Беларуская мова частка 2

тэкстах?

I. Сёння спецыялкты

выдзяляюцъ наступныя

пяць спецыф1чных

рыс 1нтэрнэту як аднаго са CMI:

У

1)

у болъишсц1 выпадкау пакуптк з 'яулявцца

тщыятарам

кон-

такту з

аргашзацыяй;

2)

пакуптк

сам шукае карысную для сябе

тфармацыю;

3)

у аргамзацъй

з 'яуляецца магчымасць

засяродзщь

увагу

па-

купниш пры праглядзе

сайта;

Б

Т

4)

у

аргатзацыг

з'яуляюцца

шырокгя

магчымасщ

для

збору

тфармацъй аб

пакупшках;

Н

5)

улгчваюцца

шдывгдуальныя

запыты пакупшка, якг прымаец-

ца у разят пры будучых

кацршктах.

II. Kcuii да аднароднага

и

адным концом,

стрыжня,

замацаванага

прыкласщ

сту уздоуж eoci

стрыжня

йу напрамку-ад гэтага канца,

то стрыжань зведвае дэфармацыю

расщжэння:

III. Правый

дзеянняу

о

лжам1 doyzi

над дадатнымг i адмоунымг

час разглядалгся

т

i адымання.

На-

толът

для выпадкау складання

прыклад,

шдыйсюя

и

VII ст. так фармулявсш

гэтыя

матэматыт

правшы:

"Сума

дзвюх

маёмасцей

ёсцъ маёмасцъ,

сума

двух

даугоу

ёсць доуг, сума маёмасщ

i доугу роуна

ix рознасщ ".

о

IV. Дарожна-будаушчыя матэрыялы

дарог,

пакрыццяу вулщ i плошчау. Падзяляюцца на грунтавыя

Дарожна-будаушчыя матэрыялы - тэта будаушчыя матэрыялы

(вырабы), яю

выкарыстоуваюцца пры будаушцтве

аутамабшьных

Р

(глты, суглтю, пясю, супескг), каменныя прыродныя (жв!р, бу-

тавыкамень,

друз, брусчатка i шш.) i штучныя (асфальтобетон,

цэментны

i пал'шербетон

i шш.), керам1чныя (клшкер,

тратуар-

ныя wiimm,

цагляны друз, трубы для дрэнажу), шлакавыя (шлака-

вы друз,

адлтыя

з

шлакового

расплаву

камяш

i

плты),

ар-

гашчныя i

мшеральныя вяжучыя

рэчывы (бгтум, дзёгацъ,

гуд-

рон, смолы,

пакосты;

цэмент, вапна, zinc), бетоны i вырабы з ix,

стылютычна нейтральныя словы, або мшстылёвыя, яюя сустрака-

юцца ва ycix стылях мовы. Гэтыя словы суадносяццаТз шырока рас-

Б

паусюджаным1 i звыклым! паняццям1 рэчывау, прадметау, з'яу, дзе-

янняу, колькасщ, прасторы, часу, ацэнм з'яу навакольнагаН

свету:

й

вада, газ, стол, будынак, ручка, мароз, дождж, iciji, гаеарыць,

На лекачным узроуш навуковае мауленне мае свае яргая

асабл1васщ. Для яго характэрны CTpori адбор, дакладнасць моуных

сродкау, адназначнасць словаужывання, выкарыстанне тэрмшау.

JleKciKy творау навуковага стылю можна умоуна падзялщь на не-

кальк! груп. Наибольшую групу складаюць так званыя агульныя,

У

прыслоу1),

адносяцца

i

я словы

(злучнш, прыназоун]к1,

и

р

службовы

щ

часц1цы) са звычайным1 для ix функциямi i значэнням1: i, а, але,

т

бы (б) i 1нш. Аднак асобныя прына-

калг; у, за, да, без, з; не, Hi, хоцъ,

и

3oynjKi i злучн1к1 (па, дзякуючы, насуперак, па лгн'пi г.д.) ужываюцца

у навуковым мауленш пераважна у вузкаспецыфчным значэнн).

М)жстылёвыя словы складаюць аснову усёй мовы. У плане

о

ацэню яны нейтральныя, не маюць стьипстычнай афарбоук].

У навуковыхзпрацах i канкрэтная лекс1ка можа служыць для вы-

ражэння агульных паняццяу. Так, у энцыклапедычным тэксце

Ха-

е

пабудова,

пераважна

зробленая

з дрэва. Як тып жылля

та, жылая

Р

ад будана

i зямлянт

да наземнай пабудовы

ггсгпарычнапразвшася

атсаннем: Па-над Прыпяццю

м1ж лясоу, пяскоу i балот

тулщца

невял'ткая вёсачка, хат, можа, так трыццаць

щ сорак,

z хаты

ня-

роуныя

тут, як

i людз1: адна

большая, другая

меншая,

старэшиая

ц1 навейшая. Але

хата дзеда

Талаша усё ж mam зварачае

на

сябе

увагу.

Не так знадворным выглядам, як адзтоцтвам:

стащь

яна

наводшыбе

i у бл1зюм суседстве

з хмызняком

ускрай болота,

Побач

з хатай, прыкрываючы

яе ад летняга

сонца,

красуецца

высокая

раз-

ложыстая

груша.

Вясною, усыпаная

белым

цветам,

як

маладая

дзяучына,

яна проста

аздабляе дзедау

двор,

i не толът

дзед

Талаш,

a i бусел з гнязда,

змайстраванага

на дзедавай

клуш, зачюбуецца

ёю

дьп слова хата не выконвае вобразна-ацэначнай функцьй,

а дае

толью паняцце пра тып пабудовы.

У

Да другой групы адносяцца словы агульнанавуковага

выка-

рысгання, яюя не уваходзяць у пэуную тэрмшалапчнуюТсютэму.

Яны ужываюцца у навуковых працах самых розных галш ведау:

анализ, сттэз,

дослед,

змяненне, працэс, пошук, Нрух, гтотэза,

ма-

дэль, cicmo.ua,

тэорыя,

эксперымент,

даказацъ, абумовщъ,

абгрун-

тавацъ,

вызначыць, планавацъ

Б

i шш. Неабходна адзначыць, што ся-

род слоу гэтай групы шмат шшамоуных -

пераважна лащнскага щ

грэчаскага

паходжання. Напрыклад,

й

(ад

лац. as-

слова

асшгляцыя

similatio

-

прыпадабненне,

супастауленне) вмкарыстоуваецца у

б1ялог11,

лшгвютыцы,

и

асацыяцыя

(ад

лац.

;

слова

р

associatio - аб'яднанне, злучэнне) ужываецца у ncixemorii, xiMii, аст-

яно выкарыстоуваецца са значэннем "прамежак часу, на працягу якога

адбываюцца

о

у матэма-

усе

фазы якога-небудзь пауторнага працэсу",

тыцы - сапзначэннем "адна лтба цг група паутаралъных лгчбау у пе-

рыядычным

дробё",

у

л!ш*шстыцы

-

са

значэннем

"складаная

е

пабудова, якая пры чытанш распадаецца па

ттанацьи

сттакачная

на дзве (щ болей) часткГ,

у геалогп -

са значэннем ичас,

на

працягу

Р

горныя

пароды, якы

складаюцъ геалагхчную

сютэ-

якога утваръшся

му'\ у ф!31цы -

са значэннем "перыяд вагання, прамежкх

часу, проз

ятя схстэма, якая ажыццяуляе

ваганне, вяртаецца у зыходны стан; щ

перыяд паураспаду -

час, за якх распадаецца

полова з наяуных

пачат-

кова атамау

радыеактыунага

рэчыва".

Але гэтае ж слова

перыяд

а г у л ь н а в я д о м а е ,

звычайна ужываецца

з

наступным!

значзннямк

1) "прамежак

часу,

на

працягу якога

адбываецца

што-небудзь

2) "этап грамадскага

развщця,

грамадскага

руху".

Да

трэцяй

групы,

найбольш спецыф)чнай

для

навуковага

м а у л е н н я , належаць тэрмшы - словы i словазлучэнш, яюя грашчна

д а к л а д н а абазначаюць

спецыяльныя

паняцщ або прадметы1. Як

а д з ш ю

мовы, яны уваходзяць у тую щ шшую тэрмшалапчную ci-

стэму

(напрыклад,

тэрмшы

ricTopbii, лшгвютыю,

У

матэматыю,

б1ялогн, машынабудавання, эканомт

i шш.), суадносячыся з наву-

ковым! або прафесшным1 паняццямг залаттк,

поршань,

каленчаты

вал (тэхн.), вена,

аорта, тахтардыя

(мед.),

вакал1зм,

кансанан-

тызм, дысшшяцыя

(лшгв.), шэльф, рэлъеф, арыдны клгмат (геагр.),

ттэграл, дробавы

лт, стус, костус (мат.). Кожны тэрмшТмае сэнс

Б

тольш як член пэунай тэрмшалапчнай шстэмы, i у межах гэтай ci-

стэмы ён стылктычна нейтральны.

й

Н

Любы тэрмш у пэунай Ыстэмс паняццяу у прощвагу звычайнаму

Гэты змест уласщвы тэрмшу незалежна ад кантэксту. Звычайнае

слова удакладняе сваё значэнне, набываеирозныя сэнсавыя адценш

у кантэксце, у спалучэнш з шшым1 словам!, напрыклад:

цёплы

р

дзень, цёплы позгрк, цёплы прыём; пустая бочка, пустая гаворка;

мядзведзъ (звер), мядзведзъо(чалавек). Т'эрмш жа павшен

быць

"кантэкстна нерухомы"ту сва1м значэнт, яго змест залежыць ад

зместу i метадалогп той навую, да якой ён адносщца.

и

Узшкненне i функцыянаванне тэрмшау абумоулена развщцём

з

навую, T3XHiKi, мастацтва. Тэрмшалопя хутка папауняецца новым1

словазлучэнш тэрмшалапчиага характеру (або тэрмшалапчныя

словазлучэнш фразеалапчнага тыпу): каленчаты

вал,Таналтычныя

мовы,

пасгуны баланс, бронзавы

Б

век, касмгчная хуткасцъ, удзельная

вага,

дзяржаунае

права, рухавт

унутранага згарання,Нбягучы раху-

й

нак, дэвонскг перыяд, жаночдя рыфма i шш. У параунанш з шшым1

TbinaMi словазлучэнняу у$тойл1выя словазлучэнш

тэрмшалапчиага

и

характару, як правша, не маюць сшошмау. Так, для навуковага па-

р

вага, icHye тoлькi

няцця, што называецца словазлучэннем удзельная

о

дадзеная фразеалапчная адзшка. У шшых «тылях, напрыклад у

публщыстычным,

гэты выраз можа быць выкарыстаны у перанос-

ным значэнш як ciHOHiM да словазлучэння вя/икае

значэнне.

и

з

тЗАДАНН1

о

1. Прачытайце тэрмшы. Вызначце, да якой галшы навукм щ

тэхшш яны адносяцца.

Kaiii ж некаторыя фразеалапзмы i сустракаюцца у навуковым

мауленш, то яны

выконваюць

тут спецыф1чную функцыю - на-

транскрыпцыя, арэал, акцыянернае таварыства, арматура, дыферэн-

цыял, генератар,п

электрамагнггнае поле, сабекошт, рэзютар, аудыт,

е

Р

уваходзяць у новае слова часткам1, у скарочаным выглядзе. Такш

Т

словы называюцца абрэв^ятурам! (складанаскарочаным! словам!).

Абрэв^яцыя можа разглядацца як разнавщнасць словаскладання.У

Напрыклад: БДУ (Беларуси дзяржауны ушверстот), загс (зашс ак-

Б

тау грамадзянскага стану), нэп (новая эканам1чная пал1тыка).

У беларускай мове 1снуе некалью разнавщнасцей абрэв1ятур:

1. Гукавыя абрэв1ятуры, яюя утвораны з пачатковыхНгукау слоу,

й

што уваходзяць у склад утваральнага словаспалучэння: ААН - Ар-

гашзацыя Аб'яднаных Нацый.

2.

Лпарныя абрэв1ятуры, што складаюцца з назвау пачатковых

р

л1тар слоу: РБ (чытаецца эрбэ) - Рэспублжа Беларусь.

3.

Абрэв1ягуры, утвораныя з пачатковыхи

частак некальюх слоу:

спецкор - спецыяльны карэспандэнт.

4. Абрэв1ятуры, у склад яюх уваходзяць усечаная частка перша-

и

га слова i цэлае слова: дзяржзаказо- дзяржауны заказ i шш.

з

Паводле паходжаннятабрэв1ятуры у беларускай мове дзеляцца на

тры групы:

1. Уласна беларусюя абрэвштуры. Яны

утвораны з

беларусюх

намшатыуныхословазлучэнняу. Напрыклад:

ВНУ, БелТА.

дажджавых воблаках i пaмiж воблакам1 i зямлёй пры вялжай на-

пружанасш атмасфернай электры чнасщ узнжаюць Тмоцныя элек-

Б

трычныя разрады-маланкь Навальнща суправаджаецца модным

шквалютым ветрам, л^уневым дажджом, часта зНградам. Бываюць

й

франтальныя навальнщы, што адбываюцца у паветраных франтах, i

унутрымасавыя, што ^знжаюць ад канвекць (БелЭн).

III. Кацёл - устройства для атрымання пад щекам пары (паравы ка-

р

цёл) або гарачай вады у вышку спальвання ццёрдага, вадкага, газапа-

добнага пал1ва, выкарыстання электрычнайи

-afeeprii, цеплыш адыход-

абаграваецца адыходным1 rnaMi якой-небудзь прамысловай або энер-

и

гетычнай устаноуга, называюцьокатлом-утылгзатарам. Звычайна у ка-

цёл уваходзщь топка, пераутваральныят

паверхш, параперагравальнк,

вадзяны эканамайзер, каркас, абмуроука, цеплавая 1заляцыя, абшыука,

о

паветрападагравальнж. Разам з разнастайным дапаможным абсталя-

п

устаноуку.

ваннем складае кацельнуюз

цэсу самарэгуляцьй. Суб'ектныя якасщ чалавека праяуляюцца i

фарм1руюццае

у ходзе развщця. Развщцё - гэта змены, што утва-

раюць разгалшаваны працэс, што змяшчае вузлы якасных змен, яшя

паслядоунаР

вынжаюць адзш з другога, JiiHii колькасных змен, што

праслойю, трубчасты дрэнаж (БелЭн).

VI. 1нтэрнэт - сусветная сукупнасць камп'ютэрных сетак з адзшай

Т

адраснай прасторай. Забяспечвае свабодны абмен шфармацыяй пам1ж

Н

ЭВМ, ягая звязваюцца пам1ж сабой на аснове спецыяльныхУпагаднен-

няу (пратаколау) з выкарыстаннем глабальных рэсурсау тэлека-

Б

мушкацыйных сетак, у тым лжу спадарожнкавай сувяз1 (БелЭн).

5. Прачытайце тэксты. Перакладзще ix на беларускую мову.

й

Знайдзще тэрмшы i параунайце ix у рускай i беларускай мовах.

I. Каждое растение выделяет некие летучие вещества, которые

либо благотворно, либо губительно

т на окружающую расте-

р

ние среду, в первую очередь на микроорганизмы, витающие в воз-

духе. В то время, как нам для

влияю, чтобы стерилизовать рану, нуж-

венной близости всех бактерий, которые тут окажутся.

но прибегнуть к йоду, марганцовке, к борной кислоте или, по край-

ней мере, к кипяченой воде, раненый древесный лист сам окружает

и

себя стерильной зоной, излучаятогофитонциды и убивая в непосредст-

з

применение

и в

освети-

о

II. Радиоактивные изотопы находят

тельной технике. Существует несколько типов ламп, в которых свет

п

испускается в результате возбуждения люминофорной пленки ра-

отвечаю

для этой

цели

изотоп

диоактивным веществом. Используемый

прыбыта i аплочвае страты з уласнай к!шэш. Тыповыя сферы для

камерцыйнай дзейнасщ аднаасобнага уладальшка - розшчныТгандаль

Б

i будаунщтва, г.зн. некапггалаёмютыя вщы дзейнасщ. Аднаасобных

уладальнжау часта памьшкова называюць "адзшошм1Нб1знесменамГ\

Сапрауды,

й

таюм1 кампашя\п валодае адзш

чалавек, але працаваць

там можа шмат людзей (Дж. Бэрдшоу).

и

р

III. Як i кожны у маёй старане,

Я багацце нязмернае маю.

Ды не у грошах,

о

Не у золаце —

Не!

и

У любов1 да роднагаткраю!

Гэты скарб не схаваны у зямлц

вясно

Не закуты у фжавай скарбонцы -

-

Iпрацэнтау мой скарб не прыносщь

Ён

зю адталай pawn

Узшмаецца рунню да сонца.

е

Р

Н кладзецца у чырвонцах на стол

земснарада (I. Чыгрынау). 5. "Наркоз! Вера Паулауна!" - устае з

Т

табурэцжа Яраш (I. Шамякш). 6. На руме страляваныя бярвёны звы-

чайна складвал1 у ппнхты (I. Чыгрынау).

Н

8. Прачытайце словы. Вышшыце асобна м1жстылёвыя сло-

вы i стылктычна абмежаваныя.

Б

й

Абстракцыяшзм, аб'ядала, агароджа, аркуш, верасень, веча, вак-

р

цына, буржуй, пуза, агламерат, аналопя, баланс, жмшда, дачушка,

брацешк, арэал, год, брызент, будынак,и

балазе, абшар, гамонка,

штат, KHira, нэндза, нейтралiT3T, закон, горад, бункер, бурапенщь,

т

жыллё, л1таграф{я, эксперымент, анашз, мова, кампазгцыя, шлях,

и

вадарод, з1ма, вентыль, рухаць,омалюсенькь

з

9. Прачытайце тэксты. Да якога стылю яны адносяцца? Вы-

о

значце фразеалапзмы, растлумачце ix значэнне. Якую ролю

п

яны выконваюць у тэкстах?

е

тыунасць. Лакашчнасць праяуляецца у замене словазлучэнняу з ус-

тошпвайР

намшацыяй аднаслоуным1 найменням1, у выкарыстанш