Определительные местоимения
Общие сведения
Определительные местоимения выражают обобщённый признак предмета или лица, часть из них указывает на совокупность предметов или лиц (бар, бары, барлык, бөтен, һәммә (весь, вся, все, всё) и т.д.), другая часть выделяет лицо или предмет из группы однородных лиц и предметов (һәр, һәрбер, һәркем (каждый,всякий, любой), үз (свой, своя, своё) и т.д.).
Местоимения бар, барлык (весь, вся, все, всё) указывают на совокупность лиц или предметов, употребляются перед существительным и не склоняются (имеется лишь форма барлыгы (всего)):
Барлык кеше шатлана. Все люди радуются.
Бүген бар дөнья миңа каршы. Сегодня весь мир против меня.
Местоимение бары (все) употребляется только с аффиксами принадлежности, преимущественно с частицейда (тоже, также, и):
Барыбыз да килә алмыйбыз. Все (мы) не сможем прийти.
Барыгыз да әзерме? Все (вы) готовы?
Барысы да булышсын. Пусть все (они) помогают.
Местоимениябарыбыз,барыгыз,барысы принимают следующие падежные аффиксы:
|
Баш килеш (основной падеж) |
барыбыз (всемы) |
барыгыз (все вы) |
барысы (все они) |
|
Иялек килеше (притяжательный падеж) |
барыбызның (у всех нас) |
барыгызның (у всех вас) |
барысының (у всех у них) |
|
Юнәлеш килеше (направительный падеж) |
барыбызга (всем нам) |
барыгызга (всем вам) |
барысына (всем им) |
|
Төшем килеше (винительный падеж) |
барыбызны (всех нас) |
барыгызны (всех вас) |
барысын (всех их) |
|
Чыгыш килеше (исходный падеж) |
барыбыздан (от (со, у) всех нас) |
барыгыздан (от (со, у) всех вас) |
барысыннан (от (со, у) всех них) |
|
Урын-вакыт килеше (местно-временной падеж) |
барыбызда (у (во, на) всех нас) |
барыгызда (у (во, на) всех вас) |
барысында (у (во, на) всех них) |
Барысына да әйтегез. Всем скажите.
Барыгызның да багаж тапшырасы бармы? Всем (вам) нужно сдать багаж?
Барыбызның да сәяхәт итәсе килә. Все (мы) хотим путешествовать.
Местоимения бөтен, һәммә (все)не склоняются, когда стоят перед существительным, а если употребляются самостоятельно (субстантивируются) илипосле личных местоимений и существительных, принимают аффиксы принадлежности и склоняются:
|
Баш килеш (основной падеж) |
бөтенебез, һәммәбез (всемы) |
бөтенегез, һәммәгез (все вы) |
бөтенесе, һәммәсе (все они) |
|
Иялек килеше (притяжательный падеж) |
бөтенебезнең, һәммәбезнең (у всех нас) |
бөтенегезнең, һәммәгезнең (у всех вас) |
бөтенесенең, һәммәсенең (у всех у них) |
|
Юнәлеш килеше (направительный падеж) |
бөтенебезгә, һәммәбезгә (всем нам) |
бөтенегезгә, һәммәгезгә (всем вам) |
бөтенесенә, һәммәсенә (всем им) |
|
Төшем килеше (винительный падеж) |
бөтенебезне, һәммәбезне (всех нас) |
бөтенегезне, һәммәгезне (всех вас) |
бөтенесен, һәммәсен (всех их) |
|
Чыгыш килеше (исходный падеж) |
бөтенебездән, һәммәбездән (от (со, у) всех нас) |
бөтенегездән, һәммәгездән (от (со, у) всех вас) |
бөтенесеннән, һәммәсеннән (от (со, у) всех них) |
|
Урын-вакыт килеше (местно-временной падеж) |
бөтенебездә, һәммәбездә (у (во, на) всех нас) |
бөтенегездә, һәммәгездә (у (во, на) всех вас) |
бөтенесендә, һәммәсендә (у (во, на) всех них) |
Бөтен дуслар да килде. = Дусларның бөтенесе дә килде. = Алар бөтенесе дә килде. Все друзья пришли. = Они все пришли.
Һәммә кеше сәламәт булсын! = Кешеләрнең һәммәсе (дә) сәламәт булсын! Пусть все люди будут здоровы!
Местоимение һәр (каждый,всякий, любой) выделяет лицо или предмет из однородныхлиц и предметов, стоит перед существительным и не склоняется:
Һәр кеше яхшы яшәргә тели. Каждый человек хочет жить хорошо.
Местоимение һәрбер (каждый,всякий, любой) может указывать и на лицо, и на предмет; если стоитперед существительным,не склоняется, апри субстантивациипринимает аффиксы принадлежности и склоняется: һәрберебез (каждый из нас), һәрберегез (каждый из вас), һәрбер(с)е (каждый из них); һәрберебезгә (каждому из нас), һәрберегезгә (каждому из вас), һәрбер(с)енә (каждому из них) и т. д.
Склоняются тольконекоторые формы местоимения һәрбер с аффиксами принадлежности:
|
Баш килеш (основной падеж) |
һәрбер(с)е (каждый из них) |
һәрберебез (каждый из нас) |
һәрберегез (каждый извас) |
|
Иялек килеше (притяжательный падеж) |
һәрбер(с)енең((у) каждого из них) |
һәрберебезнең ((у) каждогоиз нас) |
һәрберегезнең((у) каждогоизвас) |
|
Юнәлеш килеше (направительный падеж) |
һәрбер(с)енә(каждому из них) |
һәрберебезгә (каждомуиз нас) |
һәрберегезгә (каждомуизвас) |
|
Төшем килеше (винительный падеж) |
һәрбер(с)ен (каждого из них) |
һәрберебезне (каждогоиз нас) |
һәрберегезне (каждогоизвас) |
|
Чыгыш килеше (исходный падеж) |
һәрбер(с)еннән(от (с) каждого из них) |
һәрберебездән (от (с) каждогоиз нас) |
һәрберегездән (от (с) каждогоизвас) |
|
Урын-вакыт килеше (местно-временной падеж) |
һәрбер(с)ендә(у каждого из них) |
һәрберебездә (у каждогоиз нас) |
һәрберегездә (у каждогоизвас) |
Һәрбер студент берничә чит тел өйрәнә. Каждый студент изучает несколько иностранных языков. = Студентларның һәрберсе берничә чит тел өйрәнә. Каждый из студентов изучает несколько иностранных языков.
Һәрбер милләт кешесенең үзенчәлекле сыйфатлары бар. У человека любой национальности есть свои характерные черты.
Кирәкле әйберләрнең һәрберсе үз урынында тора. Каждая нужная вещь находится на своём месте.
Местоимение һәркем (каждый,всякий, любой) указывает только на лицо, не имеет аффиксов множественного числа и принадлежности, склоняется следующим образом:
|
Баш килеш (основной падеж) |
һәркем (каждый) |
|
Иялек килеше (притяжательный падеж) |
һәркемнең (у каждого) |
|
Юнәлеш килеше (направительный падеж) |
һәркемгә (каждому) |
|
Төшем килеше (винительный падеж) |
һәркемне (каждого) |
|
Чыгыш килеше (исходный падеж) |
һәркемнән (от (с) каждого) |
|
Урын-вакыт килеше (местно-временной падеж) |
һәркемдә (у каждого) |
Һәркемнең яхшы һәм начар гадәтләре була. У каждого бывают хорошие и плохие привычки.
Һәркемнән – сәләтенчә, һәркемгә – хезмәтенчә. От каждого – по способности, каждому – по труду.
Местоимение үз (свой, своя, своё) указывает на обобщённый признак лица,употребляется самостоятельно или после личных местоимений и существительных. Данное местоимение не склоняется, когда стоит перед существительным, а если употребляется самостоятельно (субстантивируется) или стоитпосле личных местоимений и существительных, имеет аффиксы принадлежности и склоняется: үзем (я сам(а)), үзең (ты сам(а)), үзе (он (она) сам(а)), үзебез (мы сами), үзегез (вы сами), үзләре (они сами); үзебезнең (у нас самих), үзебезгә (нам самим), үзебезне (нас самих), үзебездән (от нас самих), үзебездә (у нас самих) и т. д.
Местоимение үз с аффиксами принадлежности склоняется следующим образом:
|
Баш килеш (основной падеж) |
үзем (я сам(а)) |
үзең (ты сам(а)) |
үзе (он (она) сам(а)) |
үзебез (мы сами) |
үзегез (вы сами) |
үзләре (они сами) |
|
Иялек килеше (притяжательный падеж) |
үземнең (у меня самого (самой)) |
үзеңнең (у тебя самого (самой)) |
үзенең (у него (неё)самого (самой)) |
үзебезнең (у нас самих) |
үзегезнең (у вас самих) |
үзләренең (у них самих) |
|
Юнәлеш килеше (направительный падеж) |
үземә (мне самому (самой)) |
үзеңә (тебе самому (самой)) |
үзенә (ему (ей)самому (самой)) |
үзебезгә (нам самим) |
үзегезгә (вам самим) |
үзләренә (им самим) |
|
Төшем килеше (винительный падеж) |
үземне (меня самого (саму)) |
үзеңне (тебя самого (саму)) |
үзен (его (её)самого (саму)) |
үзебезне (нас самих) |
үзегезне (вас самих) |
үзләрен (их самих) |
|
Чыгыш килеше (исходный падеж) |
үземнән (от (с) меня самого (самой)) |
үзеңнән (от (с) тебя самого (самой)) |
үзеннән (от (с) него (неё)самого (самой)) |
үзебездән (от (с) нас самих) |
үзегездән (от (с) вас самих) |
үзләреннән (от (с) них самих) |
|
Урын-вакыт килеше (местно-временной падеж) |
үземдә (у меня самого (самой)) |
үзеңдә (у тебя самого (самой)) |
үзендә (у него (неё) самого (самой)) |
үзебездә (у нас самих) |
үзегездә (у вас самих) |
үзләрендә (у них самих) |
Мин үзем дә белмим. Я и сам(а) не знаю.
Һәркемнең үз бәхете үзенә (Әйтем). Каждому своё счастье (Поговорка).
Сезнең үзегездә нинди яңалыклар бар? У вас самих какие новости?
Үзе кечкенә булса да, ул бик җитез. Он (она) очень ловкий(ая), хотя сам(а) и маленький(ая).