Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Хрестоматия.doc
Скачиваний:
30
Добавлен:
18.03.2015
Размер:
1.02 Mб
Скачать

Facetiae

Cum Cicĕro apud Damasippum85 cenāret et ille, mediŏcri vino in mensā posĭto, dicĕret: “Bibe hoc Falernum; hoc est vinum quadraginta annōrum”, – Cicĕro respondit: “Bene aetātem fert!” (Macr.).

* * *

Augustus, cum quidam ridicŭlus ei libellum trepĭde adferret, et modo proferret manum et modo retrahĕret: “Putas, – inquit, – te assem elephanto dare?” (Macr.)

* * *

Cum quidam, querens, dixisset uxōrem suam de ficu suspendisse se, amīcus illīus: “Amābo te86, – inquit, – da mihi ex istā arbŏre surcŭlos, quos seram!” (Cic.).

Daphne

Cum Apollo Daphnem, Penēi flumĭnis filiam, virgĭnem persequerētur, illa e Terrā praesidium petīvit. Quae cum eam recepisset in se et in arbŏrem laurum commutavisset, Apollo inde ramum fregit et in caput imposuit.

Кардинал Маттео Барберини (позднее Папа Урбан VIII) написал по мотивам композиции итальянского скульптора Лоренцо Бернини “Аполлон и Дафна” (16221624) двустишие, которое выгравировано на постаменте этой скульптурной группы: “Те, что ищут мимолетных удовольствий, найдут лишь листья да горькие ягоды на руках своих”.

De Alexandro Magno et Apelle

Apelles, pictor illīus aetātis clarissĭmus, Alexandrum, regem Macedŏnum, pinxit equitantem. Quam imagĭnem cum rex minus laudāret, quam meruĕrat artĭfex, equus Alexandri adductus est et picto equo sic adhinnīvit, quasi verus esset equus. Tum Apelles: “O rex, – inquit, – equus tuus, ut video, pictūrae peritior est, quam tu”.

De pictūrae decessiōne

Priscis temporĭbus, cum nuda virtus placēret, vigēbant artes ingenuae summumque certāmen inter homĭnes erat, ne quid pro futūris saecŭlis diu latēret. Lysippum, statuae unīus lineamentis inhaerentem, inopia exstinxit. Myro, qui quasi anĭmas homĭnum ferarumque aere comprehendĕrat, non invēnit herēdem. Noli mirāri, si pictūra defēcit, cum omnĭbus deis hominibusque formosior videātur massa auri, quam quidquid Apelles Phidiasque fecērunt (Petr.).

Лисипп (IV в. до н. э.) и Мирон (V в. до н. э.) – известные греческие скульпторы: произведения первого отличались тщательной разработкой деталей, а любимой темой Лисиппа были статуи атлетов; второй, создатель “Дискобола”, мастер литья из бронзы, великолепно передавал в своих скульптурах движения человеческого тела.

Manum de tabŭlā!

Apelles gloriam accēpit, cum Protogĕnis opus, immensi labōris et curae, mirarētur. Dixit enim omnia sibi cum illo paria esse aut illi meliōra, sed se praestāre Protogĕnem, quod manum de tabŭlā sciret tollĕre. Diligentia nimia enim nocet (Plin.).

Первоначально – об этом рассказ Плиния Старшего – имеется в виду законченная картина, которую дальнейшей работой над ней можно только испортить. Сейчас выражение manum de tabŭla! означает также, что пора поставить точку на чем-либо, закончить что-либо.

De inscriptiōne unā

Cum ictu fulmĭnis ex inscriptiōne statuae Caesăris Augusti prima nomĭnis littĕra delēta esset, responsum fit centum modo dies eum victūrum – eum numĕrum littĕrā C significāri – futurumque, ut inter deos reciperētur, cum “aesar” – id est relĭqua pars e Caesăris nomĭne – Etruscā linguā deus vocarētur.

ТЕМА 21

Придаточные предложения условия (§ 66).

УПРАЖНЕНИЯ

I. 1. Большинство латинских существительных заимствовалось в новые языки не с конкретным, а с абстрактным значением. Соотнесите предложенные латинские заимствования с их конкретным значением. Объясните значения этих слов в современном русском языке. В каких случаях конкретное значение может служить русскоязычным синонимом латинизма, а в каких – нет?

Латинское заимствование

Значение латинской лексемы

инскрипция

субскрипция

инъекция

конвенция

обструкция

коррупция

конвергенция

дивергенция

секуляризация

экстракт

абстракция

индукция

дедукция

инстинкт

оттаскивание, оттягивание

порча, совращение, подкуп

выведение

обмирщение

вбрасывание, внедрение

надпись

сближение, соглашение

закрывание, запирание

введение

побуждение

схождение к одному центру

вытяжка

расхождение

подпись

2. Дополните следующие фразы пропущенными словами русского языка:

a) От латинского laurus лавр произошло слово “…”, имевшее первоначальное значение “человек, награжденный лавровым венком”, а впоследствии – “творческая личность, отмеченная какой-либо наградой или премией”.

б) От латинского macŭla пятно произошло слово “…”, имевшее первичное значение “испорченные (в печати и пр.) листы бумаги”.

в) К латинскому глаголу praeservo восходит слово “…” со значением “предохраняющее средство”.

г) От латинского глагола reněgo отрицать произошло слово “…”, имеющее значение “человек, изменивший своим убеждениям; отступник, предатель”.

д) Слово “…” пришло в латынь из греческого языка, где оно имело значение “наставник, воспитатель”, а в латинском языке стало употребляться как почетное звание епископов. Человек, которого именуют этим титулом, может быть также назван латинизированным термином “…”, произошедшим от слова pontĭfex верховный жрец.

е) Еще одно латинское существительное, заимствованное из древнегреческого языка, у христианских авторов имело значения: “преткновение”, “соблазн”, “предмет ужаса или возмущения”. Семантика соответствующего деривата в русском языке тоже связана с “возмущением” и с “преткновением” (причем часто в весьма грубой форме), но по-русски его научились также “закатывать”. С этим словом на устах приходят иногда к соседям, слишком бурно выясняющим свои отношения, и говорят: “Прекратите, наконец, этот …!”

ж) Латинское слово “…” имело значение “луковица” или “клубень”, а связанное с ним белорусское слово “…” обозначает совсем другой овощ!

ІІ. Переведите на русский язык:

1. Oeconomia regiōnis floret, si cives magis de regiōne putant, quam de bono suo. 2. Si in Athēnis non eras, camēlus es; si eras et non delectātus es, asĭnus es. 3. Fac te ipse felīcem; facies autem, si intellexĕris bona esse, quibus admixta virtus est, turpia – quibus malitia conjuncta est (Sen.). 4. Tu, si anĭmo regĕris, rex es, si corpŏre, servus. 5. Aquae multae non potĕrunt exstinguĕre caritātem nec flumĭna obruent illam. Si dedĕrit homo omnem substantiam domus suae pro dilectiōne, quasi nihil, despicient eum (Ct.). 6. Quid est ergo tempus? Si nemo ex me quaerat, scio; si quaerenti explicāre velim, nescio (Aug.). 7. Si etiam omnes, ego non (ответ апостола Петра на слова Христа о том, что все отрекутся от него). 8. Si non vis intellĭgi, non debes legi. 9. Ut pictūra poēsis: est quae, si propius stes, te capiat magis, et quaedam – si longius abstes (Hor.). 10. Si sapis, sis apis! 11. Si non possis, quod velis, velis id, quod possis. 12. Non est, quia non est. Esset, si esset. (Надпись на могильной плите обжоры.) 13. Imperātor legātis hostium: “Si itěrum, – inquit, – mecum congrĕdi vultis, ego parātus sum pugnāre; si pacem habēre mavultis, abjicĭte arma”. 14. Si natūra negat, facit indignatio versum (Juv.). 15. Si post fata venit gloria, non propĕro (Mart.). 16. Cum Quintus Fabius Maxĭmus magno consilio Tarentum fortissĭme recepisset et Salinātor (qui in arce fuĕrat, urbe amissā) dixisset: “Meā opĕrā, Quinte Fabi, Tarentum recepisti”, – Fabius, se audiente: “Certe, – inquit, – ridens nam nisi tu urbem amisisses, numquam eam recipissem” (Cic.). 17. Si omnes homĭnes salūti commūni servīrent, omnes civitātes florērent. 18. Philosŏphus quidam, ut ostentāret apud Diogĕnem acūmen ingenii, ita ratiocinātus est: “Quod ego sum, tu non es”. Cum annuisset Diogĕnes, ille pergit: “Ego, – inquit, – homo sum, tu ergo non es”. Tum Diogĕnes: “Si a me incepĕris, rectius collĭges” (Cic.). 19. Aristotěles ait affectus quosdam, si quis illis bene utātur, pro armis esse. 20. Stultus homo philosŏphum se ostentans merĭto audiet vetus illud: Si tacuisses, philosŏphus mansisses. 21. Homĭnes misĕri essent, si dies mortis iis notus esset. 22. Audi, cerne, tace, si vis vivěre cum pace. 23. Nihil fiĕri sine causā potest, nec quicquam fit, quod fiĕri non potest; nec si id factum est, quod potuit fiĕri, portentum debet judicāri. Fit, ut igĭtur nulla portenta sint (Cic.).

ТЕКСТЫ

De promissis

Núlli sé dicít muliér mea núbĕre málle

Quám mihi, nón si sé || Júppĭter ípse petát.

Dícit: séd muliér cupĭdó quod dícit amánti,

Ín vent(o) ét rapĭdá || scríbĕr(e) opórtet aquá (Cat.).

Si essem…

Diogĕnes Alexandro roganti, ut dicĕret ei de suā necessitāte: “Nunc quidem paulum, – inquit, – abi a sole”. Offecĕrat videlĭcet apricanti. Hanc tantam temperantiam admirātus Alexander, cum ab eo discedĕret, amīcis suis: “Nisi Alexander essem, – inquit, – libenter essem Diogĕnes”.

Nicolāus Hussoviānus – Regīnae Bonae

Si vero tu commūne studiōrum patrocinium suscepěris, assurgent ingenia et magnis Regiae Majestātis laborĭbus opem ferent, ut in suo statu hac tempŏrum malignitāte respublĭca retineātur. Rempublĭcam virtūte anĭmi magis, quam vi corpŏris niti tаm Graeci quam Romāni documento sunt. Apud eos arma semper tum maxĭme dum littĕrae floruērunt et, labentĭbus primum ingeniis, debilitātae vires sunt; quibus lapsis, imperium corruit et servĭtus imposĭta est(Hus.).

De Epicūri philosophiā

Epicūrus philosŏphus homĭnes monuit, ne sibi ipsi sollicitudĭnes parārent. Postulāvit, ne tempus consumĕrent in rebus inutilĭbus. Deos esse dixit, sed humāna non curāre. “Si vos viros fortes praestiterĭtis, laborĭbus vitae supererĭtis! Si mortem, dolōrem, timōrem contempserĭtis, vitam tranquillam habebĭtis!”

De eruditiōne

Spes ităque nos certissĭma tenet, si Tua Majestas paulŭlum adnīti voluĕrit ad studium juventūtis in Latīnae linguae cognitiōne, se in Lituaniā exercentis, si auctoritātem suam adhibuĕrit, ut cito Latīna lingua, Lituanōrum natīva ac propria, Lituānis restituātur. Quā87 certe facilius multo et clarius leges, senātus consulta, principalia decrēta, plebiscīta actăque omnia publĭca, et fori actiōnes scribi et ad laudem et gloriam hujus praeclārae gentis, a linguā barbariā prorsus vindicātae, edi potĕrunt (Aug. Rot.).

Так писал Августин Ротундус королю Речи Посполитой и великому князю литовскому Стефану Баторию. Последний, скорее всего, как раз на латыни и общался со многими своими подданными, поскольку был венгром, а потому не знал ни старобелорусского, ни польского языков. Впрочем, это обстоятельство не помешало ему совершить целый ряд успешных военных кампаний в земли московитов, языком которых он тоже, конечно, не владел…