Tarasiuk%20Lukasz

Panowanie monarchów Izraela i Judy wg G. Ricciottiego621

621 G. Ricciotti, dz. cyt., s. 317.

121

Panowanie monarchów Izraela i Judy zamieszczone w artykule V. Pavlovsky – E. Vogt622

622 V. Pavlovsky, E. Vogt, Die Jahre der Koenige von Juda und Israel, Bb 45, Roma 1964, ss. 321-347.

122

Panowanie monarchów Izraela i Judy wg J. Maxwella Millera623

623 J. M. Miller, Królestwo Judzkie w: Słownik Wiedzy Biblijnej, dz. cyt., s. 323.

123

3.3.1. Królestwo Północne

Dziesięć plemion północnych „utworzyło królestwo północne, zwane królestwem Efraima (albo Domem Józefa) od nazwy szczepu, który miał tam największe znaczenie, albo królestwem Izraela ze względu na to, że obejmowało ono większość narodu”624. Pierwszym królem królestwa północnego został Jeroboam, który już na samym początku swojego panowania rozbił jedność religijną ludu izraelskiego, ustanawiając miejsca kultu w Dan i w Betel, stawiając w tych miejscach złote cielce. Komentarz Starego Testamentu jest jednoznaczny: „Rzecz ta stała się pobudką do grzechu, lud bowiem pielgrzymował albo do tego w Betelu albo do tego w Dan. Pobudował też świątynki na wzgórzach i ustanowił kapłanami pierwszych lepszych z ludu, którzy nie należeli do domu Lewiego. Nadto ustanowił Jeroboam w ósmym miesiącu, piętnastego dnia tegoż miesiąca, święto na wzór święta, jakie było obchodzone w Judzie, i składał ofiary na ołtarzu. Tak uczynił również w Betelu, składając ofiary cielcom, które kazał sporządzić. Osadził też w Betelu kapłanów ze świątynek na wzgórzach, które kazał pobudować. Tak więc składał ofiary na ołtarzu, który kazał sporządzić w Betelu, piętnastego dnia ósmego miesiąca, to jest miesiąca, który sam wymyślił, aby w nim ustanowić święto dla synów izraelskich, i składał ofiary na ołtarzu, składając też ofiarę z kadzidła”625. Jeroboam panował w Izraelu dwadzieścia dwa lata. Poza bałwochwalstwem, które wprowadził do ziemi izraelskiej, niczym szczególnym się nie wyróżnił. Władzę królewską po nim objął jego syn Nadab626. Nadab panował w Izraelu zaledwie dwa lata i postępował podobnie jak jego ojciec. Do tego został zamordowany przez Baaszę, który został następnym królem izraelskim i zgodnie

624G. Ricciotti, dz. cyt., s. 312; na temat Królestwa Północnego zob. H. J. Flanders Jr., R. W. Crapps, D. A. Smith, People of the Covenant. An Introduction to the Old Testament, New York 1963, ss. 240-285.

6251Krl 12,30-33; na temat panowania Jeroboama zob. J. Warzecha, dz. cyt., ss. 231-241; T. Brzegowy,

Jeroboam-fundator królestwa Izraela, w: STV, nr 33, 1995.

6261Krl 14,20.

124

z przepowiednią proroka Achiasza z Sylo wymordował cały ród Jeroboama627. Baasza panował dwadzieścia cztery lata a po nim władzę królewską objął jego syn Ela, który rządził zaledwie dwa lata i został zamordowany przez swojego dworzanina Zimriego, który został kolejnym władcą królestwa północnego628. Zimri wytracił cały ród Baaszy zgodnie z proroctwem Jehu, ale panował zaledwie siedem dni i zginął w podpalonym przez siebie zamku królewskim629.

Następnie w dziejach królestwa północnego miała miejsce czteroletnia walka o władzę pomiędzy Tibnim a Omrim, w wyniku której ten drugi został królem i panował dwanaście lat w Izraelu. Można powiedzieć, że był założycielem pierwszej dynastii w państwie północnym, dynastii której władcy panowali w Izraelu ponad czterdzieści lat630. „Potem nabył za dwa talenty srebra od Szemera górę Szomron i obwarował tę górę, i nazwał gród, który zbudował, Samaria według imienia właściciela tej góry Szemera”631. Od tej pory przez ponad sto pięćdziesiąt lat Samaria była stolicą królestwa północnego. Po nim na tronie izraelskim zasiadł jego syn Achab, który panował dwadzieścia dwa lata. Władca ten – o czym czytamy w tekście biblijnym – „pojął za żonę Izebel, córkę Etbaala, króla Sydonu, i służył Baalowi, i oddawał mu pokłon”632. W związku z tym sporo pracy miał wówczas prorok Eliasz, który zwalczał kult Baala oraz Aszery633. Achab toczył zwycięskie wojny z Benhadadem, królem Aramu, po czym wspólnie z nim zawarł przymierze przeciwko Asyrii634. Achab zginął w wyniku ran odniesionych w bitwie z Aramejczykami, do której wyruszył w koalicji z Jehoszafatem, królem judzkim. Po nim królem izraelskim został jego

6271Krl 15,25-30.

6281Krl 16,1-14.

6291Krl 16,15-20.

630Do tej dynastii należą Omri, Achab, Achazjasz oraz Jehoram; na temat panowania dynastii Omrydów w Izraelu zob. J. Warzecha, dz. cyt., ss. 247-267; S. Timm, Die Dynastie Omri. Quellen und Untersuchungen zur Geschichte Israels im 9. Jahrhundert vor Christus, Göttingen 1982.

6311Krl 16,24.

6321Krl 16,31.

6331Krl 17,1-19,21; 21,17-29; na temat działalności proroka Eliasza zob. J. S. Synowiec, Prorocy Izraela, Kraków 1999, ss. 158-160.

634Na ten temat więcej szczegółów pojawi się w następnym rozdziale niniejszej dysertacji.

125

syn Achazjasz, który panował w Samarii jedynie dwa lata635. Ostatnim władcą z dynastii Omriego był Jehoram, brat Achazjasza, który panował w Izraelu dwanaście lat636. Za jego panowania zbuntował się Mesza, król Moabu, który do tej pory płacił corocznie daninę. Z inicjatywy króla izraelskiego powstała wielka koalicja przeciwko Moabitom, w skład której weszli jeszcze królowie Judy i Edomu. Wydaje się, że zwycięstwo koalicji nie zostało w pełni wykorzystane637. Druga Księga Królewska wspomina również o konfliktach z Aramejczykami za panowania tego władcy. Istotną rolę w tych wydarzeniach odegrał prorok Elizeusz638.

Następnym władcą Królestwa Północnego był Jehu, namaszczony na króla z polecenia proroka Elizeusza. Jehu panował w Izraelu dwadzieścia osiem lat. Zgodnie z tekstem starotestamentowym wytępił cały ród Achaba. Zabił również Achazjasza, króla judzkiego oraz wszystkich proroków, czcicieli oraz kapłanów Baala639. Po śmierci Jehu królem w Izraelu został jego syn, Jehoachaz, który panował siedemnaście lat. Izrael w tym czasie był całkowicie zależny od Aramu. Kolejnym królem został syn Jehoachaza, Jehoasz, który rządził Królestwem Północnym przez szesnaście lat. Władca ten pobił trzykrotnie Aramejczyków i odebrał im z powrotem miasta izraelskie640, jednak – jak sprawozdaje Biblia – „czynił to, co złe w oczach Pana, nie odstępował od żadnego z grzechów Jeroboama, syna Nebata, w które ten wciągnął Izraela, ale trwał w nich”641. Po śmierci Jehoasza na tronie izraelskim zasiadł Jeroboam, jego syn i panował w Izraelu aż czterdzieści jeden lat. Władca ten był jednym z najwybitniejszych królów izraelskich, chociaż „czynił to, co złe w oczach

6351Krl 22,52-54.

6362Krl 3,1-3.

637Na temat wojny z Moabem zob. G. Ricciotti, dz. cyt., ss. 340-343; H. Graetz, dz. cyt., ss. 117-118; na temat stelli króla Meszy, mówiącej o wojnie Moabu z Izraelem zob. S. H. Horn, dz. cyt., ss. 179-181; S. H. Horn, Podzielona monarchia, Warszawa 2007, ss. 178-179.

6382Krl 6,8-7,20; na temat działalności proroka Elizeusza zob. J. S. Synowiec, Prorocy Izraela, dz. cyt., ss. 160163.

6392Krl 9,1-10,36.

6402Krl 13,25.

6412Krl 13,11.

126

Pana”, jak zapisano w annałach. Przywrócił on „granice ciągnące się od wejścia do Chamat aż do Morza Stepowego”642, przywracając tym samym granice Izraela z czasów Salomona. Był to tak naprawdę ostatni z wielkich władców Królestwa Północnego. Syn Jeroboama, Zachariasz panował tylko sześć miesięcy. Zginął w wyniku spisku uknutego przez Szalluma, który następnie panował w Izraelu zaledwie miesiąc! Szallum został zabity przez Menachema, który sprawował władzę królewską dziesięć lat. Miał on do czynienia z Pulem, królem asyryjskim, o czym więcej szczegółów zostanie przedstawionych w następnym rozdziale. W tym okresie Izrael został całkowicie podporządkowany Asyrii. Pekachiasz, syn Menachema panował w Samarii dwa lata. Zginął w wyniku spisku uknutego przez Pekacha, który następnie panował w Izraelu dwadzieścia lat. Pekach również zginął w wyniku spisku, a na tronie wówczas zasiadł Ozeasz, ostatni władca Królestwa Północnego, który panował dziewięć lat643. Był on lennikiem króla asyryjskiego, lecz w porozumieniu z królem egipskim zbuntował się przeciwko Asyrii, co skończyło się trzyletnim oblężeniem i zdobyciem stolicy Izraela, Samarii, następstwem czego był koniec Królestwa Północnego644. „Król asyryjski zaś sprowadził z Babilonu, z Kuty, z Awwy, z Chamatu i z Sefarwaim ludzi i osiedlił ich zamiast synów izraelskich w miastach samaryjskich. I objęli oni w posiadanie Samarię, i zamieszkali w jej miastach”645.

3.3.2. Królestwo Południowe

W skład Królestwa Południowego weszły pozostałe dwa plemiona: Judy i Beniamina. Królestwo judzkie ograniczało się pod względem terytorialnym do południowej części Przedjordanii „wzdłuż linii, która nieco na północ od ujścia

6422Krl 14,25; por. 1Krl 8,65; zob. J. S. Synowiec, Izrael opowiada swoje dzieje, dz. cyt., ss. 187-188.

643Zob. Jaruzelska I., Hosea and Monarchy. Prophets and Politics, w: Rocznik Orientalistyczny, t. LIII, zeszyt 1, pod red. E. Tryjarski, Warszawa 2001, ss. 21-32.

6442Krl 17,1-23; por. G. Ricciotti, dz. cyt., ss. 354-358.

6452Krl 17,24.

127

Jordanu do Morza Martwego przecinała poziomo Palestynę, wznosząc się nieco bardziej ku północy w okolicach Morza Śródziemnego”646. Pierwszym królem judzkim, który przyczynił się do rozpadu monarchii izraelskiej był oczywiście Rechabeam, który panował w Jeruzalemie siedemnaście lat. Za jego panowania najazdu na Judę dokonał Szyszak647, król egipski, zabierając „skarby świątyni Pańskiej i skarby domu królewskiego oraz wszystkie złote tarcze, które kazał sporządzić Salomon”648. Następcą Rechabeama na tronie judzkim był Abijjam, jego syn, który panował trzy lata. Kronikarz zanotował, że „popełniał on wszystkie grzechy swojego ojca, które ten czynił przed nim, a jego serce nie było szczerze oddane Panu, Bogu jego, jak serce Dawida, jego praojca. Lecz przez wzgląd na Dawida pozwolił Pan świecić jego pochodni w Jeruzalemie, wzbudzając mu syna jako następcę i pozwalając ostać się Jeruzalemowi”649. Druga Księga Kronik wspomina o jego zwycięskiej wojnie z Jeroboamem, królem izraelskim650. Po nim władzę królewską objął jego syn, Asa który panował w Judzie aż czterdzieści jeden lat. Ten król został oceniony pozytywnie: „Asa czynił to, co prawe w oczach Pana, tak jak Dawid, jego praojciec. Uprawiających nierząd kultowy wypędził z kraju i usunął wszystkie bałwany, które sporządzili jego ojcowie”651. Asa pobił wielką armię Kuszytów, którzy wyruszyli przeciwko Judzie652, lecz widocznie szybko zapomniał o tym wydarzeniu, ponieważ kiedy Baasza, król izraelski najechał Judę, Asa zwrócił się o pomoc do Benhadada, króla aramejskiego, który za odpowiednią cenę spustoszył kilka miast izraelskich. Następcą Asy został jego syn, Jechoszafat, który panował w Królestwie Południowym przez dwadzieścia pięć lat. Zawiązał on nieudane przymierze z Achabem, królem izraelskim przeciwko

646G. Ricciotti, dz. cyt., s. 312.

647Biblijne imię Szeszonka I (946-925 r. p.n.e.), pierwszego władcy XXI dynastii, panującej w okresie Późnego Państwa; zob. Katolicki Komentarz Biblijny, dz. cyt., s. 279.

6481Krl 14,25-26; 2Krn 12,1-9; por. A. Tschirschnitz, dz. cyt., s. 246.

6491Krl 15,3-4.

6502Krn 13,1-23.

6511Krl 15,11-12; na temat panowania Asy w Judzie zob. J. Warzecha, dz. cyt., ss. 243-246.

6522Krn 14,8-14.

128

Aramejczykom. Następnie pokonał wielką armię Moabitów oraz Ammonitów, którzy wyruszyli przeciwko Judzie. Wspólnie z Jehoramem, królem izraelskim oraz z królem Edomu wyruszył przeciwko Meszy, królowi Moabu, który wypowiedział posłuszeństwo Izraelowi. Czytamy o Jehoszafacie, że „kroczył drogą swojego ojca Asy i nie odstąpił od niej, czyniąc to, co prawe w oczach Pana”653. „Ustanowił też w kraju sędziów we wszystkich miastach warownych Judy”654. Wysłał także książąt judzkich oraz Lewitów, aby „ci nauczali w Judzie, mieli zaś ze sobą Księgę Zakonu Pańskiego; obchodzili oni wszystkie miasta judzkie i nauczali lud”655. Pomimo tego, że królem Judy jeszcze przez dwa lata był Jechoszafat, władzę królewską objął jego syn, Jehoram i panował w Judzie przez osiem lat656. „Za jego czasów Edomici wyzwolili się spod zwierzchnictwa Judy i ustanowili sobie własnego króla657”. W czasie jego panowania Juda musiała również podnieść się po najeździe Filistynów oraz Arabów658. Kolejnym królem na tronie judzkim był Achazjasz, który panował zaledwie rok. Jego matka, Atalia była córką Omriego, króla izraelskiego. Achazjasz wspólnie z Jehoramem, królem izraelskim wyprawił się przeciwko Aramejczykom, lecz obaj królowie ponieśli klęskę. Achazjasz zginął z rozkazu Jehu, który przyczynił się do wytępienia całego rodu Achaba. Władzę po nim przejęła jego matka, Atalia, która postanowiła wytracić całą rodzinę królewską. Plany te udaremniła Jehoszeba, córka króla Jorama, siostra Achazjasza, która zabrała Joasza, syna Achazjasza i ukrywała go przed Atalią, panującą w tym czasie w Judzie przez sześć lat659. Jednak w siódmym roku jej panowania za sprawą kapłana Jehojady doszło do obalenia rządów Atalii a władzę królewską objął siedmioletni Joasz, który panował w Judzie przez czterdzieści lat. Kronikarz zapisał, że „Joasz czynił to, co prawe w oczach Pana, przez całe

6532 Krn 20,32; na temat panowania Jechoszafata zob. J. Warzecha, dz. cyt., ss. 268-272.

6542 Krn 19,5.

6552Krn 17,9.

656Por. Chronologia Starego Testamentu, dz. cyt., s. 67.

6572Krl 8,20.

6582Krn 21,16-17.

6592Krl 11,1-3.

129

swoje życie, ponieważ pouczał go kapłan Jehojada”660. Za panowania tego króla dokonano naprawy uszkodzeń świątyni w Jerozolimie. W tym czasie Chazazel, król Aramu zamierzał uderzyć na Jeruzolimę, lecz król Joasz wysłał dary zebrane przez jego poprzedników i tym samym zażegnał groźbę najazdu Aramejczyków na stolicę Judy. Druga Księga Kronik wspomina o tym, że po śmierci kapłana Jehojady Joasz sprzeniewierzył się Bogu. Kazał nawet zabić Zachariasza, syna Jehojady. Sam zaś dostał się w ręce Aramejczyków; „w ten sposób dokonali oni sądu nad Joaszem. A gdy od niego odeszli, pozostawili go ciężko chorym, sprzysięgli się przeciwko niemu jego słudzy za krew syna kapłana Jehojady i zabili go na jego łożu”661. Po śmierci Joasza władzę królewską objął Amasjasz, jego syn i panował w Judzie dwadzieścia dziewięć lat. Był on człowiekiem sprawiedliwym. Zemścił się także na zabójcach swojego ojca, skazując ich na śmierć. Druga Księga Królewska wspomina również o jego zwycięskiej potyczce z Edomitami w Dolinie Solnej oraz o niepowodzeniu Amasjasza w wojnie z Jehoaszem, królem izraelskim662.

Następnym władcą judzkim był Azariasz, syn Amasjasza, który panował w Jeruzalemie pięćdziesiąt dwa lata! „Panowanie Azariasza odznaczało się pomyślnością zarówno w polityce zewnętrznej jak i wewnętrznej. Potęga państwa, zapoczątkowana w pierwszych latach panowania jego ojca, pod rozumnymi i konsekwentnymi jego rządami nadal wzrastała (...) W polityce zagranicznej z królestwem izraelskim utrzymywał stosunki pokojowe, natomiast zdobytą przez ojca władzę nad Edomem umocnił i może nawet rozszerzył, fortyfikując tam port Elat, stanowiący centrum handlowe wybrzeży Morza Czerwonego (...) Wewnątrz państwo zaczęło cieszyć się po pewnym czasie godnym zazdrości dobrobytem ekonomicznym, na co wskazują pisma ówczesnych proroków”663. Druga Księga Kronik wspomina o jego

6602Krl 12,3.

6612Krn 24,24-25.

6622Krl 14,3-17.

663G. Ricciotti, dz. cyt., s. 369; na temat panowania Azariasza zob. J. Warzecha, dz. cyt., ss. 305-307.

130