ist_bel (2)

2 Перыядызацыя курса ИГПБ

Крытэрыи перадызацыи:

1. Тып дзяржавы

2. Форма дзяржва

3. Агульна-дзяржауны храналагичны падыход

4. Аснауныя крыницы права

1) ТЫП ДЗЯРЖАВЫ(ЦЫВИЛИЗАЦЫЙНЫ)

1. дзяржава старажытнага свету. 6-5 ст. да н.э.

2. ранняе сярэднявечча 9- п.п.13ст.

3. сярэднявякоуе др.п. 13ст – п.п. 16ст

4. ранни новы час др.п. 16 – к. 17 ст

5. новы час 18ст. – 1914г.

6. навейшы час : першая сусветная вайна – наш час.

2) ТЫП ДЗЯРЖАВЫ (ФАРМАЦЫЙНЫ ПАДЫХОД)

1. ранни феадализм 9- п.п.13ст

2. феадализм др.п. 13ст – п.п. 18ст

3. буржуазны пярыяд др.п. 18 ст. – кастр. Рэвалюцыя 1917г.

4. сацыялистычныя пярыяд студз. 1919 – жнивень 1991.

5. рэспублика са змешаннай формай праулення : жнивень 1991 .

3)ФОРМА ДЗЯРЖАВЫ

1. дуалистычная манархия 9-п.п. 13 ст

2. абмежаванная манархия др.п. 13 – 16 ст.

3. саслоуна-прадстауничая :

- эликцыяная 1573

- канстытуцыённая з 3 мая 1791г.

4. неабмежаванная манархия к. 18ст – 1917г.

5. буржуазная рэспублика люты 1917 – кастр. 1917

6. сацыялистычная рэспублика 1919 – жнивень 1991

7. дэмакратычная з жниуня 1991г.

4) АГУЛЬНА-ЖЗЯРЖАУНЫ ХРАНАЛАГИЧНЫ ПАДЫХОД

1. Полацкае княства 9-п.п.13ст.

2. Бел.-Лит пярыяд др.п. 13 ст – 1569г.

3. Бел. у складзе РП 1569-к.18ст

4. Бел. у складзе РИ 19ст- 1917г.

5. Савецкая Беларусь 1919-1991

6. Сучасная РБ са жниуня 1991г.

5) АСНОУНЫЯ КРЫНИЦЫ ПРАВА

1. звычаёвае права да 14 ст.

2. прывилейнае права 14ст. – 1529г.

3. статутнае права 1529г. – 19ст.

4. беларусь у складзе расийскай прававой систэме 19ст. – 1917г.

5. савецкая прававая систэма 1919-1991

6. прававая систэма РБ.

4. . Канцэпцыи паходжання дзяржаунасци ва усходних славян

Прадумовы узникнення:

1. Гисторыка-матэрыялистычная (Энгельс)

Прымау на увагу эканамичныя прадумовы дзяржавы

• Развиццё сродкау вытворчасци

• Узникненне прыватнай уласнасци

• Падзел грамадства на классы з супярэчными эканамичными интарэсами

• Дзяржава – машына прыгнёту аднаго класа другим, каб трымаць у падпарадкаванне аднаму классу усе астатния классы (Ленин)

2. Сучасная беларуская гисторыяграфия ( Ермалович “Старажытная Беларусь. Полацки и Навагародски пярыяды”)

Прымали на увагу палитычныя прадумовы уиварэння дзяржавы

• Неабходнась рэгулявання унутранним правапарадкам

• Паляпшэння умоу жыцця насельницива

• Неабходнасць абараняць тэр. яго пражывання

Асабливасци працэссу дзяржаваутварэння:

1. Нарманская тэорыя ( Баяр и Миллер) зыходным пунктам канцэпцыя зъяуляецца летаписны факт аб запрашэнне на княжанне ворагау. Выснова : вораги – заснавальники дзяржав усих усходних славян.

2. Антынарманская тэорыя: Ламаносау расцэнивал канцэпцыю Баяра как заниженне годнасци усходних славян. Салауёу и Кавелин – на момант запрашэння ворагау, у славян иснавали племянныя саюзы-княства, якия узникли у вынику разрастання радоу(тэорыя радавога быту). Беляеу – на момант запрашэння иснавау абшчынны лад жыцця( тэорыя абшчыннага быту)

3. Тэорыя запрашэння на княжанне. Выснова: вораги успрыняли иснаваушыя у славян праддзяржауныя объяднанни, и стали той дзяржаунаутваральнацй силай, вакол якой узникли першыя дзяржавы-княства.

4. Тэорыя Ермаловича: Полацкае княства – выник синтазу балцка-славянскага узаемадзеяння; протабеларуская дзяржава.

6. Крыницы старажытнага права . Субсидыярныя крыницы у старажытным праве усходних славян

Звычаи першабытнага грамадства,якия прызнаны дзяржавай и паступали пад яе ахову-правав звычаи.Сукупнасць прав звыч-звычаевае права.Харак-ки звыч права:агульнадзяржаунасць(прызнана дзяржавай),даунасць(дальняе походжанне),рэализацыя праз прымусовую силу дзяржавы.Прав звыч спачатку вусны.Пусанае права у выглядзе нарм-прав актау.2 падставы для вывучэння звыч права:1.на прац 9-10 ст продки здзиуляли паходы у Византыю,заключ дагаворы(Закон Руски:за злачынства чалавек плациу виру(штраф).инстытут вена(жанчына аддавала свой венок мужу;жена не мела права на спадчыну,прыпрымала удел у сделках)).Першыя писаныя нармат акты:Руская прауда,Дагаворы Княств усходнесл з ням купцами.Яны спачатку не адмяняли звыч права я дзейнич побач.Субсидыярная крыница-запаз з иншаземнай крыницы права.Нормы кандынаускага права.Аднавиушы дынастыю Рагвалода праз перадачу Полац зямли Рагнедзе и Узяславу князь Владимир выкарыстоувау скандынаус норму аб одале(радавым землеуладанни.Одаль мог быць вернут на прац 100г)

11. Агульная характарыстыка грамадскага ладу ВКЛ (14-16 стст.)Грамадски лад – гэта систэма грамадских адносин, якия складаюцца у першую чаргу у сферы вытоворчасци , а так сама палитыки, идэалогии, и г.д. Аснова адносин – сфера вытворчасци.У 14-16 ст, у ВКЛ панавал феадальны грамадски лад.Сродак вытворчасци – зямля(прынадлежала феадалам)Структура грамадства:

• Классы: феадалы; феадалазалежнае насельництва.

• Саслоуя: шляхта; духавенства; мяшчане.

Классы – гэта группа людзей якая адрозневаецца адносинами к сродкам вытвопчасци.

Саслоу – гэта группа людзей, чьи права и абавязки юрыдычна замацаваны.

12. Клас феадалау и шляхецки стан(саслоуе) Беларуси 14-16 стст.

Сістэму феад грамадскіх адносін уключ. класы феадалаў і феадальна залежных сялян.

Класы – гэта группы людзей, якія адрозніваюцца адносінамі да сродкаў вытворчасці.

Саслоўі (станы) – гэта сац группы, правы і абавязкі якой замацаваны юрыдычна. Феадалы :

Магнаты( князі, буйныя землеўладальнікі, якія займалі вышэйшыя дз пасады і паны радныя, якія мелі магчымасць вывесці войскі пад сваімі харугвамі)

Сярэднія феадалы (землеўладальнікі, палітычны статус якіх быў незначны)

Дробныя (вельмі незначныя надзелы зямлі і колькасць сялян)

Па колькасці конннікаў: дробныя 1 – 10 коннікаў,

Сярэднія 11 – 50 коннікаў,

Буйныя 50 – 100, буйнейшыя ад 100 і больш

Акрамя тэрміна “шляхта” – зямяне ( служ за землі феадалу), рыцары ( за зямельныя ўзнагароды служылі вялікаму князю)

Нобілі ( прайшлі працэдурур набілітацыі)

Пачатак юрыдычнаму афармленню правоу шляхецкага стану паклалі агульназемскія прывілеі 1387, 1413, 1432, 1447. Першапачаткова правы і прывілеі замацоўваліся толькі за шляхтай каталіцкага веравызнання 1387, 1413. У 1432 гэтыя ж правы былі нададзены праваслаўнай шляхце.Прывелей 1492 г князя Александра – агульнадзярж хартыя шляхецкіх вольнасцей. Усе прадстаўнікі шляхты, незалежна ад эканаміч і паліт становішча, мелі агульныя саслоўныя прывілеі: валодаць зямлёй на праве ўласнасці, прыцягвацца да адказнасці толькі па суду; займаць пасады і ўдзельнічаць у фарміраванні дзяржаўных і судовых органаў; права асабістай і маемаснай недатыкальнасці; вызвалены ад падаткаў і

8.. Першыя писаныя помники права.Мижнародныя дагаворы з нямецкими купцами

1229,1263,1265,1309,1338.1.у 13-14 ст памиж баками иснавали устойл гандлёвыя сувязи.будавалися на прынцыпе роунасци бакоу.2.сведчауь аб аднолькавым узроуни экан,пал и культ развицця бакоу.3.у прыамбуле замацавана(баки павины садзейничаць устойливым гандлевым и дыпламатычным сувязям).У дагаворы прадугледжаны розныя виды адказнасци за забойства,цяжкия целеныя паскоджання,крадеж,супраць грамац марали.4.нормы сведчаць аб казуальнасци права.5.нормы сведчаць аб дваистасци права.6.мета пакарання маёмасная кампенсацыя нанесеннай шкоды.7.дагавор рэгламентуе нрам-прав адносины.8.дагавор замацавау пэуныя прывилеи для бакоу.9.даг вызнач асобны працэсуальны парадак пры разглядзе прау ням купцоу на Руси и наадварот.10.у некаторых выпадках закон адмауляеца ад пакарання и адае злачунцу пацярпеламу.11.мае индыв и калект адказнаць.

26. судеб. Казимира.

Вялікая колькасць заканд. актаў у гозных галіннах жыцця выклікалі патрэбу ў сістэматыз. і кадэфік. бягучага прав. матэрыалу.Першай спробай такой сістэмат. з’явіўся СК 1486г.С. быў невялікі по аб’еме і аб’ядноўв. нормы крым, адміністрацыйн і працэсуальн права рукапісны тэкст СК быў на старабел. мове і не быў падзеляны на артыкулы.Пры публікац. было выдзелена 25 арт. СК быў зацвержаны Вял. князем на агульнадзярж. сойме 29 лютага 1468г. Акрамя абагульнен. быгучага заканад., нормаў мясцовага звыч. пр. і судов. практ., СК уводзіў нов. прынцыпы і падыходы дзярж. да пакарання злачынцаў. 1)устанаўл. адзіныя для ўсёй дзярж. віды пакарання за злачын. супраць феадальн. уласнасці 2)абмяж. адказнасць жонкі і дзяцей за злачынств. мужа і бацькі, т.е. замац. ідэя індывідуаліз. пакарання 3) “Злачынсва” вызначалася як супрацьпраўнае дзеяння 4) ад крым. адказнасці вызвал. дзеці да 7-мі год 5) змяшч артыкулы, якія прадугледжвалі аналогію закону. 6) новыя мэты пакарання:запалохванне, забаран. вызваляць злачынца ад кары. Па СК смяротная кара прызнач да асоб, якія дапамагал. ўцёкам чэлядзі нявольнай і феад.-залеж. сялян. СК прадугледж. каб усе жыхары трымалі ў належ. стане дарогі і масты. ВЫВАД:СК паклаў пачатак новаму эпату развіцця прав. тэорыі і практыкі заканад. дзейнасці, з’яўленню новых прынцыпаў сістэмат. феадальн права.

7)Асноуныя рысы старажытнага праваУ 1-ым тыс. н.э. ва усходнiх славян фармiравалася устойлiвая сiстэма агульнапрынятых звычаяу, якая вызначала правiлы паводзiн людзей. …частка звычаяу пачала набываць рысы абавязковасцi, нярэдка суправаджалася прымусам, якi быу санкцыянiраваны родаплемяннымi органамi и абшчынамi, i … набыла якасцi звыч.права. (н-д: у кроуная помста за забойства родзiча, спосабы заключ.брака i парадак атрым.спадчыны i г.д.)Узнiкненне стараж-ых дз-ау на тэр. Б. суправаджалася фармiр-ем стараж-га феадальнага права. Яго1-ая крынiца: старажытныя звычаi.З моманту, калi звычай санкцыянавауся дз-ай, ён станавiуся нормай звычаёвага права. Гэтыя нормы маглi iснаваць як у вуснай, так i у пiсьмовай форме.Частка нормау звыч.права паступова замацоувалася у дз-ам пiсьмовым заканадаустве, часткова вiдазмяняуся або заканадауча забараняючыся.(Н-д: кроуная помста была забаронена ужо у XI ст.)Т.ч., у старажытнасцi пануючым было звыч.права—сiстэма прававых нормау, якiя узнiклi непасрэдна з грамадскiх адносiн, абапiралiся на агульнапрынятасць i у даунасць ужывання i былi санкцыянаваны дз-ай.

…з умацаваннем феад.адн. стваралiся перадуiовы для атрымання льгот пануючым классам. Стваралiся нормы пiсанага права, якое спачатку не адмяняла нормау звыч.права, а толькi дапауняла iх, надавала iм агульнадз-ны хар-р. Невыпадкова, што ва усiх старажытных помнiках асноуны змест пiсанага права складалi нормы, узятыя са звыч.права.

Звыч. пр. у старажыт-цi рэгулявалiся усе праваадн. У грам-iм жыццi. На Бел. звыч.пр. было пануючым да XV ст.Паступова яно выцяснiлася пiсаным правам. Многiя нормы звыч.пр. набылi форму закона у выглядзе шматлiкiх грамат, лiстоу, прывiлеяу, соймавых пастаноу, статутау, iнш. прававых актау.

Для стар-га звыч.пр. Бел. характэрныя наступныя рысы: партыкулярызм, традыцыяналiзм i дуалiзм.

Партыкулярызм права звязаны з наяунасцю у кожнай мясцовасцi сваiх звычаяу, нормау, правiл i адсутнасцю агульнадз-ай прававой систэмы.

Традыцыяналiзм i кансерватызм прававых нормау, iх нязменнасць былi абумоулены уплывам цэрквы. У аснове стараж-ай прававой тэорыi ляжала царкоунае вучэнне аб тым, што у грамадстве i ва усiм свеце наогул пануе нязменны, раз i назаусёды устаноуленны Богам парадак.Усякiя спробы крытыкаваць цi змяняць сацыяльна-эк-ую, палiт. цi прававую сiстэму лiчылiся ерассю, выступленнем супраць царквы i Бога.=>абмяжоувала заканадаучую дзейнасць князя, бо ён не быу упаунаважаны ствараць або змяняць нормы пр. З традыц. у звыч.пр. звязана iерархiчнaсць грамадства з яго складанай сацыяльнай структурай i прававой рэгламентацыяй саслоуяу I сацыяльных груп.

Дуалiзм звыч.пр. заключауся у iдэi поунага бяспрауя рабоу i фармальнай роунасцi свабодных людзей пры фактычным стварэннi льгот i пераваг пануючаму классу.

Да найбольш стараж-ых помнiкау пiсанага пр.на Бел.аднос.граматы аб адносiнах Смаленска, Полацка i Вiцебска з Рыгай i нямецкiмi купцамi—юрыдыч.помнiк; каштоуная крынiца вывучэння стараж.права. Баки ,якiя дамаулялiся памiж сабой, знаходз.прыкладна на адным узроунi эк-га i культурнага развiцця i таму нярэдка уключалi у сумесныя пагадненнi нормы звыч.пр.сваей мясцовасцi.

1.Прадмет,задачы ГДПБ вывучае працэсы узнiкнення и развiцця дз-ы и права на тэр-i Б. у iх цеснай узаемасувязi на розных этапах жыццядзейнасцi нашага народа. Яны узаемазвязаны не толькi памiж сабой, aле i з умовамi матэрыяльнага жыцця грамадства.=> Прадмет—вывучэнне вядучай ролi экан-ых адн. ва узнiкненнi i развiццi дз-ы и права, а таксама у вызначэннi службовай ролi дз. i пр. у ахове i абароне iснуючага спосабу вытворчасцi у розных грамадска-эк-ых фармацыях.

Фактары, што пауплывалi: эканомiка, спосаб вытворчасцi, роля асобы у гiсторыi, яе уплыу на ход гiст-ых падзей, войны и рэв-цыi, нацыянальныя пачуццi.

ГДПБ – юрыд. навука—адна з фундаментальных прававых дысцыплiн. Вывучае палiт. i прававыя iнстытуты з моманту iх з’яулення i да цяпер. часу.=> яна займаецца вывучэннем права, якое дзейнiчала у мiнулым i дзейнiчае зараз, прававых галiн i iнстытутау, якiя пастаянна развiваюцца.ГДПБ займаецца канкрэтна дз-ымi i прававымi сiстэмамi, у прыватнасцi тымi, што iснавалi i iснуюць на тэр. Б., разглядае iх асаблiвасцi i характэрныя рысы.ГДПБ павiнна несцi праудзiвыя звесткi (матэрыял)—неабходная умова для яго практычнага выкарыствння. Н-д: гiст. аналiз заканадауства неабходны i для правiльнага разумення дзеючых нормау права, i для крытычнай ацэнкi састарэлых. У наш час ГДПБ iмкнецца выявiць сапраудныя факты, паказаць сутнасць з’явы и зрабiць аб’ектыуныя вывады аб мiнулым. У Бел. ГДПБ развiв. вельмi супярэчлiва: з адн. боку—устанаулiваецца iсцiна, з др.—пад выглядам захавання гiст-ай прауды дапускаюцца факты фальсiфикацыi гiсторыi. Асаблiва гэта тычыцца асвятлення пыт-яу фармiр. дзяржаунасцi, нац.-вызв. руху, стану прававой культуры у грамадстве, парушэння законнасцi i г.д.Галоуныя задачы—вывуч-не гiст-га ходу падзей у iх храналагiчнай паслядоунасцi, выяуленне асноуных заканамернасцей развiцця структуры i дзейнасцi органау дзя-ай улады i праваадн. грамадзян, вызначэнне прававога стан. класау, саслоуяу, выяуленне i вывучэнне крынiц права, даследаванне развiцця асноуных галин права( дз-га, цывiльнага, крым-га i г.д.)Вывучэнне ГДПБ нам неабходна для таго, кааб умацаваць уласную нац-ую годнасць, вызначыць сваё месца сярод народау света.Усе слав. народы маюць распрацаваную гiст. cваiх дз-ау. Тым не менш беларусы сталi выключ. з гэтага правiла. Афiцыйнай навукай сцвярджалася, што наш народ да 1919г. не меу сваiх дзяржаунасцi i прававой сiстэмы, заусёды жыу пад прыгнётам суседзяу.Гэта фальсiфiкацыя нашай гiсторыi быу узведзена у ранг закона и замац. у Канстыт. Бел. ССР 1978г., што рабiла немагчымым правядзенне навуковых даследаванняу гiсторыi дзяржаунасцi бел-га народа.=> прынiжалася яго роля у развiццi сусветнай гiсторыi у цэлым i прававой думкi у прыватнасцi.

3 Крыницы и гистарыяграфия ИГПБ

Грунтоунае i сiстэматычнае вывучэнне гiст.дз.i пр.Б.пачын.з 80гг.XIIIст. ( надрукавана навук.даследаванне Тэадора Астроускага)—у iм утрымлiвалiся каштоуныя звесткi аб праве ВКЛ.Актыуна развiв.гiсторыка-прававыя даследаваннi феадальнай Б-i у XIXст. Выдзял.3 асн.напрам. у даследаваннi ГДПБ:1)польскi, 2)расiйскi, 3)патрыятычны.

1) Права Б.разглядаецца як частка права Польшчы.(Тадэуш Чацкi «Пра лiт-ае i польскае права, яго дух, крынiцы, сувязi i пра змест першага Статута, выдадзенага для Лiтвы у 1529г.»(1800-1801гг.); И.Лелевел, А.Галецкi, В.Камянецкi. i г.д.)

2)Аформiуся у 60-70 гг.XIXст. Рас.гiсторыкi права ВКЛ адносiлi да агульнарускага, падтрымлiвалi рас-ае самадзяржауе, лiчылi яго выразнiкам iнтарэсау i абаронцам бел-га i укр-га народау.(М.Уладзiмiрскi-Буданау, Ф.Леантовiч, М.Максiмейка i iнш.)

3)П.п.XIXст.—афармляецца патрыят.кiрунак.(И.Данiловiч, Ю.Ярашэвiч, Т.Нарбут.)Яны сабралi и высветлелi шэраг фактарау дзяржауна-прававой гiсторыi Б-i XIV-XVIIIстст.I з iх дапамогаю паказалi гiст-ную неабгрунтаванасць польскай шавiнiстычнай гiстарыяграфii; унеслi значны уклад у даследаваннi ГДПБ, станаулення бел-га гiст-га самапазнання i нацыянальнага самавызнання. (к.XIX-XXстст. – М.Доунар-Запольскi; В.Ластоускi 1910г. «Кароткая гiсторыя Б-i»).

Савецкая гiст-фiя успрыняла у асноуным славянафiльскую канцэпцыю рас-ай iмперскай гiст-фii i некалькi «мадэрнiзавала» яе, спалучыушы з класавай марксiсцка-ленiнска-сталiнскай метадалогияй i фразеалогiяй.

Савецкi перыяд—У.Пiчэта «Юрыд-ае становiшча сельскага насельнiцтва на прыватнауласнiцкiх землях на час выдання Лiт-га Статута 1529г.», «Валочная установа каралевы Боны i устава на валокi» i iнш.

Цiкавыя працы А.Бурдэйкi, У.Дружчыца, Т.Забэлы—аналiзавалi класавую i сацыяльную структуру феадальнай Б-i, прававое стан-а працоунага насельн., важнейшыя прававыя акты эпохi феад-зму.

Выдана двухтомная праца «ГДПБ-ай ССР». Падрабязна выкладаецца гiст.станаулення i развiцця органау ул. i кiравання савецкай Б-i, развiцця розных галiн права.

Новы усплеск у развиццi гiсторыка-пр-ых даследв.Б-i адбыуся пасля абвяшчэння суверэнiтэту РБ.У 90гг.XXст. i п.XXIст. з’яул.працы у галiне гiсторыi i права феадальнай Б-i (Т.Доунар, Я.Юхо), дз-ы i пр. савецкай.Б.(А.Вiшнеускага, М.Касцюка i iнш.). Падрыхтаваны вуч.дапаможнiкi А.Вiшнеускага «ГДПБ», Я.Юхо «ГДПБ» i iнш.Выдадзены Статут ВКЛ 1588г., Статут ВКЛ 1566г.

5) Палитычны лад дзяржау-княствау на тэрыторыи.сучасный Беларуси. Систэма органау улады и кираванняНа тэр.Бел.у XI-XIIIстст.iснавалi такiя буйныя дз.-кн.,як Полацкае, Тураускае, Менскае,Новагародскае,Смаленскае i iнш.Нягледз.на недастатковасць гiст.крынiц,можна скласцi пэунае меркаванне аб палiт.ладзе стараж-ых дз-кн.,арыентуючыся перш за усе на палiт.лад Пол.кн.(1 пол.князь—Рагвалод). Выш.уладу ажыц.князь, рада князя, веча. Функцыi органау цэнтральнага кiрав.выконвалi служб.асобы: пасаднiк, тысяцкi, падвойскi, ключнiк, цiвун i iнш.КНЯЗЬ: стаяу на чале дз-вы i выканаучых органау,меу права вырашаць усе бягучыя справы дз-ага кiравання. Асн.абавязак:арганiзацыя абароны дз-ы ад знешн.нападу i падтрыманне унутр.парадку.Умовы уступл.князя на пасаду афармлялiся у дагаворы-радзе,якi заключ-ся князем з вярхушкай пануюч.класа.(Н-д: кн.абавязвауся не умешв.у царкоуныя справы, не пераглядаць старых рашэнняу судоу i г.д.) Правам выдання новых з-нау кн.не меу. Таксама абмяж.i судовая дзейнасць князя.РАДА КНЯЗЯ 1)не мела пастаяннага складу; 2) кампетэнцыя рады фактычна злiвалася з камп.князя.Практычна усе пыт., якiя вырашалiся князям, ен абмяркоувау са сваiмi дарадчыкамi.

На пасяджэннi рады не абавязкова прысутнасць усiх; толькi тыя, хто у гэты момант быу каля князя. Пры выраш.асаблiва важн.пыт-яу рада збiр.уся. У радзе князя вырашалiся пыт.бягучай выканауча-распараджальнай дзейнасцi, найбольш важн.судовыя справы, што тычылiся iнтарэсау феадалау i выш.служб.асоб дз-ага апарату. На радзе рыхтавалiся пыт., што трэба было абмерк.на вечы.

ВЕЧА—агульны сход палачан, якi збiрауся для выраш.розных праблем—пачатковая форма гарад.самакiр., у пэунай ступенi падуладнага мясцовай знацi. У п.XIIст. роля веча узрасла: выраш.пыт.вайны i мiру, запрашала на прастол князеу, нярэдка праганяла iх з горада, устанаулiвала раскладку павiннасцей i падаткау, разгляд.найбольш важн.суд.справы, вызначала лiнiю паводзiн у мiжнародных адн.Веча абмяжоувала уладу князя, але не знiшч.яе. У Полацку, як i у iнш.княствах, у сферы сацыяльна-палiт-га жыцця iснавала двухуладдзе. Вечавы лад iснавау побач з княжацкай уладай.У перыяды падпарадк.бел-iх княствау Кiеву адносiны памiж кiеускiм князем i мясцовымi кн.будавалiся на прынцыпах васалiтэту. Кiеускi кн.аказвау дапамогу мясцовым князям, якiя абавязвалiся быць «у яго паслушэнстве», выстаулять войска, перадаваць частку сабранай данiны.Пра грам.-палiт.лад у Тур.кн. звестак мала. У Тураве актыуна дзейнiчала веча.Пасаднiк абiрауся вечам або прызначауся князем у iнш.гарады, дзе з’яуляуся яго намеснiкам. Асаблiвасць грам.-палiт.ладу у Т.кн.: у с.XIIст. знаходзiлiся адначасова i князь i пасаднiк.

Гал.абавязак тысяцкага—ваеннае кiрауництва. Падвойскi сачыу за выкананнем рашэнняу веча i распараджэнняу князя. Ключнiк i цiвун займалiся гаспадарчыми справамi i некаторымi судова-адмiнiстрацыйнымi пытаннямi у дз-ве.

9. Асноуныя канцэпцыи и падыходы да праблем утварэння ВКЛ.Прадмовы утварэння беларуска-литоускай дзяржавы

Пытанне аб утварэнні з’яўляецц адным з самых складаных. Асноўныя канцэпцыі: - Балцкая (крыніцы Хроніка Мацея Стрыкоўскага) пачатак ВКЛ паклала этніч. раннефеадальная дзярж. праз захоп і далучэнне бел земель.гэта дзяржава перетварецца ў ВКЛ, дзе літвіны выступалі як пануючы элемент. Слабыя месцы:а) тэзіс аб канфрантацыі паміж балтамі і славянамі,б) існаванне ранефеад балцкай протадзяржавы папярэдніла ВКЛ.

- Беларуская (М. Ерма

ловіч) Летапісная Літва была размешчана у цэнтры Беларусі. Навагародак у 30-40ые гг 13 ст перахапіў палітычную ініцыятыву Полацкага княства і запрасіў на княжэнне літоўскага князя Міндоўга, становіцца цэнтрам дзярж утварэння на тэр Беларусі.

- Цэнтрысцкая ( А. Краўцэвіч) Гістарычным ядром ВКЛ з’яўляецца верхняе і сярэдняе Панямонне – міжэтнічная кантактная зона, заселенная змешанным балцка-славянскім насельніцтвам.Імпульсам дзярж. утварэння стала знашняя пагроза з боку Залатой Арды і Тэутонскага ордэна.ВКЛ была біэнічная балцка-славянская дзяржава з дамінірваннем усходне славянскага элементу.

- Канцэпцыя Віктара Вераса( крыніцы – даследванне Гумілева па праблемам этнагінезу, пасіянарнасці і камплемантарнасці этнасаў , архалагічныя, лінгвістычныя даследванні гісторыі усходнеславянскіх і балцкіх народаў. Сутнасць – летапісная літва вынік асеміляцыі усходніх славян зах. Балтамі.У сярэдзіне 11 ст утвараяцца новы этнас – ліцвіны.Прадумовы утварэння ВКЛ. Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае уладкаванне 2-я пал. 13 – пач. 15 ст.Прадумовы: эканмічныя( развіцце вытвор сіл і гандлева-эканам сіл)Палітычная ( імкненне стварыць магутнаю дзяржаву.З пач 13 ст узмацненне Навагародскага княства.

Міжнародныя прадумовы: знешняяя пагроза з боку крыжакаў і мангола-татар( у 1236-1241 гг спалены Гомель)

Фарміраванне тэр ВКЛ.Праблема форм дзяржаўнага уладкавання.Крыніцы: Галіцка-Валынскі летапіс.

1246(8) –запрашэнне Міндойга ў Навагародак

1263-1267 гг – княжэнне Войшлака.Замацаванне назвы Літва, пашырэнне земель.1270-1282 - Пашыр тэрыторыі за кошт Галіцка-Валынскага княства і паходы на крыжакаў.1295 -1316 – Віцень. 1307 – Полацк далуч да ВКЛ1316 – 1341 – далучэнне Гедымінам Менска і інш княстваў.Сталіца ВКЛ – Вільня 1345 – 1377 гг – Палітычная праграма Альгерда збіранне “рускіх зямель”1362 г – далучэнне Кіева

1363 г – бітва на Сіняй вадзе з татарамі.Далучэнне падольскіх зямель. 1368, 1370, 1373 гг – паходы на Маскву.1392 -1430 гг – Вітаўт завяршыў аб’яднанне княстваў, далучыўшы Смаленск і Жамойць.Такім чынам, з 13 ст да сяр 14 ст у склад ВКЛ увайшлі ўсе бел землі.Шляхі фарміравання тэр ВКЛ: - ваенна-палітычны, дынастычныя шлюбы, гвалтоўныя далучэнні.ВКЛ падзялялася на 2 часткі : ДАМЕН – літоускія землі ( акрамя Жмуці)З дамена скарб дзяржавы, войска, феад прызначэнне на вышэйшыя пасады, паны-рада.Княства падпарадкаваліся агульнадзярж. законам.Землі прыслухоўваюўыя былі далучаны да ВКЛ пазней у 14 – 15 стст на умовах паліт аўтаноміі Валынь, Падляшша, Смаленск, Полацкая, Віцебскае княствы. Узаема адносіны фарміраваліся на падставе абласных грамат, раней на ваен паліт дагаворах. У час княжання Вітаўта у землях прыслухоўваюўчых увялі пасаду намесніка князя, але гэта не ліквідавала паліт аўтаномію. Форма дяржаўнага ўладкавання – унітарная

10. Фармираванне тэр. ВКЛ у др. палове 13-15 стст. Администратыуна-тэрытарыяльны падзел. Форма дзяржаунага уладкавання

Прадумовы: эканмічныя( развіцце вытвор сіл і гандлева-эканам сіл)

Палітычная ( імкненне стварыць магутнаю дзяржаву.З пач 13 ст узмацненне Навагародскага княства.

Міжнародныя прадумовы: знешняяя пагроза з боку крыжакаў і мангола-татар( у 1236-1241 гг спалены Гомель)

Фарміраванне тэр ВКЛ.Праблема форм дзяржаўнага уладкавання.Крыніцы: Галіцка-Валынскі летапіс.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльная структура ВКЛ зьмянялася з пачаткам пашырэньня ягонае тэрыторыі пры першых князёх літоўскіх. Так, ужо ў часы княжаньня Войшалка былі аб’яднаныя Навагародзкая, Пінская, Полацкая ды Віцебская землі, захопленыя Нальшчаны й Дзяволтва. У 1307 годзе пры Віценю было далучанае Полацкае княства, з 1320-х па 1330-я гады (Гедымін) ВКЛ атрымала кантроль над Віцебскай, Турава-Пінскай, Берасьцейскай землямі, а таксама Менскім княствам. Ужо пры Гедыміне ягоныя сыны атрымалі кантроль над рознымі часткамі дзяржавы: так, у спадчыну Манівіду засталіся Кернаў і Слонім, Карыяту — часткі Панямоньня ўключна з Наваградкам, Альгерду — Крэва й рэгіён Беразіны, КейстутуВКЛ падзялялася на 2 часткі : ДАМЕН – літоускія землі ( акрамя Жмуці)

З дамена скарб дзяржавы, войска, феад прызначэнне на вышэйшыя пасады, паны-рада.

Княства падпарадкаваліся агульнадзярж. законам.

Землі прыслухоўваюўыя былі далучаны да ВКЛ пазней у 14 – 15 стст на умовах паліт аўтаноміі Валынь, Падляшша, Смаленск, Полацкая, Віцебскае княствы. Узаема адносіны фарміраваліся на падставе абласных грамат, раней на ваен паліт дагаворах. У час княжання Вітаўта у землях прыслухоўваюўчых увялі пасаду намесніка князя, але гэта не ліквідавала паліт аўтаномію. Форма дяржаўнага ўладкавання – унітарная дзяржава з незакончанай цэнтралізацыяй.

ВКЛ:!.Цэнтральны дамен(Заход и Цэнтра Литва,Земли Минския).Збирали асноуныя падатки,фармиравали дзяржауны апарат,асноували войска,2.Земли прыслухоуваючыя(Полацкия,Витебкия земли,Жамойць, Чарнигау, Смаленск)3.Удельныя княствы

14. Прававое становишча саслоуя мяшчан у ВКЛ у 13-16 стст.Мяшчане – жыхары гарадоў. Яны былі дзяржаўныя і прыватнаўуласніцкія. Патрыцыят – вярхушка мяшчан. Багатыя людзі займалі вышэйшыя пасады. Буйныя купцы – внешні гандаль (госці), унутраны гандаль (прасолы). Сярэдні слой: 1. Дробныя гандляры. 2. Цэхавыя рамеснікі. Ніжэйшы слой: 1. Хатная прыслуга 2Вучні магістраў 3. Партачы. Найбольш закон цаніў: 1. Арганістаў. 2 краўцоу. 3пушкароў. Мяшчане вызваляліся ад дзяржаўных павіннасцяў. Маглі аб’ядноўвацца у цэхі, убрацтвы. Малі права на выезд за мяжу. Падачу іскаў і т.п. Абавязкі: плаціць арданшчыну. Сярэбшчыну. Дзяржауныя падаткі.

19 Органы улады и киравання у гарадах з магдэбурским правамПершы горад яки атрымау магдэбурскае права – Бярэсце(Брэст).Магистрат:

• Войт (вызначауся вяликим князем) – парадак у горадзе, абарона и развицце гарадской гаспадарки, умацаванне абаронных пабудоу, войтауска-лайницки суд.

• Лейтвайт – намесник.

• Рада (од 4 да 20) админ-гаспадарчы орган, суд по грамадзянским искам.

• Бурмистры (2-4) нагляд за гандлем и ажыцяуленне правасуддзя по дробных грамадзянских исках.

• Лауники (4-12) войтава-лайницки крыминальны суд.(прысяжныя засядецели)

Прававы статус гарадоу, вызначауся прывилеям на магдэбурскае права. В 15-16вв. большинство городов получили Магдебурское право – в них вводилась особая форма самоуправления, мещане освобождались от администр. и судебной власти воевод, старост и их наместников и получали право иметь в городе органы городского управления. Во главе городской администр. и суда стоял войт (его наместник – лендвойт) – назначался радой из числа феодалов или горожан, следил за порядком в городе, торговлей, обороной, представлял интересы горожан в раде и при конфликтах с феодалами, следил за сбором налогов, председательствовал на судах. Бургомистр (как правило их было 2) – назначались войтом из членов городской рады, решали текущие вопросы городского управления, контролировали благоустроенность городских оборонных построек, охрану города,правосудиепомелкимделам.Городскя рада – состояла из 6-20 чел., в некоторых городах выбиралася мещанами, в некоторых комплектлвалась войтом. В нее входили наиболе богатые купцы, цехмистры (руководители ремесленых цехов). Рада определяла направление развитие городского хозяйства, благоустройства и обороны, сбор средств на городские нужды, участвовала в правосудии с войтами и бургомистрами. Также в решении вышеперечисленных вопросов сохраняли свое влияние сходы мещан – соймы, вече, копы (разрабатывались жалобы к раде, высказывались требования о сняти с должнотей тех или иных лиц, решались вопросы о сборе средств иКопные сходы расследовали и рассматривали угол.дела.

13. Характырыстыка прававога становишча феадальна-залежных сялян на тэр. Беларуси у 14-16 стст.

Да канца 16 ст сялянства было запрыгонена. Першым заканадаўчым актам ВКЛ, які не только сведчыў аб наяўнасці прыгонных, але і юрыдычна пачаў афармляць прыгоннае права, з’яўляецца прывілей 1447 г, адзін з артыкулаў якога забараняў прымаць сялян-цекачоў. Працэс запрыгоньвання больш выразна ўвасобіўся ў Статутах ВКЛ 1529, 1566, а яго завяршэнне адлюстравалася у Статуце 1588 г.

Па эканамічным становішчэ і ступені феад залежнасці сяляне падзяляліся:- гаспадарскіх, жылі на дзярж землях і залежалі ад вялікакняжацкай адміністраціі

- панскіх, жылі на прыватнаўласніцкіх землях і залежалі ад асобных феадалаў,

- царкоўных

Па маёмасным і часткова прававым вылучаліся баяры – найбольш заможная вярхушка асабіста вольных сялян.Панцырныя баяры павінны былі ўдзельнічаць у ваенных паходах.Путныя баяры з’яўляліся паштовымі кур’ерамі. Баяры не выконвалі паншчыны.Заканадаўства ВКЛ усе катыгорыі баяр прызнавала асабіста свабоднымі і пры пэўных умовах яны маглі перайсці да іншага феадала.

Сяляне-даннікі, якія жылі на гаспадарскіх землях і плацілі феадальную рэнту дзяржавеПамер даніны залежаў ад колькасці ворнай зямлі ў селяніна.У 16 ст з-за праведзеннай у 1557 г аграрнай рэформы колькасць сялян-даннікаў скарацілася, а колькасць цяглых сялян павялічалася. Да феадальна-залежных сялян таксама трэба аднесці людзей цяглых, асадных і агароднікаў, меньшая колькасць зямлі. Большыя павіннасці.

Цяглыя і агароднікі – паншчына, асаднікі і цяглыя – грашовы чынш.

Амаль да канца 16 ст звычайнай прыналежнасцю панскіх двароў была чэлядзь нявольная, якая была заканадаўча замацаваным аб’ектам падаравання, але у выніку адмены усіх прычын няволі (акрамя палону) а таксама надзялення нявольная чэлядзі невялікімі зямельнымі ўучасткамі у 16 ст большасць яе пераўтварылася у прыгонных сялян агароднікаў.

Прыгонныя сяляне не мелі права ўласнасці на землю, ім забаранялася набываць маенткі, без згоды феадала мяняць месца жыхарства і род заняткаў, не маглі займаць пасады ў дзярж апараце і былі падсудныя свайму гаспадару. Гонар, жыцце, маемасць сялян абаранялася крымінальным правам у меньшай ступені, чым прадстаўнікоў прывіліяваных саслоўяў.

16. Вышэйшыя органы дзяржаунай улады ВКЛ у 14-16 стст. Вышэйшыя службовыя асобы:их правы и абавязкиПа форме праўлення ВКЛ феадальная манархія з элементамі шляхецкай дэмакратыі і па форме дзяржаўнага ўладкавання – унітарная з незавершаннай цэнтралізацыяй. Дзярж лад ВКЛ прайшоў эвалюцыю ад неабмежаванай манархіі да 30 гг 15 ст , абмежаваная пана-радай з 30 да 1566 г, з 1566 – саслоўна-прадстаўнічая манархія. Прававое становішча вялікага князя вызначалася:

-Гарадзельскімі прывілеямі 1413 Князь выбіраўся паны-радай.

-1447 г. Абмежаванне вел кнзя у праве раздачы зямельнай уласнасці, пасад, узнагарод іншаземцам.Князь вызваліў шляхту ад сярэбшчыны. Улада гаспадара не была абсалютнай яна абмяжоўвалася радай і соймам.

Прававое становішча рады замацавана ў прывілеях 1492, 1506 гг. Паводле закона 1492 г гаспадар абавязаны выконваць тое, што параяць яму паны-рада. Рада – пастаянна дзеючы дзяржаўны орган, які мог вырашаць любое пытанне ўнутраннага і знешняга жыцця дзяржавы. У кампітэнцыю рады уваходзілі выбранне вялікага князя, абарона дзяржавы, вырашэнне міжнародных спраў, абмеркаванне і прыняцце заканадаўчых актаў, заслучванне справаздач некаторых службовых асоб, разгляд важнейшых судовых спраў. Галоўным прызначэннем рады з’яўлялася ахова правоў магнатаў ад замахаў з боку вялікага князя і тэррытарыяльная недатыкальнась дзяржавы.

Сойм – вышэйшы агульнадзяржаўны заканадаўчы орган, бярэ пачатак ад вечавых сходаў. У 16 ст. заканадаўчыя функцыі сойму пашыраліся. Ен перарос у прадстаўнічы орган, на пасяджэнні якога з’яўлялася па 2 дэпутаты ад кожнага павета, якія выбіраліся на павятовых сойміках. Акрамя гаспадара, паноў-рады, службовых асобо цэнтральнага і меснага куравання ў рабоце сойма ўдзельнічалі каталіцкія і праваслаўныя епіскапы, ігумены.

Саслоўна-прадстаўнічымі органамі мясцовая улады выступалі павятовыя і ваяводскія соймікі. У іх удзельнічалі ўсе землеўласнікі павета ці ваяводства

15. Эвалюцыя формы дзяржавы ВКЛ у 13-16 стст.

З 13-першая частка 15 ст-неабмеж.манархия.

З першай чверци 15 ст-сярэдіна 16-абмежаваная(паны-рада,сойм).

З сярядины 16 ст. – салоуна прадстауничая манархия.

Форма дзяржаунага уладкавання_унитарная дзяржава з незавершанай цэнтрализацыяй.

Палитыка-прававы рыжым – аутарытарны з элементами шляхецкай дэмакратыи.и

17.Мясцовыя ограны дзяржаунага киравання ВКЛ у 14-16 ст.

Мясцовыя органы улады и киравання на дзяржауных землях будавалися у адпаведнасци з их администрацыйна-тэрыт падзелам.

Саслоуна-прадстауничыми органами мясцовай улады были павятовыя и ваяводския соймики. У их удзельничали усе землеуласники павета ци ваяводства.

Мясцовыя органы улады мели шырокия паунамоцтвы и мала залежыли ад цэнтральных органау.

У ваяводстве прадстауником вышэйшай улады быу ваявода. Ён узначальвау администрацыйныя, гаспадарчыя, ваенныя и у значнай ступени судовыя органы. Ваявода – буйны феадал з уражэнцау ВКЛ – пажыццева прызначауся вяликим князем и радай. Ближэйшым памочникам ваяводы быу кашталян, яки узначальвау войска галоунага замка и апалчэнне.

Ключник адказвау за спагнанне падаткау и чыншу, гарадничы, быу камендантам замка, лоучы и лясничы наглядали за лясными и паляуничыми угодзями.

Кирауником администрацыи у павеце быу стараста, прызначауся вяликим князем и Радай з лику буйных феадалау. Намесникам быу падстараста. Паунамоцтвы старасты были близкия да паунамоцтвау ваяводы, у тым лику у галине правасуддзя. Памочникам старасты па ваенных справах быу павятовы маршалак, яки камандавау павятовым апалчэннем шляхты, старшынствавау на пасяджэннях павятовага соймика.

У воласци были дзяржауцы – кирауники дзяржауных и вяликакняжацких маенкау. Да 15 ст. яны называлися цивунами. Яны мели права вяршыць суд над усеми простыми людзьми, якия жыли на падначаленай им тэрыторыи. Як ваяводы и старасты, дзяржауцы несли

18.Систэмная рэформа дзяржаунага ладу ВКЛ у с 16 ст.Виленски Прывилей 1563г18. В межах систэмнай рэформы быу прынят шэраг законау, якия змянили грамадска-палитычную систэму ВКЛ.

1. Валачная рэформа 1557г. (аграрная) мела на мэце перабудову сельская гаспадарки, разбурэнне сельскай абшчыны.

2. Соймавая рэформа 1565г. Сутнасць: у систэму мясцовага киравання были уведзяны саслоуна-прадстауничыя органы на месцах.(соймы малыя, соймы павятовыя, зъезды павятовыя). Фуекцыя сойма: наладкаванне сельскай гаспадарки, вырашэнне усех пытанняу мясцовага жыцця.

3. Судовая рэформа 1564г. – Бельски прывилей.

1565г. – тэрытарыальна – админ.рэформа, дзяржава была падзеоена на ваяводствы, паветы, уезды, воласци. Да рэформы дзейнасць урада рэгулявалася звычаёвым правам..

Асноуныя нарматыуныя акты:

• Бельски прывилей 1564г.

• Виленски прывилей 1565г.

Виленски прывилей – аб мясцовай систэме киравання. Дзяржава падзялялася на ваяводствы и паветы. Главы ваяводствау и паветау, и их намесники прызначалися вяликим князем.Ваяводства узначальвау ваявода, з вельми шырокими функцыями. Намесник ваяводы – кашталян – абарона ваяводства, узначальвау ваяводскае паспалитае рушэнне. Паветы узначальвау стараст(функцыи як и у ваяводы), намесники – падстараста и павятовы маршалак. Новы орган мясцовага киравання – шляхецкия павятовыя соймики(калегиальны орган – усе павятовыя шляхцецы), для абрання паслоу на вольны агульнадзяржауны сойм и вырашэння звычайнных спрау.

Выник: прывялем уваходзили у 2ух узроуневую систэму мясцовага киравання:

• Дзяржаунае кираванне.

• Систэмы мясцовага шляхецкого самакиравання, увасобленная у дзейнасци павятовага шляхецкага соймика.

Бельски прывилей 1564г. Много новых положений вносил Бельский привилей 1564 г. В нем объявлялось об отделении некоторых судебных органов от администрации, выборность сословных судов, равенство шляхты перед судом и законом. Все эти положения были взяты из проекта нового Статута, который вступил в силу в 1566 г. 

Виленски Прывилей 1563г: уничтожил все существовавшие до этого времени ограничения для православных. В тексте указывается, что с этого времени всеми правами и привилегиями может пользоваться вся шляхта ВКЛ.. Им были предоставлены равные права избираться в сейм и занимать должности. Привилей в первую очередь был адресован православным. В нём акцентировалось, что православные шляхтичи, как и католики, с нынешнего времени могут занимать все государственные должности.

Таким образом исправлялись статьи Городельского привилея 1413 г., запрещавшие православным занимать высшие должности в государстве. Запрет 1413 г. распространялся на учреждённые тогда должности виленского и трокского воевод и каштелянов. Правда, этот запрет фактически отменяли привилеи

30. Пытанни дзяржаунага права у Статутах ВКЛ У ст. 1529г. нормы дзярж пр. былі змешчаны ў 1-3 раздзелах. У гэтых раздз. былі юр замац 1) асновы грамадс. і дзярж ладу 2)пр. становішч. нассельніцтва(упершыню) 3)парадак утвар, склад і паўнамоцтва некатор орг дзярж кіраван і суда(упершыню) 4) усе павінны былі судзіцца у адпаведн. з нормамі Ст. 5) Вял. князь абавязваўся захоўв тэрытар цэласнісць краіны, не дапуск чужаземц на дзярж пасады, не даваці ім маёнкаў, прытрым усіх старых законаў і звычаяў.

У ст 1566 так сама у 1-3 раздзелах. 1) замац асноўн прынцыпы: адзіны для ўсіх, дзярж суверенітэт, абмежаван улады Вял князя, прыярытэт пісаннага права 2) аддзяленне суда ад орг улады і кіраван(упершыню) 3) больш поўна апісана кампетэнц. дзярж орг. і іх прынцыпы( льготы і перевагі для феадалаў,не дапушчэнне простых людзей на орг кіраван, замац праваой няроўнасці розн слаёў насельн) 4) Кіраўн дзярж быў вял князь-гаспадар. ён быў на палаженні абмежаванага манарха( не мог без згоды сойма пачанаць вайну, выдавць нов законы) 5) забаранялася даваць маёнкі і звані чужаземцам і палякам так сама 6) замац галоўн роля буйных феадалаў.

У ст 1588 у 1-4 раздзелах. Прынцыпы: абмеж улады гаспадара і імкненне да падзелу улад, прытрымка дзяржаунага суверенітэту насуперак касмапалетызму, адзінае права для усёй дзярж., для усіх людзей. 1) заканад ул.-Сойм, выкан-Вял князі і Рада, суд- вялікакняжацк, галоўны і мясцовыя суды. 2) усе дзярж орг і служб асобы абавязаны дзейніч у адпавед з законам.

ВЫВАД.Дзярж права замац феадаль грамадс парадак і адначасова нормы буржуазн права. Закрап роўнасцт усіх пред законам, аднак закон не быў аднолькавы длч усіх., населніцтва падзелена на саслоўі(шляхда, дух, мяшч, прост. л) Кір дзярд-Князь, які кіраваў разам з Радай, соймам і служб асобамі. Выбарнасць і большая абмежаванасць у галіне заканадаўства і суда( особенносць!). Структра, кампетэн, характар дзейн дзярж орг-мелі прагрэсіўнае значэнне, бачна зараджэнне орг галіновага кіраван!

20.Формы дзяржауных саюзау ВКЛ и Кароны Польскай

Унияцкия пагадненни з польшчай:

Персанальныя унии:

• Крэуская уния 1385г.

• Виленска-Радомская 1401г.

• Гарадзельская 1413г. ( у 1434г. была скасавана и аднаулена у 1492г.)

Дзяржауная уния – Люблинская уния 1569г.

Персанальная уния – гэта таки саюз памиж двумя дзяржавами, пры яким абодзе дзяржавы кируюцца адной асобай, пры гэтам, дадзеная асоба носиць тытулы уласцивыя манарху кожнай дзяржавы, и здзесняе кираванне краинай паводле яе законау. У вынику персанальнай унии, не адбываецца абъяднанне 2ух дзяржав.

Люблинская уния – дзяржауная, бо у вынику яе дзяржавы объяднаюцца у адзиную канфедэрацыю РП, якая мела адзинага манарха и адзины заканадацчы орган(сойм).

21. Класификацыя и характарыстыка крыниц права ВКЛ 14-16 стст.

Разгляд крыниц бел. феадальнага права мэтазгодна пачанаць з хар-ки агульназемских, абласных, валасных и гарадских грамат (прывилияу), якия у жыцци ВКЛ мели асаблива важнае значэнне.

Агульназемския прывилеи выдавалися пры уступленни новага князя на прастол або пасля яких-недудзь падзей у жыцци дзяржавы. Яны дзейничали на усей тэр-и дзяржавы и были абавязковыми для усих. У их выкладалися правы и абавязки розных класау и групп насельництва, замацоувалася прававое становишча органау улады и киравання, вызначалися прынцыпы из узаемаадносин и инш. У их змяшчалися нормы краминальнога, цывильнага, дзяржаунага права.

Абласныя прывилеи давалися, каб юрыдычна замацаваць аутаномныя правы тых ци иншых тэрыторый, абмежаваць уладу вяликага князя и яго администрацыи. Аутаномны хар-р праяуляуся у заканадаучым замацаванни нармау мясцовага звычаевага права, права на мясцовы суд и органы киравання и г.д.

Валасныя прывилеи выдывалися, як правила, па хадатайництве жыхарой па той ци иншай воласци з мэтай абароны их интарэсау ад самавольвтва администрацыи. Але трэба адзначыць, што выдаючы валасныя граматы и тым самым абмяжоуваючы уладу службовых асоб, вялики князь у першую чаргу бараниу интарэсы не насельництва, а дзяржаунага скарбу, бо СА збяднелых сялян не магчыма было б збяраць падатки. Тамму змест валасных грамат у асноуным забяспечвау юрыдачнае замацаванне павинасцей и некоторых правоу жыхароу воласци, у тым лику и права выбару старца.

Анализ абласных и валасных грамат дазваляе зрабиць вывад аб тым, што асноунай краницай права гэтах дакументау бало мясцовае звычаевае. Да спецыяльных актау, якия выдавалися тольки для гараджан, трэба аднесци прывилеи на магдэбургскае права. Ен давауся гарадам вярхоунай уладай ВКЛ або уладальникам горада. Ен выконвау ролю юрыдычнага акта аб самакираванни гарадоу,спрыяу саслоунай кансалидации гараджан, вызваляу их ад феадальнай залежнасци. Першаступеннае значэнне у граматах надавалася нормам, што устанауливали парадак утварэння и кампетэнцыю гарадских органау киравання.У прывилиях на магдэбургскае права не утрымливалася нормау крыминальнага, цывильнага, зямельнага и инш. галин права, на аснове яких складалися праваадносины и якими киравалася у сваей дзейнасци гарадския органы. Больш таго, у гэтых граматах няма нават указанняу, якими нямецкими кодэксами або зборнимами трэба крыстацца.

22. Гисторыка.-прававая ацэнка агульназемских прывилияу 1387, 1413, 1434, 1447,1492 г.

Першым агульназемским прывилием личылися тры прывилея выдадзеныя у 1387 г. Вяликим князем Ягайлам пасля заключэння з Польшай Крэуская унии, Першы быу выдвдзены 20 лютага 1387 г. Ен пачынауся са сцвярджэння, што нибыта людзи жадаюць прыняць каталицкую веру, а тым хто яе ужо прыняу, даруюць новыя правы и вольнасци. У прыватнасци, ен замацоувау за кожным рацарам ци баярынам права свабоднага распараджэнняя нерухомай маемасцю. Прывилей ад 22 лютага фактычна дапауняу першы. Галоунае яго прызначэнне заключалася у надзяленни багатыми дарами и маенками каталицкага духавенства и касцелау. У адпаведнасци з прывилием усе духавенства, касцелы, кляштары и феадальна-залежныя ад их людзи выключалися з дзяржаунай юрысдыкцыи, гэта значыць, што яны вызвалялися ад усякага роду службы, павиннасцей на карысць дзяржаве и вял. князя. Таким чынам, галоуным прызначэннем прывилеяу ад 22 и 20 лютага 1387г. Было прымусовае насаджэнне каталицкая веры.

Агульназемски Гарадзельски прывилей 1413г. яшчэ больш пашырыу правы феадалау-католикау. Разам з ты ен служыу праграмай и заданнем на абмежеванне правоу и дыскрыминацыю усих некатоликау.

У вынику насаджэння каталицкай веры сярод феадалау узмацнилася унутрыкласавая барацьба, што зъявиласяпадставай для прыняцця прывилияу 1432 и 1434гг.., якия заканадауча замацавали роунасць у правах праваслауных феадалау з феадалами-католиками.

Асабливае месца належыць прывилею 1447г. Яго можна личыць галоуным прававым актам, яки заклау асновы юрыдычнага афармлення феадальнай залежнасци сялян. Ен забараняу ураду ВКЛ раздаваць дзяржауную маемасць и пасады иншаземцам. Апошняе было накиравана супраць праникнення польских феадалау на земли ВКЛ. Прывилием было значна пашырана кола асоб, за якими прызнавалися правы шляхты незалежна ад веравызнання и наяунасци у из гербау.

Прывилей 1492г. быу накираваны на умацаванне становишча феадалау, атрыманне шляхтай яшчэ больш важких палитычных правоу и паглыбленне яе уплыву на дзяржауныя справы.

Асаблива важнае дзяржауна –прававое значэнне мели нармы, якия юрыдычна замацоували абмежаванне улады вяликага князя и фактычна вызначали яго прававое становишча не як гасудара-вотчынника, а як вышэйшай службовай асобы у дзяржаве.Адсюль робицца зразумелым, чаму сучасники называли прывилей 1492г. «генеральным», а гэта значыць асаблива важным, галоуным.

Прывилей Аляксандра зъявиуся важным крокам у заканадаучым афармленни асноуных прынцыпау краминальнага, админ-га,цывильнага и шлюбна-сяменага права.

23. Дзяржауна-прававая ацэнка гарадзельских прывилеяуГарадзельскi прывiлей 1413, заканадаучы акт, якi юрыдычна замацоувау Гарадзельскую унiю 1413, выдадзены ад iмя караля Польшчы Ягайлы i вялiкага князя лiтоускага Biтаута. Меу на мэце умацаванне i пашырэнне каталiцызму у ВКЛ. У прывiлеi канстатавалася, што з прыняццем каталiцтва ВКЛ «далучаецца, уключаецца, злучаецца, перадаецца» Польскаму каралеуству. Усе касцёлы i каталiцкi клiр забяспечваюцца yciмi правамi iсвабодамi згодна са звычаямi Польскага каралеуства. Паны, шляхта i баяры ВКЛ, якiя прымуць каталiцкую веру i атрымаюць гербы, могуць карыстацца прывiлеямi i падараваннямi, як i польскiя паны i шляхта, пацвярджалiся ix правы на свабоднае распараджэнне сваей маёмасцю i атрыманне спадчыны.Гарантавалiся правы жанчын на валоданне уласнымi маёнткамi. Паны i шляхта ВКЛ павiнны 6ылi захоуваць пастаянства i вернасць каралю Ягайлу i вялiкаму князю Biтауту. Гарадзельскi прывiлей прадугледжвау увядзенне пасад ваяводы i кашталяна у Вiльнi, Троках i iншых месцах. Асаблiва важнае значэнне меу артыкул, у якiм замацоувалася правiла, што пасля смерцi Biтаута паны i шляхта ВКЛ не павiнны 6ылi выбiраць сабе вялiкага князя без згоды Ягайлы i польскiх феадалау, а тыя пасля смерцi Ягайлы таксама не павiнны 6ылi выбiраць новага караля без згоды Вiтаута, паноу i шляхты ВКЛ. Гэты артыкул, якi упершыню заканадауча замацоувау выбранне вялiкага князя, супярэчыу i абвяргау змест першага артыкула, у якiм пацвярджалася злiццё ВКЛ з Польшчай, бо калi выбiрауся асобны вялiкi князь, то захоувалася самастойнасць дзяржавы. А канстатацыя факта, што караля Польшчы павiнны былi выбiраць толькi са згоды Вiтаута i феа¬далау ВКЛ, сведчыць аб раунапрауным становiшчы ВКЛ i Польскага каралеуства.Прывiлей прадугледжвау магчымасць склiкання агульных соймау феадалау Польшчы i ВКЛ. Сцвярджэнне, што усе некатолiкi, у асноуным праваслауныя (а яны складалi большасць насельнiцтва княства), не павiнны 6ылi дапускацца на дзяржаунай пасады i засядаць у панскай радзе, мела iдэалагiчны, а не практычны характер, бо большасць мясцовага кiраунiцтва i значная частка паноу-рады належалi да праваслаунай веры. А усе напышлiвыя фразы аб злiццi, злучэннi, далучэннi i уключэннi ВКЛ у склад Польшчы не мелi у той час рэальнага значэння, бо традыцыя узаемаадносiн памiж Польшчай i ВКЛ, якая склалася на аснове асабiстай (персанальнай) унii, не мянялася.

24. Абласныя и валасныя прывилеи .

Землям Беларусі, якія ўвайшлі ў склад ВКЛ і захоўвалі свае аўтаномныя правы, даваліся абласныя граматы (прывілеі). Гэта рабілася з мэтай юрыдычна замацаваць аўтаномныя правы тых ці іншых тэр, абмежаваць уладу вял князя і яго адміністрацыі. Аўтаномны характар земляў, якія атрымалі прывілеі, праяўляўся ў заканад замацаванні нормаў мясцовага звычаёвага лрава, права на мясцовы суд і органы кіравання, права на забеспячэнне аховы маёмасных і асабістых правоў насельніцтва і г.д.

Абмежаванне ўлады вял князя можна бачыць на прыкладзе Полацкага прывілея 1511 г., згодна з якім ён не меў права ўмешвацца ў справы мясцовай царквы, дараваць полацкія землі, забіраць вымарачную маёмасць у дзярж казну, без згоды жыхароў Полацк зямлі прызначаць ваяводу. Гэты прыв ставіць ваяводу — галаву вялікакняж адміністрацыі — у залежнае становішча ад вярхушкі палачан.Пры ўступленні на прыстол новага князя ці пры парушэнні ўстаноўленых граматамі нормаў выдаваліся пацвярджаючыя прывілеі тым землям, якія мелі іх раней. Гэтыя прывілеі ўтрымлівалі нормы раней выдадзеных.

Такім чынам, выдача абласных прывілеяў і іх пацвярджэные мелі дзяржаўна-прававы характар, бо сама наяўнасць гэтых прывілеяў сведчыла аб асаблівым становішчы дадзенай зямлі ў ВКЛ, яе адасобленасці і непадзельнай цэласнасці.

Валасныя прывілеі выдаваліся па хадайніцтве жыхароў той ці іншай воласці з мэтай абароньі іх інтарэсаў ад самавольства адміністрацыі. Але выдаючы валасныя граматы і тым самым абмяжоўваючы ўладу служб асоб, вял князь бараніў інтарэсы не насельніцтва, а дзяржаўнага скарбу, бо са збяднелых сялян немагчыма было б збіраць падаткі. Таму змест валасных прывілеяў забяспечваў юрыд замацаванне павіннасцей і некат правоў жыхароў воласці, у тым ліку права выбару старца - прадстаўніка сялянскай мясцовай адміністрацыі. Прыкладам валасных прыв. могуць быць прывілеі Падняпроўскім і Задзвінскім валасцям ад 2 кастр 1511 г. жыхарам Магілёўскай воласці ад 1 ліпеня 1536 г. і інш.

Вывад - асноўнай крьницай права гэтых дакументаў было мясцовае звычаёвае права.

25. Гарадския прывилеи(граматы)-важнейшая крыница права феад. БеларусиМагдэбурскае права и яго харак-ка разгляд крыціц бел. права нельга пачынать не крануўшіся агульназемскіх,абласных і валасных грамат(прывелеяў). Яны маюць важнае значэнее у дяржаўна-прав. жыцці ВКЛ.

Агельназем.1)выдаваліся пры ўступленні князя на прыстол або посля важных падей у дяржаве.2)дзяйнячылі на ўсей тэр. ВКЛ і былі абавязковымі для усіх.3)у іх выклад правы і абавязкі розных слаёў насел. 4)замаўвал. прав. станавішча ор. ўлады. вызначал прынцыпы іх узаемаадносін.5)змяшчалі асновы крым, цывіл і дзярж права.Перш.прывілеі:20 лютага 1387-замац.за кожн. католікам пр.свабоднага распараджен.нерухомай маёмасці;22 лютага 1387-дапаўняў першы.-1)надзяленне богатымі дарамі і маенкамі каталіцк.духавенства і касцелаў2)усе касцелы,кляштары і феад-залежн.ад іх красцьяне выходілі з юрысдык. дзяржавы(вызваляліся ад дзярж.павіннастей і службы).Абодва гэтыя прывілее насаджвалі каталіцк. веру, а так сама паклалі пачатак афармлен. саслоўя шляхты;Гарадзельскі прывелей 1413- пашарыў пр католікаў і служыў праградай для абмежаван.пр некатолікам;Прывілеі 1432 і 1434- заканадаўча замацавалі роўнасць у правах правасл. і каталіц.феадалаў; Прывелей 1447-уключаў правы феадалаў, некатор прынцыпы крамін, цывільн і дзярж права, подтрымаў палажен.об тым,что простыя людзі выходілі з юрысдыкціі дзяржавы.Так сама прывілей забараняў прымаць на дзярж. і вялікакняжац. землі прыватнауластніцкіх сялян. Сяляне і мяшчане не маглі прасіць аб абароне у дзяржауных орг. Гэты прывелей заклаў асновы юр. афармлення феадальн. залежнасці сялян,забараняў раздаваць зямлю і пасады іншаземцам, станоўча садзейнічаў умацаваннню терытар. цэласнісці дзяржавы, сувуренітэту,незалежнасці ад Польшы;Прывелей Аляксандра Казіміравіча 1492- вял князь не меў права адмяняць або змяняць законы, пастановы і суд. рашенні., прынятыя ім сумесна з панскай Радай. Калі Рада не згодна з рашэннім, то князь абавязаны выконвать тое, што парае рада; прывелей Жыгімонта I 7 снежня 1506 Гарадзенскі прывелей(зацвердіў прывелей 1492)-абмежаванне улады князя на правы асабіста выдаваць заканад акты. гэты прывелей закончаў першы этап развіцця бел. дзярж. права.Наступныя прывелеі(1529,1547,1551)замац. палаж. ранейшых.Абласные. Іх маглі іздавать землі Беларусі, якія увашлі у склад ВКЛ на правах аутаноміі. Гэта рабілася каб захаваць аутаномію, абмеж. уладу вял. князя. Прывілеі тычыліся замацав. норм мясцовага звычаевага права, права на мясцовый суд і органы кіраван.права на забяспяч. маемастных правоў насел.Прымер: Полацкій1511-вял. князь не мог умешвацца у справы мясцовай царквы, раздавать полац. землі, прыцігваць да выканання пагранічнай службы. Усе абл прывелеі сведчать аб асаблівым становішчы зямел, а так сама іх непадзельнасці і адасобленнасці ад ВКЛ. Валасныя выдаваліся па хадатайстве жыхароў воласці з мэтый абароны

27 . статут ВКЛ 1529.

Аутары:Фр.СКарына и Альбрэхт Гаштольд(канцлер ВКЛ)Прававыя крыницы статутау:агульназемския прывилеи,суд.Казимира,звычаевае права,суд.админ.практыка,часткова рымскае эк.права.Статут складаўся з 13 раздзелаў і 244 артыкулаў. Пазней, у сувязі з дапаўненнямі, колькасць артыку-лаў павялічылася да 283. У I — III раздзелах былі змешчаны асноўныя нормы дзяржаўнага і прынцы-повыя палажэнні іншых галін права, у IV і V -Ішпобна-сямейнага і спадчыннага, у VI — працэсу-льнага, VII — крымінальнага, VIII — зямельнага, IX — ляснога і паляўнічага, X — цывільнага і ў XI— ХШ — крымінальнага і крымінальна-працэсуальна-га права¹.

У Статуце былі юрыдычна замацаваны асновы грамадскага і дзяржаўнага ладу, прававое становішча класаў, станаў (саслоўяў) і сацыяльных груп насельніцтва, парадак утварэння, склад і паўнамоц-твы некаторых органаў дзяржаўнага кіравання і суда. Абвяшчалася правіла, паводле якога ўсе асобы, "як убогія, так і багатыя", павінны былі судзіцца ў адпаведнасці з нормамі, якія былі выкладзены ў Ста-туце. Вялікі князь (гасудар) абавязваўся захоўваць гэрытарыяльную цэласнасць краіны, не дапускаць чужаземцаў на дзяржаўныя пасады, не даваць ім маёнткаў, не адбіраць у мясцовых феадалаў пасады і маёмасць без суда, прытрымлівацца ўсіх старых за-конаў і звычаяў.

Асаблівая ўвага ў Статуце надавалася судова-пра-цэсуальнаму праву. Суд быў важным органам, які забяспечваў ахову правапарадку і дзейнасць якога была накіравана на поўнае абмежаванне самаволь-ства феадалаў, наданне праву аўтарытэту. Асаблівая ўвага ўдзялялася парадку ажыццяўлення правасуд-дзя. Абвяшчаліся прынцыпы яго публічнасці, фар-мальнай роўнасці бакоў у працэсе, права абвінавачванага на абарону з удзелам адваката.

28 Прычыны прыняцця Другога Статута ВКЛ

Аутары:Влович(падканцлер ВКЛ)Радзивил Чорны(канцлер ВКЛ И узначаливай камисию),виленския юрысты Ватонтус.Раизи прапанавали писаць статут на латыни,а Валаткович на старабел.Па сваей структуры Статут складаўся з 14 раздзе-лаў і 367 артыкулаў. Раздзелы I — III ахоплівалі нормы дзяржаўнага, ваеннага і адміністряцыйнага права, IV — судовага ладу і судовага працэсу, V — VI - сямейнага і апякунскага права, VII, VIII і IX — цывільнага, X — ляснога і паляўнічага, XI — XIV — крымінальнага права. Найболып істотныя змены былі ўнесены ў нормы дзяржаўнага, судова-працэсу-альнага і цывільнага права.

У Статуце былі замацаваны асноўныя прынцыпы права: яго адзінства для ўсіх грамадзян (хоць яно не было роўным для ўсіх); дзяржаўны суверэнітэт (на-суперак царкоўнаму касмапалітызму); абмежаванне ўлады вялікага князя (гаспадара); прыярытэт пісанага права. Упершыню намячалася аддзяленне суда ад органаў улады і кіравання. Для гэтага ствараліся земскія і падкаморскія суды. Больш поў-на рэгламентавалася кампетэнцыя органаў дзяржаў-най улады і кіравання, якія былі заснаваны на агуль-ных прынцыпах феадальнага права: стварэнні льгот і пераваг для класа феадалаў і саслоўя шляхты, не-дапунгаэнні простых людзей у органы кіравання, за-мацаванні прававой няроўнасці розных сацыяльных груп насельніцтва.

Напрыклад, ён не мог без рашэння сойма пачынаць вайну або ўстанаўліваць падаткі на ваенныя патрэ-бы, выдаваць новыя законы. Статут забараняў да-У Статуце 1566 г. акрэслены пераход ад феадаль-нага да буржуазнага права ўласнасці. Усе ф^еадальі маглі вольна распараджацца сваімі маёнткамі. Тут значна паўней, чым у папярэднім Статуце, выкла-дзены нормы спадчыннага права, істотнью змены ўне-сены ў крымінальнае права. Так, суб'ектам злачын-ства прызнаваўся толькі сталы чалавек, непаўналетнія ж маглі быць пакараны толькі пасля дасягнення імі 14-гадовага ўзросту; абвяшчалася прэ-зумпцыя невінаватасці; крымінальнае пакаранне павінна было ажыццяўляцца толькі па суду; асоба, якая абвінаваціла каго-небудзь у злачынстве і не да-казала яго віны, несла такое ж пакаранне, якім мог быць пакараны абвінавачаны ёю.

29 Статут ВКЛ 1588

Аутар;Леу Сапега.Ен меў 14 раздзелаў і 488 артыкулаў¹. У раздзе-лах I - - IV змяшчаліся нормы дзяржаўнага права і судовага ладу, у V — X і часткова ў XIII — шлюбна-сямейнага, зямельнага і цывільнага права, у XI -XII, XIV і часткова ў ХШ — крымінальнага права. Трэба заўважыць, Ідто нормы дзяржаўнага права былі амаль поўнасцю перанесены са Статута 1566 г. з некаторымі ўдакладненнямі і дапаўненнямі. Яны юрыдычна замацоўвалі адносіны, якія склаліся паміж ВКЛ і Польшчай пасля 1569 г.

Сістэматызацыя права, пакладзеная ў аснову Статута 1588 г., была пабудавана на новых прынцьшах, уласцівых для пераходнага перыяду ад сярэдневякоўя да новага часу і зараджэння буржуазньіх адносін. Гэта перш за ўсё выяўлялася ў абмежаванні ўлады гаспада-ра і імкненні да падзелу ўлад; абвянгчэнні неабходнасці црытрымлівацца дзяржаўнага суверэнітэту насуперак сярэдневяковаму касмапалітызму і ў юрыдычным замацаванні адзінства права для ўсёй дзяржавы і ўсіх паўнапраўных людзей. Заканадаўчая ўлада замацоў-валася за соймам, выканаўчая — за вялікім князем і Радай, судовая — за вялікакняжацкім і галоўным, а таксама за мясцовымі судамі.

Адначасова з канчатковым запрыгоньваннем ся-лян Статут прадугледжваў крымінальнуто адказнасць за забойства простага чалавека, абвяшчаў ідэю верацярпімасці, забараняў перадачу вольнага чала-века за даўгі або злачынства ў няволю, устанаўліваў наступленне крымінальнай адказнасці з 16 гадоў.

Адзначым, што Статут прызнаваў ільготы і прывілеі для пануючых саслоўяў. Гэтым падрываўся агульны прьшцьш адзінства права.

26 Судебник Казимира.

Вялікая колькасць заканд. актаў у гозных галіннах жыцця выклікалі патрэбу ў сістэматыз. і кадэфік. бягучага прав. матэрыалу.Першай спробай такой сістэмат. з’явіўся СК 1486г.С. быў невялікі по аб’еме і аб’ядноўв. нормы крым, адміністрацыйн і працэсуальн права рукапісны тэкст СК быў на старабел. мове і не быў падзеляны на артыкулы.Пры публікац. было выдзелена 25 арт. СК быў зацвержаны Вял. князем на агульнадзярж. сойме 29 лютага 1468г. Акрамя абагульнен. быгучага заканад., нормаў мясцовага звыч. пр. і судов. практ., СК уводзіў нов. прынцыпы і падыходы дзярж. да пакарання злачынцаў. 1)устанаўл. адзіныя для ўсёй дзярж. віды пакарання за злачын. супраць феадальн. уласнасці 2)абмяж. адказнасць жонкі і дзяцей за злачынств. мужа і бацькі, т.е. замац. ідэя індывідуаліз. пакарання 3) “Злачынсва” вызначалася як супрацьпраўнае дзеяння 4) ад крым. адказнасці вызвал. дзеці да 7-мі год 5) змяшч артыкулы, якія прадугледжвалі аналогію закону. 6) новыя мэты пакарання:запалохванне, забаран. вызваляць злачынца ад кары. Па СК смяротная кара прызнач да асоб, якія дапамагал. ўцёкам чэлядзі нявольнай і феад.-залеж. сялян. СК прадугледж. каб усе жыхары трымалі ў належ. стане дарогі і масты. ВЫВАД:СК паклаў пачатак новаму эпату развіцця прав. тэорыі і практыкі заканад. дзейнасці, з’яўленню новых прынцыпаў сістэмат. феадальн права.

31. Инстытут цывильнага права у Статутах ВКЛ

У ст 1529- замац у 10 раздзеле. На нормы цывільнага права паўплявл ідэі гуманізма. Даволі дакладна вызнач нормы, якія забяспеч права ўдаснаці феадалаў.

У ст 1566 былі унесяна больш ітотныя змены. 1)акреслен переход ад феад да буржуаз права уласнасці 2) усе феад маглі вольна распарадж сваімі маёнкамі

У ст 1588 замац у 13 раздзеле1) непрызнанне права уласнаці на замля за сялянамі, амяжаван іх правоў 2) нормы, якія рэгуляв договарныя аднос куплі-продажу, пазыкі, залогу, арэнды 3) маёмасіныя аднос рэгулявал у залежнасці ад праваздольнасці, саслоўн прынадлеж, веравызнання, месца жыхарства 4) поўная правазд належ дзярж, царкве, вярх класа феадалаў. шірок правазд належ і маламаёмастнай шляхце. правазд простых люд не было роўнай. зусім абмеж быа правазд палонных і чэлядзі навольнай. абмяж правы і дзеязд дзяцей, жанчын. 5)дзеязд муж-18 год, жанч-13.

Цэнтральн месц займал нормы рэчавага і абавязац права.Аб’екта рэч пр: маёнкі з залеж люд, ворныя землі, лясы, сенажаці, азеры, рэкі, прад сельск гаспад і інш. Права на рэч: уласнасць, заклад, сервітут. Улад-фактычнае валоданне маемас з абмежаван правамі на распараджэнне ёю. Улад і уласність падляг суд абароне. Катэгорыі феадальн зямлі: вотчіна, маёнкі у карястанні на поўны ці умоўны термін, маенкі навечна. Абавязательнае права прыстасоувалася да тавара-граш абароту і эканаміч прыгнету люд. Падрабяз выклад нормы па выкананне абавязат.1) вызнач форму і парадак заключ пагаднен, тэрмін іскав даунасцт 2) усе зделкі заключ у прысутнасці сведак 3)пагад аб зямлі толькі у пісьмовай форме і заносіліся у судов кнігі 4) пазыка больш 10 коп грошай-пісьмова. Абавяз спыняліся: 1) смерць абавязанай стараны(платілі дзеті) 2)выкананне абавязат 3) сканчэнне тэрміна дзеяння. Прагрэсіўныя нормы абавязат права дзейнічалі на пратягу 250 гадо і былі уключана у Збор законаў заходніх губерняў Расійскай імперыі у 30-х г 19 века

32. Шлюбна-сямейнае права ў Статутах ВКЛ

У ст 1529 нормы ш-сям і спадчынага права змяшчалися ў 4-5 раздзелах. Шмат увагі нададзена нормам ш-с пр, падрабязн апісваецца парадак назначэн апякуноў непаўналет дзецям, якія засталіся без бацькоў.

У ст 1566 нормы змяшч у 5-6 раздзелах.

Па ст 1588 сям пр рэгулявала і замац асабістыя і маёмастн аднос, што вынікалі са шлюбу, сваяцтва, апякунства, усынаўлен і інш. Галоўн увага у законе належ маемастн адносін у сям’і і пятанню права на спадчану. Таму галоў часткаў шлюбн пагаднання быў маёмастны даговор. Шлюб пагаднання складалася з некалькі этапаў: сватанне, агледзены, заручыны, вянчанне і вяселле.Прав вынікі наступалі пасля заручын. У шлюб маглі уступаць дзяўчын-13 год, хлотцы-18, не былі у другім шлюбе і ш блізкім свяцтве.Дзяўчын не магла выйсці замуж без згоды бацькоў, бо губляла права на маёмасць. Муж з’яўляўся прадстаўн усей сям’і ў дзярж і судовах установах. Маёмаст аднос залежалі ад таго, хто якую маёмасть унес пры уступленні ў шлюб.Дзеці падпарадк бацькам і іх маёмастн правы пры жыцці бацькош былі абмежаван. Бацькі маглі выдзеліць дзецям частку маймасці па сваей волі, але дзеці не маглі іх да гэтага прымусіць. паводлі вучэння царквы брак спыняўся только пасля смерті мужа ці жонкі. Аднак ў 16 ст. магчым быў развод, як са згоды царквы так і без яе. Дастаткова было заявіць аб гэтым перад дух ці свецкім судом, службовай асобай мясцов адміністрац. Мяшчані запісавалі скасаванне шлюбу у гарадк магістраце. Скасав шлюбу паміж сялянамі праводзілі царква, ураднік мясцов адміністр ці феадал. Апякунству было прысвечана 15артык. Закон вызначаў падставы для апекі, правы і абавязкі апякуноў і інш.

33 Спадчыннае права у Статутах ВКЛ XVI ст

Спадчан права было вылучана як самастойны інстытут цывільнага права. закон замац агульныя палажэнні, у адпаведнасці з якімі дзеці станавіліся спадкаёнцамі маёмасті сваіх бацькоў, падрабязна рэгламентаваліся шматлікія пытанні, якія узніклі ў практыцы афармлення спадчыны. Значна пашыраліся правы перадачы маёмасці па завяшчанні(тэстаменту), вызнач кола асоб, якія е мелі правазавяшчаць ці правы якіх былі абмежаваны пэўнымі ўмовамі. Статуты знали наследование по закону и по завещанию. По закону сначала наследовали дети, потом внуки и правнуки. При отсутствии таковых наследственное имущество переходило к боковым родственникам (братьям, сестрам и т.д). Мещане городов, которые не имели права на самоуправление, могли передавать по завещанию только одну треть имущества, две трети переходили к детям, а при отсутствии детей — в собственность владельца города.

37 Асноуныя этапы судовай рэформы 16 ст. НПА,прынятыя у ходзе рэформы

Прычыны1)Імкненне шляхты да ўдзелу ў палітычнай сіс-тэме, у тым ліку і судовай; 2) Палітыка-прававая думка (беларускія дзеячы выступалі за рэфармаванне судовай сістэме па буржуазных прынцыпах). Больш за усіх высту-паў Літвін.Звярнуў увагу на стварэнне незалежных ад ад-міністрацыі выбарных судоў. Ставіў задачу аб стварэнні апеляцыйных судовых інстанцый,прынцып роўнасці су-доў.Праблема рэфармавання судовага працэсу. Спабор-насць і галоснасць судовага працэсу.Выступае рэзка суп-раць панскіх судоў. Ставіць пытанні аб судовых падат-ках.У 1550 выйшаў яго зварот да Жыгімонта Аўгуста. Ас-ноўныя этапы судовай рэформы. 1 этап. 1529г.(1 ста-тут ВКЛ). Першы нарматыўны акт, дзе былі замацаваны судовыя змены: 1)Змены ў фарміраванні замкавых (грод-скіх) судоў(раздзел 6 артыкул 2); 2)норма працэсуаль-ная:ўвядзенне інстытута абароны, удзел аддваката (пра-куратара); 3) судовае рашэнне можна выносіць толькі па-водле закона дзяржавы.2этап.Прывілей Жыгімонта Аў-густа 1555г.Аб стварэнні судоў для шляхты:земскія,павя-товыя, шляхецкія суды. З дазвалення паноў-рады Жыгі-монт перадае вядзенне судовых спраў абранай шляхце, суддзе і пісару. Суддзі прызначаліся князем( Троцкі, Сло-німскі паветы). 3 этап. Прывілей Бельскі 1564г. Уводзіла-ся абавязковая падпарадкаванасць усёй шляхты земскім павятовым судам. Земскія павятовыя суды выводзіліся з адміністрацыйнага падпарадкавання.Кіраўнікі адміністра-цыі адмаўляліся ад даходаў на карысць земскіх судоў. 4 этап. Статут 1566г. 1) Ввёў парадак абрання суддзі, пад-судка і пісара. Акрэсліў іх прававое становішча. Вывіў па-мер судовых пошлін – артыкулы 1-3, 27-28. 2) Уводзілася пасада вознага, судовага прыстава – арт.4-6. 3) Уводзі-лася забарона абірацца на судовыя пасады служачым дзяржаўнага апарату і духоўным асобам – арт.8.4) Пара-дак рэгламентавання дзейнасці адваката, адказнасць ад-ваката і г.д.–арт 34-37.5)Вызначаецца падсуднасць спраў земскім павятовым судом.Вырашае усе грама-дзянскія і крымінальныя справы, належныя да шляхты. 6) Выключаў з агульнай падсуднасці шляхты земскіх па-вятовых судоў выводзіць главы мясцовай адміністрацыі. 7)Уводзіліся падкаморскія суды(суды спецыяльнай юрысдыкцыі, шляхецкія). Вызначаўся парадак фарміра-вання гэтых судоў. Выбарны суд.арт 63-65.8)Вызначаўся парадак разгляду спраў на апеляцыі на рашэнні і прысу-ды мясцовых. Выпадкі немагчымасці падання скаргаў у апеляцыйны суд:-Калі справа вырашалася судом на пад-ставе пісьмовага абавязку,які не аспрэчваецца; - Калі ад-казчык у судзе дабравольна прызнаў іск. арт.65. 9)Заба-ранялася звяртанне да звычаёвага права. арт.30. 5 этап. Статут 1588г. 1) Падцвярджаліся усе нормы па утварэнні новай судовай сістэмы да гэтага часу і замацоўваліся но-выя: уводзіўся вышэйшы суд, які базіраваўся на буржу-азных прынцыпах – Літоўскі трыбунал(Галоўны суд). 1581 г. – пастанова Варшаўскага сойма “Спосаб правоў трыбунальскіх”.

2)Абавязковая прысяга для судовых па-сад.Прысутнасць адваката пры .Пры немагчымасці за-плаціць за адваката – бесплатна(удовы,сіраты,убогія лю-дзі). А калі адвакат адмаўляўся ад бясплатнай працы – пазбаўленне адвакатскай пасады.

43 Вышэйшыя органы дзярж. улады РП.Кароль, сойм, сенат .Их прав. становишча. Генрыкауския артыкулы. Пакт канвента

ВКЛ – феодальная монархия, во главе великий князь (первый Миндовг в 1253). Князь руков. вооруженными силами, внешней политикой, финансово-хозяственной сферой, издавал акты. На местах власть была в руках васальных князей и панов. Власть князя ограничивалась Радой (Р.) (совещательный, исполнительно-распрядительный, контролирующий, судебный, законодательный орган - обсуждались все вопросы разрешение которых требовало участия феодалов: выборы князя, вопросы обороны, международные отношения и т.д.) и Сеймам (С.) (законодательный орган, был общегосударственный и местный). В состав С. входило только привелигированое сословие, собирался по решению князя или Р., с 1512 поветовая шляхта должна была избирать послов (по 2 от каждого павета) на общий сейм. Вальный сейм собирался по мере необходимости, в разных городах и замках. На С. решались вопросы войны и мира, налоговые вопросы, принимались новые законодательные акты, рассматривались угол.дела в отношении феодалов и т.д. С 15в. усиливается влияние Р., если мнение князя расходилось с мнением Р., то обязательным к исполнению было решение Р.; законными считались заседания Р. на которых присутствало 3-5 членов (могло собираться 30-40), для решения важных вопрросов Р. собиралась в полном составе. Госуд.служащие: маршалок земский – следил за порядком и этикетом при дворе, председательствовал на заседаниях Р.и С., объявлял решения князя, руководил приемом послов иностранных, рассматривал угол.дела по преступлениям совершенным на С. (его наместник маршалок дворный); Гетман – командовал вооруженными силами страны, во время войны обладал неограниченными полномочиями, (наместник гетман дворный или польный); Канцлер – руководил государственной концелярией, государственным архивом, хранитель печати, К. закреплял своей печатью все важный госуд.акты (наместник подканцлер); Падскарбий земский – хранитель государственной казны, заведовал доходами и расходами, военными припасами (наместник падскарбий дворный); Господские дворяне и слуги – выполняли поручения князя и панов-радных (исполнение судебных решений, проведение следствия, ревизии, взыскание налогов и т.д.) Генрыкаўскія артыкулы. Пакт канвента

Што тычыцца сістэмы выканаўчай улады ў РП, то ў адпа-веднасці з законам краіны яе ўзначальваў кароль,які з канца 16ст. быў выбіраемы. Прававое становішча караля рэгулявалася агульнадзяржаўнымі актамі “Пакта канвен-та” і “Генрыкавы артыкулы”,а яго дзеянні на тэрыторыі Беларусі і Літвы вызначаліся яшчэ і Статутам 1588г. Згодна з “Пакта канвента” Генрык Валуа, які стаў у 1573г. каралём РП, абавязваўся заключыць вечны саюз з Фран-цыяй,пашырыць гандаль з ёй РП, пацвердзіць усе правы і прывілеі шляхты і г.д. У “Генрыкавых артыкулах” змяш-чаліся асноўныя прынцыпы, што вызначалі паўнамоцтвы каралеўскай улады і сойма. У адрозненне ад “Пакта кан-вента”, які складаўся для кожнага прэтэндэнта на кара-леўскі трон і заключаўся з ім, “Генрыкавы артыкулы насі-лі нязменны характар і кожны абраны кароль абавязаны быў іх пацвердзіць. У сувязі з тым, што Генрык Валуа не зрабіў гэтага, яны набылі сілу закона толкі пры каранацыі Стэфана Баторыя 30 мая 1576г. і затым пацвярджаліся ўсімі каралямі РП. У “Артыкулах” абвяшчаліся свабоднае абранне караля, абавязак склікаць сойм раз у два гады тэрмінам на 6 тыдняў,не склікаць агульнае апалчэнне (паспалітае рушэнне) без згоды сойма. Каралю без зго-ды сойма забаранялася ўстанаўліваць новыя падаткі,по-шліны і інш. Прадугледжвалася, што калі кароль дзейні-чаў насуперак праву і сваім абавязкам, то шляхта магла адмовіцца ад падпарадкавання яму і выступіць супраць пасля трохразовага папярэджвання з боку прымаса, по-тым сойміка і, нарэшце, сойма. Адмова ад падпарадка-вання абвяшчалася ў выглядзе ўзброеных канфедэра-цый. Такім чынам, ні кароль, ні сойм не мелі права на-меціць яго наступніка.. У сувязі з гэтым сістэматычна пасля смерці кожнага караля пачыналася безуладдзе, якое цянулася ад некалькі месяцаў да некалькіх гадоў. На гэты перыяд уводзілася пасада інтэррэкса, якую звы-чайна займаў Гнезненскі арцыбіскуп, прымас Польшчы. па законе кароль меў права склікаць Вальны сойм і пры-значаць тэрмін яго пасяджэння;ад яго імя тварылася правасуддзе; ён прызначаў службовых асоб на ўрадавыя пасады;падтрымліваў зносіны з замежнымі краінамі; па-сылаў і прымаў паслоў і інш. За сваю дзейнасць кароль адказваў перад Вальным Соймам. Фактычна ўсё яго жыццё,нават такія прыватныя факты,як жаніцьба,развод, замежныя паездкі, было пад кантролем сойма. Такім чы-нам, з аднаго боку РП можна вызначыць як абмежава-ную манархію,а з другога–кароль РП быў выбраны,а та-му больш нагадваў пажыццёвага прэзідэнта, чым манар-ха.Можна зрабіць вывад,што РП па форме хутчэй падоб-ная на рэспубліку(РП у перакладзе значыць “рэспублі-ка”).

34. Крыминальнае права у Статутах ВКЛ.Харак-ка асноуных инстытутауЕго нормы содержатся в основном в специальных разделах, например, в Статуте 1529 г.— в разделах IX, XI—XIII, в Статуте 1588 г.— в разделах X—XIV. УП ВКЛ содержит некоторые прогрессив положенія: принцип равенства всех перед законом; принцип ответ­ственности только по закону; принцип ответственности только за вину; принцип соразмерности наказания тяжести совершенного правонарушения и др. Указанные прогрессивные принципы содержатся и в нормах последующих Статутов, т.е. они не были «случайными» и стали основополагающими принципами УП 17ст. Із статей Статута 1588 г. можно сделать вывод, что законодатель признает преступлением противоправное, виновное действие (бездействие), несущее в себе элемент общественной опасности и посягающее на общественный строй, собственность, права и интересы частных лиц.

Классификация преступлений (по объекту и степени общественной опасности) свидетельствует о продуманной и сравнительно гуманной для своего времени карательной политике. О гyманизме УП говорит и та обстоятельность, с которой законодатель разработал состав преступления для учета его элементов при определении наказания (субъект общий, специальный, одно лицо, группа лиц; все элементы субъективной стороны: вина, мотив, цель; при установлении объективной стороны принимались во внимание само действие (бездействие), последствия, причинная связь, рецидив и конкретные условия совершения правонарушения: место, способ, время и т.д.). Гуманизм УП ВКЛ проявлялся том, что постоянно повышался возраст уголовной ответственности (по Статуту 1566 г.— с 4 лет, а по Статуту 1588 г.- с 16 лет) и устанавливался срок давности в три года, по истечении которого дело не могло возбуждаться в суде (Статут 1588 г., разд. XI, арт.

36. Фармираванне судовай систэмы ВКЛ. Прынцыпы арганизацыи и дзейнасци

Агульная харак-ка дарэформеннай суд. сис-мы

Да канца 15-16 ст у ВКЛ органы дзярж улады адночасова выконвалі судовыя функціі.Але на працягу 16 ст пачан фармір дзве сістэмы судовых орг: агульа-саслоўн, што былі заснован на звычаёв праве і законе, і саслоўныя(для духав, шляхты, мяшчан, сялян). Саслоўн для шляхты былі аддзеляны ад адміністр і дзейніч па закону і на тэорыі падзелу улад. Астат саслоўн дзейніч на аснове рэлігіозн тэкстаў, спец НПА і стараж копнага права. Вышэйші агульнасаслоўны суд-Вялікакняжац(гаспадарскі). Суд паны-рады і камісарскі-яго разнавіднасці. Гасп- па першай інстан разгляд справы аб дзярж, паліт. злачанствах, аб прынадлеж да саслоўя шляхты, аб скаргах на дзеянне выш служб асоб і інш. Выключна да яго падсуд аднос справы аб злачынствах супраць паноў-рады, ваявод, старастаў, суддзяў. Як другая інстан разгляд любыя справы, якая праходзілі ў парадку апеляцыі на рашэнні з мясцовых судоў. Разгляд спраў вёўся пры удзеле вял княза і паноў рады. Рашэнні былі канчатковымі і абскардж не падлягалі. Суд паноў-рады- мог разгляд па даручэнню вял князя справы на яго імя. Рашэнні мелі сілу у незалежнасці ад колькасті прысутных. Камісарскі суд разглядсправы па даручэнню князя, якія тычыліся толькі зямельных спрэчак феадалаў, што закраналі інтэрэсы вялікакняж уладанняў. Спец камісары выязджалі на месца спрэчкі і там прымалі рашэнне.Соймавы суд-першапач праводзіўся вял князем і панамі-рады у час склікання сойму.Па ст 1588 справы разгляд вял князем, панамі-рады і 8 дэпутат сойма. Маршалкаўскі суд(разнавід. гаспадарскага)-разгляд справ па даруч або загаду гаспадара. Узнач 1 або 2 маршалкі.Месца пасядж-гаспадарсі двор. У кан 16 ст вызначаецца неабход рэфармір судовай сістэмы і перш за усё гаспадарскага, бо вял князь зазсёды ездіў па краіне не не мог вясці паседжання.

39 Кампетэнцыя и дзейнасць копнага суда у ВКЛ

Копны суд дзейнічаў на падставе нормаў звычаёвага права. Ён разглядаў галоўным чынам справы простых людзей:сялян,вольных пасяленцаў,мяшчан гарадоў, якія не карысталіся магдэбургскім правам. Збіраўся суд у пэўных месцах, якія называліся капавішчамі. Судаводст-ва мела 2 формы:звычайную і гвалтоўную.Звычайная ка-па збіралася па ініцыятыве зацікаўленых асоб у загадзя вызначаныя тэрміны. У асноўным на ёй разглядаліся цы-вільныя справы, а таксам межавыя спрэчкі, дробныя кра-дзяжы, сваркі, факты прычынення шкоды, чараўніцтва і інш.Суддзямі маглі быць усе жыхары мясцовасці,але часцей за ўсё на капу збіраліся 10-20 копных мужоў і старцаў, а таксама прадстаўнікі дзяржаўнай або панскай адміністрацыі,якія сачылі за правільнасцю выканання нормаў копнага права. Пастанова суда была канчатко-вай і абскарджанню не падлягала. Гвалтоўная капа збі-ралася для разгляду забойстваў,падпалаў,нападаў. Пэў-нага месцу збору яна не мела.Пакрыўджаны чалавек “па-дымаў гвалт”, і ўсе дарослыя, хто чуў, павінны былі бег-чы на месца здарэння,дзе і адбываўся суд.Калі злачынцу ўдавалася ўцячы ці схавацца, то ўся капа ішла па “гара-чым следзе” і ў выпадку затрымання ў межах воласці (го-рада) выносіла прыгавор, нават смяротны. Калі злачы-нец уцякаў у суседнюю воласць, капа спынялася на мя-жы і перадавала “гарачы след” суседзям. Дзейнасць коп-нага суда на Беларусі пачала згортвацца ў 17ст., але ў некаторых месцах ён працягваў існаваць і ў першай палове 18ст.

35. Злачынства и пакаранне па Статуту ВКЛ 1588г.

Заканадаўства ВКЛ значную ўвагу прысвяціла КП, якое было накіравана на абарону жыцця, здароўя і маемасці асабліва феадалаў, якім было прадастаўлена права судзіць і караць залежных ад іх людзей.

Феадальны крым закон не ўтрымлівае даклад азначэння пан злачынства, аднак можна зрабіць заключэнне, што злачынствам прызнаецца супрацьзаконнае, віноўнае дзеянне, якое ўключае ў сябе элемент грамадскай небяспекі і робіць замах на феадальны грамадскі лад, правапарадак, уласнасць, правы і інтарэсы прыватных асоб.

У крымінальным законе ВКЛ сустракаюцца розныя назвы злачынных дзеянняў: "выступ", "кривда", "учинок", "злочинство", "шкода", "гвалт", "вина". Злачынствы могуць здзейсняцца у форме актыўных дзеянняў і ў форме ўтрымання ад пэўных дзеянняў, якія былі пажаданы заканадаўцу (злачынная бяздзейнасць).Апісанне злачын дзеяння з'яўляецца казуістычным. Аб'ектам злачынства не грамад адносіны, а канкрэтныя даброты і інтарэсы асоб, аднак размяжоўвае даброты і інтарэсы прывілеяванага саслоўя (шляхты) і прост люд.Віды злачынства і пакарання .

I.А. Юхо дае класіфікацыю злачынстваў:1) дзяржаўныя;2) супраць парадку кіравання і правасуддзя;3) воінскія;4) супраць рэлігіі і царквы;5) супраць маралі;6) супраць жылля, здароўя і гонару людзей;7) замах на маёмасць;8) злачынствы слуг і феадальна-залежных людзей супраць феадалаў.

Паслядоўнасць размяшчэння крымінальна-прававых норм у Ст1588 г.:злач дзяржаўныя і супраць парадку кіравання;маёмасныя злач.Да злачынных замахаў на рух маём закон адносіць: наход і наезд, разбой, грабеж, крадзеж, прысвойванне ці пашкоджанне чужой маёмасці і незакон карыстанне ёю. Наход або наезд - пешы ці конны напад на шляхецкія дамы, маёнткі, царкву і інш, спалуч з пашкоджаннем ці захопам маёмасці і насіллем над асобай. Разбой - замах на маёмасць, спалучаны з насіллем над асобай. У адпавед з суб'ектамі злачынства Ст вылучае ў асобныя склады разбой, учынены простымі люд, шляхціцамі, татарамі (р. XI, арт.30-33). Заканадаўца адносіць разбой да катэгорыі злачынстваў цяжкіх, якія падлягалі расследаванню гродскім судом "по горячим следам".

Грабеж - адкрыты напад на людзей або іх жыллё з мэтай завалодання маёмасцю.У асобныя злачын вылучана бяздзейнасць слуг і залежных людзей пры прыследаванні злачынцаў. Крым пакаранне - інстытут, які ўстаноўлены ў інтарэсах усёй дзяржавы і яе грамадзян.Да агульных адносіцца:1) штрафы на карысць пацярпеўшага: галоўшчына, навязка, гвалт, віна, заклад (зарука), а таксама штрафы на карысць гаспадара;2) публічна-крымінальныя пакаранні:а) асабістыя: смяротная кара, цялесныя пакаранні, пазбаўле волі, пазбаўлен гонару і правоў;б) маёмасныя: агульная і спецыяльная канфіскац, адабранне маёнткаў;3) помста, некаторыя формы якой захоўваюцца на працягу ўсяго 16 ст (аднак помста пачынае абмяжоўвацца рамкамі судовага прыгавору).Да ліку дапаўняльн пакаран належаць: выгнанне, пазбаўленне спадчынных правоў. Чым прасцей было злачынства па складу, тым прасцей было пакаранне. Штрафы былі самам пашыраным відам пакаран. Яны выраж у фіксавальнай сумме(у двайным памеры от уўерба) і выплочваўся пацірпеламу або родзічам.Галоўшчына - штраф за галаву забітага чалавека, снімалася з вінаватага на карысць сваякоў забітага. Яна была асноўным відам пакар, часам выступ ў якасці дапаўняльнага.Прымяніюцца ўсё больш цяжкіх і застрашваючых віды смяротн пакар. Да павешання прысуджал разбойнікі, злодзеі, што былі злоўлены на гарачым учынку. Ст 1588 г. рэгламентуе шэраг кваліфікав відаў смяротн кары, якія не былі прадугледжаны папярэднім КП, аднак прым на практ. У асноўным за дзярж злач прымяняліся: чвартаванне, пасаджэнне на кол і калясаванне. За забойства жонкай мужа прадугледж акопванне жыўцом у зямлю. Цялесныя пакаранні (членашкодніцкія і балючыя) прымяняліся галоўным чынам да простых людзей.

42 Дзяржауна-прававое. становишча ВКЛ у скадзе РП

Вяликакняжаскае Адраджэнне 70-90-х гг. 16 ст Па Люблінскай уніі 1 ліпеня 1569г.ВКЛ павінна было зліцца з Польшчай і страціць сваю самастойнасць, але згодна з артыкуламі Статута 1588г.ВКЛ здолела захаваць свой суверэнітэт Можна сцвярджаць,што ў выніку Люблінскай уніі у Еўропе ўтварылася новая канфедэратыў-ная шматнацыянальная дзяржава–РП.Заканадаўчая ўлада ў краіне належала Вальнаму сойму. Соймы падзяляліся на звычайныя і надзвычайныя. Надзвычайныя соймы мог склікаць кіраўнік каталіцкай царквы ў РП прымас у выпадку смерці караля або яго адмаўлення ад трона. Вальны сойм быў двухпалатны і складаўся з Сената і Пасольскай ізбы.Сенат з’яўляўся вышэйшай палатай сойма.Сюды ўваходзілі вышэйшыя службовыя асобы дзяржаўнага апарату, вярхі каталіцкага духавенства, ваяводы і кашталяны. Першае месца ў Сенаце займаў Гнезненскі арцы-біскуп. За ім сядзелі звычайныя біскупы і толькі потым – свецкія службовыя асобы.Пасольская ізба была ніжэйшай палатай сойма. У яе ўваходзілі прадстаўнікі ад шляхты асобных паветаў ці земляў канфедэратыўнай дзяржавы,невялікая колькасць дэпутатаў ад мяшчан найбольш важных у палітычных і эканамічных адносінах гарадоў. пасольская ізба з цягам ча-су стала галоўнай часткай сойма.Да сярэдзіны 17 ст. дзейнічаў заснаваны ў ВКЛ новы орган -Генеральны соймик, які праходзіў у Ваўкавыску або ў Слоніме.На Генеральным соймике выпрацоўвалася інструкцыя паслам, якой яны павінны былі прытрымлівацца на вальным сойме пры рашэнні пытанняў. З сярэдзіны 17 ст. Генеральны соймик спыніў склікацца, а замест яго быў заснаваны Генеральны літоўскі з'езд, выконваючы тыя жа функцыі. Вальны сойм склікаўся каралём праз кожныя 2 гады ў Варшаве,а з 1673 г. было прынята рашэнне кожны трэці сойм збіраць у Гародні.Сойм меў права вырашаць прак-тычна любыя пытанні дзяржаўнага кіравання і закана-даўства,напрыклад выбранне караля, скліканне апалчэн-ня,аб’яўленне вайны і заключэнне міру,устанаўленне па-даткаў для шляхты на выпадак вядзення вайны.Для прыняцця пастановы патрабавалася аднагалоснае яе ўхва-ленне. Аднак у некаторых выпадках, каб пазбегнуць зрыву сойма накладваннем вета, дэпутаты аб’яўлялі свой сойм канфедэрацыяй і тады рашэнні прымаліся простай большасцю галасоў. Рашэнні соймаў РП падзяляліся на 3 группы:1) што тычыліся ўсёй канфе-дэрацыі 2) што мелі дачыненне да Польшчы; 3)што мелі сілу ў ВКЛ. На граніцы з Польшчай дзейнічалі мытныя канторы і спаганялася пошліна пры ўвозе і вывазе тавараў.пасля Вальнага сойма дэпутаты склікалі па паветах так званыя рэляцыйныя соймікі, на якіх рабілі справаздачы перад сваімі выбар-шчыкамі аб рабоце сойма і сваёй дзейнасці на яго сесіях. Часам рэляцыйныя соймікі фактычна пераглядалі пытанні,вызначаныя Вальным соймам.Мясцовыя соймікі самастойна вырашалі фінансавыя і ваенныя пытанні, за-цвярджалі падаткі, выбіралі кандыдатаў на адміністрацыйныя і судовыя пасады. Ў палітычным рэгуляванні РП пераважалі працэсы дэцэнтралізацыі.ВКЛ мела свой асобны адміністрацыйны і судовы апарат,сваю прававую сістэму.Вялікае распаўсюджванне атрымалі канфедэрацыі. Яны ствараліся альбо ў падтрымку якая праводзіцца каралём РП палітыкі,альбо супраць караля з мэтай прымусіць яго выдатна вырашыць пытанні. Канфедэрацыя стваралася першапачаткова ў адным ваяводстве,а іншыя ваяводствы далучаліся да яе.Калі большасць ваяводстваў ВКЛ далучалася да канфедэрацыі, яна атрымоўвала назву Генеральнай канфедэрацыі. Члены канфедэрацыі прыносілі прысягу, а акт канфедэрацыі,у якім выкладаліся патрабаванні канфедэратаў,занасіўся ў судовыя кнігі.

38 Систэма парэформенных мясцовых судоуСярод мясцовых судоў найбольш старадаўнім быў замкавы суд. Ён з’яўляўся агульнасаслоўным. Яму былі падсудны крымінальныя справы аб найбольш цяжкіх зла-чынствах толькі тых асоб, якія былі затрыманы на мес-цы злачынства ці злоўлены на працягу 24 гадзін з мо-манту яго здзяйснення.Ён мог дзейнічаць у 2 саставах: вышэйшымі ніжэйшыя. У склад вышэйшага замкавага суда ўваходзілі ваявода ці стараста, прадстаўнікі мясцовых феадалаў, а ў Полацку – і мяшчан. Ніжэйшы замкавы суд складаўся з памешчыкаў, ваяводы або старасты, суддзі і пісара. Суд пачаў аддзяляцца ад адміністрацыі. Калі вышэйшы замкавы суд атрымліваў скаргу на пастанову вышэйшага суда, ён павінен быў разгледзець яе не пазней чым праз 4 тыдні. Апеляцыя на рашэнні вышэйшага замкавага суда падаваліся ў Галоўны суд. Справаводства вёў пісар; дастаўка і выкананне рашэнняў суда ажыццяўляліся павятовымі вознымі і судовым прыставам.Пры судзе нёс слу-жбу кат, была турма. Важнай функцыяй суда было выка-нанне прыгавораў і рашэнняў іншых судоў. У кампетэнцыю суда ўваходзілі і некаторыя адміністрацыйныя функ-цыі. выконваў і фіксаваў у актавых кнігах некаторыя на-тарыяльныя дзеянні: рабіў копіі дакументаў, афармляў завяшчанні і інш. Найбольш тыповым, аддзеленым ад адміністрацыі саслоўным судом для шляхты быў земскі павятовы суд. У асноўным ён разглядаў грамадзянскія іскі і крымінальныя справы па абвінавачанні шляхты.Ён выконваў таксама функцыі натарыята, запісваў скаргі на незаконныя дзеянні службовых асоб павета.У састаў земскага суда ўваходзілі суддзя,падсудак і пісар, якія вы-біраліся на з’ездзе з павятовай шляхты.Суддзі прызнача-ліся пажыццёва і ніхто, нават вялікі князь, не мог вызваліць іх ад абавязкаў.Ім таксама забаранялася сумяшчаць сваю працу з іншай службай. Кожны,хто быў на судзе,мог сказаць тое,што ведаў па разглядаемай справе,выказаць свой погляд на яе.Другім судом, што быў аддзелены ад органаў дзяржаўнага кіравання, стаў падкаморскі суд, створаны ў 1566г. Ён разглядаў зямельныя і межавыя спрэчкі феадалаў, што раней уваходзілі ў кампетэнцыю гаспадарскага суда. справы ў падкаморскім судзе выра-шаў суддзя-падкаморый з удзелам зацікаўленых бакоў. Разгляд справы адбываўся на месцы спрэчных межаў. Рашэнне суда падлягала неадкладнаму выкананню, але магло быць абскарджана ў вялікакняжацкі суд ці трыбу-нал ВКЛ. Іскі аб праве землеўладання разглядаліся земскім ці камісарскім судом. На новых прынцыпах выбарнасці і ўдзелу прадстаўнікоў гарадскога насельніцтва ствараліся войтаўска-лаўніцкія і бурмісцерскія суды, якія дзейнічалі ў гарадах,што мелі магдэбургскае права.Ім былі падсудныя крымінальныя і грамадзянскія справы гараджан. Войтаўска-лаўніцкі суд складаўся з войта, які старшынстваваў на пасяджэннях, яго намесніка і лаўнікаў, якія выбіраліся мяшча-намі. Незначныя правапарушэнні і спрэчкі мяшчан разглядалі гарадскія бурмістры, якія прызначаліся войтам ці выбіраліся мяшчанамі. Каптуровы судбыў надзвычайным, часовым судом, які разглядаў справы феадалаў. У склад суда уваходзілі ваявода ці павятовы стараста або іх намеснік,суддзя і пісар замкавага суда,падкаморый,а таксама суддзя, падсу-дак і пісар земскага суда. Каптуровы суд разглядаў крымінальныя справы аб забойствах, разбоях, падпалах, нападах на маёнткі, фальсіфікацыі маёмасных правоў, цывільныя справы магнатаў, шляхты манастыроў. Пастановы каптуровага суда апеляцыі не падлягалі. Ён разглядаў галоўным чынам справы простых людзей:сялян, вольных пасяленцаў, мяшчан гарадоў, якія не карысталіся магдэбургскім правам. Збіраўся суд у пэўных месцах, якія называліся капавішчамі.

Ураднік — службовая асоба ўва ўрадах Вялікага Княства Літоўскага. Пасада зацьвярджалася вялікім князем, ваяводамі і старостамі з абраных кандыдатаў і была пажыцьцёвай або да паступленьня на вышэйшы ўрад.

Ураднікі падзяляліся на земскіх (дзяржаўных) і прыдворных:

Земскія ўраднікі (як правіла, шляхта, што мела маёнткі на тэрыторыі адпаведнай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі):

Цэнтральныя: абозныя вялікі і польны, войскі, генэрал артылерыі, генэрал-інспэктар, гетманы вялікі і польны, інстыгатар і віцэ-інстыгатар, канцлер і падканцлер, лоўчы,маршалак вялікі (земскі), мастаўнічы, мернік, мечнік, падкаморы, падскарбі вялікі (земскі), пісары вялікія, дэкрэтавы, польны і скарбовы, поштмагістр, рэгенты канцылярыяў вялікай і меншай, рэфэрэндары духоўны і сьвецкі, сакратары вялікія духоўны і сьвецкі, сьпіжарны, стражніні вялікі і польны, харужы вялікі.

Мясцовыя: ваяводы, войскія, гараднічыя, кашталяны, маршалкі, мечнікі, падстоліі, падчашыя, старосты, стольнікі, харунжыя, чашнікі і інш.

Судовыя: маршалак і дэпутаты Галоўнага Трыбуналу, падкаморыі, судзьдзі, падсудкі, віжы, возныя, каморнікі і інш.

40 . Прычыны стварэння , дзейнасць и кампетэнцыя Галоунага суда(Трыбунала) ВКЛ

К высшим судам относился и Главный суд (Главный литовский трибунал), учрежденный грамотой Стефана Батория от 1 марта 1581 г. Это был выборный коллегиальный орган. Члены этого суда избирались ежегодно на местных соймиках по 2 человека от воеводства и по 2 человека от повета, где воеводства нет. Заседание Главного суда поочередно проходили в городах Вильно, Новгородку, Менску. Вся территория ВКЛ была как бы условно разделена на 3 судебных округа, с учетом к-ых и рассматривались судебные дела в указанных городах. Главный суд в основном выступал как суд 2-й инстанции, т.е. апелляционный суд, рассматривая жалобы на решения и приговоры местных судов. Но по нек-ым категориям дел, напр., о незаконных действиях местных должностных лиц, он выступал как суд 1-й инстанции. И если в первом случае действия Главного суда не могли быть обжалованы, то во втором случае – жалоба поджавалась в Господарский суд.

44. Спробы рэфармавання органау киравання ВКЛ у складзе РП Акт “Ураунаванне правоу ВКЛ и Кароны” и “Литоуская пастанова”

41. Люблинская уния.Заключ дзярж yнии памиж дзвюма суседними Kpaiнaмi —ВКЛ, Pycкiм, Жамойцким i Польским каралеуствам было падзеяй, якая прадвызначыла далейшы лес народау, што насяляли гэтыя краины и инш. З'явилася новая дзяржава РП — адна з самых вяликих i магутных.На працягу XIV — XV стст. Польшча неаднаразова paбилa спробы навязаць ВКЛ унию з мэтай яго инкарпарацыи у склад Польскага карал-ва. Аднак усе гэтыя намаганни правалилися. Заключэнне yнii з Польшчай нaблiзiлa Лiвoнcкaя вайна. 10 студзеня 1569 г. пачау работу Люблински сойм, яки працягвауся амаль шэсць месяцау. Кожны бок ставиу свае умовы унии. Лицвинския дэлегаты патрабавали, каб выбранне уладара адбывалася на памежжы Польшчы i Литвы i з двух бакоу прысутничала роуная колькасць выбаршчыкау. Уладар перад каранацыяй павинен быу пацвярджаць правы i прывилеи як княства, так i асобных земляу. Хаця лицвинския дэлегаты i згадзилися на скасаванне цырымонии увядзення уладара на Вяликае кня­ства, але прапаноували праводзиць урачыстае пасяджэнне ycix саслоуяу, на яким вял. князь быу бы прадстаулены сваим падданым, прычым захоувауся рытуал уручэння яму каранацыйнага мяча.Умовы польскага боку были наступныя: "Польскае каралеуства i ВКЛ злучаюцца у адну дзяржаву з адным уладаром, польским каралём, якога абираюць паляки i лицвины у Польшчы, адным соймам, адной агульнай пячаткай, адным сенатам, адным войскам, адной манетай — словам,ад ВКЛ не павинна застацца i назвы". Лицвины не прыняли польски праект унии Кали паслы ВКЛ убачыли пагрозу гвалтоунага заключэння yнии на непрымальных для ix умовах, яны 1 сакавика 1569 г. пакинули Люблин. Скарыстаушы цяжкае знешнепалитычнае становишча ВКЛ, польския феадалы дамагалися ад Жыгимонта Аугуста здрады интарэсам ВКЛ:падписаны незаконны акт аб далучэнни да Польшчы Падляшскай зямли (ваяводства) з гарадами Драпчын, Мельник I украинския земли — Валынь, Падолле i Киеушчыну. Паводле заканад. ВКЛ вял князь, уступаючы на прастол, давау прысягу i абяцау дзейничаць згодна з дзярж законами. Таму акты аб аддзяленни украинских i заходняй частки белар зямель, выдадзеныя у Люблине, належала прызнаць несапраудными, так як Яны не были замацаваныя пячаткай ВКЛ. Але вяликакняжацки урад не мог исци на ваенны канфликт з Польшчай таму што на значнай частцы княства гаспадарыла маскоускае войска i самастойна весци вайну у яго не было силы. У таким становишчы прадст ВКЛ вымушаны были вярнуцца за стол перамоу з Польшчай. Супольны сойм зноу распачау работу.

1 липеня 1569 г. быу падписаны акт Люблинскай yнii, яки "не прыходзицца прызнаваць за дагавор, дабравольна заключаны на асновах перагаворау роу-нага з роуным.Гэта хутчэй выник вымушанай згоды прациуника, яки здауся на ласку пераможцы".

Акт Люблинскай унии быу аформлены у выглядзе прывилея-дагавора.Вышэйшым органам улады станав. агульны сойм, яки мог збирацца на тэрыторыи Польшчы. Асобных соймау як для Кароны, так i для ВКЛ не прадугледжвалася. Манарх бачыуся агульным. Тытул вял князя захоувауся.Выключна да кампетэнцыи РП адыходзила знешняя палитыка. Усе ранейшыя зако­ны i дагаворы, што были накираваны супраць интарэсау аднаго з бакоу, павинны были быць скасаваны.

45.Рэформы патрыятычная партыи у 60-70-е гг. 18ст.

У сяр 18 ст у РП разгараецца палітыч барацьба паміж прыхільнікамі рэформаў дзярж ладу і рэакцыйнамі коламі катаоіцк царквы.Першыя імкнуліся рэфармір феадальн дзярж апарат і прыстасавать яго да новых эканаміч і палітыч ўмоў, а рэакцыйн колы-захавать стары феадальн парадак.Дзейнасть рэфармат актывізір ў кастрычніку 1763г пасля смерті караля Аўгуста 3 Віцціня.На канвакацыйным сойме 1764г-уведзена абмежаванне на права”ліберум вета”.Эканаміч пыт рашаліся большасцю галасоў і дэпутатам дазвалял не прытрымлів наказаў соймікаў, калі гэта пярэчыла большасці. У 1775 г у РП уврдзіцца адзіны для усіх мытны падатак і адмян унутранныя пошліны.1176-усталёўваеццы адзіна сістэма мер і вагі ў РП. 1773-1775фармір Эдукацыйная камісія, пачаліся рэформы у галіне асветы. Эканаміч рэформы А. Тызенгаўзара-стварэнне значнай колькасці мануфактур на захадзе Беларусі. Такім чынам, крызісныя з’явы былі пераадолены, эканоміка стбілізавалася і пратягвала інтэнсіўнае раззвіццё і РП пераадоліна не толькі эканамічны, але і палетычны крызіс. Аднак першыя спробы палітыч рэформаў не задаволілі рэакцыйных магнатаў, якія заўсёды імкнуліся да неабмежаванай улады, а на уладу у той час значны уплыў аказвалі Расія і Прусія. У 1764годзе яны пасадзілі на каралеўскі трон Станіслава-Аўгуста Панятоўскага.

46 чатырохгадовым соймам 1788-1792гг: гіст-прав. хар-ка. Узначал. Каз. Сапега з боку Літвы, Станіслау Канарскі- Польшчы.з-ны, прын.4х гад. соймам:

студзень1971-кардвынальныя правы; сак. 1791-з-н аб сойміках; крас.1791-з-н аб месцах нашых каралеускіх, аьб гарадах; 3 мая 1791- Канстытуцыя; кастр. 1791- узаемнае даручэнне абодвух народау=>завярш. паліт. рэф. РП. Каард правы 1791 адмян. каар. правы 1768 у частцы зам. гарантыі у недат дзярж ладу. Мэты прын.: замац. сувер і незал. краіны; падц. унію, яе недатык.; адмова ад зам. гарант. існ. краіны і яе паліт. ладу; падцв. прав. шляхты. Супяр. каард правоу: абвяшч. сваб. веравызн., аде пан. роля кат., каралём і карал. м.б. толькі кат.; абв. сваб. слова, друку, правоу, але уводз. катал. цэнзура на творы, прысв. ? прав. веры. Закон аб сейміках. Асн. мэты:прып. дзейн. груп, якія зрыв. сейм. паседж. усе пасы пав. б. адказ. за свае раш.Уводз. пэуны маём. і узр. цэнз на права абір. т быць абр.(шляхта 24 гад, меушая нерух. маём. у тым павеце, ад якога яна абір.)Гэта была гар. таго, што сой-ыя паслы б. сваб. у сваіх раш. З-н аб гарадах. Дапаун. права асаб. недат. і недат. маём. мяшчан(м. наб.зямлю з сял.); права займ. дзярж. пасады, абір. суддзямі, прац. адвак.,мяшч.абір. сваіх прадст. у сойм.

47. Агульная харак-ка Канстытуцыи РП 1791г. и “Узаемнага заручэння абодвух народау”

- 3яя у свеце канст. дзярж. Канст.абв. РП првав. дзярж. таму што былі замац. пр-пы: нар. сувер у 5 раздз.(але “народам” згодна з трад. з’яул. толькі шляхта); прын. верх. права у 2р.; прын. падз. улад. у 2 раздз. 4 раздз. замац. закан. уладу за соймам. Сойм 2ух палатны: склад. з сената, узнач каралем і пасольскай ізбы. Абмерк. спач. прав. у пасол. ізбе, пасля пер. у сенат і зацв. на аг. сходзе.Калі сенат не згодзен, то законапр.пера. на дарац. у наст. сесію, зноу разгл. у ізбе і ужо сенат не мог адхіліць. Прын. прах. больш. гал.Г. зн. у працы сойма зам. прын. дэм. Вык улада нал каралю, пасада спадч., уводзіцца парадак падр. ен павінен прыс на паседж.+”Варта закона” (сав мін.): кароль, прымус кат царквы-архібіскуп, 5 міністрау. Быу прынцып контрасігнатуры: кароль прым. указ, але ен уступ. у дзеянне, толькі калі яго падп. адпав. міністр. Калі мін. не падп. яго- то кароль пав. быу адмовіцца ад яго. Быу зам. прын. прав. чал.У 2 раздз. абвяшч. правы шляхты як непаруш.Правы мяшчан рэг. цэлы разд. канст.-“закон аб народах”. Правы сял. рэг. таксама цэлы раздзел, але канст. не адм. прыг. зал, але гэтае права дае феад. Стан. сял. палепш, таму што яны не м.б. судзімыя сваявольна панскімі судамі.М. паск. на феад., падаць апел. у дзярж суд на раш. панскага суда. Быу замац прын. ажыц. правасуддзя толькі судом. 8 раздзел. прысв. суд. уладзе. Існавалі мясц. і выш. суды. Былі лікв. княж., гар. суды. Літ. трыбунал захоувауся. Высокі сойм. суд разгл. справы аб паліт. злач. Утвар. рэферэндарскі суд для дзярж. і сваб. сялян. Уся суд. сіс-ма поунасцю аддзелена ад адміністрацыі. Узаем. заручэнне. Канст. прым. раш. аб ствар. адзинай улады, гэта дае падставу вызн. дзярж. лад як федэрацыю, але гэта не б. замац. у канст. У гэтым акце устал, што усе дзярж. месцы пав. камплект. на парэтэтных асновах.Замац. пэуная адасоб. ВКЛ: захтрыбунал, суд. сіс-ма скарбная кам. прац. дзейнасць. Была аформ. дзярж. РП і прав. статус ВКЛ у ей.

48.гисторыка-прававая ацэнка трох падзелау РП.

У выніку 1га падзелу РП 1772г. на уключ у склад Рас. тэр. былі створ. Пскоуская і Магіл. губерні. Устан., што “суд і расправа” у гэтых землях, па асаб. справах павінны разгляд. па статуце 1588г. Крын. права былі: Саборнае улаж.1649г., артыкул воінскі і інш. акты Маск. дзяржавы. Ствар.губернскія і правінц. суды. Суддзі выбір. шляхтай,якая мела не менш 10 сялян мужч. полу, а выбр. маглі быць тыя, хто меу 20. яны пав. былі разгл.справы з ліст. па сакав. Забар. прадаваць бел. сялян без зямлі. Гал. суд- Трыбунал. павінен прав. сесіі толькі у Вільні і Гародні. Суды Менск. і Берасц. ваяводства разгл справы з 1 кастр. па 31 студз. Пасля падз. РП і далуч. бел. зямель гар. Бел. страцілі свой высокі статус, які быу у іх паводле магдэбургскага права. Саслоуныя выбарныя органы – гарад. магістраты- знах. пад моцным кантролем губернатарау і інш. чыноунікау. Аднак у кір. гарадоу зах. губерняу станоучыя адрозненні ад кір. гар. Расіі абумоулівалася моцным уплывам былога самакір.

50. Администрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларуси у канцы 18-19.- Пасля уключэння бел. зямель у склад Рас.імперыі царскі урад праводзіу тут цэнтралісцкую палітыку, маючы на мэце іх зліццё з асноунымі рускімі рэгіёнамі.

Далучэнне садзейнічала аслабленню рэліг-га і у некаторай ступені нац. прыгнёту, спыненню разбуральных канфліктау паміж буйнымі магнатамі, і у канчатковаму выніку - эканамічнаму развіццю.

У першыя гады царскі урад, улічвая цяжкі эканам.стан насельніцтва, быу вымушаны памяньшаць падаткі або на пэуны час зусім іх адмяняць. Жыхары тэрыторыі, якая адышла да Расіі па 2 падзеле, пойнасцю вызваляліся ад падаткау на 2 гады.

Памер пасяуных плошчау павялічвауся. Рост гандлю, купецтва, гарадоу. Царскі урад выкупляу гарады з прыватнага уладання феадалау.

Але разам з тым на далучаных тэрыторыях царскі урад імкнууся умацаваць феадальна-прыгонніцкія адносіны, захаваць інтарэсы памешчыкау. Урад вылучау бел.землі з прыгоннымі сялянамі ва узнагароду некаторым асобам за іх паслугі перад айчынай.

На тэрыторыі Беларусі самадзяржауе уводзіла свій адмін.-тэрыт. падзел:

2 генерал-губернатарствы: Літоускае (Віленская, Гродз., Мінская губерні) і Беларускае (Віц., Магіл., Смаленская губерні) → 5 губерняу ( з 1801 па 1917): Віц., Гродн., Віл., Магіл, Мінск. → паветы → (1837) станы → 1837-38 у паветах утвораны акругі, тэрыторыя якіх магла ахопліваць і некалькі паветау → воласці

86 Канст РБ 1994г (прыч распрацоўкі, гістор абмеркавання і прыняцця. Агульная хар-ка).

У 1990 была створана група па падрыхтоуке Канст. (з липеня 1990г уваходзили дэпутаты, вучоныя0 Тэкст Канст. Быу прыняты 30 крас 1994 г. Аснова – палажэнни дэкларацыи, плюрализм, идэалогии, прынцып эканам плюрализму(плюрал уласнасци), роунасць памиж дзяржавай и грамадзянинам, прыярытэт агульнапрызнаных прынцыпахмижнароднага права, прынцып падзелу улады. 50% арт. – правы и свабоды чалавека и грамадзянина. Арт 7замацоувае прынцып вяршынства закона( г. зн., абсалютны прыярытэт мае канстыт и законы, якия адпавядаюць канст.) Аб’яулена дзяржаунасць бел мовы. Вышэйшы орган улады-Вярхоуны Савет, ствараецца Канстытуц. суд

49 Змены у прававым становишчы розных груп насельництва Беларуси у канцы 18-пачатку 19ст.У выніку трох падзелаў РП пераважная частка тэрытор Беларусі апынулася у складзе Расійскай імп. У саслоўнай палітыцы урад умкнуўся задобрыть шляхту. Яе прав становішча пачало вызнач “ Жалаванной грамотой дворянству”1785г. Гэта значыть, што пры умове прынясенне прысягі на вернасть Расіі, шаляхта захоўвала усе прывы і прывелегіі дваранскага саслоўя, у тым ліку і права уласнасті на зямлю і прыгон сялян. Па распарадж Мікалая 1 пачаўся разгляд правоў шляхты. 1831г указ “аб разборе шляхты”(калі шляхтіч дакументальна дакажа сваё шляхецкая паходж, то за ім захоўваліся усе правы і прывелегіі) Каб не дапуст ідэй буржуаз рэвалюцыі, стварыть апору у захоплен краі і задаволіть жаданні расійскага дваранств, царызм праводзіў палітыку насаджэння рускага землеўладання, пашырэнне памешчыцкага сектара. Сяляне былых каралеўскіх эканомій і царкоўных феадалаў переход ў праватную уласнасть расійс землеўладальн. Як вынік, сакратілася колкась дзярж сялян. Прагонніцтва на Беларусі пашыралася. На Баларусі скасоўвал магдебургскае права, а на гарады, якія яго мелі пашыраліся прынцыпы расійскага гарадскога кір паводле “Жалаванной граматы городам”1785г. Мяшчані пазбаўлял часткі сваіх правоў і павінны былі плаціть падушны паатак, выконвауь рэкруцкую і інш павіннасті. Большую частку гарадск насельн складалі рамеснікі-майстры, падмайсрыі і іх вучні, якія аб’яд у цэхі. Купцы і фабрыканты былі прывілеяванымі. Многія жыхары мястэчак не атрымалі статуса гараджан, гэта прыраўнівала іх да сялян. 23 чэрвяня 1794 была узаконена раса аседласті(на бел і частку украінс губерняў) для яўрэяў. Па-за рысай аседласті маглі жыть купцы, асобы вышэйшай ці спец медыцынскай адукаціі, некаторыя рамеслінікі, салдаты,якія служылі па рэкрутскім уставе і іх нашчадкі.Раса аседласті была ліквідавана 20 сакавіка 1917г законам “об отмене вероісповедных і національных ограніченій”. Духавенства падпарадкоўвалася вышэйшім царкоўным установам.Болшасть сялян належыла да уніяцкай царквы.пачалася дыскрымінацыя уніяцкай царквы.Па загаду мікалая1 быў скліканы Полацкі сабор праваслаўнага і часткі уніяцк духавенства, на якім была скасавана уніяцкая царква, а усе вернікі перайшлі у праваслаўную. Імперскі урад праводзіў цэнтралісцкую палітыку, з мэтай аб’яднання з асноўным рускім рэгіёнам.

51. Органы киравання и суда на тэр.Беларуси у перш.палове 19ст.Суд. и прав. аутаномия Беларуси ГЕНЕРАЛ-ГУБЕРНАТАРСТВА:

• Генерал-губернатар: узначальвау мясцовую адміністрацыю падпарадк-ых яму губерняу; з′яул. даверанай асобай цара і таму надзяляуся фактычна неабмеж. паунамоцтвамі.

• Пры ген.-губернатары мелася канцылярыя (з невялікім штатам чыноунікау і правіцелям канцылярыі на чале) для вядзення справаводства.ГУБЕРНЯ: • Губернатар: прызначауся вярх-най уладай з ліку давераных асоб цара; адмін., паліц., гаспад.функцыі; у яго падпарадкаванні – калег.органы і усе службовя асобы.

• Віцэ-губернатар: часова выконвау абавязкі губернатара пад час яго адсутнасці; узачальвау казённую палату.

• Губернскае прауленне: дарадчы і выканаучы орган.

-- "общее присутствие" (ген.-губерн-р, губерн-р, віцэ-губерн-р, саветнікі, асэсары).Пасяджэнні мелі фармальны характар.

-- канцылярыя: найбольш важныя справы. 56 асоб (віцэ-губерн-р, 2 саветнікі, пракурор, 4 сакратары, 2 каморнікі і г.д.) + шмат чыноўнікаў, спецыялістаў (губерн-кі урач, архітэктар і г.д.). 4 адзяленні: 1 – распаўсюджв.законы, сачыла за выкан-ем распарадж-яў ген.-губерн-ра, губерн-ра, губ-га праўлення; праз 2 губ-ар кіраваў паліцыяй; праз 3 – сачыў за судамі; 4 – ажыццяў-ла сувязь з фінанс.-гаспад-мі органамі (каз.палатай).

ПАВЕТ: • Ніжні земскі суд: адмін-паліц.функцыі. Сачыў за падтрыманнем грамадск.парадку, зборам падаткаў, выкананнем павіннасцей.

-- Земскі спраўнік: прызнач-ся Сенатам са згоды міністра унутр.спраў пра прадстаўленні губерн-ра. Адказваў перад губерн-ам аб справах, выконвау даручэнні вышэстоячых чыноўнікаў. Гал. Задача – прадухіленне народных хваляванняў.

-- 2-3 засядацелі, прызначаліся з ліку мясц-ых дваран

• Павятовы маршалак (выбіраўся на сходзе шляхты) і яго памочнік – павятовы харужы.

• Службовыя асобы галіновага кіравання: лекар, казначэй (скарбнік) і інш.

СТАН: • Станавы прыстаў: прызнач.губернат-ам, выконваў паліц.абавязкі, падпарадк-ся земскаму спраўніку. З′яўл. Дваранінам, як правіла, адстаўным афіцэрам. АКРУГА: • Акружны начальнік з памочнікамі

ВОЛАСЦЬ: • Валасное праўленне: валасны галава і 2 засядацелі (выбар-ся кожныя 3 гады)

• Валасны пісар

ГОРАД: • "Управа благочиния": засядалі гараднічы [прызнач-ся Сенатам па прадстаўл-ні ген-губерн-ра або губерн-ра з адстаўных ваенных чыноў; гал.абавязак – сачыць за захав-ем цішыні і дабрабыту у горадзе], прыставы крымін. і цывільных спраў, 2 ратманы, а таксама:

-- Гарадскі магістрат: 2 бургамістры, 4 ратманы, лаўнікі (прысяжныя засядацелі). Дзейнасць адмін, фінанс, судова-паліц.характару, разгляд.шырокага колу гаспад-ых пытанняў. Знах. пад моцным кантролем губерн-аў і інш чыноўнікаў, таму пазбаўлены самастойнасці выраш-ня гарад.спраў.

-----------------

• Галоўны суд: выш.суд ў зах.губернях; 2 дэпартаменты: крымін. і цывільных спраў, якія ўзнач-лі старшыні, а членамі былі 2 саветнікі і засядацелі [толькі дваране, якія выбір-ся на павят-ых сходах на 3 і 1 год адпаведна]. Разглядалі: па 1ай інстанцыі – цяжкія крымін.справы, па 2ой – скаргі на пастановы мясц.судоў. Апеляцыі на яго рашэнні падав-ся ў Сенат.

• Маршалкаўскі суд: (апеляцыйны) разляд скаргі на прыгаворы падкам.суда па зямельных спрэчках. Склад: павят.маршалк, выбарныя члены суда.

• Земскі павятовы суд: саслоўны дваранскі суд 1ай інстанцыі. Склад: суддзя, 2 падсудкі, пісар (выбір-ся дваранамі на 3 гады). Працаваў 3 разы ў год па 2-3 тыдні. Крымін. і некат.грамадз.справы.

• Падкаморскі суд: справы аб зямельных спрэчках. Справы разгл. адзін судзя-падкаморый непасрдна на спрэчным ўчастку, У дапамогу – каморнік (землямер).

• Межывыя суды: спрэчныя справы аб межах дзярж., царк, і прыватна-уласн.зямель

• Гродскія суды: прац. у зах.губернях.Склад: гродскі судзя, падсудак, пісар, якія зацвярдж-ся ген-губерн-ам або губерн-ам. Разгл. у асноўным крым.справы, выконваў шэраг адмін.функцый.

У 1831 г. замест Гал.суда→палаты крымін. і цывільн.судоў, земскія і гродскія→павятовыя, усё судаводства→на рус.мову.

52. Асабливасци скасавання прыгоннага ладу Нягледзячы на прыгоннае права, паступовае развіццё эканомікі непазбежна выводзіла Баларусь на шлях капіталізму. Аднак гэтаму працівілася дваранства, якое трымалася за сасл.правы і прывілеі. Каб павялічыць даходнасць сваіх маёнткаў, памешчыкі за кошт памяншэння сял-іх надзелаў пашыралі панскую ворную зямлю і пераводзілі сялян з аброку на паншчыну. На ўзмацненне эксплуатацыі бел.нас-ва адказвала супраціўленнем і выступленнямі.

19 лют.1861 Алякс.ІІ падпісаў адобраныя Дзярж.саветам заканад.акты – Палажэнне аб сялянах, якія выйшлі з прыгоннай залежнасці, і Маніфест аб адмене прыг. права. • Памешчыкі пазбаўл. права распарадж. селянінам, які атрымл-аў асабістую волю і ўсе правы (мог звятрацца ў дзярж.ўстановы, заключ. гандлёвыя і інш.здзелкі, паступаць на службу ці ў навуч-ую ўстанову. • Уся зямля абвяшч-ся ўласнасцю памешчыкаў. Селяніну давалася ў карыст-е пэўная колькасць ворнай зямлі, аднак ён не з′яўл. яе ўласнікам, а да заключэння выкупной здзелкі знах-ся ў стане часоваабав-га і выконваў павіннасці на карысць памешчыка (паншчына або аброк). • Пазямельныя адносіны паміж памешчыкам і часоваабав-мі сялянамі рэгуляв-ся ўстаўнымі граматамі, у якіх указваліся памеры зям.надзелу і павіннасці за яго. • Сяляне набывалі землі ва ўласнасць праз выкуп. Выкуп жа асабістай свабоды ажыцц-ся шляхам завыш. цаны за зямлю. На бел-і яна была ў 2-3 разы большай, чым сярэдняя рыначная. Неабх. грошай у сялян не было. Таму сяляне плацілі 20% адпаведнай сумы, а астатнія давала дзяржава. Сяляне т.ч. рабіліся яе даўжнікамі на 49 год і павінны былі выплачваць так званыя выкупныя плацяжы з вялікімі працэнтамі за пазыку.

Умовы адмены прыг.права не былі прыняты бел.сялянствам і паслужылі штуршком да развіцця шырокага сял-га руху, кульмінацыяй якога стала паўстанне Каліноўскага. Яно было прыпынена, але ўрад вымушаны быў пайсці на ўступкі. З 1 мая 1863 абавязковыя адносіны паміж сялянамі і памешчыкамі спыняліся, выкупныя плацяжы за надзельную зямлю зніжаліся на 20%. Сяляне пераходзілі ў разрад сялян-уласнікаў і павінны былі ўносіць выкуп.плацяжы ў павят.казначэйствы.

Указам ад 9 красавіка 1863 ствараліся праверачныя камісіі, якія павінны былі правяраць дакладнасць складання ўстаўных грамат пасля 19 лютага. Няправільна складзеныя граматы ануляваліся. У выніку частцы сялян былі павялічаны зям.надзелы, зніжаны аброк і выкупныя плацяжы.

53. Адметнасци правядзення суд. буржуаз.рэформы(1864г) Пачала праводз. ў 1864. Асн.палажэнні – у 4 заканад-ых актах: "Заснаванне судовых устаноў", "Статут крымін-га судав-ва", "Статут грамадзянскага судав-ва", "Статут аб пакараннях, якія накладваюць мірав.суддзі". Можна сцвярджаць, што ўвядзенне гэтых статутаў было адным з гал-ых мерапр-аў па пераўтв-ні дваранскай манархіі ў буржуазную. адзял-е суда ад адміністрацыі, увядзенне агульнага ўсесасл.суда, роўнасць ўсіх перад судом, нязменнасць судзяў і следчых, выбарнасць мір. судзяў і прысяжных засяд-яў, галоснасць, вуснасць, непасрэднасць і спаборнасць суд. працэсу, права абвінавач-га на абарону. • заснав. адвакатуры. • з мэтай нагляду за судамі, следствамі і месцамі зняволення рэарганіз. пракуратура (орган кантролю за вытворчасцю спраў сферы кіравання→орган абвінаваўчай улады)

Ствараліся 2 судовыя сістэмы: 1) МЯСЦОВЫЯ СУДЫ:

-- Міравыя суды: са спрошч-ым судав-ам ствараліся па 3-4 у адным павеце. Т.ч. павет складаў міравую акругу, падзеленую на міравыя ўчасткі, у кожным з якіх – участковы міравы судзя. Былі і ганаровыя мір.судзі, якія маглі разгляд.справы, але не ўваходзілі ў штаты міністэрства і не атрымлівалі жалавання. Нязначныя цывільныя і крым. справы.

-- З′езд міравых судзяў: суд 2 інстанцыі, разгляд. скаргі на пастановы мір.суддзяў.

2) АГУЛЬНЫЯ СУДЫ: -- Акруговы суд (ад 1 да 3 на губерню): ўсе крымін.справы акрамя паліт-ыч і пэўных служб-ых злачынстваў. Суды 1 інстанцыі. Узначальваў старшыня, а адзяленнямі кіравалі намеснікі.

1) Цывільнае адзяленне; 2) Крымін. адзяленне: • каронны суд. Судзі прызнач-ся царом па прадстаўленні міністра юстыцыі пажыццёва; яны павінны мець выш.юр.адукацыю і стаж 3 гады. • суд прысяжных засядацеляў. – Судовыя палаты (1 на некалькі губерняў): суды 2 інстанцыі ў адносінах да акруговых судоў; 1 інстанцыі – па некат-ых крым.справах (па паліт-ых).

Выш.суд.орган – СЕНАТ – касацыйны і вярх-ны суд, уключаў 2 дэпартаменты: цывільны і крымін-ны, займаўся абнародаваннем і тлумач-ем законаў, мог выдаваць адміністр. распараджэнні.

Асаблівасці правядзення на Беларусі: • 1872 – пачатак рэформы на Беларусі; • сувязь суд.рэформы з палітыкай царызму, накіраванай на падаўленне польскага нац.-вызваленчага руху; • увядзенне судовых статутаў па частках; • адкрыццё мясц-ых і агульных судоў у розны час; • мір. і ганаровыя судзі не выбіраліся, а прызначаліся ўрадам. Яны павінны быць рус.паходжання і правасл.веравызнання;

• абмяж. удзел апалячанага дваранства і ўразаліся правы асоб іўдзейскага паходжання; • усе рашэнні міравых і акруговых судоў знаходзіліся пад кантролем губернатара.

54. Адметнасци правядзення земская буржуаз.рэформы(1864г) Земская рэформа ў Расіі – 1 студз.1864 "Палажэнне аб губернскіх і павятовых земскіх установах" - утвараліся губ-ія і павят-я земскія сходы як распарадчыя ўстановы, губерн. і павят. управы – як выканаўчыя. Земскія ўстановы ствараліся для кіраўн-ва мясц-ай гаспад-ай, народн.асветай, мед. абслуг-ем насельн-ва і інш.

На Беларусі – пач. у 1911 г. Першыя зем.установы – 1903, яны не выбір-ся, а прызнач-ся міністрам унутр. спраў і губернатарамі. Утвар-ся губерн. і павят. камітэты і ўправы па справах земскай гаспад-кі (замест губ-іх павят. зем-іх сходаў); склад: служб. асобы губерн-га і, адпаведна, павят-га апарату кіравання і земскія галосныя, якіх прызначаў на 3 гады міністр унутр.спраў па прадстаўленню губернатара.

14 сакав.1911 – указ, які замац-аў правядзене выбараў: • сельск.грамада магла пасылаць у выбарч.сходы паветаў не больш як 1\3 усіх гласных, а ў выбарч.сходы губерняў – толькі 1 сял-га гласнага ад кожн.павета; • урэзв-ся правы апаляч-га насельн-ва Беларісі; • не мелі права удзельн. іўдзеі; • высокі маёмасны цэнз для сялян і гараджан; ► губернатары і міністр ўнутр.спраў маглі прыпыняць практычна любое рашэнне земстваў.

Гарадская рэформа: у Расіі – 1870 г.- "Гарадавое палажэнне". На Беларусі – 1875 г. Прынцып усесасл-ых выбараў органаў кіравання пры адпаведным маёмасным цэнзе. Выбарным правам карыст-ся асобы, падданыя Рас.імперыі, старше 25 год, плацельшчыкі гарадскіх падаткаў. Яны выбіралі на пэўны тэрмін членаў гарадской думы (гласных), якія фарміравалі свой выканаўчы орган – гарадскую ўправу. Старшанств-аў у думе і ўправе гарадскі галава. Дзейнасць гэтых органаў рэгул-ся губернскімі па гарадскіх справах установамі, падначаленымі губернатарам. Усе пастановы гарад.думы набывалі юр.моц пасля адабрэння губернатарам. Ён быў павінен кантраляваць адпаведнасць пастаноў дзярж. палітыцы. Ён зацвярджаў членаў гарадскіх ўпраў і дум.

Кампетэнцыя органаў земскага і гарадск.самакір-ня:

~ уладкаванне горада, павета, губерні

~ наладжванне рынкаў, забясп. харчаваннем

~ прыняцце мер супраць стыхійных бедстваў

~ мед. забеспячэнне

~ народная адукацыя і культура

~ уладк-не мясц. прамысл-ці і гандля, крыдытных устаноў.

55. Распрацоука канцэпцыи беларускай дзаржаунасци у прагрмах нац. палит. арганизацый(1915-1916) “Виленска-Ковенски камит”,“Бел. Народ.Камитэт”,“Сувязь непадзельнасци и незалежнасци Беларуси”З першых дзён Лют.рэвалюцыі на Беларусі ствар-ся новыя органы ўлады: ● Камітэт грамадскага парадку і бяспекі як орган мясцовай улады, які падпарадк-ся Часоваму ураду ў Петраградзе; ● у Мінску створаны Савет рабочых дэпутатаў, пачалі стварацца саветы і ў іншых гарадах і паветах; ● улада фактычна належала ваеннаму камандаванню (у Мінску – штаб Зах.фронту, у Маг-ве – Стаўка Вярхоўн. камандавання). Т.ч. на Беларусі ўсталявалася троеўладдзе. Яно варожа ставілася да нацыян-вызваленчага руху бел.народа. Таму для аб′яднання сіл 25-27 сак.1917 і Мінску адбыўся першы з′езд бел. нац-ых арганізацый, на якім быў выбраны Беларускі нац-ны камітэт (БНК). З′езд даручыў яму пачаць распрацоўку канстытуцыі Белар-га краёвага ўрада. З′езд выказаўся за гатоўнасць падтрымаць Час.урад і заявіў аб неабходнасці перадачы выканаўчай улады на Беларусі БНК і аб прадстаўленні аўтаноміі Бел-і ў складзе Расіі. У ліпені 1917 у Мінску адбыўся другі з′езд бел.нац. арганізацый, на якім замест БНК абрана Цэнтральная рада бел-іх арганізацый. Яна была больш дэмакратычнай, у яе былі абраны толькі дзеячы сацыяліст-га накірунку. Яна паставіла перад Час.урадам пытанні аб утварэнні ў Бел-і органоў мясц-ай улады і арганізацыі бел.нац-ых вайсковых фарміраванняў. Урад адхіліў гэтыя прапановы.

Летам 1917 на розных франтах і Балт.флоце былі створаны арганізацыі воінаў-беларусаў (выступалі за аўтаномію Бел-і), якія ў кастр-ку правялі Бел.вайсковы з′езд і выбралі свой выш-шы орган – Цэнтральную вайсковую белар. раду (ЦВБР). Для каардынацыі дзеянняў у кастр.1917 Цэнтр.рада аб′ядн-ся з ЦВБР у Вялікую бел. раду (ВБР). ВБР выступала за аўтаномію Бел-і і скліканне Усебел.з′езда для канчатковага вырашэння пытання аб бел. дзяржаўнасці.

56. Перамога Савецкай улады на Заходним фронце. Аблвыкамзах

Пасля бальшавіцкага перавароту 24-25 кастр. 1917 у Петраградзе Мінскі Савет рабочых дэпутатаў абвясціў пераход улады ў рукі Савета. Аднак гал.роля па ўсталяванні савецкай улады на Бел-і належала Ваенна-рэвалюц.камітэту Зах.фронту, які ажыццяўляў на Бел. "дыктатуру пралетарыята" і валодаў неабмеж. уладай. Абвешчанае ў "Дэкларацыі правоў народаў Расіі" права народаў на самавызначэнне не выконвалася бальшав-мі і яны не спяшаліся выводзіць рас.армію з Беларусі. У лістап. ВРК Зах.фронту правёў у Мінску 3 з′езды, выбраныя на іх выканаўчыя камітэты аб′ядналіся ў Аблвыкамзах, які рашуча выступаў супраць бел.нац. дзярж. самавызнач-ня.Яго лідэры на гэтым этапе прытрымлів-ся ідэі стварэння ўнітарнай савецкай дзяржавы. У сувязі з гэтым, прызнаючы ўладу Саветаў у Расіі, ВБР не прызнавала ўладу Аблвыкамзаха на Беларусі. Бел.дзеячы разглядалі яго як франтавы орган улады, т.к. у яго прэзідыўме былі толькі прадстаўнікі фронту, сярод якіх не было ніводнага беларуса.

Да 1 студз.1919 Аблвыкамзах быў асноўным савецкім органам заканад. і выкан-ай улады ў вобласці і на Зах.фронце. Яго задачы: 1) ажыццяўленне ўсіх дэкрэтаў і пастаноў рас.цэнтр-ых органаў улады;

2) выданне мясцовых дэкрэтаў і загадаў па падтрыманні парадку і ўмацаванні савецкай улады;

3) кіраванне гаспадарча-фінанс. дзейнасцю, канфіскацыя і нацыяналізацыя зямлі, банкаў, заводаў і фабрык; 4) забеспячэнне арміі ўсім неабходным, захаванне баяздольнай абароны супраць немцаў і разам з тым правядзенне дэмабілізацыі армій;

5) недапушчэнне дзейнасці бел-іх нац

57. Эвалюцыя нац.-дзярж.палитыки пасля лютаускай рэвалюцыи 1917г. (БНК, Цэнтр. Рада, Вялик. Белар. Рада)Пасля Лют-ай рэ-ыі склаліся 2 лагеры – бур-на-памешчыцкі, які быў супраць радыкальных сац-экан пераўтварэнняу, і рэв-йна-дэм-чны, які адстойваў інтарэсы незаможных і маламаёмасных слаёў насел..

Пачынаючы з сакавіка 1917г. тут утвараліся бел нац партыі і арганізацыі. З мэтай аб’яднання гэтых сіл 25–27 сакавіка 1917г. у Мінску адбыўся першы э'езд бел нац арганиз як правага, так і левага кірунку, на якім быў выбраны выканаўчы орган – Беларускі нацыянальны камітэт (БНК) у складзе 18 чалавек, што прадстаўлялі розныя нац-дэмак партыі і рухі. З'езд даручыў Камітэту пачаць распрацоўку канстытуцыі Бел краёвага ўрада.З'езд выказаўся за гатоўнасць падтрымаць Часовы ўрад Расіі і заявіў аб неабходнасці перадачы выканаўчай улады на тэрыторыі Беларусі Бел нац камітэту, а таксама аб прадстаўленні аўтаноміі Беларусі ў складзе Расіі.

У красавіку 1917г. па ініцыятыве БНК быў скліканы Краёвы сяляскі э'езд, які таксама выказаўся за аўтаномію Беларусі ў складзе дэмакратычнай Расійскай рэспублікі.

3 8 па 10 ліпеня ў Мінску быў праведзены другі з'езд бел нац арганиз, на якім замест БНК была абрана Центральная рада беларускіх арганізацый. Яна паставіла перад Часовым урадам пытанне аб утварэнні ў Беларусі органаў мясцовай улады, а таксама аб арган бел нац вайсковых фарміраванняў.Гэтыя прапановы Часовы ўрад адхіліў.

У кастрычніку 1917г. Цэнтр рада бел арган была пераўтворана ў Вялікую бел раду. Галоўная задача, якую паставіла перад сабой ВБР, заключалася у скліканні Ўсебеларускага з’езда для канчатковага вырашэння пытання аб бел дзяржаўнасці.

На тэрыторыі Беларусі ў разглядаемы час актыўна дзейнічалі губернскія арганізацыі агульнарасійскіх партый: кадэтаў, эсэраў, меншавікоў, бундаўцаў, народных сацыялістаў, анархістаў і інш

Палітыку Часовага урада на Беларусі актыўна праводзілі арганиз партыі кадэтаў, якая пасля Лютаўскай рэвалюцыі фактычна стала кіруючай. 3 мая па восень 1917г. колькасць арганіз кадэтаў на Беларусі павялічылася з 7 да 30. Яны дзейнічалі у Мінску, Віцебску, Магілёве. У жніўні 1917г. на Беларусі і Заходнім фронце кадэты былі аб'яднаны ў адзіную арганізацыю, якой кіраваў краявы цэнтр.

Саст часткамі праграмы кадэтаў былі ліквід двоеўладдзя, скліканне пасля вайны Ўстаноўчага сходу, які павінен прыняць канстытуцыю, вырашыць пытанне аб дзяржаўным ладзе і правесці неабх реформы. Кадэты лічылі беларусаў адгалінаваннем рускага народа, выступалі за культ-нац самавызначэнне ўсіх народаў Расіі, за адмену абмежаванняў у правах палякаў, яўрэяў і іншых нацыянальнасцяў, за поўную свабоду ўжывання нац моў і развіццё нац культур.

58. Першы Усебеларускі зезд (кангрэс) і яго рашэнні 30 лістап.1917 прадстаўнікі розных партый і рухаў, якія ўваходзілі ў ВБР, выступілі з адозвай “Да ўсяго бел.народа”, яе праграмма: • абвяшчэнне Бел-і дэмакр.рэспублікай; • федэрацыя Бел-і з Расіяй і інш. Суседнімі рэсп-мі з адпаведным размежаваннем правоў “краёвых і федэральных улад”; • перадача ўсёй улады у Бел-і Краёвай радзе. Для арганізацыі ўлады ў цэнтры і на месцах меркавалася склікаць 5 снежня 1917 у Мінску з’езд прадстаўнікоў усяго бел.народа.

Ідэю Усебел.з’езда падтрымаў Бел-кі абласны камітэт (БАК) пры Усерас-ім Савеце сялянскіх дэпутатаў у Петраградзе. Дазвол на правядзенне з’езда даў і ўрад Леніна, а нарком па сац. справах Сталін выдзеліў на гэта сродкі і паабяцаў, што рашэнні з’езду будуць прызнаны савецкай уладай.

І Усебел.з’езд праходзіў 5-17 снежня 1917 ў Мінску.

Па сац.складу дэлегаты прадстаўлялі гал.чынам сялян, рабочых, сярэднія і ніжэйшыя слаі інтэлегенцыі; па нац-аму – гал.чынам беларусаў.

Па свайму прадстаўніцтву і складу з’езд быў паўнамоцным органам у вырашэнні пытання аб стварэнні краёёвай улады. Тая частка дэлегатаў, якая прадстаўляла бел.нац-дэмакр-ны рух, выступала за самавызнач. Бел-сі па прыкладу еўрап-іх бурж-дэмакр.дзяржаў. На гэтых пазіцыях стаялі многія прыхільнікі Рады. Другая частка, што далучылася да бальшавікоў, адстойвала бел-ую нац. дзяржаўнасць у форме аўтаноміі ў рамках РСФСР. За такі шлях смавызнач-ня выступалі прадстаўнікі БАКа (пераважна эсэры). У выніку з’езд выказаўся за ўтварэнне Бел-ай рэспублікі ў складзе Рас.федэрацыі, прычым становішча і правы гэтай рэспублікі вызначаліся асобым юр.статусам.

Канчатковае вырашэнне пытання аб канстытуіраванні бел.дзяржаўнасці з’езд усклаў на на беларускі ўстаноўчы з’езд.

З прававога пункту гледжання рэзалюцыя з’езда аб стварэнні органа краёвай улады (у ходзе работы з’езда была выбрана яго рада) з’яўляецца сведчаннем таго, што дадзены форум бел.народа ставіў па-за законам Аблвыканкамзах. Гэта паслужыла падставай для правядзення Саўнаркомам Зах.вобласці рэзкай палітычнай акцыі супраць з’езда.

У ноч з 17 на 18 снежня з’езд быў распушчаны, арыштавалі многіх дэлегатаў. Такія дзеянні адпавядалі агульнаму курсу бальшавікоў на перамогу сусветнай рэвалюцыі як адзіна магчымага шляху захавання савецкай улады ў Расіі. Дззеянні бальшавікоў зах.вобласцо адобрыў ІІІ Усерасійскі з’езд Саветаў.

Аднак члены прэзідыўма Усебел.з’езда не падпарадкаваліся рашэнню СНК Зах.вобласці. 18 снежня 1917 яны правялі падпольнае пасяджэнне ў дэпо Лібава – Роменскай чыгункі, на якім выбралі выканкам рады з’езда на чале з лідарам народніцкага крыла БСГ Грыбам. Выканкам рады з’езда паставіў задачу падрыхтоўкі узброеннай барацьбы за бел.дзяржаўнасць, а таксама паслаў сваю дэлегацыю ў Брэст, дзе ішлі перагаворы паміж кайзераўскай Германіяй і Савецкай Расіяй. Але ні тым, ні другім бокам яна афіцыйна не была прынята.

Перагаворы ў Брэсце былі сарваны. 18 лют 1918 германскае камандаванне аддало загад аб наступленні. Не маючы сіл арганізаваць абарону Мінска, Аблвыканкамзах і СНК Зах.вобласці 19 лют. Эвакуіраваліся ў Смаленск. Выканкам Усебел.з’езда звярнуўся да народаў Бел-і з першай устаўной граматай, у якой яшчэ да склікання Устаноўчага сойма (з’езда) аб’явіў сябе часовай уладай на Бел-і. да адкрыцця сойма выканаўчыя функцыі ўскладаліся на створаны выканкамам Народны сакратарыят (урад), у склад якога ўвайшло 15 народных сакратароў, што прадстаўлялі БСГ, эсэраў і сацыял-сіяністаў.

У першай усташной грамаце падкрэслівалася, бел.народ павінен здзейсніць сваё права на самавызн-е; правы нацыі павінны знайсці всаё здзяйсненне шляхам склікання на дэмакрат.асновах Устанойчага сойму.

59. Брэст-Литоуски дагавор. Абвяшячэнне БНР. Устауныя граматы

Перагаворы ў Брэсце былі сарваны. 18 лют 1918 германскае камандаванне аддало загад аб наступленні. Не маючы сіл арганізаваць абарону Мінска, Аблвыканкамзах і СНК Зах.вобласці 19 лют. Эвакуіраваліся ў Смаленск. Выканкам Усебел.з’езда звярнуўся да народаў Бел-і з першай устаўной граматай, у якой яшчэ да склікання Устаноўчага сойма (з’езда) аб’явіў сябе часовай уладай на Бел-і. да адкрыцця сойма выканаўчыя функцыі ўскладаліся на створаны выканкамам Народны сакратарыят (урад), у склад якога ўвайшло 15 народных сакратароў, што прадстаўлялі БСГ, эсэраў і сацыял-сіяністаў.У першай устаўной грамаце падкрэслівалася, што бел.народ павінен здзейсніць сваё права на самавызн-е; правы нацыі павінны знайсці всаё здзяйсненне шляхам склікання на дэмакрат.асновах Устанойчага сойму.9 сакавіка 1918 выканкам Усебел.з’езда пряняў другую ўстаўную грамату, у якой аб’явіў Беларусь Народнай Рэспублікай – БНР. Выканкам быў перайменаваны ў Раду БНР. Рада аб’яўлялася заканад.органам да склікання Устаноўчага з’езда, дэлегаты якога выбіраліся на аснове роўнага, тайнага і прапарцыянальнага выбарчага права. Выбіраць і быць выбранымі маглі ўсе грамадзяне незалежна ад роду заняткаў, нац.прыналежнасці і веравызнання. Выканаўчым органам аб’яўлялся Народны сакратарыят, які назначала Рада і які быў адказны перад ёй. Другой устан.граматай дэклараваліся дэмакр.правы і свабоды, адмянялася прыватная ўласнасць на зямлю з перадачай яе без выкупу тым, хто яе апрацоўваў. У межах БНР усім народам давалася права на нац.-персанальную аўтаномію, кожны народ атрымліваў права карыстацца сваёй мовай.3 сакав 1918 паміж Савецкай Расіяй і кайзераўскай Германіяй быў заключаны Брэсцкі мірны дагавор, у артыкулах якога Беларусь выступала аб’ектам, а не суб’ектам міжнародна-праававых адносін, яна не прызнавалася самастойным нацыянальным рэгіёнам Расійскай імперыі і не мела свайго наймення.Будучы бяссільнай змяніць умовы Брэсцкага дагавора, фракцыя БСГ, кіруючыся другой устаўной граматай, выступіла з ідэяй абвяшчэння незалежнасці БНР у этнічных межах пражывання беларусаў.У сувязі з гэтым 25 сакавіка 1918 на сесіі Рды была прынята трэцяя ўстаўная грамата, якой абвяшчалася незалежнасць БНР і якая як бы завяршала працэс самавызнач-я і канчаткова канстутыірвала стврэнне бел.нац.дзяржаўнасці. у грамаце Рада дабівалася перагляду ўмоў Брэсцкага міру, патрабавала, каб БНР самастойна падпісала мірнае пагадненне з урадамі герамана-аўстрыйскага боку і Савецкай Расіі.Першымі незалежнасць БНР прызналі ўрад Украінскай Нар. Рэспублікі і Літоўксая Тарыба. Але Германія не прызнала БНР: неакупіраваную Германіяй частку Беларусі Берлін разглядаў як частку Савецкай Расіі, а акупіраваную частку – як аб’ект інтарэсаў Польшчы,прызнанай Германіяй.

Т.ч. з аднаго боку, а) трэцяя устюграмата пры ўсім яе значэнні дэкларавала незалежнасць Бел-і, застаючыся на самой справе палітычнай акцыяй; б) Рада БНР і яе Народны сакратарыят стварылі пэўную палітычную структуру з зародкам дзярж-ай арганізацыі. Разам з тым у юр.сэнсе БНР дзяржавай не стала: не функцыяніравала рэальная сістэма органаў улады на пэўнай тэрыторыі, не выпрацоўваліся і не прымаліся законы, гарантуючыя правы і свабода свіх грамадзян; не выконваліся кантрольныя функцыі, пагранічных падзелаў не было, як не было і арміі, адсутнічала фінансавя сістэма. Не было і канстітуцыі.З прычыны неспряльных для БНР знешнепаліт. І ўнутр. Абставін, а таксама адарванасці яе дзеячаў і партый ад народа, захопленага ідэяй Саветаў, набыццё ёю ўсіх прыкмет дзяржавы так і засталося няздзейснай марай. Але тым не менш прыняцце акта аб незалежнасці БНР, дзейснасць яе Рады актывізавалі рост нацыян-ай самасвядомасці, прымусілі бальшавіцкі ўрад Леніна перагледзіць палітыку ў адносінах Беларусі і пайсці на стварэнне хоць і абмежваных у правах, але ўсё ж бел-ай савецкай дзяржаўнасці.

60. Утварэнне ССРБ (БССР). I з’езд Саветаў Беларусі. Прававыя акты з’езду

У сярэдзіне 1919 амаль на ўсёй тэрыт.Бел-і аднавілася савецкая ўлада. Пры гэтым праблема бел.дзяржаўнасці яшчэ больш абвастрылася ў сувязі з развязванне грамадзянскай вайны і замежнай інтэрвенцыяй у Савецкай Расіі.У кіруючых колах Сав.Расіі, Аблвыканкамзаха і бел.камуніст.секцыях погляды на перспектывы дзярж.будаўніцтва у Бел-і былі рознымі: адны лічылі, што Беларусь павінна ўваходзіць у склад РСФСР у якасці яе адміністрацыйна-тэрыт. гаспадарчай адзінкі; другія выступалі за тое, каб Беларусь увайшла ў склад РСФСР на правах аўтаноміі. Лідэры БНР, якія адстойвалі поўны суверэнітэт Беларусі, цяпер апынуліся ў эміграцыі і фактычна сышлі з паліт.сцэны.24 снежня 1918 Пленум ЦК РКП(б) прыняў рашэнне аб абвяшчэнні ССРБ, ён даручыў Паўночна-Зах.абкаму разгарнуць падрыхтоўку па нац. дзярж. будаўніцтву на Беларусі.30 снежня 1918 у Смаленску для абмеркавання пытыння аб утварэнні ССРБ і КПБ Паўночна-Заходні абласны камітэт РКП(б) склікаў VI Паўночна-Заходнюю абласную канферэнцыю РКП(б), якая прыняла рэзалюцыю аб абвяшчэнні ССРБ. У яе склад уключ. Смаленская, мінская, Гродз., Віц., Магіл. губерні. РКП(б) перайменавана ў КП(б)Б, якая і заставалася састаўной часткай РКП(б).ЦК КП(б)Б сумесна з кіраўніцтвам бел-іх камуніст-ых секцый вызначыла персанальны склад Часовага рэвалюцыйнага рабоча-сялянскага савецкага ўрада Беларусі на чале з Жылуновічам.

1 студзеня 1919 у Смаленску быў абнародаваны маніфест Часовага рэвалюцыйнага рабоча-сялянскага савецкага ўрада, які абвясціў утварэнне ССРБ і асноўныя палажэнні дзярж.статуса рэспублікі. Уся ўлада перадавалася Саветам рабочых дэпутатаў; зямля, воды, нетры, фабрыкі абвяшчаліся ўласнасцю народа. Усе законы, пастановы як Рады так і акупацыйных улад абвяшч-ся несапраўднымі.

5 студзеня 1919 сталіцай ССРБ стаў Мінск, куды пераехаў і Часовы ўрвд.Задачу надання легітымнасці гэтым актам павінен быў вырашыць Усебел-кі з’езд Саветаў, на якім меркавалася прыняць Канстытуцыю рэспублікі, зацвердзіць герб і сцяг, выбраць ЦВК.

Аднак у перыяд падрыхтоўкі з’езда, 16 студзеня 1919 ЦК РКП(б) прыняў рашэнне аб далучэнні да РСФСР Віц., Маг. І Смаленскай губерняў і аб’яднанні часткі ССРБ, што засталася, з Літоўскай ССР. Рашэнне было выклікана імкненнем захаваць РСФСР як дзяржаву і як правобраз будучай сусветнай Рэспублікі Саветаў. Беларусь – буферная рэспубліка і патрэбна пастолькі, паколькі мяжуе з інымі краінамі. Смал., Віц. І Маг. Губерні не мяжуюць з інш. краінамі, таму іх можна выключыць са складу Беларусі.2-3 лют. 1919 у Мінску – Усебеларускі з’езд Саветаў – пастанова Прэзідыума УЦВК “Аб прызнанні незалежнасці ССРБ”. Тут жа было прынята рашэнне аб аб’яднанні ССРБ з Літоўскай ССР.

Акрамя таго, з’езд прыняў Канстытуцыю ССРБ, якая поўнасцю адпавядала Канстытуцыі РСФСР 1918 і зыходзячы з прынцыпу “класавай дэмакратыі” дэкларавала права працоўнага і эксплуатуемага народа, вызначала структуру органаў улады і кіравання.Згодна з арт.6 Канстытуцыі, вышэйшым органам улады ў ССРБ аб’яўляўся Усебел.з’езд Саветаў,а ў перыяд паміж з’ездамі – Цэнтральны Выканаўчы Камітэт (ЦВК), які выбіраўся з’ездам. ЦВК з’ўляўся вышэйшым заканад., распарадчым і кантралюючым органам ССРБ. Функцыі ўрада ўскладаліся на Вялікі прэзідыум, які фарміраваўся ЦВК. У адрозненні ад Канстытуцыі РСФСР Канстытуцыя ССРБ не прадугледжвала стварэння СНК. Такая струтура была ўзята ад Зах-яй вобласці. Гэта гаворыць пра тое, што Беларусь па-ранейшаму жадалі разглядаць як адміністрацыйню адзінку РСФСР,27 лютага 1919 адбылося аб’яднанне Літвы і Беларусі ў адзіную Літоўска-Беларускую ССР. Страшынёй ЦВК новай дзяржаўнай структуры са сталіцай у Вільні стаў Цыхоўскі, а СНК узначаліў Міцкявічус-Капсукас. Літ-Бел ССР аб’яднала Мінск., Гродз., Віленскую, Ковенскую і частку Сувалкаўскай губерні. У жніўні 1919 яе тэрыторыя поўнасцю была акупіравана польскімі войскамі.

Фармальна ЛітБел праіснавала да ліпеня 1920, калі адбылося другое абвяшчэнне ССРБ.

61.Канст.БССР 1919г.

2-3 лютага 1919г. у минску праходзиу усебеларуски з’езд саветау у складзе 230 дэлегатау,на яким Я.М.Свядлоу зачытау пастанову прэзидыума УЦВК “Аб Прызнанни незалежнасци БССР”.Тут жа па прапанове Свярдлова было прынята рашэнне аб абяднанни БССР з Литоускай ССР.

Акрамя таго 3 лютага з’езд прыняу Канст.Бсср,якая поунасцю адпавядала канст.РСФСР 1918г., и зыходзячы з прынцыпу “класавай дэмакр.”дэкларавала правы працоунага и эксплуатуемага народа,

Вызначала структуру органау улады и киравання.У канст.было 3 раздзелы и 32арт.

1ы разд.(4-16ст.):агульныя палажэнни(абавязки грамадзян,дэмакр.правы и свабоды) Згодна з арт.6канст.выш.органам улады аб’яуляуся Усебел.з’езд саветау,а у перыяд памиж ими Цэнтр.выканаучы камитэт(ЦВК),яки выбирауся з’ездам

2и.разд.(17-30):аб зездзе саветау,аб прэзидыуме ЦВК.ЦВК-выш.зак.распарадчы и кантралючы орган БССР.Функцыи урада ускладалися на вялики прэзидыум яки фармиравауся ЦВК(27,29арт.).

3и раздзел аб гербе и сцяге(31-32арт.)Аписанне герба,гандлевага и ваенага сцяга.Канст.ССРБ юрыдычна замац.утварэнне рэспублики и яе класавую сутнасць-дыктатуру пралетыярата.Канст.не рэгламентавала структуру и кампетэнцыи месных органау улады,не было выбарчага права.У 20г.канст. была дапоунена и дзейничала да 1927 г.Беларусь разглядали яу админ.адзинку РСФСР.

62.Прычыны утварэння и ликвидацыя ЛитБел.

Рашэннем аб аб’яднанни Беларуси з Литвой было прынята на Усебеларуским з’еэдэе Саветау.Аб’яднанне ССРБ и Литвы у адзиную ЛитБел ССР СА сталицей у Вильни адбылося 27 лютага 1919г.

Старшыней ЦВК стау К. Г. Цыханоуски, а СНК узначалиу В. С. Мицкявичус-Капсукас.Мэты утварэння ЛитБел:мижнародная кан’юнктура,дзе ЛитБел-буфер памиж Расияй и Польшчай.Другая мэта-утварэнне нац.рэспублик,будзе разжыгаць касцер нацыянал-шавинизма. ЛитБел ССР аб’яднала Минск., Грод, Виленскую, Ковенскую губернии.

4-6 сакавика 1919г. абдыуся аб’яднаны з’езд КПБ и КПЛ.Асноуныя задачы:забяспячэнне незал.працоуных ЛитБел,забяспячэнне недатыкальнасци мяжоу ЛитБел.У жниуни 1919 года тэр.ЛитБел была поунасцю акупиравана польскими войсками.Фармальна праиснавала да липеня 1920г.,кали адбылося другое абвяшчэнне ССРБ.Падписанне мирнага дагавору у Маскве 14 мая 1920 г.памиж бурж.Литвой и РСФСР юрыдычна спыняла иснаванне ЛитБел.

63.Другое абвяшчэнне ССРБ.Дэклар.аб абяуленни незал.ССРБ.

Падписанне мирнага дагавору у Маскве 14 мая 1920 г.памиж бурж.Литвой и РСФСР юрыдычна спыняла иснаванне ЛитБел.30 липеня1920 пасля вызвалення частки тэр Беларуси прынята дэкларацыя аб незал.ССРБ.Дэклар.сцвярджала што рэспублика будуецца на прынцыпах дыктатуры пралетарыята.Узброеныя силы Беларуси были падпарадкаваны Расии.Cельская гаспадарка-з агульна расийским планам.Выш.орган улады-ваены рэвал.камитэт..Было замацавана дзяржаунасць 4 моу.

Рэспублика з’яулялася суверэннай дзяржавай,вызначалися яе межы:заходния межы па этничнай мяжы,усходния удакладнены на сходах беларусау якия пражываюць на гэтых миежах.У перыяд свайго другога абвяшчэння рэспублика аднавилася тольки у межах Минскай губернии.Гэта прывяло да супярэчнасци бальшавикоу з бел.эсэрами,якия выступали за цэласную и незал.бел.дзяржаву.Кирауництва БПС-Р адмовилася падписаць дэклар…у прапанаваным выглядзе.Таким чынам не магло быць гаворки аб рэальным сув.у рамках этничнай тэр.

Аутаномны харктар адносин ССРБ и РСФСР выяуляуся у эк.,вайсковых и дзяр.палитычных адносинах. Рэспублика не мела сваих грошау и финансавалася з бюджэту РСФСР.Заканадауства РСФСР дзейничала на тэр Беларуси.У пастанове 3-га з’езда кампартыи Беларуси(листапад 1920)гаварылася што Беларусь-савецкая сацыял.рэспублика и адначасова састауная частка РСФСР.Уе органы киравання Беларуси павины быць падпарадкаваны камисарыятам РСФСР,але Яны павинны мець пэуную свабоду у вырашэнни пытанняу мясцовага жыцця.

64.други з’езд Саветау Беларуси.Дапауненни да канстытуцыи.

2ги з’езд Саветау рабочых, сялянских,батнацких и чырвонаармейских дэутатау,яки праходзиу у Минску 13-17 снежня 1920г, завершыу працэс вастанаулення бел. Дзяржаунасци.

1)прадоужыу канстытуцыйнае афармленне ССРБ, 2)унес значныя зяненни и дапауненни у Канст. БССР, 3)выбрау ЦВК БССР, 4)адобрыу папярэдния умовы Рыжскага дагавора.

На з’ездзе прысутничали 202 дэлегаты разных нацыян.,109- белар. Унесена 11 пытанняу для рашэння. Па кожнаму пытанню были прыняты НПА, маючыя розныя названни.. Выключнае значэнне мели дапауненни да Канст. ССРБ, у яких вызначалася систэма, структура, парадак комплектавання цэнтр. Органау Савецкай улады.

- З’езд Саветау з’яуляуся вярхоуным органам улады, а у перыяд памиж з’ездами вышэйшай уладай быу ЦВК Саветау Бел, у складзе 60 чал., выбираемых з’еэдами Саветау.

- удакладняецца парадак скликання бел. З’ездау. Не вызначалася колькасць з’ездау, па меры неабходнасци

- парадак фармиравання выш. Органау улады: 1 дэпутат ад 2тыс. выбарщ-гараджан, 1 дэпут – ад 10 тыс. сельскага насел.

- ЦВК(60 чал) выш.зак.распарадчы и кантралючы орган БССР памиж сессиями з’езда

- фармир. СНК:складаецца з 15 камисарыятау па галиннаму прынцыпу.

65.Рыжски дагавор 1921г.(гисторыя закл.и правая ацэнка)

16 жниуня 1920г. польския вайски заняли значную частку тэрыт. Белар. РСФСР была вымушана пайсци на перегаворы аб миры. 12 кастр. 1920г. у Рызе были падписаны папярэдния умовы памиж РСФСР и Украинай, з аднаго боку, и Польшчай,з другога. 18 сак 1921 – мирны дагавор, яки замацавау змяншэнне тэр. Белар. Да Польшчы адышла уся Зах. Бел з насельництвам больш 4 млн.чал. Вицебская и Гомельская губернии,и Смаленшчына заставалися пад юрысдыкцыяй РСФСР. Тэр. Бел. Складали тольки 6 паветау Минскай губернии з насельн. 1,6 млн.чал.

Прававы аспект перагаворау: бел. Дэлегацыю для удзелу у перагаворах, на яких выпашалися пытанни тэр.рэспублики, запрасиць не паличыли патрэбным. Гэта падкрэсливае непаунату, фармальнасць яе дзярж. Суверэнитэту на дадзеным этапе.

66.Дзяржауна-прававыя адносины БССР И РСФСР(1919-1923).

Пасля абразавання ССРБ 1студзеня 1919 неабходна было выпашыць пытанне аб рэгуляванни узаемаадносин новай Савецкай рэспуб. З РСФСР. Пастановай ад 31студз 1919г Прэзидыум УЦВК РСФСР прызнае незалежнасць ССРБ, а 2 лютага1919 на 1 Усебеларуским з’ездзе Саветау была прынята пастанова аб пачатку перагаворау з РСФСР «па умацаванню федэратыуных сувязяу».

1чэрв.1919 УЦВК РСФСР з мэтай аб’яднання намаганняу усих сав. Рэсп. Ва умовах грамадз. Вайны прыняу Дэкрэт аб стварэнни ваеннага саюза рэсп. Прызнавалася неабходным правесци цеснае абэяднанне ваеннага камандавання, саветау нар. Гаспад., чугуначн. Киравання, финансауи инш. 18 снежня 1920 на 1ай сессии ЦВК ССРБ створаны СНК, яки узначалиу старшыня ЦВК А.Р.Чарвякоу(з 1923г – Адамович). СНК прымау меры па аднауленню с/г, пераходу да новай эканом палитыки и инш. Якасна новыя узаемаадн. ССРБ и РСФСР заканадауча замац. Саюзны рабоча-сялянски дагавор ад16 студзеня 1921.У ей прызнавалися незалежнасць и суверэннасць кожнай з дагаворных бакоу, аб’яулялася аб аб’яднанни наркаматау ваенных и марских спрау,финансау, працы, пошты, знешняга гандлю. У жниуни 1922 ЦК РКП(б) стварыу спецкамисию на надрыхтоуке праектадагавора аб узаемааднос. Савец.рэсп.(пакладзены прынцып раунапруя и дабраахвотнасци). 14 снежня 1922 Усебел з’езд Саветау прыняу пастанову аб неабходнасци аб’яднання з РСФСР на аснове узаемнай роунасци. 30 снежня 1922 1ы з’езд Саветау СССР зацвердзиу праэкт Дагавора и Дэкларацыи аб утварэнни СССР. У студз 1924 5ты Усебелар. З’езд Саветау адобрыу праект Канст. СССР, якая была зацверджана 31 студ 1924 на другим Усебелар. З’ездзе Саветау. У адпаведнасци з агульнасавец. Канст. БССР перадала частку сваих паунамоцтвау СССР.

67.Аснощныя накирунки развицця права БССР Развицце права у БССР у 20-я гг.развивалася па 3-х накирунках:

1) уводзилася спец пастанова РСФСР(ЦВК, Прэзидыума ЦВК): Крымин. И Крымин-працэс. Кодэксы РСФСР 1922, Грамад и грам-працэс кодэксы РСФСР 1923

2 у некат. Заканадауч. Актах РСФСР мелися агаворки, што Яны дзейничаюць и на тэр. инш рэсп.: Кодэкс законау аб працы РСФСР 1922г

3) органы улады и киравання БССР(Усебелар. з‘езд Саветау, ЦВК, СНК) прымали уласныя НПА; Зямельны кодэкс 29 сак 1923г прыняты ЦВК, яки зыходзиу з заканад. Актау РСФСР и БССР аб зямли. Згодна з им:*усе земли были дзярж уласнасцю; *сялянам давалася права карыстацца зямлей пры умове працоунага хар-ру гаспад; *было две формы гасп. – калектыуная и хутарская( не было абшцыннай формы як у РСФСР);* кодэкс не дапускау урауняльных надзелау зямли,а наркамзаху и мясц. Органам прадписвалася рэгламентаваць падзелы зямли; * дапускалася выкарыстанне наемнай працы у хутарских гаспад.(як дапамога працы). Лясны кодэкс 1 жниуня 1924 прыняты СНК. Гаварылася пра адзины лясны фонд БССР, замацавау цэнтрализаванае кираванне лясами, што мели рэспубл значэнне. Органами Наркамзахабыли выдзелены лясы мясцовага значэння, якия перадавалися зямельным таварыствам, с/г камунам; дазвалялася бестэрминовае карыстанне. Водна-милиратыуны кодэкс 1927г; Кодэкс законау аб шлюбе и сям’и 1927; Кодэкс аб працэ 1929г.

68. Грамадзянски кодэкс БССР 1923г. Грамад и грамад-працэс права аднауленчага перыяду было накиравана на умацаванне дзярж уласнасци. Найбольш искавую абарону атрымала дзярж уласнаць, разам з тым закон клапациуся аб развицци кааператыунай уласн и дапускау у пэуных межах прыватную гаспад дзейнасцьУсим грамадзянам давалася права уласнасци на немуницыпальныя пабудовы, на прылады и сродки вытворчасци, прадпрыемствы, заключ на незабароненых законам дагаворау. Паступова пашыралися маемасныя правы грамадзян. Так, у 1926 г было адменена абмежаванне памеру маем., якая магла перходзиць у парадку адтрымання спадчыны и дарэння. Грамадзянм было дадзена права завяшчаць сваю маемасць дзярж установам и прапрыемствам, грамадским и кааперат арганизацыям. ГПК РСФСР быу уведзены у дзенне на тэт БССР з 1 вер 1923г. Закон абараняу интарэсы дзяржавы. Значныя змяненни и дапауненни были унесены у ГПК пастановай ЦВК и СПК БССР ад 2 лютага 1929г. Устанауливалася магчымасць прымянення судом аналогии права пры выраш грам-прававых спрэчак. Законам вызначалися падставы, па яких дапускалися адступленни ад прынцыпу галоснасци. У 30-я гады тэндэнцыяя прыняцця законау, якия ушчымляли правы и закон интарэсы грамадзян, праяулялася усе больш выразна, пачалися масавыя рэпрэсии.

69. Прыняцце и асноуныя рысы Канст. БССР 1927г. Новая канст.БССР,якая складалася з 13 глау и 76 артыкулау была прынята 8 Усебеларуским з”ездам Саветау 11 красавика 1927г.У ей БССР абвяшчалася дзяржавай дыктатуры пралетыяту,уся улада у якой належала Саветам рабочых,сял. И чырвонаарм.дэпутатау(арт2).Выбары у органы улады праводзилися на аснове усеагульнага для працоуных,не зусим роунага для рабочых и сялян выбарчага права пры адкрытым галасаванни.Канст.замацавала факт уваходжання БССР у склад СССР з правам свабоднага выхаду.У новай канст.гаворылася.што усе грамадзяне БССР маюць права свабодна карыстацца роднай мовай.Таксама была замацавана роунасць бел.рус.яурэйскай и польскай моу.Вярхоунай уладай абвяшчауся Усебел.з’езд Саветау рабочых,сял. И чырвонаарм.дэпутатау,а у перыяд памиж з’ездами-ЦЭНТР.Выканаучы Камитэт(зак.,распарадчы,кантралючы орган улады,скликай з’езды,утварау Савет Нар.Камисарау Рэспублики и Прэзидум ЦВК БССР. Прэзидум ЦВК БССР выконвау асноуную арганиз.работу у перыяд памиж сесиями+быу выш.зак.,распарадчым и кантралюючым органам улады.Штодзенную выканауча-распарадчую работу выконвау Савет Народных Камисарау(арт53)Структура мясцовых органау улады адпавядала админ.тэр падзелу рэспублики.Выш. органам улады на тэр.акруги або раена быу акруговы ци раенны з”езд Саветау,а их выканаучыми органами-акруговыя або раенныя вык.камитэты.Саветы рабочых.сял.и чырвонаарм.дэпутатау утваралися у гарадах,мястэчках и селах.Усе дзяржауныя органы были падпарадкаваны партыйным установам.Адбылося злицце партыйнага и дзярж.апарату

70. Прыняцце и асноуныя рысы Канст. БССР 1927г. 24 мая 1922г быу прыняты Крыминал. Кодэкс РСФСР. 24 чэрвеня 1922 Зя сесия ЦВК БССР прыняла пастанову “распаусюдзиць дзеянне крым кодэкса РСФСР на усю тэр Бел-си з 1 липеня 1922”, а з 1924 гэты кодэкс стау афицыйна называцца “Крым кодэкс БССР” и яго дзеянне было пашырана на усе злачынствы, прымяненне закона па аналогии. Кодэкс складауся з Агульнай и Асабливай частак, з 227 арт закона, 56 прыпадала на агульную частку. У ей гаварылася пра межы дзеяння КК, агульныя асновы прымянення пакаранняу и инш. Асабливая частка складалася з 8 глау. Узрост крым адказнасци наступау з 14 гадоу. У верасни 1922 г. У КК было унесена дапауненне аб непрымяненни смяр кары да асоб, якия не дасягнули у момант учынення злачынства 18-га узросту. Забаранялася прымяненне смяр кары да цяжарных жанчын. Кпыницы крым права БССР:1)заканад акты РСФСР;2)закан акты БССР; 3)рэвалюцыйная правасвядомасць. Новы КК БССР быу уведзены у дзеянне 15 лист1928г. Парушауся прынцып 1)прыняты закон не мае адваротнай силы(на тыя злач. Якия были здзейснены, але не были разгледжаны у судовым парадку); 2)дапускали аналогию закона и права, таким чынам игнаравали прынцып “няма злач без указання на то у законе”; 3)без вины няма адказнасци (прынцып индывидуализацыи адказнасци..7 арт. Код 1928). Асабливасци КБССР1928г:1)паняцце пакаранне-мера сацыяльнай абароны; 2)прадугл больш строгия меры сацыяльнай абароны за злач, якое здзейснена было асобай, раней асуджанай (больш жорсткия пакаранни за крадзяжы); 3)пры вызначэнни злач групы кодэкс назнач колькасную групу( 3 и больш чал);4)не прадугл 27складау злач,якия были замацаваны у кодэксе РСФСР, таму што БССР личыла их неуласцивыми, але были 8 складау злач, якия не прадугл кодэксам РСФСР(збыт водки без дазволу;купля, збыт и захоуванне пушнины, здабытай шляхам браканьерства, непаведамленне належным установам аб небяспечным для жыцця стан инш асобе и неаказанне дапамоги, распаусюджанне илжывых чутак, або неправильнх звестак, якия могуць выклик грамадз. Панику.) У далейшым у КК БССР 1928г уносилися дапауненни и змянненни, якия сведчыли пра узмацненне рэпрэсиунага крым закона.Важн дэмакрат прынцыпы крым працэсу, замац кодэксам, у працэсе станаулення таталитарнай дзярж парушалися усе часцей и больш истотна.

71.Судовы лад у БССР у 20-я.гады.

Пасля заканчэння Грамадзянскай вайны судовую систэму Беларуси складали народныя суды,асобныя ударныя сессии и дзяжурныя камеры народнага суда,дзяжурная камера пры надзвычайнай камисии,Савет народных суддзяу,рэвал. И вайсковыя трыбуналы,Калегия выш.судовага кантролюНКЮ(НАР.КАМИСАРЫЯТ ЮСТЫЦЫЙ)БССР.Да падсуднасци народных судоу адносилися усе крыминальныя и грам.справы.Асобныя ударныя сессии нар.суда разглядали тыя катэгорыя Крым.спрау,якия им перадавалися Рэутрыбуналам,а дзяжурныя камеры народных судоу прымали да вядзення справы аб дробных правапарушэннях,якия не патрабавали папярэдняга даследвання.Дзяжурная камера пры надзвычайнай камисии разглядала справы,якия были у вытворчасци гэтай камисии и па яких патрэбна было хуткае судовае разбирацельства.Савет народных суддзяу з’яуляуся касацыйнай инстанцыяй для народных судоу,их дзяжурных камер и асобных ударных сессий.На Беларуси функц.и надзвычайныя судовыя органы-Рэвалюцыйны и Касацыйны трыбуналы.Рэвал.трыбунал разглядау справы аб контррэвал .злачынствах,буйных спекуляцыях,бандытызме и инш.злачынствы.Нагляд за дзейнасцю Рэвал.тр.,разгляд касацыйных скаргау и пртэстау ажыццяуляу Касацыйны трыбунал пры ЦВК БССР.Яго старшынеу з’яуляуся народны камисар юстыцыи.Такая систэма судовых органау иснавала на Беларуси да 2-ой пал.1922г.У маи 1922 г праводзицца судовая рэформа на Беларуси.У вынику были скасаваны Рэвалюцыны трыбуналБССР,Савет нар.суддзяу и створаны Выш.суд рэспублики.а замест Касацыйнага тр.утвораны Выш.касацыйны суд.З 15 красавика1923г. на Беларуси уводзицца трохступенная систэма суд.органау;народны суд,Выш. И Вярхоуны суд БССР.1 жниуня 1924г.уводзицца новае Палажэнне аб судовым ладзе БССР(новы админ.-тэр.падзел рэспублики.З 1кастр.1925г.замест Выш.суда были утвораны акруговыя суды у Минску,Вицебску,Магилеве,Бабруйску и Мазыры.Яны выконвали функцыи,якия ранней уваходзили у кампетэнцыю Выш.суда.

72.Канстытуцыя БССР 1937г.Змены ў структуры і кампетэнцыі органаў дзяржаўнай улады.

У 1936г. У сувязи з палитыка-эканамичными зменами у дзяржаве было прызнана неабходным унесци змяненни у канст.СССР 1924г.,аднак канст.камисия прыйшла да вываду аб неабходнасци

Распрацоуки новай канст.Новая канст.БССР поунасцю адпавядала канст СССР1936 г.Саюзныя законы пашыралися на тэр.рэспублики.а кожны грам.БССР з’яуляуся и грам.СССР.Суверэнитэт Беларуси быуабмежаваны.Канст.1937г.БССР складалася з 11 раздзелау.+было122 арт.У канст. Быу намечаны пераход да падзелу улады на заканадауч.,выканаучую и судовую.Выш.органам улады у рэспублицы упершыню абвяшчауся Вярхоуны савет,яки выбирай Прэзидыум и стварау урад СНК БССР.Канст.БССР упершыню змяшчала раздзелы пра бюджэт,суд и пракуратуру.Многия палажэнни Канст. Насили чыста дэкларатыуны характар,не адпавядаючы рэчаиснасци таталитарнай дзяржавы.Была зменена выбарчая систэма.Выбары ва усе Саветы дэпутатау здзяйсняюцца на аснове усеагульнага,роунага и прамога выбарчага права пры тайным галасаванни.У канст.гаворылася пра новую класавую стр-ру грамадства и кируючую ролю рабочага класса у жыцци савецкага народа.Гаспадарчае жыцце Беларуси вызначалася дзяржауным народнагаспадарчым планам.Сацыялистычная уласнасць у БССР мела дзяржауную або калгасна-кааператыуную форму.Спынила иснаванне систэма з’ездау Саветау.Зак. улада стала належыць Вярхоунаму Савету БССР.Упершыню было зроблена размежаванне памиж органами дзяржаунай улады и цэнтр.органами дзяржаунага киравання.Мясцовыя Саветы дэпутатау з’яулялися органами дзяр.улады.Выканкамы мясцовых Саветау были аднесены да органау дзярж.киравання.Пазней у канст.были унесены змяненни и дапауненни,звязаныя з новыи адм.-тэр. дзяленнем,расшырэннем правой рэспублики и инш.

73. Прычыны и сутнасць парушэння законнасци у Беларуси у канцы 20-х-пачатку 50-х гадоу Сац-экан і грам-паліт развіццё СССР прыняло пад канец 20-х гадоў і асабліва ў пачатку 30-х гадоў выразна акрэсленыя камандна-адмін рысы, якія ў рэшце рэшт прывялі да ўсталявання таталітарнага рэжыму. Гэта быў даволі супярэчны час, калі спалучаліся працоўны энтузіязм народа і яго страх перад уладай і беззаконнем, узмоцненым рэпрэсіямі.

Першая прычына, што прывяла да ўсталявання таталітарнай сістэмы, каранілася ў прынцыповых палажэннях марксізму: ідэі дыктатуры пралетарыяту, разуменні сацыялізму як абагульненне ўсіх сродкаў вытворчасці, стварэнні моцнай улады, пры якой усялякае разважанне наконт дэмакратыі разглядалася як хітрыкі буржуазіі.

Другая прычына звязана з трагізмам Кастрычніцкай рэвалюцыі, якая ўскалыхнула значную масу маргінальных нізоў. Спроба пабудаваць новае грамадства на прынцыпах сац справядлівасці і калектывізму пераўтварылася ў фарміраванне дыктатуры партыйна-дзяржаўнай структуры, аснову якой складалі выхадцы з тых жа самых нізоў. Да таго ж узровень пісьменнасці, агульнай культуры ўвогуле членаў кіруючай партыі доўгі час заставаўся нізкім.

Трэцяя прычына заключаецца ва ўнутрыпартыйнай барацьбе, што вялася ў 20-я гады паміж рознымі групоўкамі. У першую чаргу трэба адзначыць саперніцтва Сталіна і Троцкага. У адрозненне ад Сталіна Троцкі не хаваў свае аўтарытарныя падыходы да сацыяльна-эканамічнага і грамадска-палітычнага развіцця краіны, як і асабістыя дыктатарскія памкненні. Самым надзейным сродкам спыніць Троцкага ў той час з'яўлялася падтрымка Сталіна, што і было зроблена большасцю партыйных дзеячаў у 20-я гады. Але гэта ўзмацніла пазіцыі Сталіна, садзейнічала стварэнню глебы для ўзвышэння яго асобы.

Пераход да таталітарызму праяўляўся ў далейшым паніжэнні ролі і ўдзелу ў справах грамадства дэм, прадстаўнічых органаў, поўным іх падпарадкаванні партыйнаму апарату. Саветы ў 30-я гады ўжо толькі стваралі бачнасць улады працоўных.

Канстытуцыя Беларускай ССР 1927 г. замацоўвала палажэнне аб тым, што БССР з'яўляецца "сацыялістычнай дзяржавай дыктатуры пралетарыяту", у якой ад імя пралетарыяту дыктатуру ажыццяўляе Камуністычная партыя. Таму ўсе дзяржаўныя органы былі падпарадкаваны партыйным установам і павінны былі выконваць дырэктывы і пастановы партыйных з'ездаў, канферэнцый і іх выканаўчых органаў.

Яшчэ ў 1927 г., асобаму дзяржаўнаму палітычнаму ўпраўленню (пазне Наркамату ўнутраных спраў) давалася права разглядаць у пазасудовым парадку, аж да прымяненння вышэйшай меры пакарання, справы аб дыверсіях, падпалах, псаванні машынных установак як са злым намерам, так і без яго. Рэпрэсіі праводзілі падраздзяленні НКВД: Галоўнае ўпраўленне дзяржаўнай бяспекі, Галоўнае ўпраўленне папраўча-працоўных лагераў і пасяленняў, а таксама Асобая нарада пры НКУС і падпарадкаваныя ёй "тройкі" на месцах.

У рэспубліках, краях, абласцях, гарадах стваралася разгалінаваная сістэма "троек", падначаленых Асобай нарадзе пры НКУС СССР. У іх склад уваходзілі начальнікі ўпраўленняў НКУС, сакратары партыйных камітэтаў і пракуроры. Састаў "троек", як правіла, зацвярджаўся на бюро партыйнага органа.

Шквал рэпрэсій у Беларусі прайшоў па віне Цэнтра і яго прадстаўнікоў, загадчыкаў аддзелаў ЦК УКП(б) Г. Малянкова і Я. Якаўлева, якія гаспадарылі тут летам 1937 г.

Усяго ў 20-50-х гг. у Беларусі было неабгрунтавана рэпрэсіравана ў адміністрацыйным парадку звыш 349 тыс. чалавек, а агульная колькасць ахвяр палітычных рэпрэсій склала каля 600 тыс. чалавек. За самавольства Сталіна і яго акружэння наш народ заплаціў вялікую цану.

74. Пачатак Другой Сусветнай вайны.Разгром польскай дзяржавы

1 верасня 1939г. Германія напала на Польшчу. Англія і Францыя, звязаныя з Польшчай саюзным дагаворам, 3 верасня 1939 г. аб'явілі вайну Германіі. Так пачалася другая сусветная вайна, ў якую было ўцягнута 4/5 насельніцтва зямнога шара; вайна пазбавіла жыцця каля 55 млн. чалавек,з іх 3 млн. – жыхары Беларусі.

Маючы вялик эканам і ваенн перавагу, фаш Герм хутка акупір ўсю тэр Польшчы, яе войскі падступілі да межаў Зах Беларусі, занялі некат яе населеныя пункты, у тым ліку Брэст. Больш чым над 4 млн. жыхароў Заходняй Беларусі навісла рэальная небяспека фашысцкага зняволення.

17 верасня 1939 г. па распараджэнню савецкага ўрада войскі Чырвонай арміі перайшлі савецка-польскую граніцу і ўзялі пад абарону жыцце і маёмасць насельніцтва Заходняй Беларусі і Заходняй Украіны. Да 25 верасня Чырвоная Армія цалкам вызваліла Заходнюю Беларусь. Ням войскі адыйшлі на ўзгодненую паміж урадамі Германіі і СССР мяжу.

28–30 кастрычніка 1939 г. у Беластоку адбыўся Народны сход Заходняй Беларусі. Ён аднагалосна прыняў па дакладу С.В.Прытыцкага дэкларацыю аб устанаўленні савецкай ўлады на тэрыторіі Заходняй Беларусі. Аднадушна дэлегаты выказаліся і за ўваходжанне ў БССР. 2 лістапада 1939 г. Нечарговая V сесія Вярхоўнага Савета СССР і 12 лістапада Нечарговая ІІІ сесія Вярхоўнага савета БССР адпаведна прынялі законы аб уключэнні Заходняй Беларусі ў склад СССР і уз'яднанні яе з БССР. На тэрыторыі былой Зах Бел было створана 5 абласцей - Баранавіцкая, Брэсцкая, Вілейская, Пінская і Беластоцкая.

Уз'яднанне Заходняй Беларусі з БССР паскорыла эканамічнае развіццё гэтага рэгіёна. Праз год пасля ўз'яднання ў заходніх абласцях дзейнічала 392 прадпраемствы. Аб'ём прамысловай прадукцыі павялічыўся ў канцы 1940г. амаль у два разы ў параўнанні з 1938 г. За кароткі час была рэканструявана ўся чыгуначная гаспсдарка. Рачны флот папоўніўся новымі самаходнымі судамі і буксірамі. У вёсцы беззямельным і малазямельным сялянам было раздадзяна звыш 1 млн. га зямлі, якая належыла польскім памешчыкам, асаднікам і членам вартаўнічай аховы. Пачалася работа па калектывізацыі.

У той жа час у грамадска – палітычным жыцці края адкрыта праявіла сябе камандна – рэпрэсіўная сістэма. Па дагавору з Літоўскай рэспублікай ад 10 лістапада 1939 г. кіраўніцтвам СССР быў перададзены Віленскі край з горадам Вільня ў абмен на размяшченне савецкіх войск на тэрыторыі Літвы. Яшчэ раней, 30 верасня 1939г., былі арыштаваны, а потым рэпрэсіраваны многія беларускія дзеячы нацыянальна – вызваленьчага руху. Адпаведна прынятай ў снежні 1939 г. сакрэтнай пастанове СНК СССР аб высяленні асаднікаў і работнікау лясной аховы з Заходней Беларусі было дэпартавана ва ўсходнія раёны СССР 120тыс. чалавек. Гэта вельмі адмоўна адбілася на маральна – псіхалагічнай атмасферы ў краі.

Аднак нягледзячы на гэтыя і іншыя моманты, ўз'яднанне Заходняй Беларусі з БССР мела, безумоўна, станоўчае значэнне. А галоўнае заключалася ў тым, што ўпершыню ў сваёй шматвякавой гісторыі, практычна ўсё насельніцтва беларускага этнасу атрымала магчымасць жыць разам, працаваць і сумесна адстойваць свае інтарэсы.

75. Надзвычайныя савецкия органы киравання у перыяд ВАВ. Дзярж.органы БССР и их дзейнасць

25 чэрвеня 1941 г., калі нямецкія войскі набліжаліся да Мінска, Прэзідыум Вярхоўнага Савета БССР пераехаў у Магілёў, затым у Гомель, пасля акупацыі ўсёй тэрыторыі Беларусі эвакуіраваўся ў г. Арол, а затым — у Маскву. Але і ва ўмовах эвакуацыі ён працягваў выконваць функцыі дзярж улады рэспублікі, выдаваў указы аб аб’яднанні наркаматаў, назначэнні, перамяшчэнні народных камісараў і членаў урада БССР, прадаўжэнні паўнамоцтваў органаў улады і г. д. У чэрвені 1942 г. тэрмін паўнамоцтваў Вярхоўнага Савета БССР першага склікання скончыўся, але з улікам ваеннага становішча ён штогод адтэрміноўваў выбары і прадаўжаў свае паўнамоцтвы да 1945 г. Пасля вызвалення Гомеля Прэзідыум Вярх Савета БССР пераехаў з Масквы ў гэты абласны цэнтр, а 14 лютага 1944 г. быў выдадзены ўказ аб скліканні шостай сесіі Вярх Савета БССР, першай за час вайны. На сесіі быў абмеркаваны і зацверджаны дзярж бюджэт рэспублікі на 1944г., а таксама справаздача аб выкананні бюджэту за 1940–1941 гг., прынята рашэнне аб утварэнні двух наркаматаў БССР — замежных спраў і абароны. Былі таксама зацверджаны указы Прэзідыума Вярх Савета, прынятыя паміж 5 і 6 сесіямі. Дзейнасць Прэзідыума Вярх Савета БССР пасля сесіі актывізавалася. Акрамя вырашэння пытанняў аб зменах у сістэме выш органаў дзярж кіравання рэспублікі, назначэння і вызвалення наркамаў Прэзідыум разглядаў і іншыя пытанні, у прыватнасці, 21 крас 1944 г. ён разгледзеў пытанне аб памілаванні грамадзян, асуджаных суд органамі БССР. Аднаўленне мясцовых органаў дзярж улады і кіравання мела некаторыя асаблівасці. Справа ў тым, што ўмовы ваеннага часу, прызыў большасці дэпутатаў у армію не дазвалялі склікаць сесіі абласных Саветаў. Па гэтай прычыне склад выканаўчых камітэтаў абласных Саветаў зацвярджаўся Прэзідыумам Вярхоўнага Савета БССР. Прэзідыум Вярхоўнага Савета БССР прымаў у гэты час шэраг НПА па арганізацыі дзейнасці органаў улады і кіравання ва ўмовах пераходу да міру. Дзейнасць Саўнаркама рэспублікі ў пачатку вайны вызначалася арганізацыйна-гаспадарчымі задачамі, звязанымі з перабудовай работы прамысловасці і транспарту на ваенны лад, эвакуацыяй насельніцтва і матэрыяльных сродкаў у глыбокі савецкі тыл. Дзейнасць белар ўрада не спынялася і ва ўмовах эвакуацыі. 3 мэтай наладжвання і ўмацавання сувязі з грамадзянамі БССР, якія знаходзіліся ў тыле, і паляпшэння работы сярод іх урад у красавіку 1942 г. арганізаваў аддзел па рабоце сярод эвакуіраванага з Беларусі насельніцтва. Пасля ўваходжання часцей Чырв Арміі на тэрыторыю Бел-сі СНК БССР разгарнуў работу па арганізацыі дзейнасці органаў кіравання і аднаўленню разбуранай гаспадаркі ў вызваленых раёнах рэспублікі. На працягу 1943–1945 гг. урад Беларусі разгледзеў шырокае кола пытанняў аб узнаўленні дзейнасці органаў дзярж кіравання, гаспадарчых і культурных устаноў, ліквідацыі вынікаў акупацыі і г. д.Акрамя таго, урад накіроўваў і пастаянна кантраляваў дзейнасць наркаматаў і выканкамаў мясцовых Саветаў, у сувязі з чым да 1944 г. на вызваленай ад акупантаў тэрыторыі пачалі дзейнічаць амаль усе цэнтр органы дзярж кіравання і гаспадарчыя органы, выканаўчыя камітэты мясцовых Саветаў. У лістападзе 1943 г. упершыню за ваенныя гады пачалася работа па складанню народнагаспадарчага плана і дзярж бюджэту рэспублікі на 1944 г. У жніўні 1945 г. ЦК КП(б)Б і СНК разгледзелі першы пасляваенны пяцігадовы план аднаўлення і развіцця народнай гаспадаркі БССР.

76. Змены у заканадаустве БССР у ваенны перыяд

У гады вайны прымалися меры па сац абароне насельн.Пастановай СНК СССР ад 5 жниуня 1941г.на час вайны за усими ваеннаслуж.захоув их жылая плошча.14сакавіка 1945г. Указам Прэзідыума Вярх Савета СССР-унесены змены у парадак атрым.спадчыны (уключаліся бацькі,браты і сестры памерлага.чарговасць атрымання). Парадак скасавання шлюбу быу ускладнены,уводзіл стадыя суд.разбору-прымірыц.вытворчасць у нар судзе. 27 снежня 1944г.зацвердж Палажэнне аб Дзярж.арбітражы Бел ССР. Ен вырашау маемасныя спрэчкі паміж прадпрыем. Задача крымін.закан.заключ у ахове устаноул правапарадку, умац воінс і прац дысцыпліны. Была павышана матэрыяльн. адказнасць за раскраданне,недастачу і страту таварау ідр. 7ліпеня 1945г. Прэзідыум Савета СССР прыняу указ «Аб амністыі у сувязі з перамогай над гітл. Герман.»(поунасцю вызвалял.ад пакар.асуджан.да пазбаул.волі на тэрмін да 3 гадоу.)

77.змены у мижнароднай дзейнасці БССР пасля Вял Айч.вайны.

Удзел у рабоце Арганізацыі Аб'яднаных Нацый паклаў пачатак новаму этапу знешпалітычнай дзейнасці Беларусі, якая працякала ў адпаведнасі з нормамі міжнароднага права і ажыццяўлялася ў розных міжнародна прававых формах. Рэспубліка вяла значную дыпламатычную перапіску, ўдзельнічала ў рабоце розных міжнародных канферэнцый, была членам многіх міжнародных арганізацый, мела дагаворную практыку, аказвала дапамогу краінам, якія сталі на шлях незалежнасці і развіцця. Пастаяннае прадстаўніцтва Беларусі пры ААН спрыяла і спрыяе больш эфектыўнай абароне знешпалітычных інтарэсаў рэспублікі ў розных органах ААН.На працягу 1945-1985 гг. БССР удзельнічала ў рабоце больш за сто міжнародных арганіз і іх органаў, у тым ліку выбарных. Беларусь прымала удзел у стварэнні і дзейнасці Міжнар арганіз прафсаюзаў(1945г),Міжнар арганіз дэмакр моладзі(1945), Сусветнага Савета Міра (1948 г.) і г.д. Па прапанове БССР ААН у 1946 г. прыняла рэзалюцыю «Аб выдачы і пакаранні ваенных злачынцаў». У 1948 г. Беларусь падтрымала ідэю стварэння дзяржавы Ізраіль. У 1954 г. БССР стала пастаянным членам ЮНЕСКА і Міжнар арганіз працы, а ў 1956 г. уступіла ў камітэт ААН па сельскай гаспадарцы і жыллёваму будаўніцтву. У 1958 г. было адкрыта пастаяннае прадстаўніцтва БССР пры ААН. У 1974-1975 гг. БССР выбіралася пастаянным членам Савета Бяспекі ААН і унесла свой уклад у падрыхтоўку і правядзенне ў Хельсінкі ў 1975 г. Нарады па бяспецы і супрацоўніцтву ў Еўропе.Такім чынам, праз міжнародныя і міжурадавыя арганізацыі і іх органы Беларусь далучалася да сусветнага вопыту ў палітычнай сферы жыцця, ўмацоўвала свой аўтарытэт на міжнароднай арэне Маштабы знешнеэканамічных сувязей БССР вызначаліся яе прамысловым і навукова-тэхнічным патэнцыялам, зручным транспартна-геаграфічным становішчам, а таксама агульным станам эканамічных адносін СССР з замежнымі дзяржавамі. Калі ў 1956 г. рэспубліка пастаўляла сваю прадукцыю ў 47 кран свету, то ў 1985 г. – больш чым у 100. Большая частка прадукцыі беларускіх прадпрыемстваў накіроўвалася краінам – членам СЭУ. Каля 10% экспартных паставак у 70-я гг. прыпадала на долю краін Азіі, Афрыкі і Лацінскай Амерыкі.. Вядучае месца ў экспарце краіны займалі трактары, грузавыя аўтамабілі, самаходныя скрэперы, наручныя гадзіннікі, радыётэхнічныя прыборы, калійныя ўгнаенні, веласіпеды, тканіна і інш. З 1958 г. пачало дзейнічаць Беларускае таварыства дружбы і культурных сувязей з замежнымі краінамі. Галоўнай мэтай яго з'яўлялася пашырэнне міжнар сувязей, распаўсюджаванне за мяжой інформацыі аб сац-экан і культ жыцці бел народа. У пач 1980х гг. у Беларусі дзейнічала каля 100 таварыстваў дружбы і культурных сувязей з замежнымі краінамі. Важную ролю ў развіцці адносін Беларусі з замежнымі краінамі адыгрываў створаны ў 1958 г. Камітэт маладзежных арганізацый рэспублікі (КМА БССР). Ён каардынаваў сувязі беларускай моладзі са сваімі равеснікамі за мяжой. Так, у 1979 г. у Беларусі прайшлі сустэчы з прадстаўнікамі 110 студэнцкіх арганізацый з 80 краін Еўропы, Азіі, Афрыкі і Лацінскай Амерыкі.Беларускія прафсаюзы прымалі актыўны ўдзел у працы Сусветнай федерацыі прафсаюзаў, Міжнароднай арганізацыі працы і іншых аб'яднанняў. Галоўнае месца ў навуковых сувязях рэспублікі з замежнымі краінамі займала Акадэмія навук БССР.

78. КАНСТЫТУЦЫЯ БССР 1978 г.

7 кастрычніка 1977 г. Вярх Саветам СССР была прынята апошняя агульнасаюзная Канстытуцыя. У сувязі з гэтым пачалася распрацоўка праектаў адпаведных рэспубліканскіх дакументаў. 14 красавіка 1978 г. на нечарговай сесіі Вярх Савета БССР дзевятага склікання была прынята Канстытуцыя Беларускай ССР, якая была пабудавана ў поўнай адпаведнасці з Канст СССР. Канстытуцыя БССР 1978 г. складалася з 10 раздзелаў і 19 глаў. Першы раздзел, прысвечаны асновам грамадскага ладу і палітыкі БССР, уключаў палажэнні аб паліт і эканам сістэме, у прыватнасці аб кіруючай і накіроўваючай ролі КПСС, аб сацыяліст уласнасці на сродкі вытворчасці ў дзяржаўнай (агульнанароднай) і калгасна-кааператыўнай форме, аб асабістай уласнасці грамадзян, аснову якой павінны былі складаць працоўныя даходы, а таксама аб сацыяльным развіцці і культуры, знешнепалітычнай дзейнасці БССР і абароне сацыялістыч¬най Айчыны. Другі раздзел «Дзяржава і асоба» прысвячаўся грамадзянству БССР, пытанням забеспячэння раўнапраўя грамадзян, іх асноўным правам, свабодам і абавязкам. Абвяшчаліся роўныя правы грамадзян на жыллё, ахову здароўя, карыстанне дасягненнямі культуры, удзел у кіраванні дзяржі справамі, аб’яднанне ў грамадскія арганізацыі і інш. Трэці раздзел утрымліваў палажэнні аб нац-дзярж і адміністра-цыйна-тэрытар будове БССР – уваходжанні рэспублікі ў склад СССР і аб паўнамоцтвах БССР. У чацвёртым раздзеле «Саветы народных дэпутатаў і парадак іх выбрання» замацоўваліся сістэма і прынцыпы дзейнасці Саветаў народных дэпутатаў, выбарчая сістэма. Раздзел пяты змяшчаў нормы, якія вызначалі сістэму вышэйшых органаў дзярж улады і кіравання БССР, – месца і ролю Вярх Савета як вышэйш органа дзярж улады рэспублікі, парадак фарміравання і дзейнасці Прэзідыума Вярх Савета,склад і кампетэнцыю ўрада — Савета Міністраў БССР. У шостым раздзеле прыводзілася сістэма мясцовых органаў дзярж улады і кіравання ў БССР – парадак фарміравання і дзейнасці мясцовых Саветаў і іх выканкамаў. Сёмы раздзел Канстытуцыі прысвячаўся дзярж плану эканам і сацыяльнага развіцця і дзярж бюджэту БССР. У восьмым раздзеле «Правасуддзе, арбітраж і пракурорскі нагляд» усталёўваўся парадак фарміравання судовых органаў рэспублікі, ажыццяўлення правасуддзя толькі судом, вядзення судаводства на белар ці рускай мове або на мове большасці насельніцтва дадзенай мясцовасці, пракурорскага нагляду і падпарадкавання органаў пракуратуры Генеральнаму пракурору СССР. Дзевяты раздзел прысвячаўся гербу, сцягу, гімну і сталіцы БССР. У Канстытуцыі гаварылася, што БССР з’яўляецца суверэннай сацыялістычнай дзяржавай, якая самастойна ажыццяўляе дзярж ўладу на сваёй тэрыт (арт. 68), але СССР ажыццяўляе кантроль за выкананнем агульнасаюзнай Канстытуцыі. Канстытуцыю СССР 1977 г. Яе адрознівала ад папярэдніх агульнасаюзных канстытуцый тое, што ў ёй адсутнічаў вычарпальны пералік пытанняў, якія знаходзяцца ў веданні СССР, што давала магчымасць саюзным органам пры неабходнасці дапаўняць яго. у Канст БССР 1978 г. былі ўнесены істотныя змяненні. Яе дзеянне спынілася 15 сакавіка 1994 г. пасля прыняцця на 13-й сесіі Вярх Савета рэспублікі 12-га склікання Канстытуцыі РБ.

79. Асноуныя напрамки у развицци права у 60-80-я гады

Права рэспублікі развів.у адпаведн з агульн паліт Саюза ССР і яе галоунымі гасп-паліт і ідэалагічн задачамі. У сувязі з гэтым характэрнымі нарм-прав актамі, якія адлюстр.сутнасць дадзен этапа развіцця дзяржавы, з’яуляліся сумесныя пастановы ЦК КПСС і Савета Міністрау СССР. Можна выдзеліць 3 асноуныя напрамкі у развіцці права Бел ССР. Па-першае, шырока практыкавалася прыняцце агульнасаюзных нарм актау,якія дзейнічалі на тэрыт усіх саюзн рэспублік. Па-другое,у сувязі з пэуным размеж кампетэнцыі Саюза ССР і саюзных рэспублік у сферы заканадауства прымаліся “Асновы заканадауства”,якія і устанаулівалі асноуныя прынцыпы,паняцці і палажэннірозных галін права. Па- трэцяе, у Бел ССР прымаліся уласныя заканадаучыя акты.

Грам права было накіравана на умацаванне дзярж уласнасці,узмацненне планавага пачатку у народнай гаспадарцы. Было пашырана кола аб’ектау права асабістай уласнасці. У БССР новы Грам кодэкс быу зацвердж Вярх Саветам 11 чэрвеня 1964г.і уведзены у дзеяннез 1 студзеня 1965г. Змяненне грам-працэс заканад тычыліся пытанняу падведамнасці, падсуднасці,перагляду рашэнняу і вызначэнняу судоу у парадку нагляду. 24 снежня 1970г.Вярх Савет БССР прыняу Зямельны кодэкс рэспублікі. Крымін кодэкс, прыняты Вярх Саветам БССР 29 снежня 1960г.і уведзены у дзеянне з 1 красавіка 1961г., са змяненнямі і дапауненнямі па стане на 1 мая 1994г., дзейнічае у РБ і зараз. У цэнтры увагі заканадауцау знаходзілася перш за усе абарона і умацаванне дзярж уласнасці, ахова сацыяліст правапарадку.

81 Гуманизацыя крымінальнага У развіцці крым права на Бел вялікая роля належала агульнасаюзным законам. Крым закан-ва развівалася па 2 асноуных напрамках: значнае узмацненне барацьбы з наібольш цяжкімі злачынствамі,павышенне крым адказнасці за іх учыненне і у той жа час звужэнне сферы крым рэпрэсій за учыненне дзеянняу, якія не патраб прымянення пакарання. 26 мая 1947г. Указам Прэзідыума Вярхоунага Савета СССР была адменена смяротная кара. У 50-я гг.пачауся працэс звужэння сферы крым адказнасці. 25 снежня 1958г. Вярхоуным Саветам СССР прыняты Асновы крым зак-ва Саюза ССР і саюзн.рэспублік. Новы Крым кодэкс, прыняты Вярхоуным Саветам БССР 29 снежня 1960г.(уведзены у дзеянне 1 красавіка 1961г.), складауся з Агульнай і Асаблівай частак. Агульная змяшчала трактоуку паняццяу «злачынства, саудзельніцтва», сферу крым адказнасці, узрост наступлення крым адказнасці. Віды пакарання: пазбауленне волі, ссылка, папраучыя работы,пазбауленне права займаць пэуныя пасады, штраф,звальненне з пасады, канфіскацыя маемасці, воінскага ці спец.звання. Асаблівая частка змяшчала главы аб відах злачынства. Пазней у КК БССР 1960г.былі унесены істотныя змяненні і дапауненні.(са змяненн і дапаун па стане на 1 мая 1994г.дзейнічае у РБ і зараз.).

82. Змены у крыминальным Заканадаустве БССР др. паловы 60-х – 90-х гадах

У развіцці крым права на Бел вялікая роля належала агульнасаюзным законам. Усе змяненні і дапаўненні крым заканадаўства Беларускай ССР грунтаваліся на агульнасаюзных актах. У разглядаемы перыяд крымінальнае заканадаўства развівалася па двух асноўных напрамках: значнае ўзмацненне барацьбы з найбольш цяжкімі і распаўсюджанымі злачынствамі, павышэнне крымінальнай адказнасці за іх учыненне і ў той жа час некаторае звужэнне сферы крымінальных рэпрэсій за ўчыненне дзеянняў, якія на дадзеным этапе не патрабавалі прымянення пакарання. 26 мая 1947 г. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР была адменена смяротная кара, а ў якасці вышэйшай меры пакарання прадугледжвалася зняволенне ў папраўча-працоўны лагер тэрмінам на 25 гадоў. Аднак 12 студзеня 1950 г. смяротная кара была адноўлена ў адносінах да здраднікаў Радзімы, шпіёнаў і дыверсантаў,У 50-я гг. пачаўся працэс звужэння сферы крымінальнай адказнасці.У 1955 г. была адменена крымінальная адказнасць за самавольны праезд у таварных цягніках, за продаж, абмен і водпуск на бок кіраўнікамі прадпрыемстваў і арганізацый абсталявання і матэрыялаў; у 1956 г. адмяняецца крымінальная адказнасць рабочых і служачых за самавольнае пакіданне рабочага месца, за прагул без уваж¬лівай прычыны і інш. 25 снежня 1958 г. Вярхоўным Саветам СССР прыняты Асновы крымінальнага заканадаўства СССР і саюзных рэспублік.Новы Крымінальны кодэкс рэспублікі быў прыняты Вярхоўным Саветам БССР 29 снежня 1960 г. (уведзены ў дзеянне з 1 красавіка 1961 г.).Гуманизацыя крым.зак-ва.Адмайуленн ад аналогии у законе. У выглядзе часовай выключнай меры пакарання рэгламентавалася прымяненне смяротнай кары. 3 25 да 15 гадоў скарачаўся тэрмін пазбаўлення волі і з 10 да 5 гадоў — максімальны тэрмін ссылкі. Памер утрымання з заработку пры назначэнні папраўчых работ памяншаўся з 25 да 20 %. Крымінальным кодэксам быў канкрэтызаваны інстытут ўмоўнага асуджэння з выпрабавальным тэрмінам у 5 гадоў (замест 10 паводле КК БССР 1928 г.). Упершыню давалася паняцце асабліва небяспечнага рэцыдывіста і агаворвалася, што да яго не маглі быць прыменены ўмоўна-датэр¬мі¬новае вызваленне, амністыя і інш. Пазней у КК БССР 1960 г. былі ўнесены істотныя змяненні і дапаўненні. У 1965 г. у КК быў уведзены артыкул, які прадугледжваў адказнасць за ўгон аўтатранспартных сродкаў без мэты іх выкрадання. Большая частка дапаўненняў была звязана з устанаўленнем крымінальнай адказнасці за дзеянні, што раней не ўтваралі складу злачынства: учыненае ўпершыню самагонаварэнне; загадзя не абяцанае ўкрывальніцтва; атрыманне хабару пры абцяжваючых акалічнасцях; нядбайнае выкарыстанне сельскагаспадарчай тэхнікі; супраціўленне работніку міліцыі ці народнаму дружынніку, не спалучанае з насіллем ці пагрозай яго прымянення; скормліванне жывёле і птушцы хлебапрадуктаў;уцягненне непаўналетніх у п’янства і г. д. У 1973–1975 гг. была ўстаноўлена крымінальная адказнасць: за давядзенне непаўналетняга да стану ап’янення; за дзеянні, якія садзейнічалі наркаманіі. Новы Крымінальна-працэсуальны кодэкс БССР. быў зацверджаны Вярхоўным Саветам БССР 29 снежня 1960 г. і ўступіў у дзеянне з 1 красавіка 1961 г. Кодэксам рэгламентаваўся адзіны працэсуальны парадак вядзення крымінальных спраў, выключалася спрошчанасць пры іх расследаванні, разглядзе і вырашэнні, удзя¬лялася ўвага прыцягненню грамадскасці да работы па барацьбе са злачыннасцю. Пазней КПК БССР быў дапоўнены новымі палажэннямі. Павялічылася колькасць артыкулаў, з’явіліся новыя главы і два раздзелы. КПК замацаваў і такія важныя прынцыпы, як ажыццяўленне правасуддзя на аснове роўнасці грамадзян перад законам і судом;незалежнасць суддзяў і падпарадкаванне іх толькі закону; забеспячэнне абвінавачанаму права на абарону і інш.

83. Рэфармаванне и дэмакратызацыя грамадских адносин у СССР и БССР Змены у Канст. БССР 1978г. Выбары у Вярхоуны Савет 12 скликанняУ грам-паліт практыку ўкараніліся прынцыпы галоснасці (пераадоленне цэнзуры і закрытасці дзеянняў уладных структуп), паліт і светапогляднага плюралізму.

Дэмакратызацыя грам жыцця на Беларусі пачалася з узнікнення нефармальных аб’яднанняў і клубаў па інтарэсах.Частка грам аб'яднанняў асноўным напрамкам сваёй дзейнасці абрала захаванне і развіццё бел нац культуры: "Талака" і "Тутэйшыя" ў Мінску,"Узгор'е" ў Віцебску,"Край" у Брэсце і інш. На аснове такіх груповак у другой палове 1980-х гг. на Бел ўнутры агульнага руху за дэмакратыю стала фарміравацца бел нац-дэм плынь. У чэрвені 1989 г. было заснавана Таварыства бел мовы імя Ф. Скарыны. У аснову дзейнасці ТБМ была пакладзена тлумачальна-асветніцкая і адукацыйная праца. У сакавіку 1991 г. адбыўся устаноўчы з'езд Бел сац-дэм грамады (БСДГ), узнік шэраг іншых партый. 26 студзеня 1990 г. Вярхоўны Савет рэспублікі прыняў закон "Аб мовах у Бел ССР", паводле якога бел мова юрыдычна была зацверджана ў якасці адзінай дзярж (за рускай мовай пакідаўся статус мовы міжнацыянальных зносін), а 27 ліпеня 1990 г. - закон "Аб культуры ў Беларускай ССР". Абуджэнне нацыянальнай свядомасці грамадзян і асабліва прыняцце закона аб мовах у БССР актывізавалі на пачатку 90-х гг. як прыхільнікаў нацы адраджэння, так і яго праціўнікаў. І хаця нац-дэм рух на Бел не набыў такога размаху як у суседніх рэспубліках, сувязь паміж палітыка-прававымі зменамі дэм характару і бел адраджэннем станавілася ўсё больш відавочнай.

Апошняя Канст БССР была прынята ў 1978 г. Згодна з Канст, БССР трактуецца як “сацыялістычная агульнанародная дзяржава, якая выражае волю і інтарэсы рабочых, сялян і інтэлігенцыі, працоўных рэспублікі ўсіх нацыянальнасцей” (арт.1), уся ўлада ў якой належыць народу і ажыцьцяўляецца праз Саветы народных дэпутатаў. Канст 1978 году – першая Канст Савецкай Беларусі, дзе народ прызнаны крыніцай улады і, адпаведна, дзе ніводная сацыяльная група ня выключана з дзяржаўнага жыцьця. Канст гарантуе роўнасьць грамадзянаў БССР “розных рас і нацыянальнасцей”

У перыяд канца 80-пачатку 90-х гг., у Канст.БССР 1978г. былі унесены істотныя змяненні. Яе дзеянне спынілася 15 сакавіка 1994г. пасля прыняцця на 13-й сессіі Вярхоунага Савета рэспублікі 12-га склікання Канст. РБ.

86 Канстытуцыя Рэспублики Беларусь 1994г (прыч распрацоўкі, гістор абмеркавання і прыняцця. Агульная хар-ка).

У 1990 была створана група па падрыхтоуке Канст. (з липеня 1990г уваходзили дэпутаты, вучоныя0 Тэкст Канст. Быу прыняты 30 крас 1994 г. Аснова – палажэнни дэкларацыи, плюрализм, идэалогии, прынцып эканам плюрализму(плюрал уласнасци), роунасць памиж дзяржавай и грамадзянинам, прыярытэт агульнапрызнаных прынцыпахмижнароднага права, прынцып падзелу улады. 50% арт. – правы и свабоды чалавека и грамадзянина. Арт 7замацоувае прынцып вяршынства закона( г. зн., абсалютны прыярытэт мае канстыт и законы, якия адпавядаюць канст.) Аб’яулена дзяржаунасць бел мовы. Вышэйшы орган улады-Вярхоуны Савет, ствараецца Канстытуц. суд

85.Распад Саюза Савецких Утварэнне СНД.

Афармленне дзярж незал РБ было звязана з практычным замацаваннем суверэнітэту рэспублікі. 25 жніўня 1991 г. было прынята рашэнне Вярхоўнага Савета БССР абнаданні канст статусу Дэкларацыі аб дзярж суверэнітэце БССР, прынятай 27 ліпеня 1990 г.26 жніўня 1991 г., быў приняты Закон «Аб забеспячэнні паліт і экан самастойнасці БССР». Згодна з ім усе прадпрыемствы, арганізацыі і ўстановы саюзнага падпарадкавання, што размяшчаліся на тэрыторыі рэспублікі, пераводзіліся ва ўласнасць Белар ССР. 19 верасня 1991 г. Вярхоўны Савет прыняў Закон аб назве Беларускай ССР, у адпаведнасці з якім яна пачала называцца «РБ», а ў скароча-най форме-«Беларусь».Была зацверджана новая дзярж сімволіка: бел-чырвона-белы сцяг і герб «Пагоня». У маі 1995 г. на рэферэндуме большасць насельніцтва рэспублікі прагаласавала за ўвядзенне новых дзярж сімвалаў, якія існуюць і сёння.

8 снежня 1991 г. кіраўнікі Расійскай Федэрацыі, Украіны і Беларусі ва ўмовах крызісу саюзнай улады і ўзмацнення руху саюзных рэспублік за суверэнітэт падпісалі ў Белавежскай пушчы Пагадненне аб спыненні існавання СССР і стварэнні Садружнасці Незалежных Дзяржаў (СНД). Гэтае пагадненне атрымала ў гісторыі назву «Белавежскага». Адначасова была прынята пастанова, якая скасоўвала Дагавор аб утварэнні СССР ад 1922 г. У склад СНД увайшлі 12 краін. Цэнтрам СНД была вызначана сталіца Беларусі — г. Мінск.

3 аднаго боку, распад СССР прывёў да рэзкага падзення ўзроўню жыцця насельніцтва, да шматлікіх нацыянальных канфліктаў у рэгіёнах былога СССР, а з другога — садзейнічаў афармленню незалежнасці рэспублік.

Сёння СНД як аб'яднанне незалежных дзяржаў знаходзіцца ў пошуку найбольш прымальных для ўсіх удзельнікаў прынцыпаў новага аб'яднання. Распрацаваны і прыняты шэраг дакументаў, у тым ліку Статут СНД.

У замацаванні суверэнітэту нашай краіны асобае месца займае Канстытуцыя РБ, якая была прынята Вярхоўным Саветам 15 сакавіка 1994 г. Канстытуцыя сувер Бел стала важным крокам на шляху стварэння правовой дзяржавы, у якой забеспячэнне правоў і свабод чалавека з'яўляецца прыярытэтным напрамкам дзейнасці ўсіх дзярж органаў.

Канстытуцыя ўстанавіла прэзідэнцкую форму дзяржаўнага кіравання. У выніку праведзеных у рэспубліцы летам 1994 г. прэзідэнцкіх выбараў абсалютная большасць выбар-шчыкаў аддала свае галасы за Аляксандра Рыгоравіча Лукашэнку. У 2001 г. ён быў паўторна абраны Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь. У 2004 г. большасць удзельнікаў рэс-публіканскага рэферэндуму выказаліся за дазвол першаму Прэзідэнту Рэспублікі Беларусь Лукашэнку А. Р. удзельні-чаць у якасці кандыдата ў выбарах Прэзідэнта ў 2006 г.

84. Абвяшчэнне дзяржаунага суверэнитэта бел ССР.

У канцы 1980-х гг. адзначаецца ажыўленне і хуткае нарастанне руху народаў за выхад з СССР і набыццё рэспублікамі сапраўднага дзярж суверэнітэту. У сакавіку 1990г. Вярх Савет Літвы першым з рэспублік СССР абвясціў аб аднаўленні поўнага дзяржаўнага суверэнітэту Літвы, якога яна была пазбаўлена ў 1940 г. у сувязі з далучэннем да СССР.Аб сваім суверэнітэце абвясцілі таксама Латвія і Эстонія. На Беларусі рух за нацыян адраджэнне і незалежнасць ад Цэнтра таксама ўзмацніўся, але ён прадугледжваў карэннае ператварэнне СССР у сапраўды дэмакрат прававую дзяржаву, заснаваную на добраахвотным аб’яднанні раўнапраўных суверэнных рэспублік. 27 ліпеня 1990 г. Вярх Савет БССР прыняў Дэкларацыю аб дзярж суверэнітэце, якая адзначала, што Беларусь выбрала ўласны шлях развіцця, хоць і не выключала магчымасці аб’яднання разам з іншымі рэспублікамі ў новы Саюз. У сакавіку 1991 г. на рэферэндуме большасць насельніцтва рэспублікі выказалася за ўваходжанне ў абноўлены Саюз. У сакавіку 1991 г. Вярх Савет БССР прыняў Пастанову «Аб канцэпцыі новага Саюзнага дагавора», прадугледжвалася прызнаць мэтазгодным уваходжанне БССР у склад СССР з улікам ператварэння яго ў сапраўды дэмакратычную прававую дзяржаву, заснаваную на добраахвотным аб’яднанні раўнапраўных суверэнных рэспублік. У гэтым жа дакуменце падкрэслівалася неабходнасць удзелу БССР у падрыхтоўцы Саюзнага дагавора. Адначасова быў прыняты Закон «Аб асноўных прынцыпах народаўладдзя ў БССР », арт1- ўся ўлада ў БССР належыць народу, Выключнае права выступаць ад імя ўсяго народа рэсп належыць Вярх Савету БССР. 20 лютага 1991 г. Вярх Савет прыняў Закон «Аб мясцовым самакіраванні і мясцовай гаспадарцы ў БССР». Аднак надзеі забяспечыць суверэнітэт рэспублікі і ў той жа час захаваць Саюз аказаліся нязбытнымі. 3 мэтай не дапусціць набыцця рэспублікамі незалежнасці група вышэйшых дзярж і партыйных дзеячаў СССР, арганізавалі жнівеньскі загавор. Узнікла пагроза прыпынення працэсу дэмакратызацыі і вяртання да аднапартыйнай сістэмы і камандна-адміністр метадаў кіравання. Падаўленне загавору адчыніла шлях да хуткага набыцця рэспублікамі поўнай незалежнасці. Менавіта спроба дзярж перавароту ў Маскве выклікала неабходнасць увядзення ў жыццё Закона ад 25 жніўня 1991 г. «Аб наданні статуса канстытуцыйнага закона Дэкларацыі Вярх Савета БССР аб дзяржаўным суверэнітэце БССР». Для практычнага замацавання суверэнітэту рэсп значэнне мела абарона эканамі суверэнітэту Бел. Гэта пытанне было вырашана 26 жніўня 1991 г., калі сесія Вярх Савета прыняла Закон «Аб забеспячэнні паліт і эканам самастойнасці БССР». Усе прадпрыемствы, арганізацыі і ўстановы саюзнага падпарадкавання, якія размяшчаліся на тэр рэспублікі, перадаваліся ва ўласнасць БССР Утвараюцца Мініст абароны, Дзярж мытны камітэт, Галоўнае ўпраўленне памежных войскаў пры Савеце Міністраў і інш. Быў прыняты шэраг законаў, якія сталі прававой базай функцыяніравання ўласных узброеных сіл рэсп, рэгламентавалі ваенную дактрыну, 86. Грамадзянскі кодэкс БССР 1964. Грамадзянскае права было накіравана на ўмацаванне дзяржаўнай уласнасці. У 1961 г. былі прыняты Асновы грамадзянскага заканадаўства СССР і саюзных рэспублік — першая агульнасаюзная кадыфікацыя норм савецкага грамадзянскага права. Услед за гэтым саюзныя рэспублікі пачалі распрацоўку праектаў новых ГК. У БССР новы Грамадзянскі кодэкс быў зацверджаны Вярхоўным Саветам 11 чэрвеня 1964 г. і ўведзены ў дзеянне з 1 студзеня 1965 г. Ен канкрэтызаваў рэгламентацыю грамадзянска-прававых адносін. ГК БССР складаўся з 8 раздзелаў і 43 глаў, у якіх былі выкладзены агульныя палажэнні, права ўласнасці, спадчыннае права, праваздольнасць замежных грамадзян, асоб без грамадзянства, прымяненне грамадзянскіх законаў замежных дзяржаў, міжнародных дагавораў і пагадненняў. У ГК БССР былі дакладна вызначаны змест і аб’екты кожнай з форм сацыялістычнай уласнасці, прававыя формы яе захавання. Рэгуляванне адносін асабістай уласнасці было накіравана на недапушчэнне яе перарастання ў прыватную.Пачынаючы з 1967 г. органамі ўлады і кіравання быў прыняты шэраг нарматыўных актаў, якія прадугледжвалі павелічэнне памераў няўстоек за невыкананне ці неналежнае выкананне планавых і планава-дагаворных абавязацельстваў. У 1967–1969 гг. былі прыняты пастановы па паляпшэнню планавання і арганізацыі матэрыяльна-тэхнічнага забеспячэння народнай гаспадаркі, распрацаваны палажэнні аб пастаўках прадукцыі вытворча-тэхнічнага прызначэння і тавараў народнага ўжытку; у 1970 г. зацверджаны новыя правілы аб дагаворах падраду на капітальнае будаўніцтва і інш. Пасля прыняцця ГК атрымала далейшае развіццё грамадзянскае заканадаўства адносна правоў і законных інта¬рэсаў грамадзян рэспублікі.

якая зыходзіць з неабходнасці станаўлення бяз’ядзернай нейтральнай дзяржавы («Аб усеагульным воінскім абавязку і ваеннай службе», «Аб абароне»,). 19 верасня 1991 г. Вярх Савет прыняў Закон аб назве БССР, у адпаведнасці з якім яна пачала называцца «РБ».Новым Дзяржсцягам РБ з’явілася палотнішча з бела-чырвона-белай палосамі, а Дзярж гербам — герб «Пагоня». 18 кастрычніка 1991 г. быў прыняты Закон «Аб грамадзянстве РБ», «Аб мовах»(бел). Пасля рэферэндуму 14 мая 1995 г. рускай мове нададзены роўны статус з беларускай, а герб «Пагоня» і бела-чырвона-белы сцяг заменены цяперашнімі гербам Рэспублікі. Заключным этапам у набыцці РБ дзярж суверэнітэту з’явілася прыняцце 8 снежня 1991 г. пагаднення, якое падпісалі кіраўнікі РБ, РФ і Украіны, аб стварэнні СНД. У ім абвяшчалася, што СССР як суб’ект міжнароднага права і палітычная рэальнасць спыніў сваё існаванне. Тры дзяржавы аб’ядналіся ў СНД і прапанавалі ўступіць у Садружнасць і іншым краінам былога СССР. 10 снежня 1991 г. Вярх Савет РБ ратыфікаваў пагадненне аб утварэнні СНД і прыняў рашэнне аб дэнансацыі Саюзнага дагавора 1922 г., а 21 снежня 1991 г. на сустрэчы ў Алматы быў падпісаны пратакол да Белавежскага пагаднення аб утварэнні СНД, у адпаведнасці з якім на раўнапраўнай аснове ўтваралася Садружнасць 11 незалежных дзяржаў. Статус дзярж незалежнасці РБ прызнаны міжнародным супольніцтвам. Яна паўнапраўны ўдзельнік нарады па бяспецы і супрацоўніцтву ў Еўропе, член Міжнарод валютнага фонду, Сусветнага банка і іншых міжнародных фінансавых інстытутаў. У сваёй знешнепалітычнай дзейнасці Беларусь прытрымліваецца нейтралітэту і бяз’ядзернасці, праводзіць курс на ўмацаванне эканам ўзаемадзеяння краін СНД, хутчэйшае фарміраванне ўсходне-еўрап рынку, удзяляе ўвагу развіццю двухбаковых эканамі адносін з еўрап дзяржавамі

87 змяненни и дап да Канст, прынятыя рэспубликанскими рэф 24 листап 1996 и 17 кастрычн 2004.

Рэсп рэф,24 листапада1996были унес змены и дап:

1). засн новы закан орган-нац сход РБ(замест вярх савета)

2). засн новы кантрольны орган-камитэт дзярж канторю.(замест кантрольн палаты)

3). змян назва и статус урада-савет министрау(замест кабинет министрау)

4).канст суд уключ у сист суд улады (ранней увах у сист орг кантролю и нагляду)

5).замацавана больш шырокае колы правоу и свабод грамадзянина,

6).змян роля и месца прэзидэнта у дзярж механизме, як главы дзярж, пашыр яго кампетэнц

7 ).рускай мове разам з бел нададзены статус дзяржаунай.

8).замац прынцып вярш права у сенсе праваяк выш справядливасци

17 кастр2004 трэци рэсп. рэф. Парал з афарм и умац канстытуц асноу дзярж адбыуся пераход да сист гаспадарання,засн на дзярж и прыв уласнасци, роу правоу удз рын адносин, сваб прыдпрын дзейнасци.. шэраг указай и дэкрэтау, , як прызн рэгуляваць грамм праваадносины , выдау Президэнт рб

80 . Грамадзянскі кодэкс БССР 1964. Грамадзянскае права было накіравана на ўмацаванне дзяржаўнай уласнасці. У 1961 г. былі прыняты Асновы грамадзянскага заканадаўства СССР і саюзных рэспублік — першая агульнасаюзная кадыфікацыя норм савецкага грамадзянскага права. Услед за гэтым саюзныя рэспублікі пачалі распрацоўку праектаў новых ГК. У БССР новы Грамадзянскі кодэкс быў зацверджаны Вярхоўным Саветам 11 чэрвеня 1964 г. і ўведзены ў дзеянне з 1 студзеня 1965 г. Ен канкрэтызаваў рэгламентацыю грамадзянска-прававых адносін. ГК БССР складаўся з 8 раздзелаў і 43 глаў, у якіх былі выкладзены агульныя палажэнні, права ўласнасці, спадчыннае права, праваздольнасць замежных грамадзян, асоб без грамадзянства, прымяненне грамадзянскіх законаў замежных дзяржаў, міжнародных дагавораў і пагадненняў. У ГК БССР былі дакладна вызначаны змест і аб’екты кожнай з форм сацыялістычнай уласнасці, прававыя формы яе захавання. Рэгуляванне адносін асабістай уласнасці было накіравана на недапушчэнне яе перарастання ў прыватную.Пачынаючы з 1967 г. органамі ўлады і кіравання быў прыняты шэраг нарматыўных актаў, якія прадугледжвалі павелічэнне памераў няўстоек за невыкананне ці неналежнае выкананне планавых і планава-дагаворных абавязацельстваў. У 1967–1969 гг. былі прыняты пастановы па паляпшэнню планавання і арганізацыі матэрыяльна-тэхнічнага забеспячэння народнай гаспадаркі, распрацаваны палажэнні аб пастаўках прадукцыі вытворча-тэхнічнага прызначэння і тавараў народнага ўжытку; у 1970 г. зацверджаны новыя правілы аб дагаворах падраду на капітальнае будаўніцтва і інш. Пасля прыняцця ГК атрымала далейшае развіццё грамадзянскае заканадаўства адносна правоў і законных інта¬рэсаў грамадзян рэспублікі.

88. Падрыхтоука и прыняцце галиновых кодэксау РБ

Гражданский Кодекс РБ от 7 декабря 1998 г.

Принят Палатой представителей 28 октября 1998 года

Одобрен Советом Республики 19 ноября 1998 года

УК РБ от 9 июля 1999 г.

Принят Палатой представителей 2 июня 1999 года

Одобрен Советом Республики 24 июня 1999 года

Кодекс Республики Беларусь об административных правонарушениях от 21 апреля 2003 г.

Принят Палатой представителей 17 декабря 2002 года

Одобрен Советом Республики 2 апреля 2003 года.

Трудовой кодекс Республики Беларусь от 26 июля 1999 г.

Принят Палатой представителей 8 июня 1999 года

Одобрен Советом Республики 30 июня 1999 года