Эрнҗәнә Константин. Аңһучин көвүн

залу зөрг кергтә. Салдсмуд чини тускар дамбрлһ келдг болцхав. Тер хамгинь би соңсад одахн уралан ортнги­ ен команд соцсад зөрц чамаг бийән үзүлтхә гиһәд өмн нүүрт көтлвр кеҗ орулв. «Күртн» гисн цомгт күрл уга

фашистнрин хайсн бомбас әәһәд аанан саак чини мер­ но хомутын сур боодһа «тасрад» чи ард үлдвч. Чини

ард йовсн Юсуп Василий хойр чамаг күцәд түрүлж орад кергтә сумд, снаряд цаглань күргҗ өгв. Эндр ма­ нд умшҗ өгсн Деед Советин зәрлг соңсвч? — гиҗ Мер-

гн сурв.

—Сонсв, — гиҗ Бадм доран өвклзв.

—Ода тер хойрин баатр нерн цуг фронтар, Төрскн орн-нутгар тарв. Чи ма хойрин нерн уга. Уснд хайсн чолун мет чивҗ одв. Мана ардк төрл-төрсн, элгн-садн ю

санҗадг болх. Хәрнь тер, мек һарһҗ менд йовнав гиҗ

санхмн биш. Чамд минь энүг келхәр дуудуллав. Дәкәд чамаг иим мек һарһсичн медхләрн йоста гидг дәәнә йо-

сар догшн засгла харһулхв. Дәврәд орҗ йовсн цагтхә-

,рү зулсн күүг хачкдг дәәнә йосн бәәдмн, эн хамгиг чи медх йостач, — гиҗ сүл үгән хадаҗ келв.

Бадмин чирәнь улаһад нүднь усвкад оньган өгәд сууҗаһад, — чи Мергн мел чик келҗәнәч, би ухалнав.

— Не, йов! — гиҗ Мергн босад бүсән чаңһаһад бий-

ән ясв. Бадм өскәһән цокад, доран эргәд һарад йовад одв. «Чониг кедү бордв чигн кеерәгшән урһмл модңтал хәләдгән уурдмн биш» гидг орс улсин келсн үлгүр мел чик гиҗ Бадмин ардас кулыҗ хәләһәд Мергн командирталан адһҗ һарв.

Бадмин һосна давхргтнь хошад килограмм хар хорһлҗ цутхсн мет көлән әрә дааһаҗ чинәнь алдрад, чикәрн цокулсн элҗгн болад үрвәд йовҗ ирәд тергнәннь чилгүр деер доскалҗ сууһад мошнгта үүрмг тәмк хууч-

рад хурнясн орад бәәсн газетд ораһад һал орулад татв. Цаасн тәмкин һашун көк ута хооларн сорҗ кииләд хамрарн һарһн бәәҗ Мергнә келсн үгмүд нәәрүлв. «Угта аавин көвүн үлгүр бәрлдүлҗ келдмн, тегәд би чамд үлгүрәр дамҗулж, келҗәнәв» — гиҗ эклв. Ода бийнь Мергнд мини уңг-тохм, уңг-дәң мартгдад уга. Эн намаг эс медсәр аҗглад йовдг бәәҗ, аҗглад бәәхлә аҗрһ мөрн кеелтә болҗ медгддмн. Эн күн намаг аҗгла'

йовҗ аш сүүлднь эр нанар кеелтә «гү» кеҗ «уңһлулхар» седх. Эцкиннь нер дуудулхар — эр болҗ үүдсн

122

маһинь илн бәәҗ, — Хәәмнь чини үнр соңсад оркхнь,

аавинм энкрлҗ ундг һурвн шарһ санандм орад одна,.. Келкә болснчн һунднав, келкә эс болен болхнь келсим цугтнь медх биләч. Келн уга чамдан юуһан келхв?

Әмән арһдад, чамаһан хармлад: арһ мек һарһад ар зах бәрәд арнҗла йовҗ ичрм илдәд уңгарнь усн орҗ йовна хәәмнь.

дәҗ зогсв.

—Соңсҗанав! — гиҗ капитан оньган өгв.

—Эндр уралан дәврлһнд мана обозин әцгик өмн нүүрт көтлвр болҗ йовхд нанд зөв өгтн, — гиҗ Бадм һоорҗ зогсв. Хойр өвдгнь дал-дал гиһәд чичржәсиңь

капитан үзв.

— Не, сән, зөв өгчәнәв, команд күләтн, — капитан тодрха келв.

Оньдин сүл булалдад йовдгДХедән Бадм эндр өмн нүүрт көтлвр болнав — гиҗ капитанас зөв сурв. Юн болсмб? гилдҗ салдсмуд төр кецхәв. Эндр мана коман­ дир дуудла, сүүлинь мошксн болх. Сүл дорнь давскесн болх, тегәд бәәҗ чадад өмн һархар гүүҗ йовдг болх— гиҗ шуугцхав.

Нарн сууһад, бүрүл болад ирсн цагт, гев-генткн: обозин әнг «Уралан йовтн!» гиен команд соңсгдв. Ур* днь күүндсн капитана зөвшәләр Бадм мөрнәннь шүрүн хатрлар цуһараннь өмн һарад зогсв.

— Өмн йовх Цедән Бадм эн хойр төгән хаалһар шу* удтан йовтн хойр, һурвн километр һазр йовчкад, барун

]24

талагшан һарсн медг-үлг җим хаалһар йовтн, тер хаалһ'таниг урһа модна һазрур авч одх. Зуг тер лаалһан бнчә алдтн. Сәәнәр хәләж. йовтн! — гиҗ капитан закв.

БадМйн хар-кёр мөрн хамраи бүшкүрдәд, зөвәр ку-

рх бәәдл һарчаһад дурта-дур уга хойрин заагар кәндрв. Цаг ^өвәр харңһутрж, одв. Бадмин емн дерәлдсн модд дердәлдәд зогсҗах немш салдсмуд болҗ үзгдәд, хар зуухс, ннгт шагшг танке болж медгдәд Бадмин һуйнь чичрәд, хуухиннь үсн босад, хар көлс асхрулад, дарударунь ардан хәләһәд оңклзад йовна. Бадмин ард бараһарнь* цувлдад йовҗ йовсн улс барун талагшан Пар­ ен хуучрад бәәсн хаалһ үзәд Бадмин ард йовсн салдс тотхад зогсв. Бадмин ардас хәәкрҗ болш уга. Сө хәәкрдг йосн уг. Ардкснь күцж, ирәд эн хаалһар эргх уга-

һан селвлцв. Тер хоорнд Бадм зөвәр хол шурһад йовад одв. «Өмн йовсн Цедән Бадм буру хаалһар йовҗ одсн бәәдлтә харан уга. Барун талагшан һарсн җим хэалһ олдв» — гиҗ ар зах тал йовсн Харин Мергпд зәңглв.

— Яһад? Теңгр цокна гидг эн, җим хаалһ үзсн уга

гидг тер, — гиһәд оньдин көтлврт йовдг эмәлтә мер унҗ авад Мергн гүүлгәд һарв# Зөвәр ууҗмд йовад одсн Бадмиг күцәд: — Яһҗ йовнач? Зогс! Өмнчн хортн бәәнә, хәрү эргүл, ардксчн яһла? — гиҗ шимлдҗ келәд

автоматар завгурдв.

— Харңһу болад хәврһшән һарсн хаалһ үзсн угав, гемим тәвтн! —гиҗ Бадм мөрнәннь җола татн тергнәсн' һәрэдәд буув: — Ду ’т'аср гинәв! — гиһәд МергнБад-

мйн мөрнә ха'зар'аснь Шүүрәд дорнь эргүләд хәрү авад

■зах бйрЖ йовад мёднәв»/— гиҗ Бадмин келен Мергнә санайд орад Д’отр бийнь кирд гпПәд одв.

''«Эндр нам'аг'өмн нүүрт'’көтлврт йовултн» — гпҗ сурсн баатртн-’эн,'үзж,әнт?':Теөрәд әрлҗ йовҗ. Болв ки­ дайБадм' эндрин бнйдпь'К'бмандйрнн даалһвр күцәл уга1 яһад хаалһ алдад йовх-йовш уга һазр хәләһэд йовснаннь тускар командир? цәәлһврин рапорт бич. Би чамла гдйкҗ күүһдш угав, итклән барсн элмр—гиҗ цу-

1 ог:

бәәв чигн асхн, өрүп уга нигҗ чсеҗләрп гүвДлдҗ. Түнг-

шҗ кнвшдг болв.

Цедән Бадм харуласп сулдад йовад, зөрүд йовҗ йовсн Мергнлә таш-баш харһв. Бадм барун һариннь альх цох деерән гердв.

—Менд! Менд! Не шоодврт бәәх күн яһҗ бәәнәч?— гиҗ Мергн ннәмсҗ сурв.

—Гем уга. Эндү һарһсан эврәи медәд бийән гемшәҗәнәв. Чини тускар му юм ухалҗ, өөлҗ һундҗахн угав. Хойр көлтә күн биш, дөрвн көлтә мөрнә бийнь бүдрнәхн, чи эврән медиәч. «Кеси гем эзән темцдг, кецин усн

һууһан темцдмн» тиигхлә чини зөв. Чини засглсн, нанд

сурһмҗ болҗана.

һурвдгч сөнь обоз талдан ормд йовҗ бүгв. Асхнас

авн нам-чим, оһтрһу одта. Теңгрин уйдл, «һурвн марл», «долан бурхд», «алтн һасн» цуһар альхн деер асхсн

цаһан мөңгд мет дарвалдҗ үзгдж.әнә. Бадм цуһараһинь бүрткәд, одн ардан ут нәрхн татас татад унад одхла тьфу, тьфу... гиҗ һурв нульмад, «Долан бурх дола давтад дола келхлә, нег келн килнцәс хөөһк» гиҗ «до­ лан бурхд» тал хәләҗ кииһән авл уга давтад, баһ дүүвр насан санад цугинь тодлад нар, цар йовад, утар татҗ саналдад саак кевәрн уха туңһаһад цаган өңгрүлнә.

Нарн суух үзгт теңгр һазр хойрин ниилвр деер көшгрҗ һарсн күргр хар үүлн өөдләд адһм угаһар нүүһә

йовҗ, ора деерк мелткр оһтрһу төгәлң бүркәд харңһутрулад оркв.

Бадм тергд деер бәәсн ацад бүрткәд, капитан, ах лейтенант, командир һурвн йовдг ноһан өңгтә паарсар

харшмг кесн тергнд ирәд эргәд цутинь бүрткв. Капи­ тан ах лейтенант хойр Мергнтә һурвулн нарн сууҗ йовхин алднд зөвәр удан хүүвләд күүндҗәһәд Мергниг үл-

дәһәд модн заагур уралан йовҗ одв.

Харин Мергн өрмгәрн бүркҗ авад сур кевтә сунад, суха кевтә улаһад унтҗ. Үсәрәд орҗах хурнн үнрт саатулгдад сарсаһад кевтнә. Эн әмтәхн нөөртән: гер бүлән, өкәр көвүһән, амулңгта һазран үзҗәх бәәдлтә хойр оочнь хая-хая татгдад мишәҗәх нилх көвүнә бәәдл Пар­ на. Бадм тергиг буру зөв хойр эргәд хәләчкәд: «Чи ма хойрин мерг дассн ода иим әәмшгтә цагт эс үзүлхлә кенд кергтә юмб? — гиҗ келвч. Хоюрн снайпер болхмн,'Герой болна гидг тенд бәәнә гиснчн мел чик. Тер

127

цага арвн. долаиа шаальг хаж тустгла әдл хаҗ тусж чадх угаһан би медҗәхшв. һарм чичрн гисн бблад бәэ-

нә. Керә һалу дуранав гиһәд уснд унҗ үкҗ гишнг юмк

болхла яахв,.— гиҗ санад Бадм хәрү эргв.

Хур гииһәд өрүн цолвң *холжад нарн суу^с үзгү^ үүлн шйрмгдад, шиңкән өр т^унтрХ йовна. Өрүн торһа әрә үзгдәд, нар угтҗ жиргснь соңсгдяа.

!Удл угй хонсн !һоЛан урудад, хаҗукеан салад һарсн

хар сала өөдләд, саЛан экнд бәәсй судлмуд дотр ' бүг-

җәһәд экнә хаалһар ирхкүүмтә машид ; күләҗ ‘.шии снаряд, сумд 'авх даалһврта һарад йбвцхай ! "•

— Эн давен хойр сө, хойр ёдр әәмшг уга тввшун бә«'- дн. Болв санамрдхмн биш. Ода үкс гиҗхотан эдлҗ

авад хамг зер-зёйән хәлтәж арчҗ Диглтн/ Удл уга тер зо­

«Тана әңгд цёрглҗ йовх Мергн хаһач сержант Харин

Мергн гидг кү ■ шулун болдгар нааран ; снайнерск ба:; тальона медрлт илгәтн» — гисн цаасн. Үр Амосов бцчг өгсн ах лейтенантин чиро хәләһәд-йнәмсәд:

—'Үр’ серЖайг Мергн,■ наартй! гиҖ Луудв. ’■

—Бив! гиһәд Мергн мегд^җ зб^св,

—Одакүтайа илгәсн сурврин'хәрү йрв* .., И^рэҗә;

нӘВ|—гиһәд ДЪергнә һар атхад, бичг лвч шрсн’ дх.лейт^

^антд:,— Мана.кесг^марһанд цам нег.еум үрәсинь медәд угавдн-. Эцкиннь, дасхсң эрдм-аңһуч! . Маниг үлдеһәд, тана мергдин батадьонд однав гиһәд күгдлә бээҗ эрлһ

бичҗ илгәлә. Энүг йовулх нанд ик харм. Арһ .уга, а

128

һн деерән көдрсн, күзүпдән автомат өлгсм салдс хашан ^үднд зогсҗана. Мергниг энд авч ирәд, асхн күртл күләҗәтн гиһәд машинәс буулһв.

Асхлад снайпермүд дасхдг майор өөрән хойр салдс дахулсн дәәнә ноһан паарс бүркәртә машиһәр гүүлгәд күрәд ирв.

— Снайпер болҗ чадм мергн күн бәәдгҗ гиж зәнглсәр терүнәнтн шүүвр авхар ирвдн. Бидн адһмта йовнавдн, шулун болдгар дуудтн, — гиҗ майор пәэлһв.

Ик удан болен уга. Дежурн Харин Мергниг дахулад

авад ирв. Майор Харин .Мергниг эврәннь машинд суулһҗ авад, одак ирсн улстаһан ик хол биш бәәсн һолын булңгд ирәд зогсв Шүүвр авхар ирсн майор:

— Таниг мергн күнҗ гинә, үнний? — гиҗ сурв.

— Мел тиим, үнн, — гиҗ хәрү өгч һоодан зогсв.

—Ямаран бууһар хаҗ даслат? — гив.

—Хойр амта хавалар, нег амта хорһлҗн сумта хуучна берданкар.

—Дәкйд?

—Дәкәд, тав хадг винтовкар.

—Тав хаддг винтовкар ямаран аңгд аңһучлдг оп­

лат?

—Чон, гөрәс, тоодг чигн хадг биләв, — гиҗ хәрү

өгв.

—Чон, гөрәс винтовкар хадг болхла йоста аңһуч болҗаховт.

—Мел тиим, би аңһучин көвүмб, аңһучллһн, мерг даслһн мини эцкин дасхсн эрдм.

—Эцктн яһла?

—Эцк гертән үлдлә. Ода цергт чигн йовдг болх. Ма­ на күн тесҗ бәәҗ чадхмн биш, — гиҗ тодрха үгмүдәр хәрү өгв.

—Үр, ах лейтенант! 125199-гч номертә бу авад иртн,_ гиж дуудв. Ах лейтенант шар хундгта гилв-далв

гиен тав хадг винтовк авад ирв.

_ Иим бууһар хаҗ үзлт? — гиҗ майор сурв.

_ Э-э, мел мин ним винтовкар чон хаж, йовлав —ги- һәд ах лейтенантин һарт бәәсн винтовк тал дурлҗ хә-

ләв.__________ .

, Үр .майор! Энүгәртн авад фашистнр хахинь гиһәд оркхлам, арвн.хурһм, альхн талан үүмлдәд, шүлсм дусад одв,. — .ГИҖ Мерн!. ннәмсҗ.келв,

130