Эксперименттік қондырғы

Топырақ бөгеттерінің моделі сүзу науаларында салынып көрсетілген, олардың оң қабырғасы әйнектен орындалған.

Сүзу науаның қоректендіруі су құбыры арқылы жүзеге асырылады.

Бөгет алдындағы су деңгейінің тұрақтылығы, өзінен-өзі суағардың жоғарғы шегінде орналастырылған шандордың көмегімен орналастырылған.

Төменгі жақтау жағындағы науаның түбінде келте құбыр орналасқан сол арқылы суды канализация құбырларына бұрып жібереді, ал судың өлшеуіш шыны сауытымен өлшенуі мүкін. Депрессия қисығының тұратын орны, бір-бірімен 10-20 см арақашықта орналасқан пъезометрлер көмегімен анықталады. өлшемдері салыстыру жақындығына жүргізіледі – бөгеттредің табандарынан немесе су өлшейтін қабаттарынан, пъезометрлер жанында әйнекке жапсырылған шкалалардың көмегімен.

ҚОЛДАНЫЛАТЫН ҚҰРАЛДАР

Тәжірибелік қондырғы, өлшейтін колба, секундомер, масштабты сызғыш, белгілерді өлшейтін ине.

Эксперименттік бөлімдердің орындалу тәртібі

1. Миллиметровка қағазға бөгеттердің чертеждерін 1:2 масштабымен орындау, барлық өлшемдерін сантиметрмен түсіру;

2. Науадағы салының көрсетілген, зерттелетін бөгеттің қоректендіру құбырын қосу. Жоғарғы жақтардағы судың деңгейін орнату. Сонымен қатар бір қалыпты ұстап тұру.

1.Сүзу режимі қалыптасқаннан кейін, сүзу өтімінің шамасын анықтау;

Осы үшін сүзіліп келте құбыры арқылы -----(сек).

Уақытта өткен судың көлемін колбаның көмегімен өлшейміз --- см³.

Сүзу су өтімін формуламен анықталады.

Q₁=W/t см³/сек

Сүзу өтімінің өлшемдерін 3 рет орындайды және орташа сүзу өтімін анықтау қажет.

Q=Q₁+Q₂+Q₃/3 см³ /сек

1.Үлесті сүзу өтімі формуламен анықталады:

q_в=Q_ор/B см³ /сек

мұнда, В – науаның ені, см.

2. Пъезометрлердегі көрсетулерін алу және оларды № кестесіне кіргізу қажет. Эксперименттік депрессия қисығын салу.

Төменде бөгеттердің негізгі түрлеріне, эквивалентті пішіні әдісі арқылы сүзу есептерінің схемалары көрсетілген.

Бұл әдісін қолданған кезде, бөгеттің нақты көлденең пішінін сүзу қатынасы жағынан, жоғарғы беткейі вертикальді эквивалентті пішінімен ауыстырылады. Депрессия қисығын тұрғызу кезінде, нақты жоғарғы беткейге депрессия қисығының қосылу учаскесін көзбен түзеледі. Өйткені, бұл учаскесі жоғарғы жақтаудағы судың деңгейімен беткейдің қиылысу нүктесінде, беткейге перпендикуляр болып келу қажет және сонан кейін бірқалыпты депрессия қисығына өту керек.

№1 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

КӘРІЗСІЗ БІРТЕКТІ ТОПЫРАҚ БӨГЕТІ АРҚЫЛЫ СҮЗУДІ ЗЕРТТЕУ

Бөгеттің моделінде депрессиялық қисығының орналасу қалпын және сүзу өнімін тәжірибе арқылы анықтау.

1 кесте

Координаталары	Пъезометрлер
	П – 1	П – 2	П – 3	П – 4	П – 5	П – 6	П – 7

Пъезометрлерден өлшеумен алынған депрессия қисығының ординаталары

Арын: Н=∆ЖЖСД - ∆ТЖСД см.

Мұнда, ∆ЖЖСД – жоғарғы жақтаудағы су деңгейінің белгісі;

∆ТЖСД – төменгі жақтаудағы су деңгейінің белгісі;

Сүзу өтімінің өлшеу уақыты

t₁ сек; t₂ сек; t₃ сек;

Сүзіліп өткен судың көлемі

W₁ см³ W₂ см³ W₃ см³

Сүзілу өтімінің мөлшері:

Q₁=W₁/t₁=

Q₂=W₂/t₂

Q₃=W₃/t₃

Орташа сүзу өтімінің мөлшері

Q=Q₁ + Q₂ + Q₃ /3 см³/сек

Науаның ені

В см

Бөгеттегі сүзу ағынның өтім қимасының орташа биіктігі (2 және 3 пъезометрлер аралығында);

см

Біртекті топырақ бөгетінің сүзу коэффициенті.

i=h₁ - h₂ /2

К_б.е=qb/h_ор *l_ор см/сек.

1.Бөгет арқылы сүзу өтімін және депрессия қисығының қалпын теориялық әдісімен анықтау.

Бөліну қимасы «у»

L₀=∆L + L см;

Депрессия қисығының төменгі беткейге шығу орнының ординатасы:

см

Мұнда, Н₁ және Н₂ - жоғарғы және төменгі жақтаулардағы судың тереңдігі, см;

Le – бөгет пішінінің табаны арқылы келтірілген ені, см;

d – бөгет төбесінің жоғарғы жақтаудағы су деңгейінен артықтығы,см;

б₁ – бөгет төбесінің ені, см.

m₁ және m₂ – жоғарғы және төменгі беткейлерінің жайпақтық коэффициенттері.

d m₁ m₂

мұнда, Н₁ және Н₂ – жоғарғы және төменгі жақтаулардағы судың тереңдігі, см.

Бөгет арқылы үлесті сүзу өтімін анықтау:

см/сек

Теориялық әдісімен анықталған сүзу өтімін тәжірибе арқылы алынған сүзу өтімімен салыстырамыз.

Мұнда х, у өсінен бастап пьезометрлерге дейінгі арақашықтық, см.

Формуласымен депрессия қисығының ординатасын анықтап және есеп қорытындыларын 2 кестег кіргіземіз.

Ординаталары	Пъезометрлер
	П-1	П-2	П-3	П-4	П-5	П-6	П-7
Абцисса осі // бойынша координаттың басынан бастап пъезометрлерге дейінгі арақашықтық
Депрессия қисығының ординатасы

1 және 2 кестесінде берілген шамаларымен, теориялық әдісі және тәжірибе арқылы анықталған, депрессия қисығын дренажсыз біртекті топырақ бөгетінің көлденең пішінінде көрсету қажет.

№2 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС