі апустошана. Пазіцыя тыя ж, что і да вайны. Смаленск у Расіі, ВКЛ частка РП. Калі у 1650 насельніцтва ВКЛ – 2,9 млн, то у 1673 – 1,4млн. 17 ст – час упадку ВКЛ таму, што:

1. Адсутнічае моцная каралеўская улада.2. Сейм РП недзееспасобны(з 55 сеймаў, толькі на 7 прынялі рашэнні). За правіла “Ліберум Вета” сейм прымаў рашэнне аднагалосна.3. Шляхта РП мела права утварать узброеныя групоўкі – канфедырацыі, якія паміж сабой і супраць караля.

(34) Рэлігійнае жыцце РП (34) Асноўнымі рэлігійнымі плынямі на тэрыторіі ВКЛ і РП былі каталіцтва і праваславіе. ВКЛ на мяжы каталіцкага і праваслаўнага свету таму, што яго жыхарам цяжка зрабіць выбар (у 15 ст правасласлаўная царква ВКЛ узначальвалася 9 мітрапалітамі. З якіх 5 падпарадковалася Маскве, 4 Рыму, таму Фларэнтійская унія 1437 аб аб’яднанні каталіцтва і праваславія правалілася, у ВКл атрымала падрымку. Пачалося лакальнае цячэнне аб’яднання). Прычыны: У 16 ст праваслаўная царква ВКЛ прыйшла у заняпад таму, што значная частка магнатаў перайшла у пратэстантызм і перастала фінансава падтрымліваць праваславіе. Нізкі адукацыйны узровень.Урадавыя колы ВКЛ хацелі стварыць незалежную ад Масквы царкву. Гедыен Балабам, Деніс Збірульскі, Панас Пельчыцкі выступілі з ідэяй стварэння уніяцкай царквы. У 1596 была заключана брэская царкоўная унія, прынята рашэнне аб стварэнні уніяцкай грэка-каталіцкай царквы. Уніяцкая царква:Абраднасць пакінула праваслаўную.Багаслужбовая мова беларуская.Падпарадкавана Рымскаму.Пашырэнне уніяцтва у першыя гады ішло адносна мірна, пакуль патрыярх канстанцінопальскі не назначыў праваслаўных епіскапаў на пасады ужо занятыя епіскапамі-уніятамі. Пачаліся спрэчкі, захопы храмаў у якіх урад ВКЛ падтрымліваў уніятаў. Значнай падзеяй стала забойства у 1623 у Віцебску полацкага епіскапа Язафата Кунцэвіча (Першы уніяцкі святы). С канца 17 ст у Рппрызнана роўнасць усіх рэлігійных канфесій. У 18 ст 80% насельніцтва ВКЛ уніяты.

(35) Паделы РП (35)У 18 ст на терріторіі РП адбываліся паўстанні сялян і варожыя деянні груповак шляхты паміж сабой. Суседнія краіны ставяць пытанне, аб тым, што РП не можа навесці парадак на сваіх землях, таму трэба паменшыць яе терріторыю. У 1772 першы падел РП. Расія, Австрыя, Прусія увялі свае войскі. Расія забрала Магілев, Полацк, Гомель – усходняя Беларусь, Австія – Галіцію, Прусія – Памеранія. Першы падел выклікаў рэфармацыйны рух і частка шляхты незадаволеная паделам утварыларэфармацыйную партыю началез графам Патоцкім, якія дабіліся прыняцця 3 мая 1791 канстытуціі РП:

1. Кіруе у РП не выбіраемы, а спадчынны кароль.2. Вышэйшы заканадаўчы орган – двухпалатавы сейм выбіраемы на два гады рашэннем большасці.

3. Урад падатчотны сейму.4. Гараджане маюць права выбірать паслов у сейм і права валодаць зямлей не толькі у гарадах.5. Шляхце забаронена утвараць узброеныя групоўкі.Аднак прыгоннае права канстытуцыя не скасавала. Частка шляхты незадавалена і звярнулась за дапамогай да суседяў у 1793 Расія і Прусія увялі свае вайскі у тым ліку у Варшаву. Пасля чаго запатрабавалі кампенсацыі за навяденне парадку. Расія атрымала цэнтральную Беларусь, Прусія Данцыг і Польшу. Другі падел выклікаў хвалю патрыятызму, што прывяло у 1794 да паўстання якое пачалося у Варшаве, Кракаве, Вільне, Гродне. Павстанцы вызвалі у Варшаву і утварылі часовы урад начале з дыктатарам і галоўнакамандуючым Тадэушам Кастюшка. Часовы урад аб’явіў вайну Расіі і Прусіі. Напачатку перавага у паўстанцаў, але яны не далі вольную сялянам і сялянскі рух не быў массавым. Небыло адінтва паміж палякамі і ВКЛ. На тэрыторыі ВКЛ утварана Літоўска-Беларуская рада начале з ясінскім, якая дейнічала самастойна. Кацятына 2атправіла войскі начале з суворавым, Австрыя і Прусія таксама – паўстанцы праігралі. Апошні кароль РП Аўгуст 4 (станіслаў панятоўскі) адрокся ад прыстола і у 1795 . Апошні трэці падел РП. Яна перастала існаваць як дяржава, а Расія атрымала усю Беларусь.

(37) Грамадска палітычны лад на Беларусі у пачатку 19 ст. (37)Тэрыторыя Беларусі паделена 5 губерняў: Віцебск, Магілев, Гродна, Вільня, Мінск. Асноўным працэсам была раздача сялян расійскім памешчыкам і да 1807 раздана 200.000. Неадбывалася істотных змен і у саслоўным ладе: шляхта якая прысягнула на вернасць цару атрымала правы двара Расійскай Імперыі. Духавенства у большасці было уніяцкім і каталіцкім цярпела уціск ад царскіх улад, а вернікі пераводіліся у праваславіе. Мяшчане страцілі права выбіраць гарадское кіраванне і магдэбургкае права. Сяляне засталіся прыгоннымі але атрымалі права служыць у войску.

(38) Сацыяльна-эканамічнае развіцце Беларусі у першай палове 19 ст (38)Асноўны працэс – разрушенне феадальна-првгонніцкай сістемы і з’яўленне элементаў капіталізма, аб чым сведчыць: а) З’яўленне мануфактур, асноўная частка мануфактур па перапрацоўцы с/г прабукцыі. б) Сярэдіна 19 стагоддя ужываюцца паравыя рухавікі – на Беларусі пачалася прамысловая рэвалюцыя. Рост гарадоў і насельніцтва У 1825 у гарадах – 151.000 чалавек, у 1861 – 320.000 чалавек – 42 гарады. Акрэслілася спецыялізацыя раенаў па вытворчасці с/г прадукцыі, пашыраны пасевы тэхнічных культур. Пашырэнне капіталізма стрымлівала наяўнасць феядальна-баршчаннай сістэмы і памешчыцкага землеуладання. Спробы царскай улады абмежаваць баршчыну трымя днямі у тыдень сутыкнуліся з процідеяннем памешчыкаў і не прыведена у жыцце. Іде працэс драблення сялянскіх наделаў і разарэнне памешчыцкіх маенткаў.

(39) Вайна 1812 (39)У 1789-1794 у Францыі рэвалюцыя якая прывяла да улады Напаліона і буржуазію. Напаліон в 1796-1809 захапіў усю Европу, акрамя Англіі, Швецыі, Расіі. У 1805-1807 Франко-руско-пруская вайна у выніку Напаліон дайшоў да межаў Расіі. Для вайны с Расіяў у Напаліона армія 640.000 з якіх 200.000 палякаў, бо Напаліен абяцаў аднавіць РП у межах 1772. Руская армія 591.000 размешчана па усей тэрыторыі імперыі. Напасрэдна Напаліену процістаяла 230.000. Вайна пачалася у чэрвіні 1812 і да канца ліпеня тэрыторыя Беларусі у французаў. Адносіны да Напаліена дваякія: 1) Ен абяцаў адрадіць ВКЛ – значная частка шляхты і сялян уступіла у армію Напаліена. 2) У сакавіку 1812 прайшоў рэкрутскі набор у армію Расіі. Адносіны да рускіх і французкіх войск дваякія: Вядомы выпадкі дапамогі сялян рускім войскам і выпадкі бунтаў і нападенняў сялян на рускіх памешчыкаў. Тоя ж і з французамі. Вільня здалася без боя і Напаліен абвясціў аб аднаўленні ВКЛ у складе Віленскай, Гроденскай, Мінскай і Беластокскіх зямель. У чэрвені утвораны урад ВКЛ у складе 7 камітэтаў. Ен звярнуўся да насельніцтва з прызывам аднавіць РП. Заходнія вобласці Беларусі гэта падтрымалі. Руская армія адступала. Пасля Барадіно Кутузаў пакінуў Маскву. Парцізанскі рух на Беларусі адзначаўся толькі у магілеўскай і Віцебскай губернях. У кастрычніку Напаліен пакінуў Маскву і толькі 50.000 выйшла за межы Расійскай імперыі. У вайне Беларусь згубіла кожнага чацвертага – 1млн. На палову паменшыліся пасяўныя плошчы, вайна дала надею на адмену прыгоннага права, што не адбылося – узмацніўся рэфармацыйны рух.

(40) Паўстанне 1830-1831. Палітыка русіфікацыі (40)У 1830 у Фрацыі рэвалюцыя. Мікалай 2 аддаў прыказ польскім вайскам на падаўленне рэвалюцыі – пачалося 29 лістапада 1830 у Варшаве паўстанне. Беларускія землі пераведены на ваеннае становішча. Недапамагло і у студені-лютым 1831 студэнцкая молодь Вільні падымае паўстанне. Утвораны Віленскі цэнтральны камітэт паўстання. Аднак плана няма. Калі на Гроденшчыне паўстанне пачалося у маі, то на гомельшчыне у чэрвені-ліпені. Паўстанцаў на Беларусі – 10.000, з Польшчы прыйшлі атрады – 12.000. 19 чэрвеня пад Вільняй паўстанцы прайгралі рашаючую бітву і у жніўні 1831 на Беларусі паўстанне падаўлена. Пачалася русіфікацыя: 1. забаронены назвы Літва, Беларусь, літоўцы, беларусы. Замест іх “севера-западны край”.2. Мяцовая адміністрацыя заменена рускімі перасяленцамі.3. Праведены “разбор шляхты”. Трэба было пісьмова падцвердіть дваранства – 10.000 страцілі.4. У 1832 закрыты Віленскі універсітэт.5. У 1839 рашэнне полацкага царкоўнага сабора ліквідавана уніяцкая царква.6. У 1840 адменена дейнасць статута ВКЛ ад 1588 і на Беларусі пашырана заканадаўства Расіўскай імперыі.7. Массавае закрыцце уніяцкіх і каталіцкіх храмаў і манастыроў.8. Перавод сістэмы адукацыі з польскай на рускую мовы і выцеснена беларуская нават з пачатковай школы.

41)Паўстанне Кастуся Каліноўскага (41)Пасля адмены п/п сяялне незадаволены часова-абавязаным статусам і умовамі адмены п/п. У 1863 пачалося паўстанне у польшчы і Беларусі. 2 напрвмкі паўстання а) Белыя – буржуазія – за РП у межах 1772. б) Чырвоныя – шляхта, інтылігенцыя, сяляне, студэнты – за незалежнасць і рашэнне аграрнага пытання. У сувязі з апошнім чырвоныя падяляліся на: а) правыя – за надяленне сялян зямлей пры канфіскацыі за выкуп памешчыцкіх зямель б) Левыя – за аб’яднанне усіх супраць царызму, рашэнне нац. пытання і за ліквідацыю памешчыцкага землеўладання без выкупу. За кіраўніцтвам паўстаннем у 1862 у Варшаве створаны Нацыянальны Цэнтральны камітэт. У ЛПК уваўшлі чырвоныя і белыя. ЛПК меў мясцовыя адміністрацыі – мінскую, навагрудскую, гроденскую – левую часку якой узначаліў К. Каліноўскі (1838-1864). Разам з Урублеўскім і Раманскім – ен выдаваў газету “Мужыцкая праўда”. 23 стеденя у Варшаве паўстанне. ЛПК прызнаў праграму ЦНК (роўнасць правоў грамадян і ліквідація фіядальных павіннасцяў, захаванне памешчыцкага землеуладання, выкуп зямлі сялянамі: беззямельныя сяляне якія падтрымліваюць паўстанне атрымаюць зямлю. 1 лютага 1863 К.Каліноўскі прызваў да паўстання больш радыкальную палітыку, чым ЦНК (перадаваў зямлю сялянам) таму ЦНК распусціў ЛПК і сфарміраваў новае кіраўніцтва паўстаннем, якое узначалілі левыя. Раскол паўстання дазволіў ужо у маі падавіць паўстанне у Мінскай, Магілеўскай і Віцебскай губернях. Цэнтрам паўстання стала Гроденшчына. У маі 1863 урад пайшоў на уступкі (выкупныя плацяжы паменшыліся на 20% , беззямельныя сяляне атрымалі па 3 десяціны, ліквідаваны часова-абавязаны стан сялян). Гэта скараціла сацыяльную базу паўстанцаў(сяляне 18%). Белыя у роспачы. Кіраўніцтва паўстаннем зноў узначаліў К. Каліноўскі. Створаны падпольны урад – Літоўска-Беларускі жонд. Аднак справа праіграна. Летам 1864 на Беларусі разбіты апошні атрад паўстанцаў. У сакавіку 1864 К. Каліноўскі павешаны у Вільні. Больш за 800 паўстанцаў на катарге. 12.000 выселена з Беларусі.

(42)Адмена прыгоннага права (42)Крызис фиадальнай систэмы узмацниўся, цар зразумеў неабходнасць адмены п/п. Толькі у 1858-1860 на Беларусі больш 40 хваляванняў упраць памешчыкаў. Аляксандр 2 прапанаваў заходнебеларускім памешчыкам распрацаваць умовы адмены п/п. Яны за адмену без зямлі, а усходнебеларускія за надяленне сялян зямлей за выкуп. 19 лютага 1861 прыняты “Маніфест” і “Агульныя палажэнні аб адмене п/п”. На Беларусі рэформа праводіласяна аснове агульнага і двухмясяцовых палажэнняў. У агульных палажэннях дэкларавалі што п/п адменена. Памешчык больш не мог распараджацца сялянамі. Сяляне атрымалі некаторыя грамадянскія правы: яны маглі а) Заключаць зделкі. б) Гандляваць. в) Несці асабістую адказнасць перад судом. Памешчык валодаў той зямлей што і да рэформы. Сяляне маглі выкупіць яе частку аднак праз 9 год, а да гэтага часу яны называліся “часова абавязанымі” і не маглі пакінуць свайго памешчыка і неслі тыя ж павіннасці што і да рэформы. На Беларусі гістарычна склалася 2 формы землякарыстання. У Віцебскаў і Магілеўскаў губернях як і у Расіі існавала сялянская абшчына, таму тут дейнічалі агульнарасійскія палажэнні, тут устаноўлены вышэўшы “ад 4 да 5,5 десяцін і ніжэўшы 1 - 2-3” памер паделу на рэвізіўную душу. У заходніх губернях Беларусі дейнічалі мясцовыя палажэнні, таму што тут было падворнае землекарыстанне. Сяляне атрымлівалі зямлю за выкуп, але не па рыначнаму кошту, а па сумме аброку які яны раней плаціліза зямлю. З гэтай суммы яны плацілі 6% гадавых 49 год і за гэты час выплацілі в некалькі раз больш, чым рыначны кошт іх зямлі. Сяляне незадаволены – больш узмацняецца сялянскі рух.

(43) Палітычныя партыі на Беларусі канец 19 пачатак 20 ст.(43)Усе партыі деляцца на 3 лагеры: 1а. Рэвалюцыйна-дэмакратычны 1б. Нацыянальна-дэмакратычны 2. Ліберальна-буржуазійны3. Кансерватыўна-манархічны

Рэвалюцыйна-дэмакратычны. Асноўная партыя расійскай сацыялдэмакратычнай рабочай партыі (РСДРП) => РКПБ => ВКПб =>КПСС. У 1898 у Мінску асноўны з’езд РСДРП абвясцій аб стварэнні партыі, аднак да 1903 – другі з’езд – гэта толькі разрозненыя СД групы. У 1903 прынята праграма і да 1905 у больасці гарадоў і мястэчак Беларусі створаны СД групы якія аб’ядноваліся створанымі у 1904 ЦК РСДРП на тэрыторыі Беларусіабліснымі камітэтамі: Палескім Паўночна-заходнім На Беларусі пераважала дробная вытворчасць => у дейнасці СД груп значны мелка буржуазійны ухіл і толькі Мінскае, Бабруйскае, Гомельскае і Віцебскае групы былі на бальшавіцкіх пазіціях, а астатнія на меншавіцкіх пазіціях. Бальшавікі і меншавікі – две фракцыі РСДРП у якіх агульная мэта – пабудова сацыялізму, але розныя сродкі дасягнення. Бальшавікі шляхам рэвалюцыі, меншавікі шляхам рэформ, а пакуль трэба дабівацца пашэрэння дэм. ва умовах існуячага дяржаўнага лада. Партыя сацыял-рэвалюцыянераў – эсэры. 1889 – першы з’езд Мінск. Аднак аб’яднанне эсэраўскіх груп у партыю адбылося 1902 два накірунка дейнасці: прапаганда сац. сярод сялянТэрор. Яны лічылі што у Расіі свій пуць да сац. праз сялянскую абшчыну за сацыялізацыю зямлі, што азначала знішчэнне памешчыцкага землеуладання і размеркаванне зямлі сярод сялян. Да 1905 эсэр. групы у усіх гарадах больш за 2500 чалавек. 1А) Палеская сацыялістычная партыя(ППС). У пачатку 20 ст ППС на парыжзкім з’езде 899 – аб пашырэнні дейнасці на тэрыторыі звязанай з польшай і на Беларусі. Аднак частка партыі за саюз усіх нацыя нальнасцяў у барацьбе з царызмам, другая за паўстанне палякаў, беларусаў, украінцаў, літоўцаў за адраджэнне РП у межах 1772. частка партыі якая была у Літве і Беларусі у 1902 выделілася у польскую сац. партыю Літвы з цэнтрам у Гродне працавала на беларускай мове. 2) БУНД (усеагульная яўрэйскі саюэ у Літве Польшчы і Расіі ) Створаны у 1891. Першапачаткова увайшоў у РСДРП на правах аўтаноміі, пасля 1903 асобная партыі. Тры цячэнні: За саюз усіх нац. супраць царызму за дэмакратыю За сац. яўрэйскую дяржаву. За сац. яўрэйскую дяржаву у Палісціне. У 1917 у Беларусі 102 арганізаціі БУНДа – 19.000 чалавек. 1б) Самай значнай беларускай партыяй была Сацыялістычная Грамада (БСГ). Сфармірована у 1903 са студэнтаў. Заснавальнікі браты Іван і Антон Луцкевічы, Вацлаў Іваноўскі, Элаіза Пашкевіч(Цетка). У 1906 – другі зэезд – праграма – мэта – сацыялізм, бліжэйшая задача агульнае выбарчае права і дэмакратычная Расійская федыратыўная рэспубліка, нацыяліз. землі, стварэне нацыянальнага зямельнага фонда. Малазямельным зямлю без выкупа. Асноўная форма землекарыстання – хутары. Быў забаронены продаж зямлі як тавара. Тэрор як форма самаабароны. Асноўная частка БСГ інтылігенцыя,студэнты, шляхта, заможнае сялянства. У 1905 створаны Мінскі і Віленскі камітэты. У 1905-1907 актыўны удел у рэвалюцыі. З 1907-1917 асветніцкая работа. У 1906 выпускаюць газету “Наша доля”, пасля забароны “Наша Ніва”. 2 ЛАГЕР. Гэта розныя партыі кадэтаў (канстітуцыйныя дэмакраты) на Беларусі іх партыя – Беларуская народная сацыялістычная. Стварана толькі у 1916 і толькі ва усходняй Беларусі мела некаторы уплыў. 3 ЛАГЕР. Пачаў стварацца пасля 1915.

(44)Першая руская рэвалюцыя 1905-1907 (44)У пачатку 20 ст пачаўся сусветны эканамічны крызіс які адчуваўся і ў Беларусі. За 1900- 1903 закрылі 532 фабрыкі і завода. Найбольш пацярпела легкая прамысловасць. Крызіс у с/г, асабліва пакутывалі сяляне за малазямелле. Эканамічныю сітуацыю пагоршыла паражэнне царызму у руска-японскай вайне 1903-1904. усе гэта прывяло да першай рэвалюцыі, якая пачалася 9 студеня 1905 у Петраграде, де была расстраляна дэманстрацыя (потым асноўныя сабыція перамясціліся у Маскву, гэта кастрычніцкач усеагульная стачка і снежаньскае узброенае паўстанне). У гарадах Беларусі адбываліся дэманстрацыі салідарнасці, а уздым дэманстрацыў 1 мая. 17 кастрычніка 1905 Мікалай 2 Выдаў маніфест у якім абвешчаны дэмакратычныя свабоды, абяцаў склікаць дяржаўную думу з заканадаўчымі паўнамоцтвамі. 18 кастрысніка у Мінску растрэляны мітынг і кастрычніцкая стачка у Маскве падтрымана стачкамі у Мінску, Гомелі, Пінску. Абяцанне рэформ збіла накал рэў. І узброенае паўстанне не выйшла за межы Масквы. У 1906 выбары у дяржаўную думу. Першая дума кадэцкая. Яе пазіцыя па зямельнаму пытанню і патрабаванне дэмакратыі занатта радыкальныя для царызму і у ліпені 1906 первая дума распушчана. Вынікі рэвалюцыі: 1. Царская Расія з неабмежаванай манархіяй стала абмежаванай.2. З сялян перасталі збіраць выкупныя плацяжы парэформе 1861. грарнага пытання, на што накіравана Рэформа Сталыпіна, праводілі у 1907-1912, накіравана на: Ліквідацыю сялянскай абшчыны, замацаванне зямлі ва уласнасці сялян, шляхам стварэння хутароў і адрубоў, перасяленне сялян у малазаселеныя раёны.

Реформа Сталыпинацель-разрушение крест общины, развитие мелкой крестьянской собственности4 направления 1)-ликвидация крестьянской общины

-расширить возможности длябогатых крестьян -закрепление своей собственности2)-право выхода из общины -развитие мелкого частного крестьянского х-ва3)российская агротехнолог-я революция-комплекс мероприятий по перестройке всей с\х жизни страны4)переселение крестьян на св земли Сибири, Ср. Азии, Дальнего Востока Из общины вышло от 25-33% крестьян

(45)Беларусь у гады рэвалюцыі 1917 (45)Паражэнне якое мела царская Расія у гады першай сусветнай вайны (1914-1918) прывяло да лютаўскай рэвалюцыі у ходе якой цар адрокся ад прыстола – рэспубліка. Быў утвораны часовы урад начале з князем Львовым. У сувязі з тым, што Расія працягвала удел у першай сусветнай вайне втановішча пагоршылася, што прывяло да трох крызісаў часовага урада. Памеры аслаблення яго улада пераходіла да Петраградскага савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў у якім усе большую ролю адыгрывалі бальшавікі. 25 кастрычніка 1917 бальшавікі падымаюць узброенае паўстанне у Петраграде. З лета 1915 тэрыторыя Беларусі (заходняя частка) пад нямецкай акупацыяй. Вайна прывяла да радыкалізацыі насельніцтва і у тойжа день 15 кастрычніка мінскі савет (бальшавікі) заявіў што бярэ уладу у свае рукі. Яны утварылі ваенна-рэвалюцыйны камітэт (ВРК). Начале з Рандэнам і Мясніковым, а меньшавікі, эсэры і вялікаяБеларуская Рада (ВБР) утварылі камітэт выратавання рэвалюцыі начале з Калатухіным. Які з пачатку меў перавагу, аднак бальшавікі апераючыся на салдат заходняга фронта разагналі камітэт выратавання. Да канца кастрычніка савецкая улада усталявана ва усіх гарадах неакупіраванай часкі Беларусі, створаны новыя органы улады: абласны выканаўчы камітэт заходняў вобласці і Савет народных камісараў (СНК) заходняў вобласці і фронту, якія адмаўлялі існаванне нацыянальнага пытання на Беларусі, а БСГ і ВБР і эсэраўскія партыі дамагаліся да рашэння нац. пытання.

(46) Адносіны асноўных палітычных сіл да нац. пытання пасля кастрычніка 1917 (46)Выражэнне нац. пытання адна з цэнтральных тэм сучаснай гісторыі, бо адказвае на пытанне з якого моманту пачынаецца сучасная дяржаўнасць з БНР ці БССР. Тры кропкі погляду:Толькі БССР дала дяржаўнасць Беларусі