- •Тіл төңірегіндегі толғамдар
- •Замана талабы
- •Мәселе қайда жатыр...
- •Елбасы айтады
- •«Қазақстан Республикасының мемлекеттік сәйкестігін
- •Өткен ғасыр сабағы – бүгінге сын Мемлекеттік тілдер («Дала уалаяты», №13, 1891 жыл)
- •(Қазақ тілін мәһкәмаларда жүргізу туралы) Қазақстанның губірналық һәм ояздық сәуәт комитеттерінің төрағаларына
- •Жүз жыл бұрын жазылған құзырхат
- •1905 Жылғы 26 маусым,
- •Ұлылардан – ұлағат
- •Қазақ тілі жоғалмас
- •Міржақып Дулатұлы:
- •Мектеп қай тілде болуы керек?
- •Мұсадан хат келді
- •Олай емес «казахский язык!»
- •Перевод
- •Тіл үшін күрескен қайраткерлер
- •С.Оспанов, Қарқаралы тарихи-өлкетану мұражайының директоры. Сәкен сынды ұл қайда?
- •Қазақ Мырзажан атаған жанашыр
- •Қазақша хатқа орысша жауап бергені үшін жауапкершілікке тарту керек
- •Қазақстан компартиясы Орталық Комитетінің басшыларына хат
- •Үкімет тілге шындап бет бұра ма?
- •Пікір. Ұсыныс. Тілек. Ортақ тіл ортақ рухты қалыптастырады
- •2002 Жылғы 1 қазан. Тіл саясаты – ішкі саясатымыздың негізгі өзегі
- •2002 Жылғы қыркүйек пен 2003 жылғы маусым айларындағы өсу үрдісі
- •Інжу-маржан тіл туралы мақал-мәтелдер
- •Ұлы ойшылдар – тіл туралы
- •Р.Эмерсон.
- •С.Малов.
- •Қазақ тілінің қалыптасу тарихы
- •Құжаттар сөйлейді
- •Деректер мен дәйектер
- •Тіл туралы:дұрыс сөздер мен бұрыс сөздер
- •Қазақтың діні, тілі, жазуы сұмдық пікір, суық қолдан тыныш боларға керек.
- •Ахмет Байтұрсынұлы.
- •Мұхтар Әуезов.
- •Ғабит Мүсірепов.
- •Халел Досмұхамедов.
- •Ілияс Омаров.
- •Темірбек Жүргенов.
- •Бауыржан Момышұлы.
- •Ескертпе сөз
- •Гейдар Әлиев.
- •... Оларды таптап кетеді
- •Тәуелсіздіктің екі түрі немесе Рух пен Қарын егемендігі
- •Иманғали Тасмағамбетов,
- •Хасен Оралтай,
- •Нәмет Келімбетов,
- •Мұхтар Мағауин,
- •Амангелді Айталы,
- •Бекет Тұрғараев,
- •Владимир Козлов,
- •Ойлы оқиға
- •Тіл: іс-тәжірибе, ұсыныс, пікірлер
- •Елбасының Қазақстанды әлемнің бәсекеге барынша қабілетті
- •Өткеннен үлгі
- •Бос сөзге орын қалмайды
- •Адымен мемлекеттік тілді дамытайық...
- •Таза қазақ мектептері көбейді
- •Менімен қазақша сөйлес...
- •Қазақ кодексі
- •Тілдің аяғына тұсау болған себептер
- •Бағдарлама ұсынамын
- •Сот үкімін орындауға «Комсомольская правда-Казахстан» мен «Известия-Казахстан» басылымдары да
- •Ахмет Байтұрсынұлы.
- •Оралхан Бөкей,
- •Алтын сөз:
- •Тіл тұтастығы туралы
- •Сұлтан Оразалинов,
- •Мемлекеттік тілдің мәселесін партизандық тәсілмен шешуге болмайды
- •Темірхан Медетбек,
- •Ұрымтал сөз:
- •Өзгені ғайбаттауды доғарып, істі ширатайық
- •Сенат селт етті...
- •Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты...
- •Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі...
- •Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі...
- •Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігі
- •Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі
- •Қазақстан Республикасы Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі
Тіл үшін күрескен қайраткерлер
Әлихан Бөкейханов ұлы Абайдың біраз өлеңдерін «Дала уәлаяты» газетіне бастыртқан, ақынның асыл мұрасын бір жүйеге келтіріп, кітап қылып шығартып, Абайды Еуропаның ұлы ақындарының қатарында бағалаған. Ол белгілі «Қарқаралы петициясын» ұйымдастырушы ретінде Ресей патшасы мен Сенат атына қойылған саяси талаптардың ішінде ресми іс қағаздарды қазақ тілінде жүргізуді талап еткен.
А.В.Затаевич «Қазақ халқының 1000 әні» және «Қазақтың 500 күйі» жинағын шығарғанда Ә.Бөкейханов пен А.Байтұрсынов құнды мағлұматтар берді деп жазған болатын. Қазақстан тәуелсіздік алғанға дейін аты аталмаған Алаш көсемінің еңбектері енді қолға алына бастады…
Тарихтан білетініміз, қазақ тілінің жанашыры, «Ұлт ұстазы» атанған Ахмет Байтұрсыновтың Қарқаралы өңірінде 1896 жылдан 1907 жылға дейін тұрған ізі бар. Қарқаралыда жүріп «Қырық мысалды» жазады. Қарқаралыда болған он бір жыл туралы, оның ішінде оқу-ағарту саласындағы топтама мақалалары мен зерттеу еңбектері, баяндамалары ғажайып көсемсөз санатына жатады. «Әдебиет танытқыш», «Тіл құралы», «Әліппе» кітаптары – баға жетпес асыл сөзді оқулықтар… Бұларды зерттеу, ұлы реформатор-ғалымды толығырақ тани түсу үшін арнайы бағдарлама қажет.
Алаштың ардақтысы, қуғын-сүргін құрбаны М.Жұмабаев халық өмірінде ұлттық тілдің өлшеусіз рөл атқаратынын ұдайы ескертіп отырған. Ол «Қазақ тілі» туралы арнайы өлең жазып, оның болашақта өзіне лайықты орнын алатындығына сенім білдіреді. Төрт шумақтан тұратын өлеңде, тілінен айырылған елдің қандай бейшаралыққа душар болатындығы поэтикалық тәсілмен сурет болып көз алдыңа тұра қалады. Мағжан: «Ойлаған ойын сыртқа шығарып, басқаға ұқтыра алса, адамның не арманы бар. Жазушы, ақын деген сөз – ойлаған ойын әдемілеп жарыққа шығара алатын адам деген сөз. Тілі кем болса, адамның қор балғаны» дейді.
Ұлттың ұлт болып қалуының өзі тілге байланысты деген ойды, сол кездің өзінде-ақ орыс тіліне ойыса бастағандарға, ұлтжанды оқырмандарға, ел зиялыларына арнап айтады: «Ұлттың ұлт болуы үшін бірінші шарты - тілі болуы, өйткені бір ұлттың тілінде, сол ұлттың сыры, тарихы, тұрмысы, мінезі айнадай көрініп тұрады» дейді Мағжан.
Қазақ тіліне қатысты үстем саясатты патшалық Ресейден кейін Кеңес өкіметі де жаңылмай жүргізіп отырды. Ал оған қарсылық білдірген қазақ тілі жанашырларының қуғын-сүргінге түскені белгілі.
Қазақ тілінің жанашарлары ішінде аты көп аталмай жүргендердің бірі Мәннан Тұрғанбаев. Тұрғанбаев Қарқаралы уезі, Абыралы болысы, №2 Сарыапан ауылында 1886 жылы дүниеге келген. Ол 1920 жылы Орынборда шыққан «Ұшқын» және «Қазақстан» газеттерінде қызмет істеген, «Алаш» қозғалысының белсенді қайраткері. Қуғынға түсіп, Семей түрмесінде 1937 жылы атылған. Артында қалған мол мұрасы зерттеуді қажет етеді.
М.Тұрғанбаев – 1919 жылы «Қазақ тілі» (қазіргі «Семей таңы») газетінің негізін қалаушы және тұңғыш редакторы болған кісі.
Имам Әлімбеков 1883 жылы Қарқаралы уезі, Ақсары болысы, Уақ қыстағында туған. Академик Р.Кареновтың «Алаштың аты аталмай жүрген қайраткері» деген мақаласында (Орт. Қазақстан, 31.01.04 ж.) былай деп жазады: Имам Әлімбековтің адам ретінде, азамат ретінде қалыптасуына Ахмет Байтұрсынов көп ықпал жасаған. Әлихан Бөкейхановтың шақыруымен Семейге Ахаң келіп, сабақ береді. 1908-1913 жылдары Имам Әлімбеков орыс-қазақ мектептерінде мұғалім бола жүріп, қазақ тілі және әдебиетінің тарихымен, теориясымен шұғылданды, халықтың көркемсөз мұрасын жинау, жүйелеу, зерттеу ісіне араласты, баспасөзге мақала жазды.
«Қазақстан коммунисі» журналының 1981 жылғы 8-санында: «Имам Әлімбеков – «Алаштың» Семей облыстық ұйымы төрағасының орынбасары, «Алаш» партиясының орталық үні – 1918-1919 жылдары шығып тұрған «Сарыарқа» газетінің редакторы, «Алаштың атты әскерлер полкін жасақтаушылардың бірі» деп жазылған. Имам Әлімбеков қуғын-сүргінге 1929 жылдан бастап түсіп, НКВД-ның «Голощекинге қастандық жасауды ойластырған топ» деген қылмыстық іспен тұтқындалған 44 адамның ішінде Имам Әлімбеков пен М.Жұмабаев екеуі Кольскі түбегіне айдалады.
1935 жылы жазушы М.Горькийдің әйелі Пешкованың көмегімен Мағжан мен Имамды босатқызып алғаннан кейін, Имам Қарқаралыға қайтып келіп, туған ауылы, өзі салғызған Бесобадағы мектепте мұғалім болып екі жыл істегеннен кейін, 1937 жылы наурызда «халық жауы» ретінде ұсталып, «Алаш орда» партиясының үгітшісі және мүшесі» ретінде ату жазасына кесіліп, сол жылы 17 қыркүйекте атылады.