- •Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы 7- класс. «Атамұра» -2003 ( vі -хvіі ғ.Аралығы) Орта ғасырлық мемлекеттер
- •§ 1,2,3. Мемлекеттерге шолу
- •§ 4, 5, 6.
- •§ 7. Vі –іх ғ. Отырықшы және жартылай көшпелі мәдениет
- •§ 8. Архитектура және өнер (vі –іх ғ.)
- •§ 10, 11.
- •§ 12, 13, 21
- •§ 22, 23, 24
- •§ 25, 26
- •§ 27, 28, 29
- •§ 29. Хіv - хv ғ. Қазақсатнның экономикалық жағдайы
- •§ 33. Қазақстанның хіv – хv ғ. Сәулет өнері
- •§ 14.Ұлы Жібек жолының қалыптасуы және тарихи маңызы
- •§ 15. Ұлы Жібек жолының тармақтары. Ұлы Жібек жолының Қазақстандағы сілемі
- •§ 16. Қалалық мәдениеттің дамуы
- •§ 18. Сәулет өнері мен құрылыстың дамуы
- •§ 19. Дін және мәдениет. Исламның таралуы
- •§ 20. Ғылым мен білімнің дамуы
- •§ 34. Қазақ хандығы құрылуының алғышарттары § 35. Қазақ хандығының құрылуы
- •§ 37 ,38 Қасым хан, Хақназан хандар кезіндегі Қазақ хандығы
- •§ 41. Қазақ хандығының басқару жүйесі
- •§ 45. Жоңғар хандығы, Қазақ –орыс қатынастары
- •§ 46. Қазақ халқы мәдениеті
- •§ 47. Қазақ халқының шығармашылық дәстүрі
- •§ 47. Қазақ халқының шығармашылық дәстүрі
- •§ 48. Хvі- хvіі ғ. Тарихи шығармалар
§ 29. Хіv - хv ғ. Қазақсатнның экономикалық жағдайы
Мал шаруашылығы |
Егіншілік |
Қалалар |
Қолөнер |
Зергерлік кәсіп |
Әйнек жасау |
●ХІІІ ғ.аяғында ауыл шаруашылығы қайта жандана бастады ●Оңтүстік Қзақстанда отырықшы жер шар.,Оңтүстік –шығыста (Жетісуда) жартылай лтырықшы мал шар. дамыды ●Батыс және Солтүстік Қазақстан аймағында жартылай көшпелі мал шар. дамыды ●Жетісу аймағында көшіп –қону бағыты 100-150 км.болды ●Жартылай отырықшы мал шар.Жетісу аймағында дамыды ●Көшпелі мал шар.Шығыс Дешті Қыпшақтың (Орталық және Солтүстік Қазақстан), Батыс Қазақстан тұрғындарына тән.Бұл аймақтың көшу бағыттарының ара қашықтығы 800-1000 км. тұрақты қыстау- ларда 3-4 айдан артық отырмаған. |
●Егіншілік Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік –шығыс өңірінде дамыды ●ХІІІ ғ.2-ж.қайта жандана бастады ●Сырдария, Арыс өзендері бойында жақсы дамыған ●Егін шаруашылығы орталығы болды-- Йасы,Сауран,Отырар ●Темір берген вақф –грамотасы бойынша «екі көш жер» берілген (көш –бір маусымда пар өгіз жегіп өңдеуге болатын егістік жер аумағы) ●Тараз маңында суармалы егіншілік орталығы болды ●Егін шаруашылығы Жетісу аймағында тарады |
●Монғол шапқыншы- лығының зардабы зор болды ●Жетісу аймағында 200 –ден астам елді мекендер болса,шап- қыншылықтан кейін 20-ға жуық қала мен қоныстар қалған. ●1269ж.Талас жағасында құрылтай өтіп,белгіленген салықтан артық салық жинауға тиым салған заң қабылданды ●Йасы,Отырар,Құмкент, Созақ қалалары жандана бастады ●Қалалық өмірдің дамыған кезі –Ақ Орда хандары Сасы Бұқа, Ерзен,Мүбәрак,Шымтай- лар кезінде болды |
●Қолөнердің басты саласы –қыштан ыдыс жасау болды ●Отырарда шеберхана- лардың көлемі 2 га. ●ХІІІ ғ.2-ж.Сыр бойы қалаларда кірпіш күйдіру кәсібі дамыды ●Қола,мыстан түрлі бұйымдар жасады
|
●Отырар маңында зергерлік кәсіп жақсы дамыды ●Көмбеден табылған әшекей бұйымдар ішінде сұрау белгісі тәрізді «3» саны сияқты шекеліктер, көп қырлы ауыр сырғалар бар
|
●Отырар,Тараз қалаларында әйнек жасау Х-ХІ ғ.белгілі ●Әйнектердің алуан түспен жасалған
|
§ 33. Қазақстанның хіv – хv ғ. Сәулет өнері
Сәулет өнері |
Арыстан баб кесенесі |
Қожа Ахмет Йассауи кесенесі |
Алаша хан кесенесі |
Көккесене |
●Сәулет өнері Қазақстанда Х-ХІІ ғ.Қарахан мемлекеті- Нің кезінде өркендей бастады ● ХІV – ХV ғ. ірі архитектуралық құрылыс жүйелері салына бастады ●Бұл кезде салынған тамаша кесенелер қатарына –Қожа Ахмет Йассуаи, Арыстан баб, Көккесене, Алаша хан,Дәуітбек, Тектұрмас кесенелері жатады ● ХІV – ХV ғ. сәулет өнерінің жаңа үлгілері қалыптаса бастады ●Ғимарат төбесін жабуда пайда болған жаңалық-күмбез –шатырдың шығуы ●Бұл кезеңдегі кесенелерді сапалы материалдардан салды
|
● Арыстан баб кесенесі Отырар қаласының батыс жағында 3 км жерде, Сырдария өзеніне жақын орналасқан. ●Аңыз бойынша Арыстан баб VІІ-VІІІ ғ. өмір сүрген. ●Қожа Ахметтің рухани ұстазы болған ●Құлап қалған кесенесін Әмір Темір ХІV ғ.қайта салғызыпты. ●Кесене 2 бөлмеден тұрады,ортасында дәлізі бар ●Негізгі бөлмелердің төбесі күмбезбен көтерілген. ●Кесене ХІХ ғ.бірнеше жөндеуден өткен.
|
● ХІV – ХV ғ Әмір Темір бұйрығымен салынған ●Тамаша сәулет өнерінің туындысы ●Қожа Ахмет –ислам дінінің көрнекті өкілі, уағыздаушы,әрі ақын. ●Кесене Түркістан қаласының дәл ортасында ●Кесенені салуға Әмір Темір 1397 жылы бұйрық берген. ●Күмбезді салудағы басты мақсат –Қожа Ахметтің мұсылмандар арасындағы зор беделі арқылы оны пір тұтушылардың сеніміне ие болып, өз жағына тарту болды ●Кесененің аумағы -46,5*65,5 м. ●Биіктігі – 37,5 м. ●Кесене 35 бөлмеден тұрады ●Залдың ортасында 1399 жылы жасалған үлкен тайқазан бар. ●Бөлмелердің ішіндегі негізгісі – кітапхана. ●Басты бөлмеде Ахмет Йасауидың мүрдесі қойылған ●Күмбездің барабандарын айналдыра араб жазуы бар. |
● ХІV – ХV ғ.арасындағы сәулет өнерінің басты бір ескерткіші ●Күмбез Ұлытау ауданында- ғы Қаракеңгір өзенінің жағкасына салынған ●Кесененің ерекшелігі –далалық сәулет өнері үлгісінде жасалуы ●Алаша хан күмбезінің қабырға сыртын әсемдеу ісінде қазақтың дәстүрлі ою –өрнегі ( таңдай, жүрекше) кең қолданылған. ●Рабиға Сұлтан Бегімнің Кесенесі ●Кесене Қожа Ахмет Йасауи кесенесінің шығысында, 60 м. жерде орналасқан. ●Кесене 5 бөлмеден тұрады ●Басына қойылған құлпытас Қожа Ахмет Йасауи кесенесінің ішінен табылды ●Құлпытаста Рабиға Сұлтан Бегімнің Әмір Темірдің ұлы Ұлықбектің қызы екендігі, 1485 жылы қайтыс болғандығы жазылған. |
● Көккесене – Сығанақ қаласы маңында,Төменарық кентінің солтүстік –батысында 8 км. жерде орнааласқан. ●Қабырғаларының сырты Алаша хан күмбезі секілді қыштан, кілем өргені үлгісіне ұқсатып қаланған. ●Қазіргі кезде бұл ескерткіш сақталмаған. ●Қасбетіндегі кіре беріс аркасы сүйірленіп, өте сәнді жасалған.
●Орта ғасырлық моншалар ●Орта ғасырлық монша, мешіттер Отырар қаласынан табылды ●Отырар мешіті 3-4 күмбезді болған ●монша еден астынан қыздырылатын шығыс моншасы үлгісімен жасалған. ●Түркістан, Тараз қалаларынан да моншалар табылды |