1.Бұл сөз бір құрамнан тұр : ана

2.Тұлғасына қарай (ана) негізгі түбір

Себебі сөздің мағына беретін негізгі

бөлігі.

3.Құрылысына қарай – дара.Себебі бір ғана

негізгі түбірден тұр.

Ана сөзіндіегі а дыбысына фонетикалық талдау жасайды.

«Сыңарын тап» ойыны.

1.Аңдамай сөйлеген ...

2.Ойнап сөйлесең де ...

3.Бал тамған тілден ...

4.Көп сөз - ...

5.Бар жақсылықтың басы - ...

6.Ащы тіл ...

(таяқтан өтуір,ойлап сөйле,у да тамар,көмір,ауырмай өледі,тіл.)

Ойынд жүргізу арқылы дыбыс үндестігіне бағынбайтын қосымшаларды таныту.

Бекіту кезеңігде сызбаны қолдана отырып қорытындылау.

Сөз бөлшектерден тұрады.

Түбір

Қосымша

Негізгі

түбір

Туынды

түбір

Жұрнақ

Жалғау

Сөз

тудырушы

Сөз

түрлендіруші

1.Көптік

2.Септік

3.Тәуелдік

4.Жіктік

Үйге тапсырма.

а) 72-жаттығу.Төмендегі сөздерге қосымшалар жалғап,сөйлем құрап жазыңдар.

ә) «Түбір мен қосымша» тақырыбын қайталау.

Сабақтың тақырыбы: Сан есім

Сабақтың мақсаты: а) оқушылардың сын есімді қалай меңгергенін тексеру

(оларды құрамына және мағынасына қарай ажыраты білуін),сөйлем мәнерлеріне жете көңіл бөлу; б) халқымыздың ұллтық салт-дәстүрлерін,ұлттық өнерді бағалай білуге баулу;ұлеағатты сөздердің мәнін түсіндіре отырып шешендік өнерге,алғырлыққа,тез ойлауға,жүйелі сөйлеуге дағдыландыру;шығармашылық ізденістерін арттыруғаықпал жасау.

Тәрбиелік: тұрмыстағы қатысатын нәрселер арқылы өмір құбылыстарын танып білуге,ұлттық өнегені бойына сіңіріп,туған халқының өнерін сүйіп өсуге,әсемдік,әдемілік сипаттарды тануға тәрбиелеу,эстетикалық тәрбие беру.

Дамытушылық:сан есім туралы оқушылардың өздеріне ой қорытындысын жасату,оқушылардың сөз байлығын,ойлау қабілетін дамыту.

Сабақтың түрі: 1-сабақ – біріккен сабақ; 2-сабақ зерттеу сабақ.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап.

Сабақтың көрнекілігі:теледидар,магнитофон ,кодоскоп,табақ,домбыра,карточка, тоғызқұмалақ,таблицалық плакат.

Пәнаралық бйланыс: әдебиет,математика,табиғаттану.

Сабақтың барысы.

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2.Үй жұмысын тексеру,яғни өткен сабақпен байланыстыру.

- Сендер балалар,сын есіммен және сым есім құрамы жағынан негізгі сын есім және туынды сын есім болып бөлінетінін есім сөздерден сын есім тудыратын жұрнақтар,етістіктен сын есім тудыратын жұрнақтар болатынын және сын есімнің мағыналық түрлері сапалық,қатыстық сын есім болатынын толық меңгердіңдер деп ойлаймын.

1.Жаңа сабақ бастамас бұрын сын есімді қорытындылау мақсатында үйге берілген 155-жаттығуды ауызша орындайық.

Оқушыларға мәнерлеп оқытып, «Әділетсіздік» деп неліктен аталғанын дәлелдету.Сөйлемдегі сапалық,қатыстық сын есімдерді ажыраттыру.

2.Магнитофоннан қашқын қылмыскер туралы хабарландыру оқып,балалардың көңілін аудару.

- Тыңдаңыздар,тыңдаңыздар, барлық мектеп қызметкерлеріне,барлық мектеп оқушыларына хабарландыру.

Кеше сағат 11-лерде,І кезектегі сабақ кезінде бір оқушының қымбат күртешесі жоғалды,қашқын ұстатпай кетті.Қылмыскердің кескіні жасырын камераға түсіріліп қалған.Кескіні кейін газетке жарияланады.

Ол – орта бойлы,дембелше,топ-толық,жуан бел,қысық көзді,мұрны шолақтау,шошайған құлақты,быртиған саусақты,тар маңдайлы,жалпақ табанды,мығым келген жас жігіт.(тыңдап болғаннан кейін тақтаға және дәптерлеріне қылмыскердің портреті жазылады).

орта бойлы

дембелше

топ-толық

қысық көзді жас жігіт

быртиған саусақты

тар маңдайлы

жалпақ табанды

жуан бел

3.Карточкамен жұмыс.

Тақтада мынадай алты сын есім жазулы тұрады

Мейірімді

Қатал

Сабырлы

Жеңілтек

Сыпайы

Дөрекі

6 сын есімге 6 карточка дайындалады да,мазмұны сызбадағы көрсетілген мінездің қайсысына тура келетінін айтады.

1-карточка.Қабағы түйілген,сұсты,өзінің айтқанын ғана орындатады,қатал талап қояды.

2-карточка.Жылы сөйлейді,жылы сөзді,қабағы ашық,барлық адамға өзінің шуағын шашады,ақкөңіл.

3-карточка.Сөзінде,уәдесінде тұрмайды,жұмысын аяғына дейін жеткізіп орындай алмайды,тұрақсыз,заржақ.

4-карточка.Көп сөйлемейді,жұмысын асықпай тиянақты орындайды,салмақты,қорғасындай ауыр мінезді.

5-карточка.Төбелескіш,ауыр сөздер айтады,артық сөйлейді,менмен,тек қана өзін сүйеді,қызылкөз алаяқ.

6-карточка.Қатты сөйлемейді,үлкенді сыйлайды,құрметтейді,кішіге қамқор,ақжүрек,нәзік мінезді.

(Емтихандағы секілді тақтаның алдына шығып бір-бірлеп карточкаларды суырады да,сзбаның ішіндегі қай есімге сәйкес екенін,сызбадағы сын есімнің қай сын есім екенін айтады).

Жаңа сабақтың эпиграфы

Тақтада Бір мен екі алмаңдар,

Үшке алданып қалмаңдар

Кілең төрттік алғандар

Бесті ғана армандар деген шумақтан кейін жаңа сбақтың тақырыбы жазулы тұрады.

Сан есім.Сан есім туралы түсінік.

Мысалы:Алпыс бестен асқанда,жетпіске қадам басқанда (Жамбыл).Атадан алтау,анадан төртеу,жалғыздық көрер жерім жоқ (Абай).Кейде сан есімдер зат есімсіз де жасала береді.

Тоқсаннан әрі кетті,жүзге де асты,есімсіз де жасала береді.Тоқсаннан әрә кетті,жүзге де асты.

Сандық – мөлшерлік ұғымды білдіретін этнолингвистикалық атаулар да бар:егіз,сыңар,сүйем,қозы көш жер,ит өлген жер,ет,асым,пұт,қабақ,батпан,т.б.

Бейнетаспадан көрініс.Теледидардан көрсету.Енді балалар,кодоскоп арқылы берілген мақал-мәтелдерді оқып,көп нүктенің орнына тиісті сан есімдерді қояйық.

а) Білекті ... жығар,білімді ... жығар.

ә) ... кісі бір жақ,қыңыр кісі бір жақ.

б) ... ала болса,ауыздағы кетеді

... түгел болса,төбедегі келеді.

в) ... сомың болғанша ... досың болсын.

г) ... бөлек отауды елдестірген – ынтымақ.

«Жаңылтпаштар» тақырыбына диктант жаздыру.

а) Үш кіші ішік піштім.

Бес үлкен ішік піштім.

Неше кіші ішік піштім?

ә) оралдан оралған олардан

Омаржан оқ көріп,

Оң бөрік,тон беріп,тон алған.

Жұмбақ жарысы.Сыныпты екі топқа бөлемін де,жұмбақ жарыстырамын.

1.Таңертең төрт аяқты.

Түсте екі аяқты.

Кешке үш аяқты.

(адамның сәбилік,жастық,кәрілік шағы)

2.Бір көлде он екіден қаз ойнайды.

Алсам деп бірін-бірі наз ойнайды.

Келгенде жақындасып,қожаңдасып

Бір-біріналмасына еш қоймайды.

( дойбы)

Жеңген командаға домбыра ұсынамын.Олар домбыраның құрылысын айтады.

Сонымен бірге балалар,сан есімдер біздердің той-думандарымыздың,ойындарымыздың арасында да кездеседі.

Абай атамыз «Туғанда дүние есігі ашады өлең,өлеңмен жер қойнына кірер денең» демекші біздің күнделікті тұрмысымызда,той-думандарымызда айтылып жүрген өлеңдердің де тақырыптары: мысалы «Жиырма бкс», «Екі жирен», «Бір бала», «Жетісу», «16 қыз», «Бір келіншек»,т.б.

Математикалық есеп.Адам жасын шығару.

Ойын есеп.Қожанасырдың есебі: Бірде мұғалім көбейту тақырыбына Қожанасырды тақтаға шығарыпты. Тақтадағы таблицаға жақындыған Қожанасыр 1-ден 10-ға дейін ғана санау біледі. Көбейту кестесіне жақындаған Қожанасыр өзінің 10-ға дейінгі санын қойып шығыпты.

9*1=9

9*2=18 Бір саны жетпей қалған соң Қожанасыр мен дұрыс жазбаған болармын деп әлгі сандарды кері қарай

9*3=27 қойып шығыпты.Сосын жұмысын көрсеткен Қожанасырға мұғалім «5» қойыпты.

9*4=36

9*5=45

9*6=54

9*7=63

9*8=72

9*9=81

Оқушылардың өз ойымен айтылған жұмбақ есептерді шешу. Ұлы адамдар сөздерінен санға байланысты дәйек сөздер. 2004(мешін) жылына байланыстырып мәтін құрау. Сабақты қорытындылау мақсатында.

«Қазыбектің тапқырлығы» әңгімесін оқушыларға айтып беремін.

Бұқар жыраудың қартайған кезінде көңілін сұрамақ болып Қаз дауысты Қазыбек би келеді.Төсекте жатқан Бұқар жырау: - Бірден онға дейінгі санның мағынасын маған ешкім айтып бере алмады.Қазыбек,сен айтып берші! – деген.Сонда Қазыбектің берген жауабы: Бір дегеніңіз – бірлігі кеткен ел жаман.Екі дегеніңіз – егесіп өткен ер жаман. Үш дегеніңіз – үш бұтақты шідерден шошыған ат жаман.Төот дегеніңіз – төрде төсек тартып жптқан жаман.Бес дегеніңіз – білікті адамнан белгілі бала тумаған жаман.Алты дегеніңіз – аймағын билей алмаған кісі жаман.Жеті дегеніңіз – жетем деген мақсатына жете алмаған жаман. Сегіз дегеніңіз – серкесіз бастаған қой жаман.Тоғыз дегеніңіз – толғанғаныңыз.Он дегеніңіз - өткеніңіз,о дүниеге жеткеніңіз.

Ақындарымыздың осы секілді етіп өздеіңе де арнап әнімен жазған санамағы бар.Соны бәріміз қосылып айтайық.

Сабақтың тақырыбы: Зат есім

Сабақтың мақсаты: білімділік –оқушыларды зат есім туралы түсінікпен,оның түрлері және мағыналық топталуымен таныстыру,теориялық алған ұғымдарын мысалдар арқылы терең меңгерту,түсінік негізінде қорыттыру; дамытушылық –

зат есімнен алған білімдерін жаттығу жұмыстары арқылы дамыту,өз бетінше орындау дағдыларын қалыптастыру,топпен жұмыс жүргізу арқылы әр оқушының дербестігін жетілдіру,шығармашылық белсенділігін арттыру;тәрбиелік – зат есім тақырыбын түсіндіру кезінде сөздер мен сөйлемдердің тәрбиелік мәніне көңіл бөле отырып,оқушыны отаншылдыққа,

адалдыққа тәрбиелеу,топпен жұмыс істеу арқылы ынтымақ пен бірлікке,жолдастық көмек көрсетуге баулу.

Сабақ әдісі: топпен жұмыс,сайыс сабақ,жаттығу және талдау,сұрақ-жауап,ой сергіту ойындары.

Қосымша материалдар : Абайдың портреті,дидактикалық топтамалар;зат есімге қатысты Венн диаграммасы;тірек сөздер таблицасы;түрлі сюжетті суреттер;тест сұрақтары.

Сабақ барысы.

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Үй тапсырмасы бойынша жұмыс.

Жүргізуші (оқушы). «Қайталау – оқу анасы»,

Мақалдың бір данасы.

Өткенді еске түсірсең,

Ешкімнің жоқ таласы.

Құрметті білім алушы әріптестер,бүгін сабағымызда халқымыздың ұлы ақыны Абай Құнанбайұлы қонақта.Біздің тобымыздың аттары ұлы ақынның «Ғылым таппай мақтанба» атты өлеңіндегі бес асыл іске қатысты екені бұрынан белгілі.

Жарысқа кіріспес бұрын әр топ өзін таныстыру қажет.Ал сайысты бастайық!

Әр топтың сынып бөлмесі ішінде белгіленген орынға бөлініп отырады.Топтың аттары жазылған белгі партаға қойылады.

Әр топ жетекшісі өздерінің тобын төмендегі шумақтар арқылы таныстырды.

1. «Талап» тобы 2. «Еңбек» тобы 3. «Терең ой» тобы 4. «Қанағат» тобы

Талабың болса тайсалма, Еңбек етсең ерінбей, Терең ой сенің қанатың, Қанағат – асыл қасиет,

Өзіңді өзің байқа да, Еңбегің қалмас көрінбей. От болып ылғи жанатын. Адал жүректі ақниет.

Талаптансаң жеңесің Зор табысқа кенелтер Білімділік пен іскерлік, Қанағатшыл бол әр қашан

Қиындықты қашанда. Құлшына еткен еңбек қой. Сені іздеп те табатын. Пайдасы тиер сан рет.

Үй тапсырмасына қатысты жұмыстар төмендегідей болды.Топ басшысы өз тобындағы бір оқушысына тестік тапсырманы орындаудытапсырады. Тестік тапсырмалар әр топқа бір-бірден берілді.

«Талап» тобына.Ашық буынды сөздерді табыңыз. а) Орман ә) Мектеп б) Алша в) Дәптер г) Жаңбыр

«Еңбек» тобына.Қос сөзді табыңыз. а) Бесжылдық ә) Әп-әдемі б) Қара көк в) Қос құдық г) Әдемілеу

«Терең ой» тобына. Біріккен сөзді табыңыз.а) Механикалық ә)Итмұрын б)Шаруашылық в)Ұзынды-қысқалы г)Демеуші

«Қанағат» тобына.Тіркес сөзді табыңыз. а) Қой бағу ә)Қой мойын б) Күй аты в) Ойынды қой г) Балалар келеді

Фонетикалық талдау жұмысы.бұл тапсырма топтың басқа бір мүшесіне орындауға беріледі.Әр топқа бір-бірден төмендегі сөздер: 1) оқушылар 2) сыныпта 3) көгершін 4) жапырақ

Әр топтан тапсырма алған оқушы төмендегі математикалық теңдеу бойынша орындайды.берілгені: Оқушылар

∆

Шешуі : 0 = --- 8 = 4(0,у,ы,а) / 4(қ,ш,л,р)



Әр топтан жауап берген оқушылардың жауабы топ жетекшілеріндегі бағалау жауап парағына түсіріледі.

Жауап парағының үлгісі

Реті	Жауап берген Оқушының аты	Әр жауаптың бағасы
		«5»	«4»	«3»	«2»
1.
2.
3.
4.

Үй тапсырмасыын жоғарыдағы жұмыс бойынша топ жетекшілері арқылы қорытып шығамын.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1.Венн диаграммасы бойынша зат есім туралы ұғыммен таныстыру.

2.Диаграммадағы сегіз бөлікке тән сөздер бойынша жұмысты ауызша жүргізу.

1.Есімі,жасы,мамандығы,кәсібі.

2.Республика,облыс,аудан,ауыл,көше.

3.Мал,құс,аң,жәндік.

4.Гүл,ағаш,жеміс-жидек.

5.Өзен,тау,көл,орман.

6.Зауыт,фабрика,мектеп,дүкен,фирма.

7.Кітап,газет,журнал,күй,ән.

8.Арман,сезім,қалау,ой,тілек.

1. Тірек сөздер арқылы жұмыс.Төмендегі плакатқа жазылған сөздер бойынша үш сөйлем жазып,затесім болатын сөздерді

белгілеу.

Күз.Күн.Түсті.

Жапырақ.Суық

2.Сурет бойынша жұмыс /Әр суреттің мағынасына қарай зат есімдерді қатыстыра отырып,шағын әңгіме жазу/.

3.Сергіту ойынын ұйымдастыру.

а) Бір үйде екі шеше,егіз қыз және әже немересімен тұрады.Барлығы неше адам?

ә) Сен,мен және біз.Барлығы неше кісі?

б) Сөз құрастырудан жарыс. «Қоңырау» сөзіне әріп қайталамай үш минутта 10 сөз құрастыру.Оң,ау,қоңыр,ауыр,ақ,қау,ару,уық,қуық,уақ,қор,қару,ора,қора.

4. «Кім жылдам»? ойны

	1	2	3	6
3	ө	р	л	3
4	н	а	ы	т
5	е	д	қ	і

3 4 5 6 8 9 10 12 15 12 18 12 18 12 9 24 30 9

ө н е р а л д ы – қ ы з ы л т і л

	1	2	3	4
5	о	а	ө	ң
6	й	п	л	ң
7	н	с	е

5 6 7 10 12 14 15 16 18 21 14 21 20 24 21

о й н а п с ө й л е с е ң д е

5 6 7 10 12 14 15 16 18 21

о й л а п с ө й л е

5. 118-жаттығуды шарты бойынша орындату.

V. Жаңа сабақты қорыту.

1.Зат есім дегеніміз не?

2.Зат есімнің сұрақтарын айт?

3.Деректі зат есім дегеніміз не?

4.Дерексіз зат есім дегеніміз не?

5.Жалқы есім дегеніміз не?

6.Жалпы есім дегеніміз не?

(Осы сұрақтар негізінен оқушыларға ереже қорытқызуға болады.)

VI. Бағалау. (Топ жетекшілерінің есебі бойынша жүргізіледі.)

VII. Үйге тапсырма.

Жүргізуші.

Күнделікті енді ашайық,

Тапсырманы тізіп жазайық.

Зат есімнен алған білімді,

Ұмытпай еске салайық.

«Біздің сыныпты» деген тақырып бойынша үйден әңгіме жазу

Сабақтың тақырыбы: Сын есімді қайталау

Сабақтың мақсаты,Міндеттері:білімділік – сын есімнен өткен тақырыптарды қалай меңгергендігі туралы байқау,толықтыру; дамытушылық – түрлі әдістерді пайдалана отырып балалардың тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,сауатты жазуға дағдыландыру;тәрбиелік – тілді құрметтеуге,сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың әдәсі: сұрақ-жауап,талдау,топтастыру.

Пәнаралық байланыс: әдебиеторыс тілі,математика.

Сабақтың түрі : білімді жүйелеу,жинеақтау,іздендіру,қайталау.

Көрнекілігі: қоржын,асықтар,карточкалар,тірек сызбалар,қима қағаздар,тест,суреттер.

Сабақтың барысы.

І.Ұйымдастыру.

Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

Дәптерден үй жұмысын тексеру.

Сапалық,қатыстық сын есімдерді қатыстырып сөйлемдер құрау: көкшіл,ащы,жап-жасыл,

өнерлі,білімді,аттылы.

ІІІ.Өткен тақырыпты қорыту.Сұрақ-жауап алу.

-Оқушылар,мына қоржынның ішінде бірнеше асықтар бар.Сол асықтар нөмірмен белгіленген.Нөмір бойынша сұрақтарға жауап бересіңдер.

1.Қазақ тілінде неше сөз табы бар?

2.Сөз табы деген не?

3.Зат есім деген не?

4.Зат есімнің қандай түрлері бар?

5.Сын есім деген не?

6.Сын есімнің қандай түрлері бар?

- Білімдерімізді толықтыру үшін «Топтастыруды» орындап жіберейік.

негізгі туынды

дара күрделі

қатыстық сапалық

- Кәне,оқушылар,ішінде сын есімі бар бір сөйлем құрайықшы.

VI. Жаңа сабақ. Тақырып атын,күннің жадын дәртерлеріңе жаздырту.Жаттығу,ойын түрлерін жүргізіп,орындату.

1. 150-жаттығу (жазбаша).Мәтінді дауыстап оқу. Мазмұнын әңгімелеу.Сын есімдерді тауып,өзінің тіркескен сөзімен бірге теріп жазу.

2. «Графикалық диктант»

Жазғы үй

Сары ырым

Ауыр бала

Биік дауыс

Жаман балапан

Әдепті демалыс

Көтеріңкі жүк

3. 151-жаттығу(ауызша орындау).Өлеңді мәнерлеп оқу.Құрамынан сын есімді тауып,өлеңге қандай мағына беріп тұрғаннын атау.

4. «Біліміңді шыңда»

Үш оқушыны тақтаға шығарып талдау жұмысын орындату.Отырған оқушылар басқа сөзді алып талдауларын тапсыру.

1) Септікке талдау 2) Дыбыстық талдау. 3) Математикалық талдау.

Оқушы Қоңыз дымқыл.

5. «Қызықты қадам» ойыны.

1) Нәрестенің төсегі.

 бесік

∆ орындық

2) «Девочка» сөзінің қазақша атауы.

 ұл

∆ қыз

3) «Кет» сөзінің антонимі.

 бар

 кел

4) Ойнап сөйлесең де,ойлап( .................).

∆ сөйле

 жаз

5) сын есімнің сұрағы.

 қанша

 қай

6) тиіп кетсе жылаған,даусы көпке ұнаған.

 домбыра ш

 шу А с

 - 2 қадам

∆ - 3 қадам

 - 4 қадам

у Т о

ң з Т ұ

қ р ш Ы м

Л ч е ю Ы

А

Т

Т

Ы

Л

Ы

- Қандай сиқырлы сөз шықты?

Сұрақ қойғын.

Қай сөз табы?

Қандай сын есім? (қатыстық)

- Бұл фигура қай пәнде қолданылады?

6. Шығармашылық жұмыс.

1-қатар. «Күз» тақырыбына шағын мәтін құру.(Сын есім болу керек).

2-қатар. Ребус құру.

3-қатар. Өлең құрау.

7. «Қыз қуу» ойыны.Екі оқушы,бірі – қыз, екіншісі – ұл.

Екеуі зат есім мен сын есім айтып айтысу керек.

8.Есеп.10-сөз.Бірдей әріптен басталу керек.

Бір әріптен басталып,10 әріптен аяқталуы керек.

V. Үй тапсырмасын беру. 1.Ережелерді жаттау.

2.152-жаттау.