- •14. Мастацкія калекцыі ва Усходняй Еўропе і ў Беларусі ў эпоху Асветы.
- •16. Зборы прадметаў натупальнага характара ў Беларусі ў эпоху Асветы.
- •22. Мастацкія калекцыі ва Усходняй Еўропе і ў Беларусі ў к. 18 – пп 19 ст.
- •24. Прыродазнаўчыя калекцыі і музеі ў Беларусі ў к. 18 – пп19 ст.
- •27. Гістарычныя музеі і калекцыі ў канцы 18 – пп 19ст.
- •28.Прыватныя калекцыі гістарычнага профелю ў Беларусі ў к. 18 – пп19ст.
- •29. Асноўныя тэндэнцыі развіцця музеяў у канцы 18 – пп19 ст.
- •31. Прыватныя мастацкія калекцыі ў Беларусі у 2й палове19 – п20ст.
- •35. Прыватныя прыродазнаўчыя калекцыі на Беларусі ў 2й пал. 19 – пач. 20ст.
- •32. Гісторыя стварэння і дзейнасці царкоўна-археалагічных музеяў у Беларусі.
- •37. Музеі лясной гаспадаркі ў Беларусі ў другой палове 19 – п.20 ст.
- •38. Музеі пры статыстычных камітэтах у Беларусі ў другой пал. 19ст. – пач. 20ст.
24. Прыродазнаўчыя калекцыі і музеі ў Беларусі ў к. 18 – пп19 ст.
Узнiкненне “асветнiцкiх” калекцый на мяжы XVIII i XIX ст. сведчыла аб пачатку новага этапа ў прыватным збiральнiцтве на тэрыторыi Беларусi. Змянiлiся задачы дзейнасцi калекцыянераў, склад iх калекцый, былi зроблены першыя спробы ўвесцi сабраныя прадметы ў навуковы зварот. Збiральнiкi наблізіліся да асэнсавання прыналежнасцi сваiх багаццяў усяму грамадству.
У вынiку трох падзелаў Рэчы Паспалiтай тэрыторыя Беларусi была ўключана ў склад Расiйскай iмперыi, што адбiлася на сацыяльна-эканамiчным i палiтычным стане краю. Аднак у культурных адносiнах жыццё мясцовага насельнiцтва на працягу першай паловы XIX ст. не зведала кардынальных змен. Царскi ўрад у правядзеннi сваёй палiтыкi на далучаных землях першапачаткова iмкнуўся абаперцiся на шляхту, апалячаную ў сваёй асноўнай масе. Ёй была дадзена значная культурная i нацыянальная аўтаномiя, у вынiку чаго ў першыя дзесяцiгоддзi ХІХ ст. паланізацыя насельніцтва беларускiх зямель, што апынуліся ў складзе Расiйскай iмперыi, нават узмацнілася. Па-ранейшаму адсутнiчалi нацыянальныя школы, друк, навуковыя, а таксама культурныя ўстановы. У гэтых умовах iшло станаўленне гуманiтарна-навуковай думкi, з’яўлялiся першыя па-сапраўднаму навуковыя калекцыi, якія вызначылі твар прыватнага збiральнiцтва ў Беларусi першай паловы XIX ст. Менавiта ў гэты перыяд, таксама як i ў суседнiх дзяржавах, узнікае цiкаўнасць з боку гiсторыкаў, археолагаў, натуралістаў да славянскiх старажытнасцей, а таксама флоры і фауны. Пашыраецца сацыяльны склад калекцыянераў за кошт з’яўлення першых прадстаўнiкоў трэццяга саслоў’я. Тады ж у перадавых вучоных-калекцыянераў фарміруюцца гiсторыка-крынiцазнаўчыя, а падчас i мастацтвазнаўчыя адносiны да збiраемых рэчаў.
Палац у Паставах, якi належаў К. Тызенгаўзу (1786–1851), унуку славутага рэфарматара Рэчы Паспалітай і заснавальніку беларускай арніталогіі, выклiкаў вялікую цікавасць у аматараў прыродазнаўства. Пастаўскi палац быў шырока вядомы арнiталагiчнай калекцыяй, а таксама галерэяй, дзе былi прадстаўлены жывапiсныя творы мясцовых i заходнееўрапейскiх майстроў.
Зацікаўленасць арнiталогiяй узнiкла ў К. Тызенгаўза яшчэ ў юнацтве, калi ён спасцігаў асновы прыродазнаўства пад кіраўніцтвам Ст. Юндзіла ў Вiленскiм унiверсiтэце. Удзел у вайне 1812 г. толькi на час адарваў яго ад любiмай справы, i пасля вяртання з эміграцыі на Радзiму ён працягвае збiраць прыродазнаўчыя калекцыi, не забываючыся аб сваiм другiм захапленнi – жывапiсе. Вынiкам шматлiкiх падарожжаў па беларускіх землях i за мяжой была бездакорная ў навуковых адносiнах калекцыя чучалаў птушак (каля 3 тыс. адзінак). Большая частка iх была прэпарыравана самiм уладальнiкам, астатнiя – спецыяльна запрошаным таксiдэрмiстам. Па сведчанні прафесара Вiленскага унiверсiтэта А.Ф. Адамовiча, гэта быў “найбольш значны арнiталагiчны збор у Рэчы Паспалiтай” . У парку побач з палацам у звярынцы ўтрымліваліся жывыя птушкі і млекакормячыя. Не меншую каштоўнасць уяўлялi выкананыя самiм Тызенгаўзам сотні каляровых выяў і медных муляжоў птушак, а таксама таблiцы-класiфiкатары, у якiх калекцыянер прадэманстраваў дар мастака. Гэты дар у свой час ацанілі славутыя прадстаўнікі віленскай школы Норблін, Арлоўскі, Рустэм.
Тызенгаўз стварыў невялікую (каля 60 палотнаў), але з вялiкiм густам падабраную калекцыю iтальянскага, галандскага, французскага i нямецкага жывапiсу. Асаблiвую ўвагу звярталi на сябе карцiны пэндзля Леанарда да Вiнчы “Выратавальнiк свету”, Паола Веранэзе “Хвароба Анцiоха”, Паўля Рубенса “Зняцце з крыжа”, Пiтэра Брэйгеля “Венецыянскi маскарад”, Альбрэхта Дзюрэра “Адам i Ева” i некаторыя iншыя . З мясцовых мастакоў у галерэi былi прадстаўлены творы Ф. Смуглевiча, Я. Дамеля, С. Чаховiча .
Дзейнасць К. Тызенгаўза не абмяжоўвалася збiральнiцтвам. З-пад яго пяра выйшла 19 навуковых прац, у т. л. 3-томная “Агульная арнiталогiя”. У якасці эпіграфа да яе аўтар паставіў словы Ф. Бэкана: “ Толькі той чалавек можа тлумачыць прыроду, хто здолеў яе ўбачыць і спасцігнуць, засведчыць і асэнсаваць”. Ён вёў перапiску з Брытанскiм музеем і Імператарскiм музеем у Вене, рускiм прыродазнаўцам Э.I. Эйхвальдам i нямецкiм вынаходнiкам Э. Гекелем, быў сябрам шэрагу навуковых таварыстваў. Палац у Паставах нагадваў сапраўдную навукова-даследчую станцыю, дзе дваровыя выконвалі абавязкі птушкаловаў, паляўнічых, прэпаратараў. Збор К. Тызенгаўза аглядалi вучоныя i ўсе зацiкаўленыя, а ў 1851 г. ён перадаў у дар Дрэздэнскаму прыродазнаўчаму музею спецыяльна падабраную калекцыю птушак Беларусi .
Пасля смерцi ўладальнiка Пастаў яго імем былі названы адзін з відаў пчол, а таксама некалькі раслін. Сын Тызенгаўза, Райнольд, перадаў арніталагічную калекцыю ў Вiленскi музей старажытнасцей, а мастацкiя каштоўнасцi разам з архiвам былі перавезены першапачаткова ў Кiеў, а потым у Варшаву .