Ойыншықтар достығы

Ертеде бір әдемі қуыршақ болыпты. Қуыршақ өз әдемілігінемасаттанып, басқа ойыншықтармен ойнамапты. Мақпал Қонжық, Көжек, Маймыл, Қодық Қуыршақты бірнеше рет ойнауға шақырды. Бірақ тәкәппар Қуыршақ әрқашан олармен ойнаудан бас тартатын болыпты.

Бір күні әлгі Қуыршақ терезе алдындағы айнадан өзінің сұлулығына сүйсіне қарап отырады.Аяқ астынан қатты жел соғып,терезе ашылып кетеді.Қуыршақ еденге құлайды.Оның әдемі көйлегі жыртылып, шашы ұйысып,жылағаннан беті айғызданып қалады.Қуыршақ қатты жылайды.Оны байқаған басқа ойыншықтарҚуыршақты аяп кетеді.Маймыл Қуыршақтың жыртылған көйлегін әдібін білдірмей тігіп береді.Көжек шашын сәндейді.Мақпал Қонжық басынан сипап,оны жұбатады,ал Қодық Қуыршақтың жерден көтеріліп орындыққа отыруына көмектеседі.

Қуыршақ өз-өзін айнадан көріп танымай қалды-ол бұрынғысынанда ажарлана түскендей.Олөз қатесін түсінеді.Доссыз өмірдің қызық емес екенін ұғады.Осы жағдайдан кейін Қуыршақ сұлулығына мақтанбайтын болыпты.Менмендігін ұмытыпты.Ол бәрінеендігі жерде Мақпал Қонжық, Көжек, Маймыл,Қодық сынды достары барын қуана айтып жүрді.

• Қуыршақ өз қылықтарының дұрыс еместігіндостарының қандай әрекеттерінен түсінді?

• Қуыршаққа қандай кеңес берер едіңдер?

• Достарыңмен бірге жасаған дұрыс әрекеттеріңді айтып беріңдер.

Кішкентай тас пен құмырсқа

Ертегі

Ол - ұшы қиыры көрінбей, көкжиекпен ұштасқан алып теңіздің жағасындағы кішкене ғана тас бөлшегі еді. Балалармен ойнағанды қатты ұнататын. Әсіресеосы кішкентай достары оны теңізге лақтырып ойнаған кезде қалай қуанатынын білсеңдер ғой! Оған күні бойы самсыған күн астында жату оңай еместі, әрине. Теңізге шөлп етіп түсумен денесін әсем бір салқындық қаптап, жылдамдатып су түбіне шөгеді. Керемет көңіл-күйге бөленіп, балық және шаяндармен ойнап көңіл сергітетін.

Бірақ көп ұзамай қайта теңіз жағасы мен балаларды сағына бастайды. Толқындардың көтеріп, қайта жағаға алып шығуын күтуден басқа амалы жоқ болатын. Негізінде оның балалардан басқа жақындары жоқ еді.

Мыңдаған жыл бұрын таудан опырылып, ірілі-ұсақ достарымен жағаға домалап түскен болатын. Әу баста үлкен тау болып, кейін ұсақталып кішкентай тас бөлшегіне айналғанына қатты ренжитін. Бірақ одан да жаманы, уақыт өткен сайын айналасындағы тастардың да мүжіліп, майдалануы еді. Өзінде де өзгерістер пайда болғанын байқады. Әуелде жұдырықтай қыңыр-қисық тас еді. Ал қазір бұрыштары домаланып тегістелген. Бұрынғыдан әлдеқайда әдемірек көрінетін болды, бірақ әйтсе де қуанар емес. Өйткені қатты жүдеп кеткен еді.

• Осылай жалғаса беретін болса мен түбегейлі жойылып кетемін, - деп уайымдайтын. Бұл жағдайына қайғыратыны соншалық, айналасындағыларға мұңын шаға бастады.

Оның бұл шағымын естіген құмырсқалардың бірі: «Ренжіген нәрсесіне қара! Кім айтты жойылып кетесің деп? Керісінше барлығы сені бұрынғыдан да қатты жақсы көретін болады, -дейді.

Кішкентай тас бұған сенбейді:

• Мен олай ойламаймын! Балалар мені көре алмаса қалайша жақсы көреді, - дейді жылаған дауыспен.

Құмырсқа:

- Сені қалай көре алмайды? Әрине көреді! Тек атың ғана өзгереді.

- Атың өзгереді деймісің? Кім өзгертеді атымды? Жаңа атым қандай болады?

- Кішірейіп, кішірейіп соңында тозаңдай болып майдаланасың. Сенен бұрын өткен достарың сияқты, сенің де атың топырақ болады. Кейін сені тек балалар ғана емес, барлығы жақсы көретін болады. Өйткені бүкіл жанды заттардың өмір сүруіне көмекші боласың.

- Топырақ дейсің бе? Жаман ат емес сияқты. Бірақ сонда да бір түсінбегенім, басқалардыңөмір сүруіне қалай көмектесемін?

Құмырсқа күліп:

Топырақтың қадірі, құндылығы соншалық, оның пайдаларын санаумен бітіре алмаймыз. Мысалы, бүкіл жануарлар мен адамдардың тамақтары, жемістері топырақта жетіледі. Сондай-ақ майда құрт-құмырсқалар ұяларын топырақтың астына салады. Топырақ арқылы қорғанып, жайбарақат азықтанады. 

Кішкентай тас бұдан былай жаңа достар табатынына көз жеткізіп және оларға пайдалы болатынына қатты қуанып, ішіндегі қайғыдан құтылады. Ұзақ уақыттар өтіп ұсақталып, өзі сияқты майда топырақтар арасына еніп, араласып кетеді. Бұдан былай оның шағымын ешкім естімейтін болды.

• Топырақтың тіршілік иелеріне беретін пайдасы қандай?

• Сендер қоршаған орта мен адамдарға қандай пайдалы істер жасап жүрсіңдер?

• Достарыңмен бірге жасаған дұрыс әрекеттерің туралы әңгімелеп беріңдер.

Әдеп

Т.Қажыбаев

Арман мен Аян қаланың ортасындағы бес қабатты үйде тұрады. Екеуі де екінші сыныпта оқиды. Бір мектепте оқитындықтан жолдары да бір. Бүгін автобустың алдындағы орындығына жайғасқан екеуі мектепке келе жатты. Бір аялдамадан соң алдыңғы есіктен қолындағы сөмкесін әзер көтеріп бір әжей кірді. Аян әжейдіңқасына келіп:

• Әже, мына орынға отырыңыз, - деді.

Арман болса қарт адамды көрмегенсіп, автобус терезесін өрнектеген қыраудысаусағымен шимайлап, теріс қараған күйі отыра берді. Екі аялдамадан кейін әжей орнынан тұрып, түсуге ыңғайланды да, сөмкесінен екі алма алып, Аянға ұсынды.

• Мә, қалқам, ала ғой.

• О, не дегеніңіз, рахмет, әже!

• Алманы орының үшін беріп тұрғаным жоқ. Әдептілігіңе сүйсінген алғысымғой, - деді

әжей Аянға күлімдеп қарап.

Аян мен Арман автобустан түсіп, мектепке бет алды. Аян алманы жеп келе жатып, төңірегіне көңілдене қарайды. Арман қолындағы алманы бірер тістегені болмаса, тұтас жеп қоюға қысылып келеді.

• Арман не себептен қысылып келе жатыр?

• Сендердің өмірлеріңде осындай жағдайлар болды ма?

• Өздеріңнің әдептіліктерің туралы айтып беріңдерші.