Елдің өткені мен бүгінгісінің сабақтастығы оқушы көзқарасымен

С. Шәймерденов атындағы

қалалық классикалық гимназия

11-сынып оқушысы Имантай Айзада

Не замандар өтсе дағы бұлағай,

Көк түріктің туы қалды құламай.

Қызылжарым-тұнып тұрған тарихым.

Ашық аспан астындағы мұражай.

«Өткенді тану тарихты терең пайымдап, оған әділ баға беру үлкен парасаттылық пен жауапкершілікті талап етеді»,- деп Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев айтқандай, болашақта жерімізді, өлкемізді, тілімізді, мәдениетіміз бен әдеп-ғұрпымызды, айбармызды білу- өзіміздің үлкен парызымыз. Кіндік қаның тамып, туып - өскен мекеніңді, табаның тиіп тұрған топырақты бәрінен артық көруге хақылысың. Туған жердің бір түйір тасы жаттың ат басындай алтынынан қымбат емес пе?! Дулығалы ата - бабаларымыз кең даласын, асқар тауын, сарқырап аққан көк өзенін қорғап, мақтан еткен, бізге мұраға қалдырған. Кез-келген елдің өткені мен бүгінінің сабақтастығы оның жер-су атаулары -топонимдері арқылы көрініс табады. Қазақ елінің де жер-су атаулары халықтың сан ғасырлық тарихынан сыр шертеді. Осы себепті де және еліміздің басынан өткен»сан қилы» заманда көптеген топонимдердің өзгеріске ұшырауына, ұмыт болуына байланысты да жер-су атауларын зерттеу бүгінгі күні өзекті мәселелердің біріне айналып отыр. Ономастика – жер-су атаулары, адам есімдері, халық, ру-тайпа атаулары, мемлекет атаулары, әртүрлі мәдени-тарихи нысандар, яғни»тиражға» түспеген атаулардың (жалқы есімдердің) жиынтығын зерттейтін тіл ғылымдарының ерекше саласы. Облыстағы әрбір топоним белгілі бір мағынаға, алуан түрлі құбылысқа ие, семантикасы жағынан жеке объектілерді атайтын жалқы есімдердің ерекше тобына тән.

Мен бұл жұмысымды жазбас бұрын, зерттеушілердің, профессорлардың көптеген еңбектерін оқыдым. Көптеген гипотезалар болды, олар өте көп, мысалы: қалмақтарға байланысты, жердегі көл мен талдарға тоғайларға 11 үйден ғана тұратын ауылдың қариясының есімімен байланысты да болды. Сол кезде мен өзімнің әңгімемді жай әңгіме деп есептеп те қалған жағдай болды. Бірақ өзіңнің өскен жерің туралы жазғанда, барлық күдіктер жойылады екен-ді.»Ауыл» деген сөзді естігенде менің өн бойымды қуаныш кернейді. Өйткені ауылдың ауасы таза, суы тұнық, шөбі көк майса болады. Ауылда төрт түлік мал ұстағандықтан май, ірімшік, сүт, сүзбе, айран, шұбат, құрт мол.

Баян-біздің ауылымыз, Қызылжар жерінен 180 шақырымдай жерде орналасқан. Осы күнгі ауыл ортасындағы ой-шұңқырлар ол кезде айналасы ақ қайың, тал-теректері араласа өскен жасыл желекті айдын көлдер болса, қазір батпақ болып жылға тап-таза мөлдіреп, көздің жанарын арбап ағып жатқан бұлақ екен. Бұл жерде Масакөл деген көл бар. Бұлай аталуының себебі әрдайым жаз болса маса қаптайды екен. Жаз болса қазақтар жайлауда ғой, осыған байланысты жергілікті тұрғындар осылай атап кеткен.

Жартытөбе ауылында, Келес өзенінің жағасында Бесшейіт мазараты болған. Келес өзені көпірінің айналасында түрлі-түрлі базарлар, дүкендер, мал базары орналасқан. Әр елден келген керуендер сол көпірден өтіп, сауда-саттық жасаған. Өзеннің бергі жағында күл-қоқыс тастайтын жер үлкейіп, төбе болған. Біраз уақыт өте келе Келес өзенінің суы бірте-бірте көбейіп, жарлар құлап, күл-қоқыс төбесінің жартысын шайып кеткен. Бүгінгі таңда төбенің орны ғана бар.1912-1930 жылдары ол жер Жартытөбе деп аталған. Кеңес өкіметі орнағаннан кейін Ташқазақ, 12-ші ауыл болған.Тәуелсіздік алғаннан кейін жылдары ауылға Жартытөбе деген атауы қайтарылған.

Құрама ауылы,1900 жылдары бұл ауылда Жағалбайлы руының Бөдес атадан тараған ұрпақтары тұрған.1942-1945 жылдар аралығында осы ауылға Сталиндік репрессияға ұшыраған Қап тауының (кавказдықтар) халқы келіп қоныстанған. Ауылда қазақ, өзбек, әзербайжан ұлттары аралас тұрғандықтан ауылды»көп ұлттан құралған» ауыл деп, кейінен Құрама ауылы аталып кеткен. Ал Құрысай ауылы кейінгі кезде пайда болған. Кеңес заманында бұл ауылда да ағын су көзі болмаған соң, елді осында құр сайға қоныстандырып, ұңғыма қазып су шығарған. Қазіргі күнде 30 шақты отбасы тұрады. Суды бұрынғыша сол ұңғымадан ішеді. Қоныстанған жер о баста құр сай болған себепті ауылдың атын Құрысай деп қойған.Тарихи шындыққа, қойнауы аңыз бен жұмбаққа толы осынау өлкенің қай түпкіріне барсаң да, жер-су аттары әрқилы жерлер кездеседі.

Қазіргі кезде ономастика ғылымы тәжірибенің алдында жүруі керек. Әсіресе, жаһаният заманында тәжірибе ғылымнан қол үзсе, кейде қателесіп, бұра тартып кетуі мүмкін. Ендігі жерде ономастика ғылымы атаулардың тек тілдік мағынасын ашумен, яғни тілдік кодпен (кілтпен) шектеліп қалуына мүлде болмайды. Өйткені ономастикалық атаудың мазмұнында: 1) тілдік, 2) мәдени, 3) тарихи кодтар туралы сан алуан ақпараттар болады. Бұлар халықтың өмір тәжірибесінен жинақтаған дәстүрлі білімдері болып саналады. Дәстүрлі білім деп отырғанымыз жоғары мектептегі, үйрететін білімдер емес. Қазақ ономастикасын зерттеуде атаудың тілдік кілті (коды) едәуір жақсы ашылды. Бұл – үлкен жетістік. Алайда атаудағы мәдени, тарихи, тағы да алуан түрлі ақпараттар жүйесін ашу өз кезегін күтіп тұр.

Бірақ осы заманда біз білмейтін атаулар қаншама десеңші! Мәселен, қазақ жерінде Семей жағында Кеңтарлау деген елді мекен атауы бар. Нағыз халықтық атау. Алайда қазіргі тіл иелмендері (носители языка) атаудың мағынасын түсіне қоймайды, өйткені бұл атаудың тілдік коды да, мәдени коды да»жабық». Алдымен тілдік кодты ашып, онда қандай ақпараттар салынғанын байқастайық. Тарлау деп әртүрлі шөп аралас өскен шалғынды жерді айтқан.

Әрине,туған жерімнің барлық жерлерін жазу мүмкін емес. Өйткені өңіріміздің өткені мен бүгінін түгел қамту мүмкін емес. Қай-қайсымыздың да білгенімізден білмейтініміз аз емес. Сондықтан талай жеткіншектің жүрек қылын тербеп, өлке тарихы туралы баяндалған оқиғалардың ауқымын кеңейтіп, тереңдете түседі. Бұл шығармадан соң туған жеріміз, асыл аймағымыз туралы тағы да тың дүниелер жазылады деген үміттемін.

Сөзімнің соңын Елбасы айтқан сөздермен аяқтағым келеді:»Жалпақ жұртыңды, алашыңды құрметтеу алдымен өзің тұрған өлкенің тарихын, табиғатын танудан, адамдарын ардақтаудан басталады». Шынымен, егер өз туып-өскен жеріңнің тарихын өзің білмесең, басқа ол кімге керек.Тарих деген алдағының кейінгіге өнегесі.

Темы эссе по русскому языку и литературе

(общественно-гуманитарное направление)

Если душа родилась крылатой…

(по лирике М. Цветаевой)

Калагина Н.А.

Саумалкольская школа-гимназия №2

Айыртауский район

n.kalagina@mail.ru

«Если душа родилась крылатой…» - это незамысловатые строчки великой поэтессы Марины Цветаевой. Может ли быть душа крылатой? Окрыленный человек, - это какой человек? Была ли душа Марины Ивановны крылатой?

Изучая творчество Марины Цветаевой, понимаешь, что это человек с тонкой душевной организацией. С детских лет ее душа стремилась много понять и прочувствовать. Ее стихи рождались из чувств, а чувства ложились на бумагу. Погружаясь в лирику поэтессы, понимаешь, что Цветаеву не спутаешь ни с кем другим. Она – поэт своеобразный, безусловно, талантливый и непосредственный. Ее стихи наполнены воздухом, светом, безграничным простором. Я думаю, что ее поэзия - бьющий эмоциями фонтан, если не высказать их, кажется, разорвется душа. Не случайно латвийский поэт О. Вициетис называет Цветаеву «звездой первой величины». Много испытаний пережила поэтесса в жизни, которые не сломали ее, в наше современное время я не представляю, найдется ли такая, по стихам которой можно просто составлять биографию века.

Стихотворение «Если душа родилась крылатой…» по объему состоит всего из шести строчек, но каких? Мне показалось, что это лозунг, в котором отразился внутренний мир Марины. Возможно, она ищет крылья, чтобы подняться над миром и показать неравенство общества, сытых и голодных, а может, хочет, чтобы на мир взглянули по-другому, чтобы мир был справедлив по отношению к каждому живущему. Поэтому и пишет: «Два близнеца, неразрывно – слитых: Голод голодных – и сытость сытых!»

Я считаю, что данное стихотворение актуально и в наши дни. Порой так хочется не остаться в стороне, особенно когда наблюдаешь за мировыми конфликтами, разногласиями и непониманием властей и простых людей в странах, где сейчас царит хаос и неразбериха.

Душевный мир и мир реальный должны жить в гармонии, тогда человек будет счастлив. «Крылатая душа», по мнению Цветаевой, «может существовать в свободной стране», я тоже согласен с этим мнением. Ведь Государство должно существовать без насилия и делать все, чтобы человеку было комфортно, чтобы он был свободен, а свобода рождает вдохновение. Вдохновенный человек может многое преодолеть и сделать для себя, для общества и для своей страны. Не это ли счастье? Не это ли окрыляет душу?