Бақыт туралы тұжырымдар25

Бір кездері Сократ адамдарғасұрақ қойды:

• Өмірде ең басты нәрсе не?

Айналасындағы адамдар бұл сұраққа байланысты өз көзқарастарын білдіре бастады. Олардың біреуі айтты:

• Өмірдегі басты нәрсе – денсаулық.

Келесісі айтты:

• Басты нәрсе – бұл жақсы дене бітіміңнің болуы, тартымды болып, әйелдердің құрметіне бөлену.

Үшіншісі айтты:

• Ең бастысы – ақшаң мен қоғамдағы беделіңнің болуы.

Бәрі өз ойларын айтып болғаннан кейін, олар Сократтан сұрады:

• Ал өзің бұл туралы қалай ойлайсың?

Сократ айтты:

• Менің ойымша, өмірдегі ең басты нәрсе – ол бақыт! Сендер қалай ойлайсыңдар, денсаулығы бар әр адам міндетті түрде бақытты бола алады ма?

Оны тыңдап отырған адамдар айтты:

• Жоқ, Сократ, бұл міндетті емес.

• Ал жақсы дене бітімі бар және тартымды болып, әйелдердің құрметіне бөлен адам, өмірде міндетті түрде бақытты бола алады ма?

• Жоқ, Сократ, бұл даміндетті емес, - деп жауап берді адамдар.

• Онда айтыңдаршымаған, - деп жалғастырды Сократ, - көп ақшасы мен қоғамдағы беделі бар адам, үнемі бақытты болып жүре алады ма?

• Жоқ, Сократ, - деп жауап берді адамдар, - қайта керісінше. – Ондай адамдар көбіне жалғыз болады.

• Осы аталған адамдардың ішінде қайсысын бақытты болуға ең лайықты деп ойлайсыңдар? – деп Сократ сұрауын жалғастырды. – Елестетіңдерші, сендерге дәрігердің кеңесі керек.Қандай дәрігерге барасыңдар? Өте бай, қоғамда беделі бар, жақсы дене бітімі барәлде осы өмірде бақытты дәрігерді таңдайсыңдар ма?

Отырғандардың бәрі бірауыздан, осы өмірде бақытты дәрігерге баратындықтарын, өйткені оны ең лайықты деп мойындайтындықтарын айтты.

• Олай болса, - деді Сократ, - біз бәріміз бірауыздан бақыттың жоғары игілік екенін мойындадық және оған өмірдегі басты нәрсе ретінде ұмтылу керек.

• Сонымен бақытқа түсіну арқылы келуге болады, - деді ұстаз. – Түсіну жолдары көп, сонымен бірге қарама-қайшы да. Бірақ қарама-қайшылық – өте нәзік зат, бір жағынан олбірегейлікпен ұштасады, ал екінші жағынан – сандырақпен!

Бір мысал келтірейін, менің бір танысымның аяқ киімді екі өлшемге кіші етіп кию әдеті болды. Осындай тар аяқкиіммен жүретін және өте қиналатын.

• Бірде мен одан сұрадым: «Неге сен дұрыс аяқкиім сатып алмайсың?Сенің ақшаң бар ғой!».

Ал ол болса: «Бұл қарғысатқыр аяқкиім маған сондай қиындықтар әкеледі! Бірақ мен үйге келіп, оны шешкен кезімде сондай бақытты екенімді сезініп, рақаттанамын!Бұл менің өмірімдегі жалғыз қуанышым.Егер мен өзіме дұрыс аяқкиім сатып алсам, менің өмірім қуанышсыз болып қалады».

Бұл әрине, қалжың, бірақ әр қалжыңның астарында бір шындық бар. Ақшаға аяқкиім сатып алуға болады, бірақ бақытты емес, тамақты, бірақ тәбетті емес, төсекті, бірақ ұйқыны емес, дәріні, бірақ денсаулықты емес, қызметшілерді, бірақ достарды емес, ойын-сауықты, бірақ қуанышты емес, мұғалімді, бірақ ақылды емес.

Жәй ғана қисыннан келіп шығатыны: егер сен бақытсыз болсаң, онда сенде бақыт жоқ. Сенде бақыт болмаса, онда бар да ізде. Қарама-қайшы қисынның айтуы: егер сен бақытты іздеуге шықсаң, онда сен оны жоғалтасың!Жәй ғана отыр да оның сенде бар екенін түсін.

• Өмірде ең басты нәрсе не? Неге?

• Бақытты түсіну үшін не істеу керек?

• Бақыттың өздеріңде бар екенін сезінсеңдер,онда адам өміріндегі мәңгілікті қалай ұғасыңдар?

• Неге ақиқат құндылығын мәңгілік жалпыадамзаттық құндылықтарға жатқызады? Өз өмірлеріңнен мысалдар келтіріңдер.

Толған құты²⁶

Философия пәнінің оқытушысы, бір профессор атақты Данышпанмен кездесуге барады. Жол бойы ол өз сұрақтарын ойластырып барады: олар сондай көп еді!Және ол әңгімелерін қалай қызықты етіп өткізуді ойланады. Ол кірген кезде, Данышпан оған:

• Өтінемін, кіріңіз, бірақ тобырды есіктің сыртында қалдырыңыз.

Оқытушы айналасына қарайды, бірақ ешкімді көрмейді. Ал Данышпан болса жалғастырып:

• Айналаңызға қарамаңыз, өзіңіздің ішкі дүниеңізге үңіліңіз: тобыр сонда!

Оқытушы абдырап қалды. Бірақ ол ақылды адам еді, өзін қолға алып:

• Сіз дұрыс айтасыз. Онда тобыр бар. Бірақ мен профессормын ғой. Мен үнемі тобырмен жұмыс істеймін. Кешіріңіз, мен тобырды есік сыртында қалдырып кете алмаймын. Мен сізбен сөйлесіп, сізден ақиқатты білгім келіп еді. Өмірде ақиқат бар ма және оның маңызы неде?

Шебер жауап берді:

• Мен біреуге ақиқат жайында айтуға уәде беріп пе едім? Егер ол болса, барлық жерде бар. Егер Сіз оны өзіңіз жүрген жерден көре алмасаңыз, онда басқа жерден де көре алмайсыз.

Профессор айтты:

• Егер Сіздің менімен сөйлескіңіз келмесе, мен кетейін, - деп ол біраз ренжіді.

Данышпан:

• Асықпаңыз. Сіз шаршадыңыз. Сыртта күн ыстық. Отырыңыз. Біраз демалыңыз. Мен шәй дайындайын.

Данышпан тәрелкесімен шынаяқты алып келіп, қонақтың алдына қойып, жәймен шәй құя бастайды.

Профессор жағдайды бақылап отырды. Ыдыс жиегіне дейін толады. Бірақ Шебер құюын жалғастыра береді, енді шәй тәрелкеге құйыла бастайды.

Профессор шыдамдылық танытуға тырысты, себебі «тобырдың» тыныш отыратындығына уәде берген еді. Бірақ іштегі бұл «тобыр» айтып жатты: «Бұл адам есінен айырылған! Осындай да тәсіл бола ма екен? Мұнымен не айтқысы келеді?».

Бірақ Данышпан тоқтамастан құя береді. Енді шәй үстел үстіне құйыла бастағанда, профессор шыдамай:

• Өтінемін, тоқтатыңыз!Сіз не істеп тұрсыз? Ыдыс толды, енді оған бір тамшы да сыймайды.

Данышпан айтты:

• Сіз дұрыс байқадыңыз, егер ыдыс тола болса, онда оған бір тамшыны да сыйғызуға болмайды. Сіз де осы ыдыс сияқты ернеуіңізге дейін толып тұрсыз. Түсініңіз, егер мен Сізді толтыруға тырыссам, оным бос әурешілік болады. Келесі жолы келгеніңізде «бос құты» әкелуге тырысыңыз. Сонда мен Сізбен барыммен бөлісе аламын.

• Ақиқатты қайдан іздеу керек?

• Неге профессор ақиқатты дұрыс түсінбеді?

• Ақиқатты ұғыну үшін профессор не істеу керек еді? Жауаптарыңды өмірден алынған мысалдармен дәлелдеңдер.

• Ақиқатты ұғынумен байланысты өз тәжірибелеріңнен мысалдар келтіріңдер.