10.Қазақстандағы дін жағдайы.

— Қазақстан тәуелсіз ел болғалы, көп ұлтты елімізде әртүрлі діни конфессиялардың өкілдері, өздерінің діни ұстамдарын жарыққа шығарып, өз қолдаушыларының арасына тарата бастады. КСРО кезінде мемлекет тарыпынан заңсыз деп табылған діни мейрамдар, діни салт—дәстүрлер жандана бастады. Коммунистік режимнің нұсқаулары мен жойылып құртылып кеткен талай мешіттер, шіркеулер және синагогалар қайтадан қалпына келтіріле бастады.

— Қазақстан республикасы көп ұлты болғандықтан, бұнда әр діни конфессиялардың өкілдері орнын тапқан. Еліміз мұсылман мемлекеті болғандықтан, ислам дінмен қатар христиан діні де кең өркен жайған.

— Әлемдік діндердің тарих бойына жүргізіп келген негізінен кертартпа саясаттары өзгерді. Ендігі жерде кез келген қоғамның, кез келген мемлекеттің, тіпті бүкіл адамзат қауымдастығының алдында тұрған зәру мәселелерді дін иелері он бағытта шешуге араласа бастады. Олар ең алдымен ядролық соғыс қаупін азайтуға. экологиялық апаттарды болдырмауға, алапат аурулардың алдын алып, оларға кедергі қоюға, жер шарын кеулеп бара жатқан кедейлікке қарсы тұруға, руханиялық пен адамгершілік. жұтаңсуларына, отбасы қадірінің кетуіне қарсы және діни конфессиялардың өзара араздықгарын бәсеңсітуге байланысты қозғалыстар ұйымдастыруға кірісті. Осыларға мысал ретінде Рим папасы Иоан Павел II, православие шіркеуінің Патриархы Алексий ІІ-нің және Қазақстан Республикасының бас муфтиі Әбсаттар Дербісәлі қажының сан салалы саясаттарын алуға болады. Иоан Павел II Рим папасы болғаннан бергі жиырма жылға жуық уақыт ішінде бүкіл дүние жүзін аралап, жүздени астам елдерде болып, ол елдердің барлығында отбасын нығайту, кедейлікпен күресу, ғылым жетістіктерін мойындау, экологияны сақтау, діни айырмашылықтар мен нәсілшілдікке жол бермеу мәселелерін көтеріп жүр. «Құдайдың жердегі орынбасары» есептелетін бұл лауазым иесінің саясаты сол көтерілген мәселелер бірте-бірте оң шешімдерін табатынына қарапайым халықтар арасында сенім туғызады. Патриарх Алексий II Советтер Одағы тарап, ұлттық республикалар тәуелсіз мемлекеттерге айналғаннан бері Орта Азия мен Қазақстан республикаларын аралап, онда тұратын православие дінін ұстанатын орыс, украин, белорус сияқты славян халықтарының өкілдерін жергілікті халықтармен шынайы достық орнатуға, бір-біріне өзара көмек көрсетуге, руханилықты дамытуға, сөйтіп коғамда саяси-әлеуметтік тыныштық сақтауға шақырумен келеді. Қазақстандағы халықтар арасындағы татулық пен тыныштықтың бір кезі, сөзсіз, Партиархтың саясатында жатыр. Қазақстанның бас муфтиі Әбсаттар Дербісәлі қажы билік басына келгеннен бері мұсылман дінін ұстанатын халықтар арасында оқу-тәрбие, имандық мәселелерін көтеріп келеді. Қоғамымыздың қайта түлеп, рухани жаңғыруына басқа да факторлармен қатар муфтиаттың осындай топтастырушылық қызметтерінің де үлесі бар екені сөзсіз.

Діни социологияның басқа да ғылымдар сияқты езінің зерттейтін пәні бар екенін, оның өзінің күрделі структуралық құралымы болатынын, яғни қоғамдық өмірде алатын орны бар екенін және қоғамдық өмірде жүргізетін қызметтері (яғни әлеуметтік функциялары) бар екенін көрсеткеннен кейін, осы ғылымның өзіне тән зертгеу методтары бар екеніне тоқталамыз. Дін социологиясы өзінің зерттеу жұмыстарында көптеген басқа да қоғамдық ғылымдардың, соның ішінде әсіресе социология ғылымдарының қолданып келген таным принциптері мен методтарын пайдаланады. Дін социологиясының қолданатын әдістері мен тәсілдері баршылық.

БӨЛІГІ. БАҚЫЛАУ ӘЛЕУМЕТТІК ӘДІСТЕРДІ МЕҢГЕРУ ЗЕРТТЕУШІДЕН ТЕК ҚАНА ӘЛЕУМЕТТІК ПӘНДЕРДІ ҒАНА ЕМЕС, СОНДАЙ-АҚ ӘЛЕУМЕТТІК ФИЛОСОФИЯ, ПСИХОЛОГИЯ, ӘСІРЕЕЕ МАТЕМАТИКАНЫ, СТАТИСТИКАЛЬГҚ ӘДІСТЕРДІ,

ИНФОРМАТИКАНЫ БІЛУДЕН ТҮРАТЫН БАЙСАЛДЫ КӨСІБИ ДАЙЫНДЬГҚТЫ ТАЛАП ЕТЕДІ. БАҚЫЛАУ ӘЛЕУМЕТТАНЫМАЛ ЖАРАТЫЛЫС МАМАНДАРДЫ БОЛУЫ БЕКЕР ЕМЕС (МЫСАЛЫ, ГАЛЛЕЙ, ЛАПЛАС, ЛАВУАДЫ).

ӘЛЕУМЕТТІК ЗЕРТТЕУ ЖҮРГІЗУ УШІН БАҒДАРЛАМА ЖАСАЛАДЫ. Бағдарлша - ДЕП ҒЫЛЫМИ ІЗДЕНІСТІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК және ӘДІСТЕМЕ ШАРТТАРЫН ҚАМТИТЬГА ҚҮЖАТТЫ АЙТАДЫ. БАҒДАРЛАМА ӘДІСТЕМЕЛІК, ӘДІСТЕМЕ ЖӘНЕ ЗЕРТТЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ТАРАУЛАРЫНАН ТҮРАДЫ. ӘДІСТЕМЕЛІК ТАРАУДА ЗЕРТТЕЛЕТІН ПРОБЛЕМА ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮЖЫРЫМЫ ЗЕРТТЕУДІҢ МАҚСАТЫ АНЫҚТАЛЫП

. 11.Қажетті ақпараттар мен гипотезаларды сұрыптау

ақпарат алудың маңызды қүралы, көзі және әдісі қүжаттар болып есептеледі. Социологияда қүжат деп ақпаратты сақтау және жеткізу үшін адамның арнайы жасаған затьш айтады. Қүжаттарда жеке адамның, үжымньщ, халықтың үжен тббының және жалпы коғамньщ қызмет процестері мен оньш нәтижелері жөнінде мағлүматтар жинақталады. Сондықтан олар зерттеушілер үшін аса маңызды. Қүжаттарды түріне қарап бес топқа беледі:а)Ақпаратты белгілеу тәсіліне қарай бөлінген күжаттар, бүған жазба, баспа,кино бейнелеу таспасьша түсірілген жазба, магнит таспасындағы жазбалар жатады;б)Мақсат міндетіне қарай бөлінген күжаттар, бүған зерттеу бағдарламасына сәйкес зерттеушілердің күшімен алған материалдар, баска да максаттар үшін жасалған қолдағы құжаттар саяды;в)Арнайы қүжаттығына орай белінген қүжаттар, оларға жеке адамның күнделігі, хаттары, статистикалық материалдар, баспасоз мәліметтері т.б. лсатады;г)Қүжатгын түпнүскасының статусына қарай бөлінгендер болады. Олар ресми лсәне ресми емес больш бөлінеді. Ресми қүжаттарға: мемлеқеттік статистика мен мемлекеттік архив мәліметтері; ресми емес құжаттарға: жеке азаматтар жасаған күжаттар жатады;д)Акпараттың алыну көзіне орай бөлінгендер: бастапқы қүжаттар және екінші қатардағы қүжаттар болып бөяінеді.Жаппай сүрау нәтижелерді қоғамдык ойды бекітеді. Адамдар ақыл - ойына эсер ету оларға деген т алапты күшейтеді. Ғылыми процедураларға қойылатын талаптар ішшдегісі - сүрыптаудьщ репрезентативтігін қамтамасыз ету. Сүрыптау - озіндік бір микромодель, онда адамдар категориясының аныкталатын ғылыми мақсаттарын шешу үшін және жалтгы жиын үшін барлык мәнділіктер сәйкес пропорцияда болуы керек. Біздің жагдайда таңдауда пропорциялар келесі керсеткіштер бойышна керсетіліп, бақьшауы керек:

- Қазақстан аймақтары бойышна

- Жасы (оку курсы) бойынша

- ЖОО типі (университеттер,техникалык ЖОО-ра, педагогикалық ЖОО-лар және т.б.) Оқып - үйретілетін мәселеге байланысты баска да көрсеткіштер қосылуы мүмкін.Яғни, бүл сүрыптау студенттің 10 есе кішірейтілген өзіндік моделі болуы тиіс, яғни тандау 10% болуы керек' Сүрау жүргізу - 2 негізгі түрде жүргізіледі: сүхбат пен анкеталық сүрау. Сүхбат стандартталған пішінде жүреді.Идея жорамал жоқ кезде зерттеу жақсы жагынан алғанда суреттемелік болады да, жаман жағынан алғанда гьглыми мағынасыз болады. Біздің жағдайда гипотезалар (сәйкесінше контргипотезалар) келесі типті больш

келеді: а) студенттерді материалды камыгу жағынак бастаушы фактор ата-аналармен материалды-қаржылай байланыстар. Салдары: студенттің өмір сүру деңгейі мемлекет бөлген қаржымен емес, ата-ананың материалдық жағдайымен, жүмыссыздьщтың есуімен анықталады т.с.с; б) студенттердің қаржы-табыс табуы мен окуы факторлары арасындағы анық байланыстың болмауы;Контргипотеза: табыс табу студенттердің окуына теріс эсер етеді. Идея гипотезаларына, зерттеу материалдарьшьщ дайындығына сәйкес сұрактар таіщап алынады. Барлык гипотезалардың өз шешімін табуға қажет аспабы болуы маңызды.Материал-әлеуметтік өдістерге ьщғайластырылған әдістемелік синаггағы әлеуметтік мәліметтерді жинауға мүмкіндік бар (анкета, бланк интервью, олеуметкарта, бақылау карточкасы және т.б.).

Сүрыптау жүмысын жүргізу жиынтыққа байланысты болады. Жиынтық екі түрі бар: бас жиынтық және іріктелген жиынтық. Бас жиъштық деп проблемага қатысты бақылауға алынатын бүкіл бөліктің жиынтьиғьш айтады. Бас жиынтық территория, мерзім, өндіріс саласы немесе кәсіптік, функциялық шеңберді қамтумен шектелген. Іріктелген жиынтық бас жиынтықтьщ бір белігі болып табылады, әзірленген әдістемеге сәйкес зерттелінетін объектінің есебінде болады. Сүрьпггаудың типтері көп. Ықтимал сүрыптауды қолданған кезде мынадай әдістер пайдаланылады: 1) Стихиялык сүрыптау әдісі, бүл әдіс бойынша бірінші кездескенге сүрақ крйып жауап алынады; 2) Механикалык сүрыптау әдісі, бүл жалпы адамдардың тізімінен белгілі бір интервалды сактай отырып респонденттердің кажетті санын бөліп алу болып табылады; 3) Сериялық сүрыптау, мүңда басты жиынтық белгілі бір белгілері бойынша біртектес бөліктерге белініп, сонан соң әрбір бөліктен респонденттердің нақты саны бөлініп альшады; 4) Ұялы сүрыптау әдісі, жеке адамдарды іріктеу үшін емес, топтарды немесе ұжымдарды бөліп any мақсатында қолданылады.сактай отырып респонденттердің кажетті санын бөліп алу болып табылады; 3) Сериялық сүрыптау, мүңда басты жиынтық белгілі бір белгілері бойынша біртектес бөліктерге белініп, сонан соң әрбір бөліктен респонденттердің нақты саны бөлініп альшады; 4) Ұялы сүрыптау әдісі, жеке адамдарды іріктеу үшін емес, топтарды немесе ұжымдарды бөліп any мақсатында қолданылады.Әлеуметтік факт жөнінде айта отырып, бакылау әдістерін іске асыра отырьш зерттеуші жүмыс істейтін барлық түсініктерін анык қылу керек. Бүған логикалык процедура - түсініктерді операционализациялау: осы жалпы түсішктерділ мазмүішн бірге отырып суреттеуге қабілетті қарапайым, түсіндірмелі және бекітім қүрамдарына дейін сатылы мүшелеу. (Бүл ойлаудьщ өзінше бір рационавдық тілі).Маңызды бір мәселелердің бірі материалды дайындау. Әлеуметтану маманының жылдары жиі мәселе, жалпы тусініктерді аныд фактілерге бекітуге мүмкіндік беретін сәйкес аспап таңдауға кетеді.

О