38.Афіцыйна-справавы стыль.

Афіцыйна-справавы стыль выкарыстоўваецца ў афіцыйных зносі-нах паміж людзьмі, арганізацыямі, краінамі.

Афіцыйна-справавы стыль дапамагае выконваць наступныя задачы: паведамляць афіцыйную дзелавую інфармацыю, пабуджаць да нейкіх дзеянняў у галіне вытворчасці, палітыкі і т.п., рэгуляваць афіцыйныя зносіны паміж людзьмі, арганізацыямі, краінамі.

Вылучаюць тры разнавіднасці гэтага стылю:

1 Афіцыйна-канцылярскі. Сфера яго выкарыстання – разнастай-ныя адміністрацыйна-ведамасныя, вытворчыя зносіны. Віды дакументаў: уставы, дамовы (дагаворы), загады, распараджэнні, заявы, характарыстыкі, даверанасці, распіскі. Віды дакументаў гэтага падстылю ў найбольшай ступені адрозніваюцца паміж сабой у кампазіцыйных, стылістычных і моўных адносінах. Вусныя формы: даклады, выступленні, службовая тэлефонная размова, вуснае распараджэнне.

2 Уласна заканадаўчы. Выкарыстоўваецца ў юрыдычнай сферы. Віды дакументаў: законы, указы, цывільныя (грамадзянскія), угалоўныя і іншыя акты дзяржаўнага значэння. Асноўная вусная форма – судовая прамова. Юрыдычныя дакументы вылучаюцца большай стылістычнай і моўнай аднароднасцю, чым дакументы іншых падстыляў.

3 Дыпламатычны. Выкарыстоўваецца ў галіне міжнародных зносін, таму цесна звязаны з палітычным жыццём грамадства. Віды дакументаў: міжнародныя дамовы, пагадненні, канвенцыі, мемарандумы, ноты, камюніке і інш. Вусныя формы малаўжывальныя.

Да стылявых рыс афіцыйна-справавога стылю можна аднесці наступныя:

1) доказнасць – праяўляецца перш за ўсё ў наяўнасці дакладных, бясспрэчных фактаў, лічбавых паказчыкаў, у выкарыстанні стандартных фармулёвак, пазбаўленых двухсэнсоўнасці, паралельных сінтаксічных канструкцый, якія аблягчаюць успрыняцце тэксту;

2) аб’ектыўнасць ацэнак і нейтральнасць выкладу фактаў (паколькі звязаны з прававымі нормамі жыцця грамадства);

3) інфармацыйнасць і ў той жа час кароткасць, якія падмацоўваюцца наяўнасцю дадатковых неабходных звестак, што ідуць, напрыклад, як дадатак да афіцыйнага пісьма;

4) лагічнасць і паслядоўнасць выкладу, яснасць, адсутнасць двухсэнсоўнасці, пераканаўчасць;

5) адназначнасць чытання (адсутнасць двухсэнсавасці);

6) сцісласць, кампактнасць выкладу, эканомнае выкарыстанне моўных сродкаў;

7) адсутнасць эмоцый, наяўнасць своеасаблівага этыкету, што мае надзвычай важнае значэнне для афіцыйнай карэспандэнцыі, якая з’яўляецца асноўным сродкам сувязі прадпрыемства, установы і г.д. з навакольным светам. Напрыклад, клічнік пасля звароту падкрэслівае значнасць і афіцыйнасць пісьма: Паважаныя калегі! Выкарыстанне пабочных канструкцый са значэннем эмоцый пазбаўляе выклад катэгарычнасці. Параўн.: Мы вымушаны Вам адказаць. – На жаль, мы вымушаны Вам адказаць. У адпаведнасці з этыкетам замест займенніка я выкарыстоўваюцца пасіўныя канструкцыі: я выканаў – мною выканана. Рэдка ўжываецца займеннік ён. Параўн.: Да нас прыехаў прафесар Іваноў. Прафесар зараз прачытае нам лекцыю.... Займеннік Вы заўсёды выкарыстоўваецца са значэннем пашаны, павышанай увагі: Як Вам ужо вядома, мы вельмі зацікаўлены ў Вашай прадукцыі;

8) стандартнае размяшчэнне матэрыялу, нярэдка па абавязко-вай форме. Адметнай рысай стылю з'яўляецца высокая ступень стандартызацыі, якая закранае як форму дакумента, так і моўныя сродкі. У афіцыйна-справавым стылі шырока выкарыстоўваюцца так званыя канцылярскія штампы. Штамп – моўны зварот, які шматразова паўтараецца, шаблонны, трафарэтны, зацяганы выраз з цьмянай экспрэсіўнасцю: дагаворныя бакі, узяць на кантроль і г.д.;

9) слабая індывідуалізацыя стылю;

10) абмежаванасць тэм.

39.Моўныя асаблівасці афіцыйна-справавога стылю.

На лексічным узроўні:

– ужыванне поўных найменняў, дакладных дат;

– шырокае выкарыстанне кніжнай лексікі;

– назвы людзей даюцца па іх спецыяльнасці або пасадзе: майстар фармавальнага цэха, кліент, арандатар, кватэранаймальнік, ісцец, сведка, падрадчык, усынавіцель, спажывец, пацыент, аўтар, наведвальнік, грамадзянін, пакупнік, слухач, глядач, чытач;

– выкарыстанне слоў у прамым значэнні;

– адсутнасць экспрэсіўнай і ацэначнай лексікі;

– наяўнасць стандартных зваротаў, моўных штампаў;

– абмежаваныя магчымасці сінанімічнай замены, частыя лексічныя паўторы, якія дапамагаюць пазбегнуць няправільных тлумачэнняў: Устанаўленне, замена і перагляд нормаў працы ажыццяўляюцца наймаль-нікам з удзелам прафсаюзаў. Аб устанаўленні, замене і пераглядзе нормаў працы работнікі павінны быць азнаёмлены не пазней чым за адзін месяц;

– выкарыстанне абрэвіятур, складанаскарочаных найменняў дзяржаў-ных устаноў, арганізацый, таварыстваў, партый, абумоўленае імкненнем да сцісласці: Мінфін, Мінюст, АТН, АДСС (адзіная дзяржаўная сістэма справаводства). У пісьмовай форме выкарыстоўваюцца шматлікія графічныя скарачэнні: нам. (намеснік), др. арк. (друкаваны аркуш), ф-ка (фабрыка);

– ужыванне слоў, не прынятых у іншых стылях: вышэйпамянёны, вышэйадзначаны, паскаральнасць, неліквіднасць і г.д. Да іх належаць таксама ўстойлівыя словазлучэнні: касацыйная скарга, акт непадпарадкавання, падпіска аб нявыездзе, мець значэнне, займаць пасаду і інш.

На марфалагічным узроўні:

– рэдкае выкарыстанне асабовых займеннікаў;

– шырокае ўжыванне інфінітываў (упаўнаважыць, забяспечыць, зацвердзіць, прыняць). Даволі часта пры інфінітывах ужываюцца словы неабходна, абавязаны, мае права і пад.: Фінансаванне названага мерапрыемства неабходна здзейсніць за кошт сродкаў...;

– замест дзеясловаў ужыванне сінанімічных спалучэнняў назоўніка з дзеясловам: дапамагчы – аказаць дапамогу, праверыць – правесці праверку, адрамантаваць – выканаць рамонт;

– частае выкарыстанне дзеясловаў цяперашняга часу ў значэнні па-стаяннага дзеяння, якое неабходна выконваць (Суб’екты прадпрымаль-ніцкай дзейнасці, якія ўчынілі эканамічныя правапарушэнні, нясуць (= па-вінны несці) адказнасць на падставе актаў заканадаўства);

– нанізванне формаў роднага склону назоўнікаў: парушэнне пункта 1 Указа парадку афармлення дагавора...;

– складаныя злучнікі і адыменныя прыназоўнікі: у выніку таго што, дзякуючы таму што; на працягу; за выключэннем; разам з тым; з мэтай; па лініі; у адпаведнасці з; пры дапамозе; шляхам; згодна з; у святле;

– распаўсюджаны аддзеяслоўныя назоўнікі на -нне, -ццё, -ка з прэфіксам не (ня) і інш.: выкананне, павелічэнне, парушэнне, выкрыццё, развіццё, непастаўка, недагляд;

– ужыванне складаных слоў, утвораных спосабамі аснова- і словаскладання: правапарушэнне, падаткаабкладанне, землекарыстанне, непрацаздольнасць, матэрыяльна-тэхнічны, малазабяспечаны.

На сінтаксічным узроўні:

– характэрны складаныя сказы са шматлікімі даданымі часткамі, ускладненыя прыметнікавымі спалучэннямі, дзеепрыметнымі і дзеепры-слоўнымі зваротамі, нярэдка ўвесь тэкст па будове ўяўляе сабой адзін сказ;

– часта ўжываюцца безасабовыя канструкцыі;

– дакладны падзел тэксту на сэнсавыя блокі, звычайна з выкарыстаннем іх назваў і лічбавым афармленнем пунктаў.

Трэба адзначыць, што ёсць некаторыя адрозненні ў выкарыстанні моўных сродкаў у розных падстылях.

У заканадаўчым падстылі шырока выкарыстоўваецца абстрактная лексіка і практычна адсутнічаюць экспрэсіўна-эмацыянальныя моўныя сродкі, ацэначная лексіка. Ацэначныя словы кшталту дармаед, злачынец, злодзей набываюць у юрыдычных тэкстах тэрміналагічнае значэнне. Даволі часта выкарыстоўваюцца антонімы, бо судовыя прамовы адлюстроўваюць супрацьлеглыя інтарэсы, супастаўляюць паняцці: правы і абавязкі, праца і адпачынак, асабісты і грамадскі, ісцец і адказчык, злачынства і пакаранне, усынаўленне дзіцяці і пазбаўленне бацькоўскіх правоў, утрымліваць і налічваць, добраахвотна і прымусова.

Афіцыйна-справавы падстыль мае ўласную адміністрацыйна-кіраўніцкую тэрміналогію: назвы пасад (дырэктар, намеснік, старшыня, сакратар), віды дакументаў (заява, распіска, даверанасць, загад), назвы ўстаноў (ТАА «Трансмет», ЗАТ «Дайнова» і т.п.). У сувязі з тым, што гэты падстыль ужываецца ў розных галінах грамадскай і вытворчай дзейнасці (культура, адукацыя, гандаль, сельская гаспадарка, вытворчасць), у тэкстах падстыля выкарыстоўваецца самая разнастайная тэрміналогія. У службовых тэкстах не ўжываюць сінонімы, мала антонімаў. Часта ўжываюцца абрэвіятуры, розныя сродкі кадыфікацыі (назвы ўстаноў і прадпрыемстваў, марак машын і г.д.).