2.13 Нормативті жарыктандыруды цамтамасыз ету

Жобаланатын немесе кайта к¥Р^ыдатын объектілер немесе накты туракты жу_мыс орындары үшін, ажырату объектюшщ ец кіші өлшемдері бойынша көру жумыстары разряды мен сипаттамасын бекіту кажет. Фонмен бірге объекті контрасы мен фонның сипаттамасы бойынша жасанды жарьщтандырудыц нормативті мәндерін бекітуді лк және табиғиды -КЕО деп бекіту кажет.

Жобаланатын объектілер үшін табиғи жарьщтандырудыц рационалды түрін (жанындағы, жоғарғы немесе аралас), ал жасанды жарьщтандыру үшін жарьщ көздерін және жарьщшамдарды пайдалану кажет. Накты жумыс істеп ту_рган өндірістерде жарьщтандыру жүйесін жаксарту бойынша у_сыныс жасау кажет. Апаттьщ және эвакуацияльщ жасанды жарьщтандыру су_рактарын карастыру кажет.

2.14 Өрт жарылыс цаушшди!

18

Жобаланатын ещцрю гимараттарыньщ (9 және 10-кесте) жарылыс өрт кдушаздН категориясына және жарылыс- немесе өрт K,ayinri ғимараттар аймағы класына, ғимараттар мен уймереттердщ ерт ту_рактыльщ дәрежесіне жаткызуга болатындығын аныктау.

Осы мәліметтер негізінде жарылыс пен өрттің таралуы мен алдын-алу, жарылыстан крргану к^ралдары, ертп сещцру к^ралдары, электрлік және баскдда арнайы жабдьщтар турлерш einipy к^ралдары, майлар, жанғыш су_йыктар бойынша шараларды жасау және дәлелдеу кджет.

-кесте Жарылыс өрт және өрт кдушаздН бойынша ғимараттарды категорияға бөлу

Ғимарат категориясы	Ғимараттағы заттар мен матриалдардың сипаттамалары
А Жарылысөрт цауттг	а) Жанғыш газдар, ту_тану температурасы 28 С -дан жоғары жеңіл тутанатын суйьщтар, осындай көлемде олар бу-газ ауалы жарылыс KayinTi коспалар түзуі мүмкін, ту_тану кезінде ғимараттағы жарылыстың артьщ есепті кысымы 5 кПа асып кетеді б) сумен, ауадағы оттегімен немесе бір-бірімен өзара байланыска түскен кезде жарылуыға к;аб1летт1 материалдар мен заттар, сондай мөлшерде ғимараттағы жарылыстың артьщ есепті кысымы 5 кПа асып кетеді
Б Жарылыс өрт цауттг	Жанғыш шаңдар немесе макта, тутану температурасы 28 С- дан жоғары жеңіл тутанатын суйьщтар, сондай мелшердеп суйьщтар жарылыс KayinTi шаң ауалы немесе бу ауалы коспалар түзуі мүмкін, олар тутану кезінде ғимаратта жарылыстың артьщ есептік к;ысымы 5 кПа асып кетеді
В1 -В4 Өрт цаугптг В1-В4 категориялары бойынша ғимараттарды бөлу НПБ 105-03 -мен сәйкес меншікті өрттік жүктеме шамасы бойынша жүргізіледі	Жанғыш және к;иын жанатын жанғыш су_йьщтар, к;атты жанғыш және рын жанғыш заттар мен материалдар (сонымен бірге шаңдар және талшьщтар), сумен, оттегімен немесе бір-бірімен өзара байланысы кезінде жануға к;аб1летт1 заттар мен материалдар, ғимаратта ондай заттар болады және олармен жу_мыс істеледі, А және Б категориясына жатпайды.
Г	а) Жанбайтын заттар мен материалдар жанған, еріген немесе балкыган күйінде өңдеу үрдістерінде сәулелі жылудың, жалынның, ушцынньщ бөлінуімен катар жүреді; б) отын ретінде жанатын және жойылатын жанғыш газдар, су_йыктар және к;атты заттар.
Д	Суьщ күйіндегі жанбайтын заттар мен материалдар; Д категориясына жаткызуга болады. Майлау, салкындату және гидрожетекті жабдыктарда 60 кг бірліктегі 0,2 МПа мөлшердегі жанғыш су_йыктары бар ғимараттарды, жабдыктарды, жумыс орындарындағы жеке мүліктік заттарды, кабельді электрлік желілерді

19

Жарылыс Kayimi және өрттік аймактарды топтау (ӨБЭ)

10-кесте

Аймактар класы	Аймактардьщ сипаттамалары
Жарылыс Kayirrri аймактар
В-I	Ғимараттардағы орналаскан, аймактарда белгш мелшерде және белгі касиеттер1мен бөлінетін ЖТС булары немесе жанғыш газдар калыпты жу_мыс режимінде ауамен жарылыс Kayimi коспалар түзуі мүмкін.
В-Iа	Ғимараттардағы орналаскан аймактар, жарылыс Kayimi жанғыш газдар коспаларын немесе ЖТС буларын калыпты жағдайда пайдаланған кезде ауамен өзара байланыскан кезде жарылыс туындамайды, тек апат пен акдулардьщ салдарынан ғана болуы мүмкін.
В-Iб	Ғимараттардағы орналаскдн аймактар, жарылыс Kayimi жанғыш газдар коспаларын немесе ЖТС буларын кдлыпты жағдайда пайдаланған кезде ауамен өзара байланыскдн кезде жарылыс туындамайды, тек апат пен акдулардьщ салдарынан ғана болуы мүмкін, ол келесі ерекшеліктерімен ерекшеленеді: - жанғыш газдар ЖТТКШ 15% және жоғары, туншыктыргыш исі бар; - газ түріндегі сутегімен жумыс істеумен байланысты өндіріс ғимараттарында технологияльщ үрдістердің шарты бойынша жарылыс KayinTi коспа ғимараттың бос көлемінен 5% асып кетсе ғимараттың жоғарғы бөлігінде ғана жарылыс кдушт1 аймак түзуі мүмкін
В-Iг	Сыртк;ы кондыргылардагы кеңістікте: жанғыш газдар немесе ЖТС бар технологияльщ крндыргылар
В-II	Ғимараттағы орналаскдн, шаңдар немесе талшьщтар к;алк;ыган күйінде бөлінетін, аймактарда калыпты жумыс режимінде ауамен жарылыс KayinTi коспа түзуі мүмкін.
В-IIа	K^ayinTi жағдайы В-да көрсетілген, ғимаратта орналаскан, аймак, апат немесе акаулардьщ салдарынан ғана жарылыс болуы мүмкін.
Өрт Kayirrri аймактар
П-I	Жанғыш су_йыктармен жумыс істейтін, ғимаратта орналаскан аймак.
П-II	Ауа көлеміне 65г/м3 -тан жоғары ТКПР -мен жанғыш шаңдар мен талшьщтар бөлінетін, ғимараттағы орналаскан, аймактар.
П-IIа	Ь^атты жанғыш заттармен жумыс істейтін, ғимараттағы орналаскан, аймактар.
П-I	Жанғыш су_йьщтар немесе катты жанғыш заттармен жумыс істейтін, ғимараттың сыртындағы орналаскан аймак.

2.15 Коршаган ортаға жобаланатын өндірістің жағымсыз әсері мәселелері

Осы бөлімді жазған кезде «Экология және теракты даму», «TKJi» курстарынан өткен кездегі алған білімдерін пайдалану кажет. Студент жобаланатын ещцрютщ темендег1 келтірілген схемамен (1-сурет) сәйкес коршаган ортаны ластау көздеріне сипаттама берулері кажет, өндіріс пайдаланатын шиюзаттык, отындьщ, энергетикальщ ресурстарды көрсету; німді даярлау кезіндегі алынған коршаган ортаны ластау өнімдері; оларды тазалау немесе жою әдістері, кайта пайдалану әдістері; олардың кау1пт1л1к класстары; өндірістің кауштшк класын аныктау және нормативті кркаттармен сәйкес нормативті санитарлы-корганыстьщ аймағының өлшемдері.

20

Шикізат 1	отын электрэнергиясы 1 1		су 1
	Эщцрютш мекемелер
1 ешм	1 1 кдлдыктар тасталынгандар	1 кдтты	кдлдыктар

1-сурет

Өндірістік үрдістер ^мен мекемелердің экологиясындағы у_йымньщ ту_ракты даму кдтнасында ең бағалы және кызыктысы, дипломдьщ жумыстагы келеа мэселелерд1 жасау:

-кдлдьщсыз өндіріс, сонымен бірге кдлдыктарды пайдалану (кдтты, су_йьщ және баска күйінде) осы өндірістерде және аралас салалы өндірістерде, ауылшаруашыльщ ндірістерінде;

• тулыну кдлдыктарын пайдалану;

• ру_ксат етілген концентрацияға дейін зиянды заттардан ағынды суларды тазалау;

-шекп рущсат етілген кдлдыктарды аныктаумен атмосферадағы технологияльщ кдлдыктардыц зиянды заттардан тазалау;

• өнім алуға пайдалану және ешмнщ дэстурл1 түрін алмастыратын, шикізат өндірісіүрдісінде пайдалану, б1рак; аздығымен ерекшеленетін, оны алу (өндіру) табигатк;аминималды шығын келтіретін өнімдер;

• жеке технологияльщ үрдістердегі немесе өндірістерде түгелдей энергия отынды жинау ша-ралары.

Жобаланатын өндірістерде, цехтарда, технологияльщ желілер үшін экологияльщ төл кркатты жобалап ьодзуда немесе оны бағалауда келесі аспектілері косылуы кажет:

• Цехтар мен өндірістік объектілер. Мунда өндірістік объектілер мен цехтардың атауларытуралы, олардың бекітілген куаттылыгы, шығарылатын өнімдер мен олардың көлемдері туралымәліметтер келтіріледі.

• Жер ресурстарын пайдалану. Непзп жэне косымша ғимараттардағы бөлінген жераудандары туралы мәліметтер келтіріледі, сонымен бірге административті -ту_рмыстьщ к^гзметтеп,территорияның катты каптама аудандары мен көгалдандыру газондары туралы мәліметтеркелтіріледі. Сонымен бірге осы бөлімде уакыгша пайдаланылатын бөлінген жер аудандары туралымәліметтер беріледі: к^рьшыстьщ материалдар коймалары, жолдар, кубыр өткізгіштер, электрGepLnici желілері және басвдда желілі үймереттер.

• Өнім туршдеп косымша материалдар корлары мен шикізат шығыны. Мунда косымшакорлар мен шикізат түрі туралы, колданьшатын шикізат өнімдері мен шикізат шығыныатаулары, сонымен бірге жылдағы жалпы тулынатын өнім бірлігі туралы мәліметтеркелтіріледі.

• Өнім түрі бойынша энергия корыньщ шығыны. Осы бел1мдеп ец маңыздысы,энергияға кететін өзіндік ку_нньщ артуымен байланысты, өндіріске кететін шығын мен өнімтүрлері бойынша мәліметтер келтіріледі: электр энергиясы, газ, мазут, көмір және отынныңбаска түрлері, сонымен бірге жылульщ энергия; осы мәліметтерді өнім бірлігінде жалпышығын бойынша беріледі, жылульщ энергия бойынша кдзандыкта канша шығындалады жәнекдйтымды корларды пайдаланғанда канша болатындығы көрсетіледі.

• Өндіріс бойынша толығымен атмосфераға тасталынған зиянды заттардыңсипаттамасы. Мунда бөлінетін зиянды заттардың атаулары, олардың мөлшері, сонымен6ipre тазалаудан өтпеген тасталынған заттар және тазалуға жіберілген заттар, сонымен6ipre соңғы мәліметтерінде канша зиянды заттар ауланды және кдншасызалалсыздандырылды және канша жойылды көрсетіледі. Өндірістің атмосфераға тасталғанзиянды заттардың (жеке түрлері бойынша) жалпы көлемі, олардан каншасы ауланды жәнекдншасы пайыздьщ мөлшерде ру_к;сат етілген мөлшердегі калдьщтар мен мөлшерден асыпкеткен калдьщтардьщ мөлшері туралы мәліметтер келтірілген.

• Атмосфераға зиянды заттардың кдлдыктарын бөлетін көздердің сипаттамалары. Му_ндасызбаларда нөмірлеріне у_сыныстары көрсетілген мәліметтер, көздерден шыкдан зиянды заттар

21

мен олардың көлемдері туралы, шаң аулайтын жабдыктарды орнату туралы, оған кететін күрделі және пайдалану шығындары көрсетіледі, сонымен бірге атмосфеараға тасталынатын зиянды заттардың көлемі- максималды, жылдьщ-крсынды және өнім б1рл1п мэл1меттер1 келтіріледі, сонымен бірге кдлдыктардагы (олардың көлемі мен температура) газ ауалы крспалардыц көрсеткіштері туралы мәліметтері келтіріледі.

- Су объектілерінен алынған, судың келем1 Мунда су объектілерінің атауларыкелтіріледі, сонымен бірге су өткізу жүйелері, суды жинау лимитін бекіту және жылдағыалынған мөлшері, технологияльщ және к,осымша кджеттшктерге кететін суды пайдалану,сонымен бірге шаруашыльщ- ауыз су шығындары мен тасмалдау кезіндегі судыңжоғалымы туралы мәліметтер.

• Ағынды су көздерінің сипаттамалары Му_нда ағынды сулар көздерінің атаулары, жіберурежимі, бакылау-елшеу аспаптары, ағынды сулардың максималды және орташа шығындарыкөрсетіледі (рН сутегілік көрсеткіштері, кдлкымалы заттар, түсі, улылығы, арнайы нормативтікрспалары).

• Тазалау үймереттерінің сипаттамалары. Мунда тазалау курылгыларыньщ атауларыжәне ағынды суларды тазалау әдістері, оның жобаланған өткізу кдбшеттшп жэнеингредиенттер бойынша тазалау тиімділігі беріледі.

• Су айналым жүйелерінің сипаттамалары (САЖ). Осы мәліметтер өндірістіэкологияльщ төл кужатында міндетті түрде көрсетілмейді. Олар айналымдьщ жүйелертуралы мәліметтерден (кызмет етілетін өндірістің атауы, судың шығыны, жүйелердіңтиптері, жазылу туралы мәлімет) және суды кдйта пайдалану жүйелері (алгашк;ы жәнекдйта пайдалану және судың шығындары туралы мәліметтер) туралы мәліметтер бар.

• Өндірістегі пайда болатын калдыктардьщ сипаттамасы. М^нда калдыктардьщ атаулары,олардың мөлшері және пайдалану туралы мәліметтер беріледі, сонымен бірге осы максаттаберілген баска өндірістер мен мекемелер, кдлдыктарды залалсыздандыру (жою), олардыкоймалау, шакыру кезецдш1п жэне калдыктарды пайдалану себептері туралы мәліметтеріберіледі. Егер өндірістің, калдыктарды көмуге (коймалау) арналған полигоны мен жинайтынарнайы жерлері болса, оларды орналастыру орындары, камтыган ауданы, санитарлы-корганыстык; аймактардьщ өлшемдері және осы үймереттерді сипаттайтын баскада мәліметтеркелтіріледі.

• Б^зылган жерлерді кдйта өңдеу және топырактьщ бузылган кдбатын аршып алу. М^ндабузылган жерлердің ауданы мен егістікке, ауылшаруашылык;к;а, орман ағаштарын отырғызуға,су коймалары мен баскдда максатта пайдалану үшін оларды кдйта калпына келтіру туралы,сонымен бірге топырактьщ ешмдшк кабатын пайдалану мен оларды аршу туралы мәліметтерікелтіріледі

• Өндірістегі көліктер. Мунда машиналардың типі және саны, олардың журш еткенуак;ыты, зиянды заттардың (СО, NОх, көмірсутегі) меншікті кдлдыктары мен жьшдьщ калдыгытуралы мәліметтер келтіріледі.

• Ь^оршаган ортаны ластайтын калдыктарга төленетін ак;ы, калдыктарды орналастыру.Мунда руксат етілген, бекітілген лимиттері, осы лимиттер шепндеп телем мөлшерлері, меносы мөлшерден асып кеткендеп телемдер1, бекітілген лимиттер шегіндегі жеке көлемдері жәнеолардың асып кетуі туралы мәліметтер келтіріледі.

Өндірістік орындардың табиғатпен тольщ өзара байланысындағы экологияльщ төл кркаты, жобаланатын және жу_мыс істеп турган өндірістер үшін мшдетп турде болатын кужаты, соңғы уакытта осы кужат жыл сайын өндірістегі болып жатк;ан өзгерістермен жаңартылып отырады: өнімділіктің өзгеруі мен шығарылатын ешмнщ Typi, жаңа тазалау кондыргыларыньщ курылгьшары және т. б.

Дипломдьщ жобаларды жасау кезінде (жаңа немесе жумыс істеп турган өндірістерді кайта калпына келтіру) жобаның жазбасында экологияльщ төл кркаттьщ алдыңғы немесе соңғы бөліміне жататын, экологияльщ төл к¥жаттыц барльщ бөлімдерінің атаулары көрсетілуі керек; осы мәліметтер сандьщ материалдармен, кейде жазбаша түріндегі сипатта болуы мүмкін.

22

¥СЫНЫЛГАН ЭДЕБИТТЕР ПЗЕУП

Негізгі

1. Ю.М. Бурашников, А.С .Максимов Сборник задач по курсу «Безопасность жизнедеятельности»часть 1, М., Издательский комплекс МГУПП, 2007.

2. А.С.Максимов, Ю.М. Бурашников «Промышленная водоочистка» М., Издательскийкомплекс МГУПП, 2006.

3. А.С. Максимов Методические указания к решению задач по курсу «Экология» на тему«Промышленные отходы», М., Издательский комплекс МГУПП, 2002.

4. А.С. Максимов Методические указания к решению задач по курсу «Экология» на тему«Водопотребление и водоотведение», М., Издательский комплекс МГУПП, 2002.

5. Чижевский И.М., Куликов Г.Б., Сидорин Ю.А. Охрана труда в полиграфии. М. «Кни­га» 1988.

6. Белов С.В. и др. Безопасность жизнедеятельности. Учебник для ВУЗов М. Высшаяшкола 2000 г.

7. Т. А. Хван, П. А. Хван. Основы безапасности жизнедеятельности. Учебник для студен­тов. Ростов на Дону «Феникс» 2000.

8. Арустамов Э.А. Безопасность жизнедеятельности. Учебник для ВУЗов М. «Дашков иК» школа 2006.

9. Белов С.В. Безопасность производственных процессов. Справочник. М. «Машино­строение» 1985.

Косымша

1. В. Маршал Основные опасности химических производств. М. «Мир» 1989 г

2. Трудовой Кодекс Республики Казахстан.

3. ГОСТ 12. 0.003-74. Система стандартов безопасности труда. Опасные и вредныепроизводственные факторы. Классификация. -М.: Изд-во Стандартов, 1974.

4. ГОСТ 123.1.005-88 Перечень и коды веществ загрязняющих атмосферу воздуха. -СПб, 2000.

5. ГОСТ 12.1.005-88. Система стандартов безопасности труда. Общие санитарно-гигиенические требования к воздуху рабочей зоны. - М.: Изд-во Стандартов, 1988.

6. Лазарев Н.В. Вредные вещества в промышленности. Т. 1-3. - Л.: Химия, 1976.

7. Средства индивидуальной защиты работающих на производстве: Каталог-справочник /Под ред. В.Н. Ардасенова - М.: Профиздат, 1988.

8. ГОСТ 12.1.003-83. Система стандартов безопасности труда. Шум. Общие требованиябезопасности. - М.: Изд-во Стандартов, 2002.

9. ГОСТ 12.1.012-90. Система стандартов безопасности труда. Вибрационная безопасность.Общие требования. - М.: Изд-во Стандартов, 2002.

10. Электротехнический справочник: в 2-х томах / Под ред. В.Г.Герасимова и др. - 7-у изд.,доп. -М.: Энергоатомиздат, 1985, 1987. -488с. , 520с.

11. Бергельсон В.Н., Бржезицкий Л.И. Электробезопасность в строительстве - К. :Будівельник-1987.-208 с.

12. ГОСТ 12.1.030-81.ССБТ Электробезопасность. Защитное заземление. Зануление. Введ.01.07.82 г.

13. Пожарная опасность веществ и материалов, применяемых в химической промышленно­сти: Справ. / Под ред. И.В. Рябова-М.: Химия, 1970.

14. Пожаровзрывоопасность веществ и материалов и средства их тушения: Справ. / Под ред.А.Н. Баратова, А.Я. Корольченко. Т.1,2. -М.: Химия, 1990.

15. Учебники по охране труда в соответствующих отраслях промышленности.

23