Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

Плотин. - Вторая эннеада. - 2004

.pdf
Скачиваний:
50
Добавлен:
23.02.2015
Размер:
15.54 Mб
Скачать

250 Плотин. Эннеады. Трактат II. 5

άλλως γαρ το «δυνάμει ανάριας 6 χαλκός», άλλως το ύδωρ δυνάμει χαλκός και ο ά/ηρ πυρ. Τοιούτον δη ον το δυνάμει άρα και δύναμις λεγοιτο αν προς το εσόμενον,

οίον 6 χαλκός

δύναμις του άνδριάντος; "Η, ει μεν η

δύναμις κατά

το ποιειν λαμβάνοιτο, ουδαμώς· ου γαρ

η δύναμις η κατά το ποιειν λαμβανομένη λεγοιτο αν

δυνάμει. Ε/ δε το δυνάμει μη μόνον προς το ενεργείς

λέγεται, άλλα

και προς ενεργειαν, είη αν кол δύναμις

δυνάμει. Βελτιον δε και σαφεστερον το μεν δυνάμει προς το ενεργείς, την δε δύναμιν προς ενεργειαν λέγειν. Το μΑν δη δυνάμει τοιούτον ώσπερ ύποκείμενόν τι πάθεσι και μορφαΐς και είδεσιν, ά μέλλε/ δεχεσθαι και πεφυκεν η και σπεύδει ελθεΐν, και τά μεν ως προς το βελτιστον,

τα δε προς τά χειρω και λυμαντικά

αυτών, ων εκαστον

και ενεργείς εστίν

άλλο.

 

 

 

2. ΥΙερϊ δε της

ύλης σκεπτεον,

ει έτερον τι ούσα

ενεργειφ

δυνάμει

εστί

προς ά μορφοΰται,

η ούδεν

ενεργείς,

και όλως και

τά άλλα

ά λεγομεν

δυνάμει

λαβόντα

το είδος και μένοντα αυτά ενεργειφ γίνεται, η

το ενεργειφ κατά

του άνδριάντος λεχθησεται

αντιτι­

θέμενου μόνον του ενεργειφ άνδριάντος προς τον δυνάμει ανδριάντα, αλλ' ου του ενεργειφ κατηγορουμένου κατ" εκείνου, καθ" ου το δυνάμει άνδριάς ελεγετο. Εί δη ούτως, ου το δυνάμει γίνεται ενεργειφ, άλλ" εκ του δυνάμει οντος πρότερον εγένετο το ενεργειφ ύστερον. Kai γάρ αΰ το ενεργειφ ον το συναμφότερον, ούχ η υλη, το δε

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΔΥΝΑΜΕΙ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΙ

251

είδος το επ" αυτή. Kai τούτο μεν, ει έτερα γιγνοιτο ουσία, οίον εκ χαλκού άνδριό^ς- αλλτ? γαρ ουσία ως το συναμφότερον ό άνδριάς. Έπΐ δε των όλως ου μενόντων φανερόν, ως το δυνάμει παντάπασιν έτερον ήν. Αλλ' όταν ό δυνάμει γραμματικός ενεργείς γενηται, ενταύθα το δυνάμει πώς ου και ενεργείφ το αυτό; Ό γαρ δυνάμει Σωκράτης ό αυτός και ενεργείφ σοφός. τΑρχ οΰν και ό άνεπιστήμων επιστήμων; Δυνάμει γαρ ήν επιστήμων. Ή κατά συμβεβηκός ό άμαΒής επιστήμων. Ου γαρ ή άμαθης δυνάμει επιστήμων, αλλά συμβεβήκει αύτω άμα$εΐ είναι, ή δε φυχ^η ка$У αυτήν επιτηδείως έχουσα το δυνάμει ήν ήρτερ και επιστήμων. 'Ετι ουν σώζει το δυνάμει, και δυνάμει γραμματικός ήδη γραμματικός ων; Ή ουδέν κωλύει και άλλον τρόπον εκείμεν δυνάμει μόνον, ενταύθα δε τής δυνάμεως εχούσης το είδος. Εί ουν εστί το μεν δυνάμει το ύποκείμενον, τό δ" ενεργείφ το συναμφότερον, ό άνδριάς, τό είδος τό επι του χαλκού τί αν Τάγοιτο; Ή ουκ άτοπον τήν ενεργειαν, κα№ ήν ενεργείφ εστί και ου μόνον δυνάμει, τήν μορφήν και τό είδος λέγειν, ούχ απλώς ενεργειαν, άλλα τούδε ενεργειαν επεϊ και αλλην ενεργειαν τάχα κυριώτερον αν λεγοιμεν, τήν άντ'&ετον τή δυνάμει τή επαγούσγ] ενεργειαν. Τό μεν γάρ δυνάμει τό ενεργείφ εχειν παρ" άλλου, τή δε δυνάμει ο δύναται παρ" αυτής ή ενέργειαοίον έξις και ή κατ αυτήν λεγομένη ενέργεια, άνδρία και τό άνδρίζεσ^αι. Ταί/τα μεν ουν ούτως.

252 Плотин. Эннеады. Трактат //. 5

3. Ου Βχ ένεκα ταΰτα

προείρηται,

νυν λεκτεον,

εν

τοις νοηρτοίς πώς ποτέ το ενεργείς

λέγεται και ει ενεργείς

μόνον η κα\

ενέργεια

εκαστον και ει ενέργεια

πάντα

και ει το δυνάμει κάκει.

Ε/ δη μ/ητε υλη εκεί εν η

το

δυνάμει, μιητε τι μέλλει των εκεί, ο μ/η ηδη εστί, μ/ηδ*

ετι μεταβάλλον εις

άλλο

η μενον έτερον τι γεννά

η

εζιστάμενον

εαυτού εδωκεν άλλφ

άντ

αυτού είναι, ουκ

αν είη εκείτο

δυνάμει εν ω εστί,

των όντων και

αιώνα,

ου χρόνον εχόντων. ΕΥ τις ουν και επί τών νοητών τους τιθέμενους κάκει υλην εροιτο, ει μ/rç κάκει το δυνάμει κατά την υλην την εκεί και γάρ ει άλλον τρόπον η υλη, αΛΛ εσται εφ έκαστου το μεν ως υλη, το όε ως ειόος, το δε συναμφότερον τι εροΰσιν; Ή και το ως υλη εκεί ειδός εστίν, έπε/ και η ψυχή είδος ον προς έτερον αν είη υλη. Ουκοΰν προς εκείνο και δυνάμει; Ή ουείδος γάρ

ην αύτης

και ουκ εις ύστερον δε το είδος και ου χωρίζεται

δε άΧΚ

η λόγω,

και

ούτως υλην έχον,

ως

διπλούν

νοούμενον, άμφω

δε μία φύσιςοίον και

Αριστοτέλης

φησι το πέμπτον

σώμα

άυλον είναι. Περ/ δε ψυχής πώς

εροΰμεν; Δυνάμει

γάρ

ζώον, όταν μ/ηπω, μελλη

δε, και

μουσική

δυνάμει και τά άλλα οσα γίνεται

ουκ άει ούσα-

ώστε και εν νοητοΐς το δυνάμει. Ή ου δυνάμει

ταΰτα,

άλλα δύναμις η ψυχή τούτων. Το δε ενεργεία πώς εκεί;

τΑρα ως 6 άνδριάς το συναμφότερον ενεργειφ,

ότι

το

εΐδος εκαστον

άπείληφεν;

Ή

от/ είδος εκαστον

και

τελειον ο εστί.

Νους γάρ

ουκ εκ

δυνάμεως της

κατά

το οϊόν τε νοειν εις ενεργειαν

του

νοειν άλλου γάρ

αν

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΥΝΑΜΕΙ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΙ

253

προτέρου του ουκ εκ δυνάμεως δεοιτο αλλ" εν αύτώ το

παν. Ύο γαρ δυνάμει βούλεται έτερου επελ$όντος εις

ενεργειαν άγεσΒ-αι, Ίνα ενεργειφ γίνηταί τι, ο δ*

αυτό

παρ* αύτοΰ το αεί ούτως έχει, τούτο ενέργεια αν

είη.

Πάιτα ουν τα πρώτα ενέργεια· έχει γαρ ο δειεχειν

και

παρ αυτών καί αεί· και ψυ%η δη ούτως ημπ\εν

ύλη,

αλλ* εν τω νοητώ. Και η εν ύλη δε άλλη ενέργεια· οίον η φυτική· ενέργεια γαρ και αυτή ο εστίν. 'Αλλ' ενεργεία μεν πάντα και ούτως, ενέργεια δε πάντα; πώς; Ε/ δη καλώς είρηται εκείνη η φύσις άγρυττνος είναι και ζωηκαί ζοτη αρίστη, αϊ καλλισται αν εΐεν εκείενεργειαι. Καί ενεργείφ αρα καί ενέργεια τά πάντα καί ζωαί τά πάντα καί 6 τόπος 6 εκεί τόπος εστί ζωής καί αρχή καί πηγή αληθούς ψυχής τε καί νου.

4. Τα μεν ουν άλλα πάντα, όσα δυνάμει τι εστίν, έχει καί το ενεργειφ είναι άλλο τι, ο ήδη όν προς άλλο δυνάμει είναι λέγεται· περί δε της λεγομένης είναι ύλης, ην πάντα δυνάμει λεγομεν τά όντα, πώς εστίν ειπείν ενεργείφ τι τών όντων είναι; 'Ηδη γάρ ου πάντα τά όντα δυναψ,ει αν είη. Ε/ ουν μηδέν τών όντων, ανάγκη μ/ηδ* όν αυτήν είναι. Πώς ουν αν ενεργείφ τι είη μηδέν τών όντων ούσα; Αλλ' ουδέν τών όντων αν είη τούτων, α γίνεται επ' αυτής, άλλο δε τι ούδεν κωλύει είναι, είπερ μ/ηδε πάντα τά όντα επί τη ύλη. Ήι μεν δη ούδεν εστί τούτων τών επ* αύτη, таСта δε όντα, μ/η όν αν είη. Ού μεν δη άνείδεόν τι φανταζομενη είδος αν είη· ού τοίνυν

254 Плотин. Эннеады. Трактат II. 5

ούδ" εν εκείνοις αν άρ&μνηΒ-είΎ). Μτη όν άρα και

ταύτη

εσται. Έπ" άμφω

αραμνηον ούσα πλειόνωςμνη ον εσται.

Ε/ δη πεφευγε

μεν την των ως αληθώς

όντων φύσιν, ου

δύναται δε εφικεσ$αι

ούδε των φευδώς λεγομένων

είναι,

ότι

μ^ηδε Ίνδαλμα

λόγου

εστίν ως ταύτα,

εν τίνι

τω

είναι αν άλοίη;

Ει δε εν μ^ηδενι τω είναι, τι αν

ενεργείς

ε/η;

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5.

ΤΙώς ουν λΑγομεν περί αύτης;

ΥΙώς δε των

όντων

υλη; Ή ότι δυνάμει. Ούκοΰν, ότι ηδη δυνάμει,

ηδη ουν

εστί

κα$ο

μέλλε/; Αλλα το είναι αυτή

μόνον το

μέλ­

λον

επαγγελλόμενον

 

οίον το είναι αύτη

εις

εκείνο

αναβάλλεται,

ό εσται.

Ύό τοίνυν δυνάμει ου τι,

αλλά

δυνάμει πάντα·

μ/ηδεν δε όν κα$" αυτό, αλλ' ο εστίν

υλη

όν, ούδ" ενεργείς

εστίν. Ε/ γάρ εσται

τι ενεργεία,

εκείνο

ό εστίν ενεργείς,

ούχ η

υλη εσταιού πάντη

ουν

υλη,

άλλα

οίον ό χαλκός.

Είη

αν ουν τούτο

μπ) όν, ούχ ως

έτερον του όντος, οίον κίνησις· αυτή

γαρ και

εποχεΐται

τω

όντι οίον άπ"

αυτού

και εν αύτω

ούσα,

η δε εστίν

οίον εκριψείσα

και πάντη χωρισ^εισα

και

μεταβάλλειν

εαυτόν

ού δυνάμενη,

αλλ"

όπερ εξ άρχης ην μη όν δε ην

ούτως

άει

έχουσα.

Ούτε

δε ην εξ αρχής

ενεργείφ τι

απόστασα

 

πάντων

των όντων ούτε εγενετο-

 

α

γάρ

ύποδΰναι

η^ελησεν,

ούδε χρωσ^ηναι

άπκ

αυτών

δε-

δύνηται,

άλλα

μένουσα

προς άλλο δυνάμει

ούσα προς

τά

εφεξής,

των

δ" όντων ηδη παυσαμενων

εκείνων

φανεισα

ύπό

τε

των μετ

αύτην

γενομένων

 

κατά-

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΔΥΝΑΜΕΙ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΙ

255

ληφθείσα εσχατον кал τούτων κατέστη. *Ύπ αμφο­ τέρων ούν καταληφ^εισα ενεργείς μεν ουδέτερων αν ε/77, δυνάμει δε μόνον εγκαταλελειττται είναι ασθενές τι και άμυδρόν είδωλον μορφουσ^αι μνη δυνάμενον. Ούκοΰν ενεργειφ είδωλον ούκοΰν ενεργείφ φεΰδος. Ύοΰτο δε ταύτόν τω άλη&ινώς φεΰδος· τοΰτο δε'όντωςμ/η όν. Ε/ ούν ενεργείς μ/rç ον, μάλλον μ/η όν, και όντως άρα μ/rç όν. Πολλοί αρα δεΐ αύτω ενεργείφ τι των όντων είναι το αλ<η&ες εχοντι εν τω μ/η όντι. Ε/περ αρα δει αυτό είναι, δει αυτό ενεργείςυ μή είναι, Ίνα εκβεβηκός τοΰ αληθώς είναι εν τω μη είναι εχη το είναι, επείπερ τοίς φευδώς ούσιν, εάν αφελές το φεΰδος αυτών, άφειλες αυτών ηντινα εϊχον ούσίαν, και τοίς δυνάμει το είναι και την ούσίαν εχουσιν εισαγουγών την ενεργειαν άττολώλεκας αυτών της υποστάσεως την αίτίαν, ότι το είναι αύτοίς εν δυνάμει ην. Ε/περ άρα δεΐ άνώλε&ρον την υλην τηρείν,

υλην αύτην δεΐτηρείν

δει άρα

δυνάμει, ως εοικεν, είναι

λέγειν μόνον, Ίνα η

ο εσ*τ/ν,

η τούτους τους λόγους

εξελεγκτεον.

 

 

ΕΓ3 ΕΓΞ La cJ Б~Э EcJ Б и ΕΓΞ Б З LacJ ΕΊ3 La d

|Д Cl |Д C| ГД С| [ДЕД [Д ЕГ| |Д С] [Д СП |Д С| [ДЕД ГД С| |Д С]

ЕГЗ LacJ ЕГЭ ΕΊ3ΕΓΞЕГЗ LacJ ΕΓΞ ΕΓΞ LacJ la cJ

[Д С] |Д C| [ДСП |Д Cl ГД Cl ГД Cl |Д Cl ГД C| ГД Cl ГД C| |Д C|

IL 6. ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΔΥΝΑΜΕΙ ΚΑΙΕΝΕΡΓΕΙΑΙ

О СУЩНОСТИ И КАЧЕСТВЕ (17)

Краткое введение

Этот трактат (№ 17 в Порфириевой хронологии) представляет собой очень специальную, порой не вполне ясную критику аристотелевской доктрины качества; выдвинутые здесь аргументы по сути не отличаются от изложенных значительно позже в трактате О категориях (VI. 1-3; № 42-44 в Пор­ фириевой хронологии) и сводятся к тому, что кате­ гория качества не может быть применима к умо­ постигаемому миру, где всё есть сущность; и даже в сфере чувственно воспринимаемого ее применение строго ограничено; сущностные различия суть дея­ тельности логоса и не редуцируются к качествам; даже акцидентальные качества, хотя и могут быть названы качествами, суть следы или тени деятель­ ности сущностей в умопостигаемом мире.

О сущности и качестве

257

Синопсис

Вумопостигаемом мире всё есть сущность. Где же,

втаком случае, должны находиться качества? Арис­ тотелевское разграничение между качеством, воспол­ няющим сущность, и акциденцией, не срабатывает — одно и то же качество может выступать в одном слу­ чае как сущностное различие, в другом — как акци­ денция: например, «белое» — в белилах и в челове­ ке. Правильнее было бы сказать, что то, что является качеством здесь, в умопостигаемом мире есть сущ­ ность (гл. 1 ). Дальнейшее критическое исследование аристотелевской категории качества в применении к вещам чувственного мира; вывод о том, что и здесь сущностные различия должны быть рассмотрены не как качества, но как проявления энергии сущности и логоса; только акцидентальные качества могут быть названы качествами — как состояния уже существу­ ющей сущности (гл. 2). Первообразами того, что здесь мы называем качествами, в умном мире выступают энергии умопостигаемых сущих; здесь же — только их след, тень и образ (гл. 3).

1.Различны ли сущность и сущее; есть ли сущее нечто лишенное иных, а сущность — сущее вместе

с иными: движением, покоем, тождеством и разли­ чием;1 суть ли эти стихии сущность? Целое, тогда,

258 Плотин. Эннеады. Трактат II. 6

есть сущность, каждая же из его стихий есть сущее, одно сущее — движение, другое — что-либо иное. Значит, движение есть акцидентально сущее; будет ли акцидентальна сущность или же стихии ее вос­ полняют? Движение есть, конечно, сама сущность,

ивсе тамошние [умопостигаемо сущие] суть сущ­ ность. Тогда, почему же это не так здесь? Не потому ли, что Там [в горнем] все суть одно, здесь же — эйдолы отстоят друг от друга, и одно есть одно, а дру­ гое — другое, так что в семени все вещи есть вместе

икаждая есть все остальные, и нет отдельно руки и отдельно головы; здесь же они отделены друг от дру­ га, ибо суть эйдолы и не истина.

Скажем ли мы, что качества Там суть различия сущности, сущие относительно сущности или от­ носительно сущего; что различия делают сущности различными друг другу и, вообще, сущностями? Само по себе это не нелепо, но нелепо относитель­ но здешних качеств, которые различают здешние сущности, например, двустопность и четырехстопность — которые не различают саму сущность, но оказываются всего лишь качествами. Однако, одно

ито же и становится различием, наполняя [сущ­ ность], и не становится различием, когда в ином сущ­ ности не восполняет, будучи ее акциденцией. Напри­

мер, белое в лебеде и белилах есть восполняющее [их сущность],2 в тебе же оно — акциденция. Таким

О сущности и качестве

259

образом, то белое, которое есть в логосе, есть и вос­ полняющее, и не есть качество; то белое, которое в явлении есть нечто окачествованное. Должно раз­ делить окачествованное на сущностно окачествован­ ное, которое есть определенная особенность сущ­ ности, и [чувственно] окачествованное, которое не создает перехода ни в сущность, ни из сущности, но уже полагает наличную сущность в ее полноте в оп­ ределенное внешнее обстояние и создает некое при­ бавление к сущности — [неважно,] возникает ли оно относительно души или тела. Но разве чувственно видимое белое, которое в лебеде, не есть что-то его восполняющее? Нет, оно не таково даже для белил. Хорошо, пусть даже может появиться не белый ле­ бедь, но как же с белилами или с теплотой огня? Но если кто-нибудь скажет, что [чувственная] «огненность» есть сущность огня, то не скажет ли он ана­ логично и о сущности белил? Действительно, это так, и жар восполняет сущность видимого огня, и белиз­ на — сущность белил. Следовательно, одно и то же есть и нечто восполняющее [сущность], то, что не есть качество, и нечто не восполняющее сущность, что есть качество. Но нелепо говорить, что одно — восполняющее [сущность], а другое — нет [, но есть нечто обстоящее ее в ином], притом что их природа тождественна. Тогда лучше будет сказать, что лого­ сы, производящие [качества], всецело сущностны, но