Muratbay Nızanov Tańlamalı shıǵarmaları

qanatım bolmay otır edi-ǵo! Úyimdi, tuwılıp ósken awılımdı saǵınıp, kózlerim jolda tórt bolıp tur edi-ǵo!

Anam kisiniń úyi dep tartınıp otırmadı, boz-boran boldı.

Hayallar qaytadan jámlenisip keldi. Anamdı jubatıp, meni aqıllandırıp ketiwdi soradı.

—Yaq, shıraqlarım, qızımdı alıp ketemen, dedi apam.

—Búytip jılatıp taslap kete almayman.

—Qudaǵay, qızıń jılap atırǵan joq. Siz ǵoy jılap

atırǵan, — dedi túnde barıp otawǵa kirgizbekshi bolıp jalınǵan kempir.

— Onıń kókiregi jılap atır, — dedi apam. — Men anaman, aqırı! Palapanın uyadan taslap jiberetuǵın láylek emespen!

Awqat keldi. Astıń húreyi ushın apam awız tiydi. Men turmadım.

— Qızım, tur, keteyik, — dedi apam. — Nádir jaqınlatsa jaqınlatar, bolmasa jolǵa shıǵıp kórermiz.

Hámmeniń názeri bizlerde. Men uzınıma túskenimshe qılt etpedim. Kózim ashıq, biraq, hesh nárseni kórip atırǵanım joq. Qıyalım hár jaqta. Sonda men birinshi gezekte seni oyladım. Sol jazǵan xatlarımdaǵı «zorlap alıp ketse de bári bir saǵan qaytıp kelemen! Senlik namısımdı saqlap qaytıp kelemen» degen wádelerim qulaǵımda gúwledi. Nege ayttım sol gápti? Nege jazdım sol xattı?! Perishte

«awmiyin» degen eken-dá! Endi men bári bir «qaytıp kelgen» atanaman. Bálkim, sen meni súygeniń ushın, maǵan isenip úylenerseń, lekin, meniń haq ekenimdi hámmege aytıp shıǵa almaysań-ǵo! Seniń jigitlik namısıńa nuqsan keltiremen-ǵo. Adamlar maǵan «úylenbegen gúldey jigittiń baxtın bayladı» dep jek kóriwshilik penen qaramay ma!

«Arsız surbet eken!» demey me? Ol nasaqtı qalay kóterip júremen?!

—Apa, óziń qayta ber! — dedim biraz waqtan keyin.

Hámme suwıq demin aldı.

—Bereket tap, qızım!

—Aqılıń bar nashar ekenseń!

—Ónip óskeyseń! — dep hayallar tum-tustan jabırlasıp

atır.

211

Apam jáne qolaysız awhalǵa túsip qaldı.

—Íras aytıp otırsań ba, Nigar?

—Íras aytıp otırman. Aytar gápimdi ayttım. Endi

ishim bosadı. Peshanama jazǵanına qayıl boldım.

Solay etip, anamdı qaytardım. Qáyin enemiz basıma oramal saldı. Hesh nárse kórmegendey, xızmetke túsip kettim. Lekin... Kesh bolǵanda Nádirdi qabıl etpedim. Ol da kúsh isletpedi. Men bolsa onı ózligimnen qasıma jaqınlata almadım. Shiydiń arasınan sen sıǵalap tur-

ǵanday bolıp kórine berdiń kózime. Bul awhal jigirma kún dawam etti. Men hár sapar sırtqa shıqqanda ushıqıyırsız shólistanlıqtan nenidur kútkendey telmirer edim. Qıyalıma shoq-shoq seksewillerdiń arasınan sen shıǵıp kelip: «Júr, keteyik» dep qıstastıratuǵınday ediń.

Men bolsa ústi-basıma da, ayaq kiyimime de qaramay qol beriwge tayar turar edim. Bayaǵı ar-namıs haqqındaǵı oylar qıyalıma kirip shıqpas edi. Meyli, jurt ne dese desin, óz súygenim menen jasaw hámme nasaq sózlerden ústin turadı! wtteń, bulardıń bári bos qıyal edi. Ish-ishimnen Nádirdi

de ayar edim. Túnlerde sestimdi shıǵarmay jılap shıǵar edim men.

—Nigar, jılama, — dedi ol bir kúni maǵan. — Sen jılaǵan sayın, men ezilip boldım. Sen meniń joramnıń qarındasısań, seni qapa etiwge hújdanım shıdamaydı. Erteń qalaǵa shıǵamız, seni aparıp taslayman.

—Úyge me? — dedim sál hawlıǵıp.

—Yaq. Sen sol bir jigitti súyip qalǵansań. Sol súygen

adamıńa aparıp beremen. «Yaq, men hesh kimdi súymedim» dep men onıń boljawın inkar etpedim.

—Arıń kelmey me? — dedim qayta.

—Seniń baxtıń — meniń arımnan ústinirek.

—Ata-anańa ne deyseń?

—Qalaǵa barǵan jerde joǵaltıp aldım, — deymen.

—Keyin olar meni ǵarǵaydı-ǵo.

—Basqa jolı joq.

Soń ekewimiz de úndemey uyqıǵa kettik. Lekin, meniń kózi m ilinbedi. «Jigirma k ú n bir jerden aylanıp seniń aldıńa qalay baraman? Meniń usı kúnge deyin óz namasımdı saqlap kelgenime sen iseneseń be? isengen

212

menen jora-joldaslarıń, el-xalqıń aldında qalay bas kóterip júreseń?! Olarǵa birim-birim aytıp shıǵasań ba? Bir jaman jeri — olar sennen bunı soramaydı-dá! Meniń bul qılıǵımdı anam hám ájaǵam, tuwısqanlarım hám ózimizdiń awıldıń adamları qalay qabıllaydı? Jigittiń

ǵárip hal ata-anasına qalay pánt berip ketemen?! Ózińdey bir azamattıń erkeklik namısın ayaq astı etip ketpeymen be, óytsem?!» Qullası, keleshek ómirimdi kóz aldıma keltire almadım. Hámmesi astın-ústin bolıp ketetuǵınday edi.

—Nádir? — dedim túnniń állenemirinde birinshi márte kúyewimniń atın tilge alıp. — Uyqılap atırsań ba?

—Yaq, — dedi ol.

—Men hesh jaqqa barmayman...

Qullası, arjaǵın túsineseń-ǵo. Men sol «Sıpalı» degen jerde úy bolıp qalıp kettim.

Men de, ol da tereń dem aldıq. Alǵan demimizden jalın burq etip shıqqanday edi.

—Endi mennen jol bolsın sora, — dedi Nigar jıynaqlanıńqırap. — Biraz irkip qoydım seni.

—Jol bolsındı qonaq ası berip bolıp soraymız.

—Ol úyińe barǵanda boladı.

—Barsaq barayıq.

—Qoy, qartayǵanda kempirińnen ayrılıp qalarsań.

—Gápińdi bóleyin. Bayjan qayda?

—Ketti-ǵo, ol biyshara da kúyip-kúyip. Avariyadan qay-

tıs boldı.

— Nege onı kúyip-kúyip deyseń?

—Kúymey ne qıladı? Sádiwaqas bir kúydirdi onı, sen eki kúydirdiń?

—Men ne qılıppan kúydirip?

—Ańqawsıraysań-aw... Awılına barıp qarındasın qu-

shaqlap tursań kúpá-kúndiz.

—Sonda nege óziń tamır teriwge shıqtıń?

—Ayadım-ǵo, seni... — Meyli, ótkendi táwir-aq eske

túsirdik. Kisimniń ólgenine de úsh jıl boldı. Bar túyelerdi, jılqılardı satıstırıp, Nókisten jay aldıq. Balam, kelinim, aqlıqlarım menen jasap atırman. Eki qızımdı uzattım.

213

—Qansha waqıt boldı Nókiske kelgenińe?

—Bir jıl.

—Bir jıldan beri kórmedim be?

—Seni kórip turaman, sırtıńnan. Geyde televizordan

shıǵıp, tárbiya haqqında sóylep turasań... Endi aytajaǵım

— aqlıǵım Tashkentte oqıp atır edi. Sonı ózińniń institutıńa ózgertip bere alasań ba?

—Oqıy bergende ne qıladı, soyaqta?

—«Kelte jip gúrmewge kelmey» atır.

—Qáyerde oqıydı, neshinshi kurs?

—Nizamiyde, birinshi kurstı pitkerip atır.

—Shaqabımız bir eken, háreket etip kóreyin.

—Kóreyin emes, pitir. Jaslıqtaǵı giyneni umıt.

—Men ne dep giyne qılaman? Siz giyne qılsańız orın-

lı.

—Ekewmizden de ótken. Meniń jaslıǵım, seniń sıpayı-

lıǵıń...

—Sıpayılıq deyseń-aw, bosańlıq dese.

—Óytip ginalay almayman seni.

—Raxmet. — Atı, familiyası?

—Qádirov Mámbetnazar.

—Mámbetnazar? — Men tańlanıp ruchkamdı uslawım menen qaldım.

—Ata-enem barda at qoyıw erkinligi maǵan tiyispedi. Aqlıqqa ózim qoydım, seniń atıńdı. Ruqsat etpeyseń be?

—Men ǵoy, hesh gáp. Kúyewiń qalay ruqsat etti?

—Ol hesh waqıtta meniń tilegime qarsı barǵan emes.

—Raxmet saǵan. Al, men qızlarıma da, aqlıqlarıma da

seniń atıńdı qoyıwdı oylamappan.

—Erkekler sonday-dá! Tez jaqsı kóredi, tez suwıydı. Hayal adam súyse bir ómirge súyedi.

—Telefonıńdı bereseń be?

—Yaq. Ózim xabar alıp turaman.

Onıń menen esikke deyin birge keldim. Ózimdi tuta almay, qolımdı iynine saldım.

—Deneń dirildemeydi-ǵo? — dedim kúlip.

—Dirildep bolǵan, — dedi ol. Soń nazlı bir mıyıq

tarttı da, esikten shıqtı. Onıń naz qılısları, qáddiqáwmeti qıyalıma ele tap bayaǵıday edi.

214

EPILOG

—Ata, nege keshiktiń?! — Úyge kirer-kirmesten bes jasar aqlıǵım aldımnan kóldeneń shıqtı.

—Májilis bolıp qaldı, balam.

—Bilmeyseń be, búgin apamnıń tuwılǵan kúni-ǵo.

—Bilemen. Qáne, apańnıń ózi keldi me?

—Yaq. Baǵana telefonnan sóylestim, «atań kelip alıp

ketse baraman», — dedi.

—Boldı onda, kiyin, alıp qaytamız.

—Apaǵa-a baramız! Apaǵa-a baramız! — dep ol tórge qa-

ray juwırıp ketti.

Men ishke kirip, papkamdı qoyıp shıqtım. Shıǵaman degenshe Azamat ájapası Aysara menen tayar tur eken.

—Ata-a, ájapam-ám barsın. Men apamnıń palatasın bilmeymen. Aysara biledi.

—Boladı.

Nuranıylar sanatoriyasınıń koridorına kiriwden olar toparlasıp juwırıp ketti. «wsterek, juwırıspań» dep izinen baqırǵanlarımdı esitpedi de.

—Haw, apam joq! — dedi ekewi bir waqta ashıq turǵan esikke kirip shıǵıp.

—Qayaqqa ketipti?

—Bilmeymen, — dedi Aysara iynin qısıp. — Sháynek-

leri turıptı.

— Házir tabamız, ballarım. Qáne, maǵan qollarıńızdı beriń. Bul jerde juwırısıwǵa bolmaydı. Apalar, atalar dem alıp atır.

Ekewin eki qolıma jetep, uzın koridor boylap, ortadaǵı foyege qaray júrdim. Foyege jaqınlaǵan sayın bir jaǵımlı hawaz esitile basladı.

—Televizor ma? — dedim qasımnan sálem berip ótken bir kisige.

—Sanatoriyanıń, «ansambli»-ǵo, — dedi ol kúlip. — Kúnde keshte kempirler bir zaman yoshadı.

—Áne balam, esittińiz be, apalar qosıq aytıp atır

eken.

—Biziń apam-ám ayta ma?

215

— Apam háyyiw aytadı tek, — dep meniń ornıma Aysara juwap berdi.

Qosıq, men jaslıǵımda esitken, shayır onı men jaqsı kórgen qızdıń tilinen jazıp, onı emlewxana aldındaǵı

torańǵılǵa qaǵılǵan skameykada tula bedenim qulaqqa aylanıp tıńlaǵan «Kewlimde barsań» qosıǵı edi. Sonda Nigar uyalshań názerin tómen alıp:

—Uyalaman-aw. Tap siziń ózińizge arnap aytıp atırǵanday boladı-ǵo, — degen edi. Álbette, onıń tek ǵana maǵan arnap, onıń tek meniki bolıwın ańsap esitken edim bul qosıqtı. Házir de onı aytıp atırǵan Nigar edi. Sol bayaǵı náziklik, sol bayaǵı jipektey jaǵımlı hawaz. Tek jasına bola sál qarlıǵıńqıraǵan. Lekin, qarlıǵıwdıń ózi hawazına ózgeshe sán berip turar edi.

—Ts-s, aytıp bolsın.

Foyede «P» taqlette qoyılǵan qatar orınlıqlarda kempirler, orta jasar hayallar qosıqtıń ırǵaǵına berilip, shayqatılıp otırar edi. Oń táreptegi múyeshte — tórde Nigar. Ol foyege jaqın kelip turǵan meni názeri shalıp qaldı. Kórdi de, eziwinde kewilli kúlki payda boldı. Kózleri jaynap, men tárepke mánili qadalar edi. Ol, qosıqtıń háwijin aldı. Burınǵıdan pátlirek aldı. Dawısındaǵı jeńil qarlıǵıw da bilinbey ketkendey boldı.

—Há, yosh!

—Saw bol, balajan! — dep xoshamet berdi hayallar. Basqa-

lar mennen biyxabar edi.

Sezemen, júripseń ıqlasıń ketip,

Sır saqlaw degenniń shegine jetip,

Ashıq ekenińdi járiya etip,

Bildire berme sen-aw, kewlimde barsań.

Ashıq ekenińdi-yaw járiya eti-i-yip,

Bildire berme sen-aw kewlimde barsań.

Ol qosıqtıń keyingi qaytarmasın úsh márte tákirarladı. Ádette, bir márte tákirarlanar edi. Ol úsh márte

tákirarladı. «Bileseń be, kewlimde bar ediń-ǵo, ele de barsań» dep atırǵanday edi ol maǵan. Sonıń ushın qaytaqayta tákirarlap atır edi.

216

Qosıq tamam boldı. Hámme qol shappatlap jiberdi.

Aqlıqlardı qolımnan jiberip, men de kópshilikke aralastım.

—Nigar apanıń ele muhabbatı basılmaǵan-ǵo, — dedi bir hayal.

—Ne deseńiz ol deń, ol meniń jaslıqtan kewlime juba-

nısh bolǵan qosıq-ǵo, — dep sálemlesiw ushın ornınan turdı Nigar.

Aqlıqlar bolsa bara apasınıń qushaǵına boyın tasladı.

—Al, aǵayinler, bizge jawshı keldi, — dedi biziń hayal.

–Endi bular meni alıp ketpey tınbaydı.

Ol eki aqlıǵın jetelep, palatasına ketti.

—Qalay, biziń bala oqıp atır ma? — dedi Nigar maǵan.

—wlbette! Siz oqıt dedińiz, oqıtıp atırmız.

—Meniń aqlıǵımnıń dekanı! — dep ol meni qasındaǵı kempirlerge tanıstırıp qoydı.

—Qáne, biziń bala-shaǵa kiyinip shıqqansha jáne bir qosıq aytıp ber.

—i-im, — dedi Nigar mánili mıyıq tartıp. — Meniń qosıǵım birew. Ol da aytılıp bolınǵan.

Bizler kózlerimiz arqalı ǵana sóylestik. Kózlerimiz arqalı ǵana qıymay xoshlastıq.

—Ata, muhabbat degen ne? Baǵanaǵı kempirdiń ele muhabbatı tawsılmaǵan dep atır-ǵo.

Hámmemiz Azamattıń mına sada sawalına kúlip jiberdik.

—Muhabbat degen bir-birewdi jaqsı kóriw, balam. Máselen, sen apańdı jaqsı kóreseń be?

—Awa.

—Áne, sol muhabbat.

—Sen ne, jaqsı kórmeyseń be apamdı?

—Jaqsı kóremen.

—Baǵanaǵı kempirdi ne? Qosıq aytıp atırǵanda bizler-

di jibermey turdıń-ǵo.

— Onı da jaqsı kóremen.

217

Azamat úndemey turdı da, birden:

—Haw, eki adamdı jaqsı kóriwge bola ma? — dedi izinshe júzime tigilip.

—Boladı. Mısalı, sen apańdı da jaqsı kóreseń, meni

de. Solay ma?

Azamat bas iyzedi.

— Áne, sonday balam. Men de eki apanı da jaqsı kóredi ekenmen.

Sol waqıtta kóz aldımda jáne Nigardıń kelbeti qayta eleslep ketti! «i-im, Meniń qosıǵım birew. Ol da aytılıp bolınǵan» — dep mánili mıyıq tartıp turǵanday edi ol.

17-iyul 2016−17-sentyabr 2017-j Nókis-Dúrmen-Nókis

218

1

Gúz paslı bolsa da tús mezgilindegi shaǵırayǵan quyash hawanı oǵırı ısıtıp jiberdi. Bundayda tal tústegi ıssı

geyde jaz quyashınan ótkir boladı. Adamlar qáytip kiyinerin bilmey qaladı. Kóyleksheń júriwge gúzgi hawa rayına isenim joq, bir zamanda kún jarqırap tursa, qápelimde nóser jawın quyıp beriwi múmkin. Sonlıqtan kekselew kisiler ıssılasa da kostyum hám qalpaq kiyip alǵan, al, jaslar bári bir kóyleksheń yamasa juqa penjeklerin ilgeginen barmaǵına ilip alıp, iynine taslap kiyatır edi.

Nurjamal samolyotqa minip orınlıqqa otırǵannan keyin sumkasınıń bawınıń astına uzınsha taslap qoyǵan vetrovkasın kiyip aldı. Salon ishi salqın edi. Ishte onsha qulaqqa azar bermeytuǵın gúrildi bar. Bul samolyottiń kondicioneriniń dawısı.

Nurjamal telefonın qolına alıp, onnan waqıttı bilip qoydı. Ushatuǵın waqtınan az ǵana ótip baratır eken. Lekin, samolyot ele xodlanbadı. Trap jıynalǵan joq. Insan balası hámiyshe asıǵıp júredi. Úyden shıqqan soń, aeroportqa jetkenshe asıǵadı, kelgen soń mingenshe, minip bolǵan soń «ushaǵoymadı-ǵo» dep aynaǵa qayta-qayta úńilip, qıstanıp otıradı. Nurjamaldıń lekin, asıǵatuǵın jumı-

sı joq. Keshke deyin jetip barsa boldı. Sonda da tezirek ushıp ketken jaqsı-dá!

Ol aynadan tómenge qaradı. Trap ele bayaǵısınsha óz ornında.

Uzaǵıraqta aeroport xızmetkeriniń izinde entigip juwırıp kiyatırǵan iri deneli bir hayal kórindi. Onıń samolyotqa zorǵa úlgerip qalǵanı albıraǵan júris-turısı- nan sezilip turdı.

Styuardessa qız onı tup-tuwrı jetinshi qatarǵa, Nurjamaldıń qasına ákelip otırǵızdı.

—Úh-h, tas bolmasa ushıp keteyin dep turǵan ekensiz-ǵo,

—dedi hayal entigip. — Saw júrseń be, qaraǵım?

220