32.Сялянская рэформа 1861 г. Буржуазныя рэформы 60-70 гг. 19ст. І асаблівасці іх правядзення ў Беларусі

Прычыны: соц.-эк. і ваенна-паліт. адсталасць Расіі; паскарэнне працэсу обезземеливания сялян; абвастрэнне соц. супярэчнасцяў; небяспеку хуткага нарастання супрацьпрыгонніцкага руху.

Урад планаваў, каб ініцыятыва зыходзіла ад памешчыкаў, і ў першую чаргу ад Беларусі і Літвы, так як яны былі больш падрыхтаваныя да гэтага.

Праграма рэформы: 1) ліквідацыя асабістай залежнасці сялян; 2) надзяленне сялян зямлёй; 3) выкуп зямельных надзелаў.

Механізмы: 19 лютага 1861 падпісаны Маніфест аб адмене прыгоннага права. Сяляне атрымлівалі грамадзянскія правы, маглі займацца промысламі, гандляваць, набываць маёмасць, паступаць на вучобу і на службу; памешчыкі не маглі прадаваць і судзіць сялян.

Аднак сяляне не адразу станавіліся асабіста вольнымі. Памешчыкі прызнаваліся ўласнікамі ўсёй зямлі, якая належала ім да рэформы, а сяляне атрымлівалі невялікія надзелы ў карыстанне, кот. павінны былі выкупіць на працягу 9 гадоў. У гэты перыяд яны лічыліся временнообяз. і павінны былі выконваць павіннасці ў карысць памешчыка.

Купіць свой зямельны надзел сяляне маглі толькі шляхам заключэння выкупных здзелкі. Выкупных сума вызнача. наступным чынам: памешчык мог пакласці яе ў банк і атрымліваць у выглядзе 6% капіталу такі жа прыбытак, які ён раней атрымліваў з гадавога аброку. Аднак сяляне не мелі такой сумы грошай. У сувязі з гэтым дзярж-ць выступіла пасярэднікам паміж памешчыкамі і сялянамі. Пры выкупе надзелаў сяляне павінны былі заплаціць 20-25% ад выкупных сумы, а астатнюю частку памешчыкі атрымлівалі ад дзярж-ва ў выглядзе каштоўных папер. У выніку такой аперацыі сяляне сталі даўжнікамі дзярж-ва і павінны былі на працягу 49 гадоў плаціць яму так званыя выкупных плацяжы. Да 1 студзеня 1907 г., калі гэтыя плацяжы былі адмененыя, сяляне заплацілі ў 3,5-4 разы больш.

Галоўным прыгонным перажыткам ў эканоміцы пасля рэформы з'яўлялася памешчыцкае землеўладанне. Захоўвалася, чересполосица.

Пасля паўстання 1863-1864 гг. ўрад пайшоў на значныя саступкі сялянам Беларусі і Літвы. Адмененае часоваабавязаныя становішча, зменшаны выкупных плацяжы, павялічаны зямельныя надзелы.

Значэнне: сяляне атрымалі асабістыя і маёмасныя правы, саслоўнага самакіравання; рэформа садзейнічала росту рынку працоўнай сілы; склаліся ўмовы для станаўлення капіталізму.

Буржуазныя рэформы

Земская рэформа (1864) - у губернях і паветах стваралася сістэма органаў мясцовага самакіравання - губернскія і павятовыя земскія з'езды. Дэпутаты земстваў абіраліся на аснове маёмаснага цэнзу і саслоўных адрозненняў. Земскія ўстановы займаліся пытаннямі мясцовага гаспадаркі, гандлю, прамысло-насці, аховы здароўя, нар. адукацыі. У Б. рэформа пачалася толькі ў 1911 г., бо царскі ўрад баялася, што мясцовае дваранства выкарыстоўвае земства для арганізацыі оппозиц.движения.

Гарадская рэформа (1870) - у гарадах ствараліся всесословные органы таварыстваў. самакіравання - гарадскія думы. Выбары дэпутатаў таксама ажыццяўлялася. на аснове маёмаснага цэнзу. У кампетэнцыю гарадскога самакіравання ўваходзілі ў асноўным хоз. пытанні: развіццё гандлю і прамысловасці насці, добраўпарадкаванне гарадоў, нар. адукацыя, ахова здароўя. У Б. была праведзена ў 1876 г. і стала крокам наперад у параўнанні з папярэдняй арганізацыяй гарадскога кіравання.

Судовая рэформа (1864) - суд станавіўся адкрытым, публічным і незалежным ад урада. Ствараўся інстытут адвакатуры і прысяжных засядацеляў, уводзілася пасада натарыуса. Дробныя справы разглядаліся ў сусветных (павятовых) судах, больш значныя - у судовых палатах і акруговых судах. У Б. рэформа пачалася толькі ў 1872 г., калі былі ўведзеныя сусветныя суды. Аднак тут суддзі не выбіраліся, а прызначаліся міністэрствам юстыцыі. Акруговыя суды, пракуратура і інстытут прысяжных засядацеляў былі ўведзеныя толькі ў 1882 г.

Ваенная рэформа (пачалася 1862 г.) - Расея была падзелена на 15 ваенных акруг, быў распрацаваны новы статут страявой службы. Ствараліся ваенныя гімназіі - кадэцкія карпусы, вучылішча і акадэміі. У войску адмянялася саслоўна-феадальная структура. На ваенную службу падлягалі ўсе мужчыны, якія дасягнулі 20 гадоў. Гэта дазволіла скараціць войска ў мірны час і рэзка павялічыць яе ў перыяд ваенных дзеянняў за кошт запаснікаў.

Цэнзурных рэформа (1865) - адмянялася папярэдняя цэнзура для твораў аб'ёмам больш за 10 друкаваных аркушаў, а для перакладаў - звыш 20 друкаваных лістоў. Царская адміністрацыя мела права накладваць штрафы на газеты і часопісы, забараняць выданне.

Рэформа адукацыі (1860-я гг.) - Універсітэты атрымалі аўтаномію, а кіраўніцтва імі даручалася радзе прафесараў. На платнай аснове адкрываліся гімназіі двух тыпаў: класічныя і рэальныя. Шырокае распаўсюджванне ў Беларусі атрымалі царкоўна-парафіяльныя школы.