1. Старажытная літаратура: агульная характарыстыка. Мастацкі феномен “Слова пра паход Ігаравы”.

Старажытнаруская літаратура з'яўляецца з узнікненнем дзяржавы, пісьменства і грунтуецца на кніжнай хрысціянскай культуры і развітых формах вуснага паэтычнай творчасці. У гэты час літаратура і фальклор былі цесна звязаныя. Літаратура часта ўспрымала сюжэты, мастацкія вобразы, выяўленчыя сродкі народнай творчасці.

З прыняццем хрысціянства Старажытная Русь была далучаная да кніжнай культуры. Развіццё рускай пісьменства паступова стала асновай для ўзнікнення літаратуры і было цесна звязана з хрысціянствам. Нягледзячы на ​​тое, што пісьменнасць была вядомая ў рускіх землях і раней, толькі пасля хрышчэння Русі яна атрымала шырокае распаўсюджанне. Шырокая перакладная літаратура стала асновай для фармавання ўласнай традыцыі. Для арыгінальнай літаратуры Старажытнай Русі характэрныя вялікая ідэйная насычанасць і высокае мастацкае дасканаласць. Галоўная тэма старажытнарускай літаратуры - сусветная гісторыя і сэнс чалавечага жыцця. Старажытная літаратура ўслаўляе маральную прыгажосць рускага чалавека, здольнага дзЕля агульнага дабра ахвяраваць самым дарагім - жыццём. Яна выказвае глыбокую веру ў сілу, канчатковае імпрэзу дабра і здольнасць чалавека узвысіць свой дух і перамагчы зло. Характэрнай асаблівасцю старажытнарускай літаратуры з'яўляецца гістарызм. Героямі выступаюць пераважна гістарычныя асобы. Літаратура строга варта факце. Асаблівасцю мастацкай творчасці старажытнарускага пісьменніка з'яўляецца і так званы «літаратурны этыкет». Гэта адмысловая літаратурна-эстэтычная рэгламентацыя, імкненне падпарадкаваць сама выява свету пэўным прынцыпам і правілам, раз і назаўжды ўсталяваць, што і як след адлюстроўваць.

Асаблівае месца ў літаратуры Старажытнай Русі займае «Слова пра паход Ігаравы», датаванае канцом XII стагоддзя. У ім апавядаецца аб няўдалым паходзе на полаўцаў у 1185 ноўгарад-Северскага князя Ігара Святаслававіча. Прычыны паражэнняў у барацьбе з качэўнікамі, прычыны бедстваў Русі аўтар бачыць у княжых міжусобіцах, у эгаістычнай палітыцы князёў, якія прагнуць асабістай славы. Цэнтральным у «Слове» з'яўляецца вобраз Рускай зямлі. Аўтар належаў да дружынай асяроддзі. Ён увесь час карыстаўся ўласцівымі ёй паняццямі «гонар» і «слава», але напаўняў іх больш шырокім, патрыятычным зместам. У «Слове пра паход Ігаравы» ўвасобіліся характэрныя рысы старажытнарускай літаратуры таго часу: жывая сувязь з гістарычнай рэчаіснасцю, грамадзянскасць і патрыятызм.

2. Жанравая спецыфіка літаратуры старажытнай Русі. Мастацкія асаблівасці “Жыція Ефрасінні Полацкай”, слоў і прытчаў Кірылы Тураўскага (на выбар).

Жанрам называюць гістарычны тып літаратурнага твора на аснове якога ствараюцца тэксты канкрэтных літаратурных твораў.

Першаснае і аб'ядноўванае

Першасныя - служылі будаўнічым матэрыялам для аб'яднання жанраў

Жыціе - жанр жыцьця быў запазычаны з Візантыі. Гэта самы распаўсюджаны і любімы жанр старажытнарускай літаратуры. Жыціе было абавязковым атрыбутам, калі чалавека кананізавалі, г.зн. прылічвалі да ліку святых. Жыціе стваралася заўсёды пасля смерці чалавека. Яно выконвала велізарную выхаваўчую функцыю, таму што жыціе святога ўспрымалі як прыклад праведнай жыцця, якой неабходна пераймаць. Жыціе будавалася па пэўных канонах.

Каноны жыцьця:

- Пабожны паходжанне героя жыцьця, бацькі якога абавязкова павінны былі быць праведнікамі. Святога бацькі часта вымольвалі ў Бога.

- Святы нараджаўся святым, а не станавіўся ім.

- Святы адрозніваўся аскетычным ладам жыцця, праводзіў час у адзіноце і малітве.

- Абавязковай атрыбутам жыцця было апісанне цудаў, якія адбываліся пры жыцці святога і пасля яго смерці.

- Святы не баяўся смерці.

- Сканчалася жыціе праслаўленнем святога.

«Жыціе прападобнай Еўфрасінні Полацкай» Тэкст пабудаваны згодна з канонам сярэднявечнай жыційнай літаратуры. Аднак тэкст адрозніваюць індывідуальныя асаблівасці. Даследнікі адзначаюць яркія дыялогі і маналогі Еўфрасінні, якія, магчыма, грунтаваліся на творах самой Еўфрасінні. «Жыціе» папярэднічае традыцыйнае рытарычнае ўступленне. Асноўную частку творы складае апавяданне пра жыццёвы шлях Еўфрасінні як аб духоўным ўзыходжанні. Завяршае твор Пахвала. У «Жыціе прападобнай Еўфрасінні Полацкай» адсутнічае звычайны для агиографий аповяд пра пасмяротных цуды.

Старажытнарускае красамоўства - гэты жанр быў запазычаны старажытнарускай літаратурай з Візантыі, дзе красамоўства было формай прамоўніцкага мастацтва. У старажытнарускай літаратуры красамоўства выступала ў трох разнавіднасцях:

- Дыдактычныя (павучальнае)

- Палітычнае

- Урачыстае.

Павучанне - гэта жанр, у якім старажытнарускія летапісцы спрабавалі прадставіць мадэль паводзінаў для любога старажытнарускага чалавека: і для князя, і для простага чалавека. Самым яркім узорам гэтага жанру з'яўляецца уключанае ў склад «Аповесці мінулых гадоў» «Павучанне Уладзіміра Манамаха"

Слова - з'яўляецца разнавіднасцю жанру старажытнарускага красамоўства. Прыкладам палітычнай разнавіднасці старажытнарускага красамоўства служыць «Слова пра паход Ігаравы». Аўтар праслаўляе светлае мінулае і аплаквае сучаснасць. У слове праводзіцца ідэя аб палітычнай і вайсковай незалежнасці Русі ад Візантыі.

Творы Кірылы Тураўскага

Кожнае з «словаў» Кірыла - яркі ўзор святочнага, ўрачыстага красамоўства. Аўтар у дасканаласці валодае рытарычным мастацтвам: ён то звяртаецца да слухачоў, то перадае евангельскі сюжэт або складаную багаслоўскую канцэпцыю з дапамогай маляўнічых алегорый (Малітва Святому Хрысціцелю і Прароку Яну («Хрысціцель Хрыстоў, пакаяння Прапаведнік! ..")  

Аб'яднованныя жанры - першасныя жанры выступалі ў складзе аб'ядноўваюць жанраў у

Летапісе - гэта канцэнтрацыя гісторыі Старажытнай Русі, яе ідэалогіі, разумення яе месца ў сусветнай гісторыі - з'яўляюцца адным з найважнейшых помнікаў і пісьменства, і літаратуры, і гісторыі. Летапіс была справай государственнымж. Таму даручэнне скласці летапіс давалася не проста самому пісьменнаму і тлумачальнага чалавеку, але і таму, хто здолеў бы правесці ідэі, блізкія той ці іншай княжацкай галіны, таму ці іншаму княжацкаму дому.

Апокрыф - літаральна перакладаецца з старажытнагрэцкай мовы як «патаемны, тайны». Гэта творы рэлігійна-легендарнага характару. Апокрыфы атрымалі адмысловае распаўсюджванне ў 13-14 стагоддзях, але царква не прызнавала гэты жанр і не прызнае да цяперашняга часу.

Хранограф - гэта тэксты, якія змяшчаюць апісанне часу 15-16 стагоддзяў.

Чэцці-Мінеі - збор твораў пра святых людзях.

Патэрык - апісанне жыцця святых айцоў.