Muratbay Nızanov Tańlamalı shıǵarmaları

— Jiyenǵaliy, «er qálesi úsh», men bul qáleni orınla-

dım, — dedi Bayjan araq quyılǵan kesanı dasturxanǵa tońkerip. — Endi Mámbetnazar menen sırtqa shıǵıp bir sigaret shegip kelemiz.

—Mámbetnazar shekpeydi-ǵo.

—Shekpese shektiremen! Sen ana awqatıńnan xabar al,

qatınıń dımǵozasın shıǵarıp jep qoymasın.

Sırtqa shıqqan menen Bayjan sigaret shekpedi.

—Bul qay kelis? — dedi meni shetirekke alıp shıǵıp.

—Hesh... Ózim qıdırıp keldim.

—Jiyenǵaliy kimiń seniń?

—Joram.

—Qanday jorań? Men bilmeytuǵın joraları joq edi

onıń!

—Emlewxanada birge jattıq.

—Hi-im! — dep mırs etip teris burıldı da, soń jáne

meniń iyegimniń astına kirińkiredi. — Armiyada birge boldım deseń qulaq qoyaman, institutta birge oqıdım deseń qulaq qoyaman. On-on bes kún emlewxanada jattım dep izlep keliw... Ya-aq, adam isenbeytuǵın mıljıń bul! Bul jerde bir gáp bar. Jiyenǵaliy hesh waqıtta meni qonaq penen otırıwǵa shaqırtqan emes. Sen shaqırttıń-ǵo, shaması?

Men juwap qaytarmadım.

—Bir nárseni sezgendeymen, — dedi soń. — Jaqında meniń qarındasım da emlewxanada jatıp keldi. Sonda birewler izine túskenmish dep ezim-sezim esittim. Eger sol sen bolsań — bilip qoy, keshirmeymen. Zigirigińde meniń tufliyimniń izleri qalǵan bolıwı kerek!

Bunnan artıq moynımdı ishke tarta beriwge jigitlik namısım kótermedi. Onda bar ayaq mende de bar, onda bar judırıq mende de bar. Lekin, ol Nigardıń ájaǵası edi. Qáytkende de meniń oǵan qol kóteriwim múmkin emes. Onı oylawǵa da kewlim barmas edi. Biraq, súmireye beriw de namıs! Onday erkekti Bayjan sirá jaqtırmaydı.

—Eger duz-nesip qosıp tursa-she? — dedim oǵan.

— Ne?!. — Ol meniń bilegimnen tartıp ózine qarattı.

—Neǵıldediń, qaytarıp ayt?!

Men ún qatpadım.

— Nigardı quday qossa da, men qospayman saǵan!

151

Ol usını ayttı da ǵırra izine aylanıp, úyge kirmesten qaytıp ketti.

Nigardı kóriw úmiti endi men ushın kóz jetpes saǵımǵa aylanǵan edi.

16

—Jiyenǵaliy aǵa, Dúysenbay brigad shaqırıp atır,

—dedi azanǵı shaydı iship bolakelgenimizde bir bala esikten haplıǵıp kirip.

—Balam, beri kel, — dedi Jiyenǵaliydiń anası. — Nasosshı balanıń balasımısań?

—Awa.

—Kel, aldı menen sálemles. Ekinshi esińde bolsın,

úyge kelgende haplıǵıp kirme. Sırtta bir zaman ókpeńdi basıp al, soń ishke kir.

Bala dım úndemey kelip, hámmemiz benen sálemlesip shıqtı.

—Assalawma aleykum qayaqta? — dedi Jiyenǵaliy balanıń qolın jazdırmay turıp.

—Qoy, uyaltpa balanı. Bala paqırda ne ayıp, ata-ana

úyretiw kerek kishkentayınan, — dedi anası ádepki bergen támbisi balaǵa jetkilikli bolǵanın túsinip. — Brigad bir ózi me?

—Yaq, qasında bir kisi bar, «Jiguli»de.

—Wákil-pákil shıǵar.

—Wákil «Jiguli» minbeydi, — dedi Jiyenǵaliy. — Nó-

kisten kelgen birew-ǵo, shaması. Apa, shayǵa awmiyin et.

Awmiyinge qol jayıldı.

—Sen ne qılasań? — dedi Jiyenǵaliy maǵan qarap.

—Háy, balam, úyge kelgen qonaqtan da óytip soray ma

eken?!

—Dúkán betke barasań ba, dep atırǵanım-ǵo.

—Baraman, — dep men de ornımnan turdım.

Dúkán Jiyenǵaliydiń úyinen onsha uzaq emes, «Bozjap»tıń kópirinen ótkennen keyin anaday jerde aǵarıp kórinip tur eken. Jay shópkerden islenip, topan sıbaw menen sıbalǵan. Sırtındaǵı hági de hár-jer hár jerden

152

qırshılıp, unırap túsip atır. Tóbesindegi eski mayda jollı shiferi da tozǵan, dúkán júdá góne edi.

Dúkánnıń qapısınıń awzına temir belbew qıyalap tartılıp, tómeninde alaqanday qulıp tur. Jaydıń kún shıǵar tárepinde sırtı satpar-satpar bolǵan bir-eki aq may bochka jumalap atır. Brigadtıń atı bolsa kerek, dúkánnıń oń búyirine tiyip ótken kishkene salmanıń boyındaǵı jas torańǵıllardı shırpıp otlap tur. Berirekte gónerińkiregen, shokolad reńli «Jiguli».

—Há, Dúysenbay aǵa, bas awırdı ma? — dedi Jiyenǵaliy iri deneli, ústinde sırma fufaykası bar, qolaba murınlı

kisige qol sozıp. — Erteletip dúkánǵa kelip qalıpsań?

—Azanǵı bas awırıwdan qutılǵanımız qashshan, qos-

shım, ózlerińizge qaraysız-aw, — dep Jiyenǵaliydiń iyninen qaǵıp kúldi ol.

Brigadirdiń qasında basında shiymaqpal kepka, ústinde súr reń pijama kiygen orta jaslardaǵı bir kisi tur edi. Onı kimgedur usattım, biraq, esime túsire almadım. Bul átiraptıń adamı emes ekenligi belgili edi, biraq.

Jiyenǵaliy esiktegi temir beldikti saldırlatıp, ashtı. Úshewimiz izinen erdik.

—Garzovoy etigiń bar ma? — dedi brigadir prilavkaǵa qolın salıp.

—Shúberek etik bereyinsesh, jıynalıs-pıylanısqa ki-

yip barǵanday.

— Shúberek etik wákillerge jarasadı.

Jiyenǵaliy tómennen jup-jubı menen baylanǵan tórtbes etikti prilavkanıń ústine qoydı.

—Neshinshi kiyeseń? — dedi brigadir qasındaǵı kisige.

—Qırq bir.

—Qırq bir bar-ǵo, ishinde ya?

—Bar, bar — dedi Jiyenǵaliy. Biytanıs kisi tufliyin sheship, etiktiń birewin kiyip kórdi.

—Bolıp turıptı.

—Keńiregin ala ber inim, ele shılǵaw oraysań. Bolmasa,

bul etik ayaǵıńdı jep qoyadı.

Ol basqa bir úlkenlew etikti kiyip kórip, sonı aldı.

— Neshe som? — dedi dúkánshıǵa qaltasına qol suǵıp.

153

— Neshe somdı qoy, inim. Jiyenǵaliy, meniń qarızımnıń izine tirkep qoy. Bul kisi Salıy degen. Nókiste, institutta muǵallim. Biziń Jalǵastı oqıtqan, biologiya-

dan, hám kuratorı bolǵan. Neshshe márte úyge shaqırıp, ákele almay júr edim, keshe keshqurın quday aydaǵanday ózi kelip tur.

Usı gápten keyin onı dárhal tanıdım. Ol birinshi kursta bizlerdi de oqıtqan edi.

— Bul aǵań «Bozjap»tıń etegine boyan egip, tájiriybe

ótkerejaq. Soǵan mennen on bes sotik jer sorap kelipti.

Qudaydıń keń dalasın bermey ne qılaman.

— Boyan egedi deyseń be? — dedi Jiyenǵaliy tańlanıp.

— Ekpese de esiktiń awzına deyin ósip tur-ǵo, belbuwardan.

—Házir ósiwge ósip tur, — dedi Salıy aǵa gápke aralasıp. — Lekin, otız-qırıq jıldan keyin boyannıń tuqımın da tappay qalıwımız múmkin, degen qáwip bar. Sebebi, bir metr tereńlikte súrip, tamırın jıynap alǵannan

keyin qayttan kógere me-kógermey me, sonısı neǵaybıl. Sonıń ushın onı qoldan egip kóbeytiw usılın turmısqa engiziwimiz kerek.

—Jiyenǵaliy, maǵan-ám bir kerzovoy etik ber, — dedim

men.

—He? — dep ol betime tigildi.

—Men-ám boyan egemen.

—Bul bala kim? — dedi brigadir meni endi kórgendey.

—Joram. Jetinshi awıldan qıdırıp keldi keshe.

—Salıy aǵa, meni tanımadıńız ba? — dedim muǵallim-

niń júzine tik baǵıp. Ol maǵan biraz tigilip turdı.

—Onsha.. Onsha tanıy almay turman.

—institutta bizlerge de sabaq berdińiz.

—«Biologiya»da oqıdıń ba?

—Yaq, pedfakta.

—He-e, qosımsha sabaqlar onsha este qala bermeydi,

inim. Oqıtsam oqıtqan shıǵarman.

— «Botanika»dan bir semestr sabaq óttińiz. Esińizde me, «sobıqlı eginler qaysılar, masaqlı eginler qaysılar»

dep ortaǵa sawal taslap, ózińiz juwabın aytar edińiz. Men sonda bárha qol kóterip juwap berip otırdım. «Sen bala

154

biologiyaǵa tapsırıwıń kerek eken» dep, imtixanda soramay

«bes» qoyıp bergensiz.

—Solay ma? — dedi Salıy aǵa iynimnen qaǵıp. — Sol bala sen be ediń? Jaqsı boldı-ǵo, bizge járdem bereseń onda.

Ol tanıdı ma, yaki quday qaydan jetkerdi, dep quwanıp ketti me, qullası bilegimnen qısıp xoshametlep qoydı.

—Áne, Jalǵastıń ornına járdemshi tabıldı, — dedi brigadir quwanıp. — Bala jaqın jerde bólek shıǵıp otırǵanda da aldırar edim.

—Zıyanı joq, mına bala zeyinli balaǵa usaydı, ekewimiz ámelleymiz.

Úshewimiz «Bozjap»tıń boyındaǵı boyan egiletuǵın jerge júretuǵın boldıq.

— Sen, Jiyenǵaliy, kelindi soyaqqa jiber, oraǵın alıp barsın. Bayjandaǵı kelinge, Qutlımurattıń qızına,

Ó tebiykege ózim bala juwırtıp alaman, — dep tapsırdı

Dúysenbay aǵa dúkánnan shıǵa berip.

«Bozjap»tıń eki boyı tınǵan boyanzarlıq eken. Jazdıń sońǵı aylarında orıp alınǵan jerleri qaytadan pashalap shıǵıp, gúlte jońıshqaday tobıqqa kelip tur. Orılmay qalǵan jerlerde japıraǵı túsip sıydamlanǵan. Shaqasında qalǵan dánleri tiyip ketseń shalbarıńnıń sırtınan jambasıńa kiredi.

Tómende úlken S — 100 traktorı tur. Ol aytılǵan jerdi súrip bolıp, brigadirdiń ruqsatın kútip turǵan eken.

—Dúysenbay aǵa, onda siz bara beriń, — dedi Salıy mu-

ǵallim. — Biz mına inimiz benen, atıń kim edi?

—Mámbetnazar.

—Mámbetnazar menen bir shetten kirise beremiz.

—Boladı, inim. Áne-mine degenshe jańaǵı aytılǵan

bala-shaǵalar da kelip qalar. Túste hesh jaqqa ketip qalmań,

ózim kelip alıp ketemen.

Sırtqı kiyimlerdi mashınǵa qoyıp, kirzavoy etiklerdi kiyip alıp súrilgen atızǵa tústik. Qolda oraq.

Boyanzarlıqtıń tereń súrilgeni sonsha, ayaǵıńdı traktordıń izine tuwrılap baspasań topıraq qonıshtan quyıladı. Hár jerde shoq-shoq bolıp tóńkerilip atırǵan boyan tamırlar.

155

—Dúysen aǵaǵa raxmet, — dedi Salıy muǵallim. — Keshe gewgimge deyin súriletuǵın jerdiń boyanın túbine taqaldı-

rıp orǵızıp shıqtı. Bolmasa, sol turısında tamırın tere almaysań.

—Tamır teremiz be, ya egemiz be?

—wdep terip alıp, bir shetten atızdı tazalaymız. Soń

tazalanǵan jaǵına tapqa salıp egemiz.

—Egis báhárde bolmay ma?

—Báhárde basqa egin egiledi. Boyannıń tamırı qattı

boladı. Ol bórtik jarıp kógerip shıǵaman degenshe keminde bir ay kútiwge tuwra keledi. Kún ısıǵannan keyin kógergen boyan qatarınan kesh qaladı.

—Dánnen egiwge bolmay ma?

—Ol házirshe neǵaybıl, kógere me, kógermey me...

Tamırdan egiw isenimlirek.

Ol boyan haqq ı nda, onıń qun ı , d ú nya j ú zi ndegi

áhmiyeti haqqında tolqınlanıp aytıp ketti.

—Keyingi esap boyınsha dúnya júzinde on tórt mıń gektar boyanzarlıq bar eken. Sonıń teń yarımı usı rayonda. Qaraysań ba, jeti mıń gektarı! Bul maqtanısh emes pe, siz benen bizge?!

—wlbette! — dep maqulladım.

—Áne, bala shaǵalar-ám kiyatır, — dedi atızdıń arǵı

basına kóz jiberip. Kiyatırǵan úsh hayaldıń ishinde Shınardı tanıdım. Qalǵan ekewi biytanıs edi. Olar kelip dáslep Salıy muǵallim menen, soń meniń menen sálemlesti.

—Brigad qaynaǵa jiberip edi...

—Jiberse júdá jaqsı, oraqlarıńız benen ashıp, topı-

raqtıń arasınan boyan tamırdı tawıp alıń. Biraq, ormań.

Kúshińiz jetkenshe túbinen suwırıp alıwǵa háreket etiń. Ala almay atırsańız aytıń, Mámbetnazar bar, men bar, járdemlesemiz.

Birinshi tapqa Salıy muǵallim, ekinshi tapqa men, úshinshige Shınar, arjaǵına qasındaǵı eki hayal tústi. Traktordıń hár awdarǵan qarıǵın bir tap dep bóldik.

— inim, biz ekewimiz hám terip, hám onı egiwge tayarlap ketiwimiz kerek, — dedi muǵallim. — Juwan tamırdıń uzınlıǵı yarım metrden aspaydı, onı kespeymiz. Sonnan shıqqan jińishke tamırlardı qırq santimetrden búldir-

156

mey kesiwimiz kerek. Sóytip, birinshi qarıqqa juwan tamırdı egip shıǵamız, ekinshi qarıqqa jińishke tamırdı. Qaysısı jaqsı rawajlanadı, qalay ósedi, neshe japıraq saladı, onı endigi jılǵı tájiriybe kórsetedi.

Meniń qollarım oraq penen boyan tamırda, kózlerim bolsa jolda edi. «Nege Bayjannıń hayalı kelmey atır? Jibermey qaldı ma eken? Meniń barımdı sezdi me eken? Bayjannıń qatını men ushın Nigar xızmetin atqara almaydı. Lekin, onı kórsem, kewlime Nigardı kórgendey bolaman. Ol keshte biykeshine meni kórgenin aytadı. Seniń bolnicańda jatqan jigitti kórdim, deydi. Nigar quwanıshtan tolqınlanıp ketedi. Ǵumsha lábleri qıpqızıl bolıp, ol júzine tebedi. «Íras pa?» deydi kishesine sıbırlanıp. «Íras, biykesh, ıras. Biraq, ájaǵań sezip qoymasın», — deydi. Álbette, ol bizlerdiń jaǵdayımızdan xabardar bolıwı múmkin. Jeńgesine sırlaspaytuǵın qız bolmaydı. Onıń ústine Nigar oǵada jas. Tuńǵısh muhabbat tásirin ishine sıydırıp júre almaydı. Sonda ol qádirdan jeńgesi menen sırlasadı. Erteńine jeńgesiniń ornına ózi keledi. Meniń menen qatar júrip tamır teredi.

Onıń tamırdı suwırıwǵa kúshi jetpey atadı. «Járdem berip jiber», — deydi kúlimsirep. Men jetip baraman. Ekewmiz ishektey sozılǵan bir tamırǵa asılamız. Tamır teginlikte suwrılaǵoymaydı. Barınsha kúsh salamız. Sonda ol kútilmegende úzilip ketedi. Ekewmiz de shalqamızǵa túsemiz. Nigar meniń kókiregime qulaydı. Birden turıp kete almay atadı. Men onıń turıp ketpewin tileymen hám ózim de onı turǵızıwǵa háreket etpeymen. Qánekey, usılayınsha quyashqa telmirip, kesh bolǵan soń ayǵa telmirip jata bersek.

—Tamırdı gúzde ekkenniń mánisi, — dep Salıy aǵa tatlı qıyallarımdı bólip jiberdi. — Ol gúzgi-qısqı qar-

jamǵır menen topıraqqa tolıq ornıǵısıp, báhárde urıq penen teń kógeredi. Urıqtıń qay waqta kógeretuǵının bile- seń-ǵo.

—Awa, awa, bilemen, — dedim nimkanı. Usı waqta urıqtıń qobı kelip tur ma? «Olay etiń, bılay etiń» dep túsin-

dirip, Nókisine kete bermey me?!

157

— Háy, kelin, buyaqqa kel, — dedi ol bir waqta atızdıń arǵı shetine qaray dawıslap. — Buyaqta shetten tazalaymız.

Qarasam — Bayjannıń hayalı. Onıń Nigardıń izinen awqat aparıp, dárwazanıń aldında sóylesip turǵanları yadımda mórlenip qalǵan edi. Shúdigardan altın tawıp alǵanday quwanıp kettim. Jeńgesi keldi me, biykeshi de bir zamannan boy kórsetedi.

Ol jerge suqqan oraǵın suwırıp alıp, bizler betke qaray júrdi. Sálemlestik. Maǵan mánili qaras qılar dep edim, yaq, názer awdarmadı. Salıy aǵanıń kórsetken jerine barıp, tapqa tústi. Kewlim bir túrli boldı. «Tanımadı

ma eken? Yaǵaw, tanıdı . Biraq, bi l d irmedi. Bi l diriwge qorıqtı. Jiyenǵaliydiń hayalınan tartındı yaki qasındaǵı ekewinen. Múmkin, sol kúngi waqıya buyaqta úlken shawqım bolıp, qattı dákki jegen shıǵar. Keshe Bayjan ezim-sezim xabarım boldı degendey ayttı-ǵo. Anıǵın aytıwǵa arsınǵan bolıwı múmkin. Onda keshte Bayjanǵa aytadı. «Tegin kelip júrgen joq» deydi. Sóytip jaqsı

atlı boladı. Erteń anaw-mınaw gáp bolıp júrse mennen kórmesin dep biziń jolımızǵa baqan keredi bul qatın ele.

Endi Bayjannıń hayalın kórerge kózim bolmay qaldı. Jeńge degenler jaqsı bolsa, járdem beredi. Jaman bolsa qaraqulaqtan jaman — «jolbarısın» ertip keledi.

—Mámbetnazar inim, shala qılıp atırsań-ǵo! — Muǵallimniń dawısınan selk ete qaldım.

—Suwırılmay qalǵan tamırdan shıqqan boyan, bizdi

ekpe boyan menen aljastıradı. Onnan keyin tájiriybemiz bir pul. Alǵaw-dalǵawlıq penen is tutıwǵa bolmaydı.

Salıy aǵa meni kem-kem mardikar bazardan jaldap ákelgendey, bir minut názerden qashırmadı. Sonıń menen eplep kún tús boldı. Túste brigadir úyine áketip shay berdi, ekewmizge. Hayallar úylerine qayttı.

—Men kún eńkeymey turıp qaytaman, — dedi Salıy aǵa atızǵa kelgennen keyin. — Jol boyı seni de úy betińe tas-

lap keteyin.

—Biziń awıl jolǵa alıs-aw, — dedim nazırqanıp. Gáp aranıń alıslıǵında emes, erteń úyden berman shıǵıwǵa sıltaw joq edi. Keshe bolsa Dúysen aǵaǵa aytıp, mektepke qońıraw ettirdim.

158

—Qaynaǵa, qurdas bizikinde boladı qaytqansha, — dep Shınar janıma ara kirdi. –Jiyenǵaliy aytıp jiberdi,

ketip qalmasın dep.

—He, onda júdá berekella, — dedi Salıy muǵallim

quwanıp. — Kún biraz eńkeygenshe qalıp isle, inim. Balashaǵalardıń mal-háli bar, erterek qayta bersin.

Maǵan da keregi usı sóz edi. Atızda bir ózim qalsam,

úyinen urlanıp shıǵıp Nigar kelse... Saǵınısıp kórissek... Bir-birimizge jutınıp qarasaq... Bir nárse dep aytıwǵa tilimizge sóz túspese... Sonda ol birden meniń qushaǵıma atılsa. Men onıń ókshesin orpańǵa tiygizbey kóterip alsam... Bul qıyallar qanshelli qam bolsa da men ushın shiyrin edi. Men ushın lázzetli edi bul ármanlar.

***

Búgin boyan tamır terip hám onı egip atırǵanımızǵa tórtinshi kún. Kúnler bir-birine uqsas, eń jamanı, zerigerli bolıp ótip atır. Salıy muǵallim azanda toǵızdan keshikpey jetip keledi de, kún eńkeyip, namazlıgerden awǵan payıtları qaytadı. Soǵan deyin meni oqıtıwdan jalıqpaydı. Onıń bahalawınsha boyan tamır ele altın menen teń bahalanatuǵın qusaydı. Sonda onı qoldan egip kóbeytiw texnologiyasın iske asırǵan bizler, álbette, tek ózin aytıwǵa tartınadı, altın háripler menen tariyxqa jazılamız. Sadaǵası ketsin, sol tariyxınıń. Men boyan tamırdan dańq shıǵarayın dep júr me edim? Oylamaǵan jerde Nigardıń awılında qalıw bahanası tabılǵanına quwanıp ketip, muǵallimniń esine jeti-segiz jıl burınǵı

áytewir bir waqıyanı saldım. Sol waqıya ırasında da yadına keldi me, yaki, jumsawǵa qayım bala tabılǵanına quwanıp eslegen boldı ma, oyaǵı házirshe námálim. Lekin, bul waqıya ekewmiz ushın da jaqsı boldı. Oǵan jumsawǵa qayı m shákirt tabıldı, maǵan bolsa Nigardı kóri w úmitin oyattı. Lekin, sol úmit kún sanap sóniwge qaradı. Atızda bayaǵı altawımız — kóbeymeymiz, azaymaymız. Men dáslebinde úmit artqan Bayjannıń hayalı da moyın burıp qaramaydı. Nigar baz-bayaǵı joq. Eń bolmasa úyiniń qay tusta ekenin bilsem eken, ara-tura biyiklew jerge shıǵıp

159

kóz juwırtar edim. Suw ákeliwge shıqpaspa edi álle qáytip. Eń jamanı, bunı hesh kimnen soray almayman. Hár túrli palǵa jorısam da, Bayjannıń hayalınıń tóbesi kóringen waqta óz-ózimnen tolqınlanıp ketemen. Nigardı kóretuǵınıma jańadan úmit oyanadı. Soń tamızıqtay sónedi.

Búgin ol joq — Bayjannıń hayalı. Onıń kelmegeniniń ózi de kewlime ǵulǵıla saldı. Meni kórgenin aytqan, soń onı atızǵa qaray izep baspaytuǵın etken.

—Há, nege mánisiń joq? — dedi Salıy muǵallim qasıma jaqınlap. — Qaytqıń kelip qaldı ma?

—Yaǵaw.

—Ayta ber. Bolmasa, keshte alıp keteyin.

—Yaq, onday emes. Ózimshe bul jumıstı qızıq kórip

júrmen, — dedim ótirik.

—Qızıqtıń úlkenin kelesi báhárde kóreseń. Ketkiń kelmey qaladı basınan. Jigirma tórt betlik dápter tutasań. Juwan tamırdan egilgen neshe túp kógerdi, jińishke tamırdan qansha — jazıp barasań. Bir háptede qaysısı neshe santimetr ósedi, neshe japıraq saladı, japıraǵınıń jaǵdayı qalay— toyǵın jasıl ma, yaki quwarıp tur ma, ya sarǵayıp qaldı ma?

Áne, usılardı eki ay dawamına jazıp barsań, maǵan assistent bolasań. Birden úshinshi kursqa qabıl ettiremen, ekinshi qánigelik boyınsha.

—Raxmet aǵa, raxmet, — dep atırman kewli ushın. Biolog bolıwǵa kózim ushın turǵan joq. Házir ózimniń «izertlep

júrgen» temam menen bántpen. Jigitligi ótip ketken Salıy muǵallimniń bul oylar qıyalına kelmeydi. Awlaq júrip qıyal súriwge de imkaniyat bermes. Azandaǵı qosıǵı da boyan, tústegi qosıǵı da! Keshte onıń keleshegin bir zaman maqtap bolıp mashinasına otıradı. Ol ketkennen keyin hayallar da áste, qıysayısıp jolǵa túse beredi. Men

jalǵız qalaman. Endi Qapapálektey qıyal súrip Nigardıń suwǵa shıǵıwın kútemen, lekin, ol joq. Meni umıtqan. Umıtıwǵa májbúr etken onı! Bálkim, Raxima qońıraw etip ábdep bopsıtqan shıǵar, «qızıńızǵa bekkem bolıń, biyabıray bolıp qaladı» dedi me, kim biledi. Onday bolsa álbette, meni kórerge kózi joq. Ele de Bayjan biraz basılǵan eken, eskertti de ketti.

160