Беларуская мова ў хх стагоддзі.
1. Сучасная літаратурная беларуская мова сфарміравалася на аснове жывой мовы народа, сялянства:
а) працэс яе фарміравання супаў з перыядам т. зв. Славянскага Адраджэння;
б) у XX ст. беларуская мова ўступіла неўнармаванай і некадыфікаванай па прычынах адсутнасці ўласнай дзяржаўнасці, забароны ў грамадскім жыцці.
2. 1906-1915 гг. – першая спроба замацавання асноўных норм літаратурнай беларускай мовы:
а) з’яўленне першай беларускай газеты “Наша ніва”;
б) суіснаванне на старонках газеты розных варыянтных форм, вытокамі якіх былі паўднева-заходні і паўночна-ўсходні беларускія дыялекты.
3. Выхад у свет дапаможнікаў, мэтай якіх стала кадыфікацыя правапісных і граматычных норм беларускай мовы:
а) 1917 г. – браты А. і Я. Лесікі апублікавалі першы дапаможнік “Як правільна пісаць па-беларуску”;
б) 1918 г. – выданне “Беларускай граматыкі для школ” Б. Тарашкевіча, у якой аўтар апісаў усе ўзроўні моўнай сістэмы з пункту погляду іх нарматыўнасці, правіл перадачы на пісьме.
в) выхад граматыкі Б. Тарашкевіча стаў пачаткам працэса стабілізацыі правапісных норм беларускай літаратурнай мовы.
4. 20-ыя гады – ажыццяўленне палітыкі беларусізацыі:
а) беларуская мова набыла статус дзяржаўнай;
б) звыш 89 працэнтаў школ мелі беларускую мову навучэння;
в) каля 90 працэнтаў літаратуры, якая выпускалася, была беларускай;
г) беларуская мова стала мовай справаводства, навукі.
5. 30-ыя гады – усталяванне сталінскага таталітарнага рэжыму спыніла працэс беларусізацыі:
а) кампанія па “выкрыццю” “нацыянал-дэмакратаў”;
б) беларусізацыя стала кваліфікавацца як памылка;
в) 1938 г. – пастанова СНК і ЦК ВКП (б) “Аб абавязковым вывучэнні рускай мовы ў школах нацыянальных рэспублік і абласцей”.
6. Другая палова XX ст. – функцыянаванне беларускай літаратурнай мовы ва ўмовах канкурэнцыі з рускай мовай:
а) нацыянальна-моўная палітыка, якую праводзіла партыйна-дзяржаўная наменклатура, мела русіфікатарскі, антыбеларускі характар;
б) 50-80-ыя гады – хуткае звужэнне сфер выкарыстання беларускай мовы (скарачэнне тыражоў беларускамоўных выданняў, перавод беларускіх школ на рускую мову навучання і г.д.);
в) страта ў значнай часткі насельніцтва пачуцця каштоўнасці нацыянальнай моўнай спадчыны.
7. канец 80-ых – пачатак 90-ых гадоў – пачатак адраджэння беларускай мовы:
а) 1990 г. – беларускай мове, у адпаведнасці з прынятым Вярхоўным Саветам Беларусі Законам аб мовах, быў нададзены статус дзяржаўнай;
б) пашырыліся яе функцыі ў сістэме адукацыі;
в) павялічыўся аб’ем камунікацыі на беларускай мове.
8. 1995 г. – правядзенне рэферэндуму, вынікам якога стала дзяржаўнае двухмоўе ў рэспубліцы.
9. Нягледзячы на неспрыяльныя сацыяльна-палітычныя ўмовы, сення беларуская літаратурная мова – адна з багатых і развітых моў, прадстаўленая ўсімі функцыянальнымі стылямі і жанрамі.
Заданне 2. Падбярыце з любога тэксту 10 прыкладаў марфалагічнай інтэрферэнцыі (па пяць форм роднага склону і па пяць форм меснага склону адзіночнага ліку рускіх і беларускіх назоўнікаў другога скланення), а таксама 5 прыкладаў сінтаксічнай інтэрферэнцыі:
Марфалагічная інтэрферэнцыя.
Родны склон:
1. сделан из металла – зроблены з металлу;
2. вывоз песка – вываз пяску;
3. нет контроля – няма кантролю;
4. значение тока – значэнне току;
5. нет опыта – няма вопыту
Месны склон:
1. постоянно в движении – заўседы ў руху;
2. рисовать на снегу – маляваць на снезе;
3. вода в ведре – вада ў вядры;
4. ехать в поезде – ехаць у цягніку;
5. мечтал о подвиге – марыў аб подзвіге.
Сінтаксічная інтэрферэнцыя.
1. послать за сыном – паслаць па сына;
2. извинить друга – прабачыць сябру;
3. стремиться к совершенству – імкнуцца да дасканаласці;
4. думать о результатах – думаць пра вынікі;
5. пойти за водой - пайсці па ваду.
Заданне 3. Падбярыце па тры выразы з публіцыстычнага, навуковага і афіцыйна-справавога стыляў і складзіце з імі сказы выразнай функцыянальна-стылявой прыналежнасці.
Публіцыстычны стыль.
1. Метадычнае аб’яднанне
Увага! 20 лістапада 2011 года адбудзецца метадычнае аб’яднанне класных кіраўнікоў. Прысутнічаць абавязкова павінен кожны.
2. Агляд-конкурс прафесійнага майстэрства
Горад Барысаў стаў цэнтрам правядзення другога па ліку агляду-конкурсу прафесійнага майстэрства сярод каманд дарожна-патрульнай службы Мінскай вобласці.
3. Надзвычайнае здарэнне ў нацыянальным аэрапорце
Надзвычайнае здарэнне ў мінулую суботу было зафіксавана ў нацыянальным аэрапорце “Мінск”: тут адбылося загаранне ўнутры металічнага кантэйнера.
Навуковы стыль.
1. Элементы мінеральнага жыўлення
У выніку аналізу паказчыкаў колькасці асноўных элементаў мінеральнага жыўлення ў лісцях (ігліцы) дрэў гарадскіх зялёных насаджэнняў можна зрабіць вывад, што даступнасць элементаў мінеральнага жыўлення ў гарадскіх умовах намнога ніжэй, чым у натуральных.
2. Памер стэка – навуковы стыль
Памер стэка залежыць ад рэжыму работы мікрапрацэсара і не можа быць больш за 64 Кбайт (бо 4Гбайт у забароненым рэжыме).
3. Электрарухавік
Магнітнае поле ў электрарухавіку ствараецца альбо з дапамогай апалых магнітаў, альбо ўзбуджальнымі абмоткамі, якія абцякаюцца токамі.
Афіцыйна-справавы стыль.
Навучальны год – афіцыйна-справавы стыль
У школе ў 2010-2011 навучальным годзе навучалася 557 вучняў у 24 класах: 8 пачатковых класы з колькасцю 209 вучні і 16 класаў базавай і сярэдняй школы з колькасцю 348 вучань.
2. Адказнасць за эканамічныя правапарушэнні
Суб’екты прадпрымальніцкай дзейнасці, якія ўчынілі эканамічныя правапарушэнні, нясуць адказнасць на падставе адпаведных актаў заканадаўства.
3. Забеспячэнне доступу да інфармацыі
Дзяржавы-удзельнікі прызнаюць важную ролю сродкаў масавай інфармацыі і забяспечваюць, каб дзіця мела доступ да інфармацыі і матэрыялаў з розных нацыянальных і міжнародных крыніц.
Заданне 4. Выпішыце з артыкула па спецыяльнасці (фізіка, матэматыка, праграмаванне, уводзіны ў спецыяльнасць і інш.) 20 словазлучэнняў (ці слоў) і перакладзіце іх на беларускую мову. У тэрміналагічным слоўніку ці ў слоўніку прафесіяналізмаў знайдзіце тлумачэнні гэтых слоў.
1. аварийная остановка – аварыйнае спыненне:
а) спыненне выканання праграмы, задачы, вылічальнага працэсу ў выніку памылкі, выяўленай аперацыйнай сістэмай;
б) супын працэсару з-за памылкі ў праграме ці ў абсталяванні.
2. кривая – крывая:
непрамая лінія;
3. администратор данных – адміністратар даных:
эксперт, які забяспечвае адзінства і скаардынаванасць базы даных і іншых інфармацыйных служб прадпрыемства, мае поўнае уяўленне аб даных.
4. точка – пункт:
месца, якое не мае вымярэнняў, не падлягае вызначэнню.
5. буфер обмена – буфер абмену:
абсяг памяці для захавання і абмену тэкставай інфармацыі, вызначанай карыстальнікам паміж дастасаваннямі.
6. доступ – доступ:
працэдура ўсталявання сувязі з запамінальнай прыладай ці сістэмай для маніпулявання данымі.
7. индексирование – індэксаванне:
а) працэс апісання зместу дакументаў i запытаў у тэрмінах інфармацыйна-пошукавай мовы; вызначэнне дакументаў набору ключавых словаў, якія адлюстроўваюць яго сэнсавы змест.
б) індэксаванне адрасу – сістэма вылічэння выканаўчага адраса, пры якой улічваюць індэкс адраса
8. индикатор – індыкатар:
а) элемент даных, які адлюстроўвае змяненне стану прылады альбо даных у працэсе працы вылічальнай сістэмы ці выканання асобнай праграмы;
б) прылада для візуальнага адлюстравання інфармацыі.
9. интранет - iнтранэт
унутраная прыватная сетка арганізацыі, пабудаваная з выкарыстаннем пратакола TCP/IP.
10. инициализация – ініцыялізацыя:
усталяванне праграмных пераменных у нуль ці вызначэнне для ix другіх пачатковых значэнняў перад выкананнем праграмы.
11. компьютерная программа - -камп'ютарная праграма:паслядоўнасць інструкцый, прызначаных для выканання прыладай кіравання вылічальнай машыны.
12. каталог – каталог:
даведнік файлаў і бібліятэк са спасылкамі на іх месцазнаходжанне. Выкарыстоўваецца аперацыйнай сістэмай для хуткага пошуку патрэбнага набору даных.
13. консоль – кансоль:
прылада, якая забяспечвае ўзаемадзеянне аператару ЭВМ з апэрацыйнай сістэмай. Адрозніваюць асноўную і дапаможную кансолі. У якасці кансолі, як правіла, выкарыстоўваецца дысплэй.
14. образ – вобраз:
а) аб'ект, які даследуецца ў сістэме распазнавання вобразаў;
б) копія даных, якая захоўваецца ў памяці.
15. переменная – пераменая:
а) аб'ект у праграме, які мае імя і значэнне пэўнага тыпу; значэнне можна атрымаць і змяніць праграмай;
2) асацыяцыя (імя, значэнне);
3) асацыяцыя (імя, адрас значэння).
16. пиктограмма – піктаграма:
адмысловы, адменны сімвал, іерогліф, які ўжываецца ў меню, каб выключыць залежнасць ад фраз натуральнай мовы.
17. пользователь – карыстальнік:
абанент (карыстальнік) сеткі ці сістэмы, які мае доступ да сістэмы апрацоўкі даных праз карыстальніцкую станцыю, працоўную станцыю, тэрмінал.
18. компьютерная сеть - камп'ютарная сетка: сістэма сувязі двух ці больш камп'ютараў і/ці камп'ютарнага абсталявання (серверы, маршрутызатары і іншае абсталяванне).
19. тело – цела:
нутраная частка інфармацыйнага аб'екту, якая змяшчае паведамленне ці апісанне нейкага дзеяння.
20. эмуляция – эмуляцыя:
імітацыя функцыянавання ўсёй ці часткі адной сістэмы сродкамі іншай сістэмы без страты функцыйных магчымасцяў ці скажэння атрыманых вынікаў.
Заданне 5. Падбярыце тэкст на рускай мове (100 – 120 слоў) па спецыяльнасці, у якім былі б дзеепрыметныя словазлучэнні з суфіксамі -ущ- (-ющ-), -ащ- (-ящ-), -ем- (-им-) і перакладзіце яго на беларускую мову.