2 Сұрақ. Жобалауға қойылатын талаптар

Гидромелиоративтік жүйелердің құраламдарының жобаларын жасағанда инженерлі-геологиялық, топографиялық, гидрологиялық, биологиялық және табиғаттың басқа да жағдайларын, сондай-ақ жүйенің техникалық сипаттамаларын, яғни су өтімдерін, суару әдістерін ескеру керек. Гидромелиоративтік жүйелердің болашақ дамуына, су қорларын пайдаланудың кешенділігіне, табиғи ортаның болуы мүмкін өзгерістеріне , қоршаған ортаны қорғауға қойылатын талаптар орындалады.

ГТҚ-дардың сенімділік және технологиялық талаптарға сай пайдалануға ыңғайлылығы ж әне гидромеханикалық жабдықтардың жұмысын бақылауға мүмкіндіктері болуы керек.ГТҚ-дардың конструкциялары мен өлшемдері судың қалыпты және максималды есепті өтімдерін өткізгенде ағынның қолайлы гидравликалық режимін қамтамасыз етуі керек,сондай-ақ деңгей мен өтім өзгерістерін реттеу,күрделі тосқындар және қабыршақты мұзды жағдайларда жүйенің қалыпты жұмысы сақталуы керек. ГТҚ-дар констукцияларын жобалағанда оның сәулеттік тартымдылығы, жергілікті құрылыс материалдарының неғұрлым толық пайдаланылуы, жөндеу және қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу жағдайлары қамтамасыз етілуі керек, олардың құрылыс жағдайлары, жұмыстарды механикаландыру дережесінің жоғары мүмкіндігі, құрылыс мерзімін қысқарту мүмкіндігі ескерілуі керек. Су ұстау құрылымдарын жобалағанда тұрғын үйлер мен өндірістік обьектілерді, тарихи және сәулеттік ескерткіштерді инженерлік қорғау немесе көшіру, пайдалы қазбалар орындарын жылдамдатып игеру немесе қорғау жұмыстары жүргізіліп, жоғары бьеф (ЖБ) пен төменгі бьеф (ТБ) деңгейлерінің қалыпты режимі сақталуы керек.Бұл суға бастырылатын жерлердің дайындығы, қажет болған жағдайда осы аудандардан көшіру жұмыстарын жүргізуды, аймақтың көгалдандыруын, қоршаған ортаны қорғауды, азаматтық қорғанысты қамтамасыз етуі керек.Жобалау процесінде әртүрлі қызмет атқаратын құрылымдардың жұмысын біріктіру мүмкіндігін, олардың су өткізуін, пайдаланылуын қарастыру қажет.

3 сұрақ. Құрылымдар кластары Су тораптары мен су жүйелерін жобалағанда ГТҚ-дарды тұрықты және уақытша деп бөледі. Тұрақты ГТҚ-дар негізгі және қосалқы деп бөлінеді.Тұрақты ГТҚ-дар кластарға бөлінеді.Құрылымның класына іздестіру және жобалау жұмыстарының құрамы мен көлемі, құрылымдар есебіндегі артық қор коэффициенттері, тастау өтімдерінің мәні, құрылыс материалдарының сипттамалары кіреді.Класты анықтағанда құрылымның апаты мен бұзылуынан халық шаруашылығына келетін зиянды есепке алады.СНиП II-50-74 байланысты құрылымдар класын екі ерекшеліктеріне байланысты белгілеу ұсынылады [5]:- су ұстау құрылымдарының апаты нәтижелеріне, олардың биіктігіне, топырақ түріне байланысты [кесте 1.1];

- құрылымның жұмысы кезіндегі бұзылуы нәтижесіне байланысты [кесте 3.2].

Кесте3.1

Биіктігіне, табанының түріне, апат нәтижелеріне байланысты су ұстағыш гидротехникалық құрылымдардың кластары.

Су ұстау құрылымдары	Табан топырақтары	Класын құрылым биіктігі (м)
		I	II	III	IV
Топырақ бөгеттері	Жартасты	>100	70-100	25-70	<25
	Құмшауыт, қатты ж/е жартылай қатты күйдегі саздақты	>75	35-75	15-35	<15
	Суға қаныққан пластикалық түрдегі саздақты	>50	25-50	15-25	<15
Бетон және темірбетон бөгеттер, СЭС ғимараттары, кеме өткізу шлюздері, көтеру қабырғалары және арын жасайтын басқа бетон құрылымдар	Жартасты	>100	60-100	26-60	<25
	Құмшауыт, қатты ж/е жартылай қатты күйдегі саздақты	>50	25-50	10-25	<10
	Суға қаныққан пластикалық түрдегі саздақты	>25	20-25	10-20	<10

Кесте 3.2

Құрылымның жұмысы кезіндегі бұзылуына байланысты

гидротехникалық құрылыс объектілерінің класы

Гидротехникалық құрылыс объектілері	Құрылымдар кластары
	Негізгі	Қосалқы
Өзен су тораптары және магистральды каналдар	III	-
Суару ауданы 400 мың.га-дан асатын суару жүйелері	-	III
Суару немесе құрғату ауданы мың.га болатын мелиоративтік жүйелер	II	-
51-400	-	IV
<50	IV	IV

Мелиоративтік жүйелердегі құрылымдар класын мелиоративтік жерлердің аудандарына байланысты белгілейді. (кесте 1.3).

Кесте 3.3

Мелиоративтік жүйелердегі құрылымдардың кластары

Құрылым қызмет ететін мелиоративтік жерлердің ауданы, мың.га		Құрылымдар кластары
суару	құрғату	негізгі	қосалқы
400-ден жоғары	-	II	III
50-400	50-ден жоғары	III	IV
50-ге дейін	50-ге дейін	IV	IV

Лекция №4