Белар мова Гiруцкая Ч2

3. Тэкст-клаафжацыя. Для таих тэкстау характэрна выдзяленне труп даследуемага класу аб'ектау, а таксама вызначэнне прыкмет щ крытэрыяу, па ямх дадзеная клас1ф1кацыя складзена. Напрыклад:

Сродкам1 тэлемаркетынгу з 'яуляюцца:

1) мультыплекс - сгстэма, якая дазваляе перадаваць i атрымлгваць некалъш паведамленняу адначасова;

2)тэлетэкст - Ыстэма перадачы тэкставай i графгчнай Ыфармацъи пры дапамозе тэлебачання;

3)тэлетайп - сусветная сетка, якая прызначана для адпраукг i

4. Тэкст - разважанне i тэкст - доказ. Тэксты дадзеных тыпау яднае адзшая мэта - перадача, дэманстрацыя ирацэсау мыслення, перакананне у сапрауднасщ асобных палажэнтйу тэорьн, абгрунтаванне навуковага пункту гледжання.

Абодва гэтыя тэксты маюць адну схему пабудовы: посылка (тэз^с) - аргументы - вывад. Адрозненне пам1ж iMi заключаецца у тым, што разважаннне у якасщ вываду можа выводзщь новае, чаго не было у пасылцы, а у доказе пацвярджаецца або адмауляецца з дапамогай аргументау заключэнне, якое вынесена у якасщ вываду, г.зн. вывад паутарае ni адмауляе T33ic.

10

У тэксце-разважанш з пасылю "каштоунасщ скажаюць успрыманне прыроды" робщца заключэнне, што для атрымання сапраудных ведау неабходна у першую чаргу даследаваць каштоунасщ. Таюм чынам, першапачатковая пасылка павшна прымацца чытачом на веру. Тэкст-доказ пабудаваны па-шшаму. На аснове першапачатковай пасылм (тэзюа) робщца вывад аб яе сапрауднасщ.

Аднародныя па структуры навуковыя тэксты сустракаюцца рэдка, у абзацах магчыма чаргаванне розных спосабау пабудовы тэксту. Напрыклад, характарыстыка можа быць дадзена тольш па некальюх аспектах, але дапоунена псторыяй адкрыцця аб'екта (спосаб пабудовы - апавяданне) щ клаафнсацыяй. Характарыстыка, асабл1ва адзшкавых аб'ектау, можа быць дадзена у прыкладах, яюя i характарызуюць аб'ект (спосаб выкладу таксама апавядальны).

Пытанш для самакантролю:

1. Я т я тыпы тэкстау з пункту гледжання выкладу шфармацьп уласщвы навуковаму тэксту?

2.Яюя тыпы тэкстау у большай ступеш будуць уласщвы прыродазнаучым, гуманитарным i дакладным навукам?

3.У чым адрозненне тэксту-характарыстьш ад тэксту-азначэння?

4.Для якога тыпу навуковага тэксту будзе характэрна наступная

схема: пасылка (тэзк) - аргументы - вывад?

5. Што яднае разважанне i доказ? Чым адрозшваюцца дадзеныя тыпы тэкстау?

ЗАДАНН1

1. Прачытайце дадзеныя ншэй навуковыя тэксты, вызначце тып кожнага з ix i варыянты неаднародиьгх па структуры тэкстау:

I. У антычньг свет навука, у тым л1ку хшш, была абстрактным паняццем i пастаноука экспериментеф л1чылася нявартым для фшосафа заняткам, Аднак развгццё рамёствау, металургИ, медицыны, селъскай гаспадарю патрабавала новых xminmix ведау, i перш за усё практичных. Вялгкую ролю у развщщ лабараторнай тэхнт адыграла тхыйя.

II. Вьшчалъная машына ~ тструменталъны сродак для апрацоуш тфармацъй, у тым лту вьшчэнняу, кгравання, рашэння задач. Бываюць мехатчныя, электрычныя, глдраул^чныя, пнеуматычныя, аптычныя i камбтаваныя. У зстежнасщ ад формы выяулення тфармацъй адрозмваюцъ аналагавыя машыны, лiчбaвыя въшчальныя машыны i ?лбрыдныя шлгчалъныя Ыстэмы.

III. Да асноуных тэндэнцый развщщ сучаснага машынабудавання трэба аднесщ: найболъш поуную адпаведнасцъ машыны свайму функцыяналънаму прызначэфю, удасканалент канструкцыйных матэрыялау i патжэнне матэрыялаёмгетасщ машин, павышэнне надзейнасщ i рэсурсу, прынцыповую наелзну вырабу, ятя у сукупнасщ забяспечваюцъ рост адзткавай вытворчасщ машын. Прыярытэтнымг тэндэнцыямг развщця машынабудавання становяцца адпаведнасцъ яго прадукцъи патрабаванням высокай эканамгчнай эфектыунасщ i ККДз, скарачэнне каттальных i эксплуатацыйных затрат, пашырэнне тэхналаггчных магчымасцей машын для ажыццяулення найболъш прагрэсгуных працэсау вытворчасщ (новых тэхналогт).

IV. Знойдзенае экспериментальна размеркаванне энергп выпраменьвання у спектры патрабавала тэарэтычнага тлумачэння. Было зразумела, што паколькг усе целы сктдающа з атамау, то цеплавое выпраменьванне, бачнае i ультрафгялетавае выпраменьвающа ата~ мамг. Але як? У клаЫчнай электрадынамщы Максвела, у поунай адпаведнаецг з вопытам, л1чыцца, што вагалъны зарад выпраменьвае электрамагттныя хвеий i губляе энергт безупынна. Шматлтш спробы буйнейгиых фткау растлумачыцъ механизм выпраменъванпя з пазщый клаегчнай фтю не мелг поспеху. Не пазбег няудачы на перших этапах доследования i Планк. Анал'оуючы прычыны сваей няудачы, ён

12

13

2.Падрыхтуйце для публ1чнага выступления тэкстапавяданне па спецыяльнасш на тэму "3 гкторьн навуковых адкрыццяу".

3.Прачытанце навуковы тэкст, вызначце яго тын. Зрабще выклад шфармацьп пры дапамозе шшага тыпу навуковага тэксту:

14

3. Сродк1 арган!чацы! навуковага тэксту

Асноуным! сродкам! аргашзацьп навуковага тэксту з'яуляюцца наступныя:

1. Болыи глыбокаму разумению навуковага тэксту, умению выдзяляць асноунае, важнае i аддзяляць другаснае у тэксце садзейнiчае выкарыстанне разнастайных шрыфтоу: тлустым шрифтам звычайна выдзяляюць назвы параграфау, раздзелау; тлустым KypciBaM - тэарэмы, законы i шш.; звычайным курсивам - акаёмы, ключавыя фрагменты тэксту.

2. Перавага складаных сказау у навуковым маулент абумоу:пвае шырокае функцыянаванне умоУна~вын1Ковага злучшка

шш. У лшгвктычнай лпгаратуры таюя части называюць буферам1актывЬатарамг, таму што яны звязваюць наступныя сказы з папярэдшм кантэкстам i адначасова актыв1зуюць увагу чытача на успрыняцце новай шфармацьп:

Зауважым, што аксгёмы А, В - канкрэтныя формулы, a S - схема аксгём, якая спараджае хх безлгч.

4. Сувязь пам1ж абзацам! i сказам! адбываецца пры дапамозе такога прыёму, як нумарацыя (л1чбам1, Л1тарам1, пры дапамозе канструкцый тыпу "па-першае", "па-другое" i г. д.):

У гюторъи матэматыт адрозмваюцъ чатыры асноуныя перыяды:

в) перыяд стварэння матэматыт зменных велгчынъ; г) перыяд сучаснай матэматыт.

Пэуную ролю у таим прыёме аргашзацьп навуковага тэксту адыгрывае структурны паралел!зм (паралельная пабудова сказау, абзацау).

15

5. Важную ролю у аргашзацьй навуковага тэксту адыгрываюць канструкцьп у выглядзе спасылак на части дадзенай работы ui iHUTbix работ. 3 ix дапамогай части тэксту, як\я знаходзяцца на адлегласщ адна ад адной, паслядоуна ул^ваюцца у агульную плынь думак аутара. Спасьшп могуць паказваць не тольи на б.тоюя сувязi з папярэджм кантэкстам, графжам щ урауненнем на адной старонцы, a i на больш далёгая сувязк на фармулёун тэмы ва уводзшах, на доказы i акс1ёмы папярэдшх раздзелау i г. д.:

Як мы адзиачъш у гл. 2. 3; згодназ табл. (гл. дадатак 4).

Правшы увядзення спасылак у навуковы тэкст:

—Спасыли у тэксце на нумар малюнка, таблщы, cxapoHKi niujyuua скарочана i без знака "№", напрыклад: мал. 1, с. 34.

—Спасылку у тэксце на асобны раздзел работы заключаюць у круглыя дужю, у як)х стащь скарачэнне "гл. "

—Зноск1 (падрадковыя спасылкО друкуюць з новага радка арабсшмл Л1чбам1 без дужк! i размяшчаюць зверху (верхн1 1ндэкс). Ад асноунага тэксту зноска аддзяляецца рыскай.

—Знак спасьиш павшен стаяць непасрэдна у гэтага слова щ у канцы сказа, групы сказау, да mix адносщца. Зноси ставяцца перад знакам! прыпынку (за выключэннем пытальшка, т ч н к а i шматкроп'я).

—Спасылк1 нумаруюць у паслядоуным парадку у межах кожнай

cTapoHKi.

6. Сродкам сувязi памЬк адрэзкам! тэксту служаць цытаты, з дапамогай янх злучаюцца выказвангп розных аутарау па адной i той жа праблеме; цытаты служаць аргументацыяй разважанняу аутара, як1 вядзе дыялог з чытачом.

Правшы увядзення цытат у навуковы тэкст:

—Тэкст цытаты заключаецца у двукоссе i прыводзхцца у той жа граматычнай форме, у якой ён дадзены у крынщы, з захаваннем асаблтасцей ayiapcKara натсання.

—Цытаванне навшна быць без адвольнага скарачэння цытуемага тэксту. Пропуск слоу i сказау дапускаецца без скажэння думи аутара (абазначаецца шматкроп'ем).

16

—Кожная цытата павшна мець спасылку на крынщу, б1бл!яграф1чнае anicaHHe якой павшна праводзщца у адпаведнасш з патрабаванням1 б1бл1яграф1чных стандартау.

—Часцей за усё цытаты уключаюцца словам! аутара:

людзъм1".

Пытанш да самакантролю:

1.Ямя сродк! аргашзацьп навуковага тэксту вам вядомы?

2.Якую функцыю выконвае выкарыстанне разнастайных шрыфтоу у тэксце?

3.Яюя частк! тэксту атрымаш назву буферы-актыв1затары? Прывядзще прыклады так!х элементау.

4.Як у навуковы тэкст уводзяцца спасыли?

5.Якш спосабы уключэння цьггат у навуковы тэкст вам вядомы?

6.Яю спосаб аргашзацьп навуковага тэксту называецца нумарацыяй? Чаму спрыяе афармленне матэрыялу таюм чынам? Яюм1 спосабам! можна выкарыстаць гэты прыём?

ЗАДАНН1

1. Прачытайце тэкст. Растлумачце прычыны i мэты выкарыстання розных шрыфтоу.

Дарожна-будаушчыя работы

Дарожна-будаушчыя работы - комплекс работ па будаванш аутамабшьных дарог, пакрыццяу вулщ, плошчау i шшых аб'ектау Дарожна-транспартнага прызначэння. Падзяляюцца на падрых-

тоучыя, aCHOyTTTTtT nnmmnnri

17

Падрыхтоучыя работы - расчыстка дарожнай паласы, уладкаванне пад'ездау, будаушчых пляцовак, часовых вытворчых i шшых збудаванняу; асноуныя работы — нарыхтоучыя (здабыча у кар'ерах i апрацоука каменных i ifflu. дарожна-будаушчых матэрыялау, выраб на спецыялгзаваньгх прадпрыемствах бетоннай cyMeci, дарожных шит, труб, маставых канструкцый i шш.) i будаушча-мантажныя (узвядзенне землянога палатна, укладка дарожнага адзення, будаунштва тунэляу, пудеправодау, мастоу, шжынернае уладкаванне дароп, устаноука знакау дарожных, агароджа i imn.); дстаможныя работы - мантаж i дэмантаж тэхналапчных установак, перанос лшш сувяз1 i imn.; заключныя работы — рэкультывацыя зямель, л1квщацыя часовых пабудоу, вьщаленне будаушчых адходау i смецця. Адрозшваюць таксама лшейныя работы (з раунамерным размеркаваннем аб'ёмау работ па трасе дароп) i сканцэнтраваныя (напрыклад, будаушцтва транспартных развязак, мастоу, будынкау); земляныя работы, бетонныя работы, Iрунтаумацавальныя, Ндра1заляцыйныя i шш. Мехатзацыя дарожнабудаушчых работ запяспечваецца "выкарыстаннем агульнабудayHiчых i дарожна-будаушчых машын.

2. Перакладзще цытаты на беларускую мову т'аформще ix

18

4. Замест кропак падбярыце патрэбныя выразы, прыведзе-

Дадатак: што; разгледз1м; дакажам; значыць; што; дапуед1м, што; тады; перш за усё адзначым; адсюль вышкае; кал1 - то; тагам чынам; але гэта немагчыма; але.

5. Аформ1це наступны тэкст неабходньпш знаками прыпынку, нумарацыяй, шрифтами i скарочаным1 нагпсанням1 слоу. Дзе трэба, ужывайце вял^кую Л1тару.

Фшансаванне П1вестыцыйных праектау ажыццяуляецца розным1 формам! i спосабам1 найбольш распаусюджаны наступныя магчымыя крынщы ф1нансавання швестыцыйных праектау бюджэтнае ф!нансаванне якое ажыццяуляецца непаерэдна з бюджэту рознага узроуню рэспублканскага, мясцовага шляхам фарм)равання рознага роду швестыцыйных праграм фшансаванне з цэнтралгзаваных iHBeстыцыйных фондау яия ствараюцца галшовым! м1н1стэрствам1 i ведамствам! акцыянернае ф1нансаванпе 1нвестыцыйньгх праектау заснаванае на доугатэрм1новай арэндзе маёмасщ пры захаванн! права уласнасщ за арэндадауцам крэдытнае ф^нансаванне за кошт крэдытау дзяржауньгх i камерцыйных банкау замежных 1нвестарау напрыклад Сусветнага банка Еурапейскага банка рэканструкцьп i развщця М1Жнародных фондау пенешных фондау на зваротнай аснове замеж-

19