М.Мақатаевтың «Дариға‑жүрек» шағын поэмасындағы Дариға‑жүрек кім?

Тимирязев ауданындағы

Жарқын орта мектебінің

11-сынып оқушысы Суралина Еркежанның

«М.Мақатаевтың «Дариға‑жүрек» шағын поэмасындағы

Дариға‑жүрек кім?» тақырыбындағы эссе жұмысы

«Болған‑ды менде бір жеңге

Жылайтын еді бір демде,

Күлетін еді бір демде»,‑ деп «Дариға‑жүрек» поэмасы басталады.

Осы жолдарды оқығанда бірден қайғылы келіншек көз алдыма келеді.Осы жолдарды оқыған кезде жесір келіншек есіме түсті, оның сөздерін естігендей болдым, жан дүниесін сезінгендей болдым.

Жеңгенің азалы үні құлақтан кетпейді.Соғыс жылдары жарынан айырылып, жесір қалады. Ол өзін қаншама алдағысы келсе де, осындай өмірдің құшағынан құтыла алмайды.Менің ойымша, автор жесір жеңге образы арқылы тылдағы халық өмірі мен адамдық арасындағы күресті психологиялық шиеленіс арқылы жеткізген.

Жас жесір жеңгенің: « Сұңқардай едім жердегі

Аққудай едім көлдегі», ‑ деген әніне тәкаппар таулар да, кәрі‑жас та барлығы қызығады.Сол кездегі жеткіншектердің есінде қалатыны осы ән еді. Ақын өткен күннің есінде қалған жұмбағын, шындығын іздейді. Қинала ренжіген жүрек бәрібір де жеңгесін қимай, қайғысын іштей сезінеді. Автор көзқарасы бойынша дүниені жеңгесінің тағдырымен сабақтастырады.

Осындай ауыр тағдырды амалсыз бастан өткерген қыз‑келіншектердің құлағынан кетпейтін зары еді. Сол заманның трагедиясы болатын.Д ариға‑жеңге көлдегі жас аққудай болды. Мұңдасарға жан таба алмады. Оның осындай қайғылы күндері көкірегін күйдіріп, амалсыздан көзінен жас болып төгілді.

Дариға‑жеңгенің жан‑жүрегін азаптан қинаған сезім соңында бостандық алды.Оның айтқан әні қиындықтан шыққан ән емес. Аңсарын таба алмай, оның жоқтығына көнгісі келмей өмірге шағымы деп ойлаймын. Өмірде кез келген адам осындай жағдайлармен ұшырауы әбден мүмкін. Өкінішке орай, бүгінгі күні жан‑жарынан айырылғандар күңіренсе де, Дариғадай бола алмайды.

Себебі, Дариға махаббатына адал болды.

Қорыта келгенде, менің түйгенім: Мұқағали атамыздың «Дариға ‑жүрек» поэмасында жесір келіншектің суретін сипаттайтын болғанымен, бұл астарлы философиялық ойы бар туынды.Мен өзім үшін алып шыққан өмір сабағым: қандай қиыншылық болса да, өмірден түңілудің еш қажеті жоқ деп ойлаймын.

Ілияс Жансүгіровтің «Құлагер» поэмасындағы Сағынай асы мен Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясындағы Бөжей асынан мысал ретінде дәләлдер ала отырып, ас беру дәстүрі туралы талдап жазыңыз

Жекенбаев Нурсейт 11 «А» сынып оқушысы

Мамлют ауданының

Краснознаменное орта мектебі»

коммуналдық мемлекеттік мекемесі

«Аруақ риза болмай- тірі байымайды» дейтін қазақта ұғым бар. Бұл сөздерде дүниеден өткен туысқанының рухын риза етпесең, шаңырағыңда береке болмайды деген ой жатыр. Шындығындада, қазақ дүниеден өткен туысқанының рухын риза етуді міндет санайды. Барын төгіп, асын береді. Сауын айту, үй тігу, мал сою, ас беруге келу салтанаты, қонақтарды қарсы алу, табақ тарту сияқты дәстүрлерді орындайды.

Туған халқына мәңгілік мұра болғандай ғасырлық туынды сыйлаған жазушы Мухтар Әуезовтің «Абай жолы» романындағы Бөжейдің асы жайында «Табақ тартуға өңшең жорға аттарды сайлапты. Барлық ат күміс ер-тоқыммен ерттелген. Күтуші жігіттер бастарына тегіс жібек орамал байлапты. Ас ошағымен екі арада бұлар қос табақтан алып, қатар ызғытып жөнелгенде, өлке бойы жайнап кеткендей болды», – деп астың этнографиялық пошымын дəл суреттеді. Иә, бұл керемет сөздер кез келген адамды ойландырмай қоймайды, себебі қазақтың ас беру салты жан-жақты ойластырылады. Асқа күтуші жігіттерді таңдап алады.Есте қаларлықтай салтанатты түрде өткізілетін болған.Сол жылы немесе бір-екі жыл алдын яки кейін дүниеге келген баланы Бөжейдің асын берген жылы туған бала деп айтатын. Осы жолдарды оқығанда бірден күміс ер-тоқымды жорға аттарға мінген, бастарына тегіс жібек орамал байлаған қонақ күтуші жігіттер көз алдыма келді. Бір сәт хош иісті даланың жұпар ауасын жұтып, өлке бойы жайнап кеткенін сезінгендей болдым.

Ілияс Жансүгіровтің «Құлагер» поэмасындағы Сағынай асына шартараптан тойға келген халықтың көптігін былай деп көрсетеді:

Арқаға аударылып ас дегенде,

Лақылдап Балқаш, Арал теңіздері...

Ол кезде үш жүзге түгел жар салып, ас беретін болған.Ас беру – тарихы терең, ауқымы кең дәстүр. Той сияқты емес, астың қазақ өміріндегі алатын орны ерекше. Астың өткізілу реті, оның шығыны, жиналатын адам мөлшері XYIII –XIX ғасырларда өзгерістерге ұшрады.Қазір де қазақ халқы ас беру дәстүрін орындайды. Асқа жиналатын адам мөлшері әлдеқайда төмен. Сағанай асына 500 ақ үй тігіліп, оған 500 бұқар кілемі ілінген. Сойысына 20 мың қой, 1000 жылқы сойылған. Үлкен бәйге өткізген. Бәйгеге 500 тұлпар қатысқан. Осы күні 10 адамды күту оңай шаруа емес. Жуырда өз атамнан айырылып қалдым. Менің жанашырым,өзімнің ең жақын адамым келмеске кетті. Атамды салт –дәстүрге сай шығарып салдық. Атамның жиынын өткізерде барлық туыстарымыз жиылып көмек бергенін көрдім. Болмаса біздің отбасына ауыр келетіні анық. Сол кезде қазаққа тән кеңпейілділік, мейірімділік, қамқорлық қасиеттерді сезіндім.

Қыл сақал, тер сасыған, қолпаң киімді, саба-саба қымыз ішіп, тау-тау ет жеген жуандар образын Ілияс Жансүгіров даралап, әрқайсысының әлеуметтік сипатын ашады.

Бір үйде бәйбішелер бауырсақтай,

Ауызы еттен, майдан дамыл таппай;

Автор көтеріп отырған теңдік, шындық мәселесі біздің заманымыз үшін өте өзекті мәселе болып тұр. Өкінішке орай ,бүгінгі күні біздің арамызда шындықты тура айтатын азаматтар өте аз.Өз басым шыншыл болуды қалаймын. Марқұм атам айтатын: «Ақиқат бүгіледі, бірақ сынбайды» -деп. Атамның ақылы әрқашан кеудемде жаңғырып тұрады.

Қорыта келгенде, ас беру дәстүрі қазақ халқының кеңпейілдігін, мейірімділігін, қонақжайлығын,сыйластығын білдіреді. Әрине, мұның барлығы тек марқұмның балаларынан шыққан шығын емес. Ағайын, туыс, ел болып атқарылған жиын. Осында халқымның ынтымағы жарасқан ел екенін аңғардым. Қазаның артын тойға – айналдыруы адамгершілігі мол халық екенін білдім. Өзім үшін алып шыққан өмір сабағым: Өмірде қандай жағдай болса да, ата-бабамыздан қалған салт-дәстүрді құрметте. Қазақ екеніңді ешқашан ұмытпа.Өмірде салт-дәстүрлерді ұстанып жүретін бол