- •В.П. Чернобровин, в.Е. Рощин, т.П. Сирина, м.В. Чернобровина техногенді шикізаттардан қара металды бөліп алу
- •1.1. Темір кендері. Темір кендерінің қалдықтарынан металды бөліп алудың ерекшеліктері
- •1.2. Хром кендері. Оларды байыту
- •1.3. Марганец кендері. Оларды байыту
- •Домна және болат балқыту өндірісінің қождары
- •2.1. Қож жүйелерінің негізгі сипаттамалары
- •2.2. Қождардың балқымалығы және салқындау құбылысы
- •2.3 Қос оксиді жүйесінің күй диаграммасы
- •2.4 Балқыған қождардың тұтқырлығы
- •2.5 Өндірістік қождар
- •2.6 Сұйық қож құрамындағы металдың байланысуының себептері
- •2.7 Домендік қождар және оларды утилизациялау
- •2.7.1 Теміркенді шикізаттарды кешенді қайта өңдеу
- •Домна пешіне тиелетін материалдардың химиялық құрамы
- •2.7.2. Доменді ферромарганецті балқытудағы қождар
- •2.7.3. Домендік өндірістегі ванадилі шойындардың қождары
- •2.8 Болат балқыту өндірісінің қождары және оларады утилизациялау
- •2.8. 1. Болатбалқыту қождарының түрлері және оларды қолданудың негізгі тәсілдері
- •2.8.2. Жоғары марганцалы қождың қолданылуы
- •2.8.3.Ванадий құрамды қождардың пайдаланылуы.
- •2.8.4. Ниобий құрамды конвертерлі қождардың қолданылуы.
- •2.8.5.Фосфор құрамды қождардың қолданылуы.
- •2.8.6. Топырақты жою үшін арнайы қалдықтарды қолдану.
- •3.1.Көміртекті феррохромды қождар
- •3.2.Қождың балқуы мен қатуы.
- •3.3.Балқытылған қождың тұтқырлығы. Қату температурасы.
- •3.4.Жоғары көміртекті феррохромның өңделген қождары.
- •Қождың магнитті сепарациясының өнімдері
- •Магнитті сепараторлардың сипаттамасы
- •3.5.Ауа үстелдеріндегі қождың сипаттамасы.
- •Металлоконцентрат құрамы
- •Ауыр өнімнің магнитті компонентінің құрамы
- •Ауыр өнімнің магнитті емес компонентінің құрамы
- •3.6 Төмен көміртекті феррохром өндірісінің технологиясының негіздері
- •3.7 Жоғарғы көміртекті феррохром қожын өңдеу
- •3.8 Төменкөміртекті феррохромның сепарацияланған қожын қолдану
- •4.1. Ферромолибденді балқыту
- •Қожды балқыту басталғандағы температура мен химиялық құрамы
- •Ферромолибденді қождың минерологиялық құрамы, мас.%
- •4.2. Молибденқұрамды қалдықтарды қайта өңдеу
- •Катализаторларды бірге балқыту кезіндегі пештен шығарылған металлдың құрамы
- •4.3. Ферровольфрам өндірісіндегі қайта өңдеу, қождар мен қалдықтарды пайдаға асыру (утилизация)
- •4.4. Вольфрамды қождың магнитті сепарациясы
- •4.5 Ферровольфрамды үйінді кектерден алу
- •4.6 Ванадийқұрамды балқымалардың қалдығы мен қожын қайта өңдеу технологиясы
- •4.7 Феррованадий өндірісінің құйма қожын утилизациялау
- •Жэс қалдықтарын қолдану кезіндегі ванадийдің алынуы
- •4.8. Марганецті балқыма өндірісі кезіндегі техногенді қалдықтар және оның утилизациясы
- •Металлтермиялық өндірістің қождары
- •Зерттелген қождардың химияминералогиялық сипаттамасы
- •Аақ(Ашық Акционерлік Қоғам) «чэмк(Челябинск электрметаллургиялық комбинат)» құрайтын қалдықтардың сипаттамасы
- •30 Кесте Металл мен қождың қалдығына экспортталған саны
- •Үйінді материалының материалдық құрамы, масс. %
- •Аақ «чэмк-да» қож үйінділерді өңдеу
- •5.3 Аақ «Серов ферроқорытпа зауыты»-ндағы қож үйінділерді өңдеу
- •6.1. Шламдарды қайта өңдеу
- •6.2. Кендерді байытудың және газтазартқыштардың марганецқұрамды шламдары
- •6.4. Металлургиялық шламдардың цинксыздандыру
- •7.1. Сыныптау
- •Негізгі түсініктер мен анықтамалар
- •7.3. Электрсүзгіде шаңды жинау
- •7.4. Ферромолибден өндірісінің шаңтәрізді қалдықтары және оларды қайта өңдеу жолдары
- •Шаңды қаптарда ауланған шаңның құрамы, масс. %
- •Электрсүзгіде ауланған шаңнаң құрамы, масс. %
- •Балқыту өнімдеріндегі элементтердің орналасуы, қат. %
- •Балқыту өнімдері бойынша элементтердің орналасуы, масс. %
- •7.5. Феррованадийдің электрбалқытуынан ауланған шаңның қалпына келуі
- •7.6 Шаң тәріздес материалдарды кесектеу
- •7.7. Шекемтастарды беріктендіру
- •7.8 Болат балқыту өндірісіндегі шаңдар және олардың құрамы
- •7.9 Феррохромды балқытқан кездегі шаңдардың жоғалымдары, шаңды ұстау және кәдеге жарату
- •7.10 Ферровольфрамды балқыту кезіндегі шаңды ұстап алу және кәдеге жарату
- •8.1Метал сынықтарынан металды алудың ерекшеліктері
- •Улы ерітінділер және оларды қайта өңдіру
- •Түйіршікті қалдықтардың химиялық құрамы
- •9.1 Материалдардың қауіп класстары
- •Зиянды заттардың класы
- •9.2 Хром қорытпалар өндірісіндегі уытты(токсичности) қалдықтарды бағалау
- •9.3. Ванадий өнімінің өндірісіндегі токсикология
- •9.4 Оао « чэмк» өндіріс қалдықтарына радиациялық баға беру
- •Библиографиялық тізім
2.8.6. Топырақты жою үшін арнайы қалдықтарды қолдану.
Жеткілікті үлкен ауданы бар топырақты қышқыл ортаға жатқызуға болады.Топырақты жуу және қышқылдың салдарынан егінде жоғары мөлшерлі минералды өңдеуде қышқылдық аумағы жоғарылайды.Бағдарлау мәліметі бойынша топырақты әк араластырып тыңайту үшін жыл сайын 60 млн тонна топыраққа әк араласқан тыңайтқыш қажет.Осы мақсатқа жету үшін негізгі балқытқыш қалдықтарды қолданады. Қалдықтан басқа да магний,кукірт,марганец жане тағы да басқа құрамындағы заттарды егінге жақсы әсер ету үшін және ауру өсімдіктер қатарының өсуіне қарсы тұру үшін ауыл шаруашылық өнімнің сапасын жақсарту.Қалдық өнімдерді қолдануда отандық зауыттың тәжірибесі мол.Конвертерлік қалдықтарды НЛМК да жиналган топырақтың қышқылдарын жоюға “Амурсталь” зауыты жане тағы басқа зауыттар бағалы тәжірибе қолданады.НЛМК да конвертерлі қалдықтардың құрылымы келесілерден тұрады:масс %:50...56 CaO; 1...2 MgO; 1,5 Al2O3; 15....20 SiO2; 1,0...1,5 P2O5; 5...7 MnO; 10..15 FeO. Қалдықта 1,5% P2O5 болуы құнды болып табылады.НЛМК да конвертерлік қалдықтарды қолдану қантты қызылша аумағында көрсетті,қантты жинау 1га 5,6...6,0 кг өседі.
3- БӨЛІМ
Хром қорытпалы қождар
3.1.Көміртекті феррохромды қождар
Көміртекті феррохромды қождар өндірістің технологиялық процесінің өнімі болып табылады,бірақ та металл алуда маңызды рөл атқарады. Олар күрделі конгломератты минералдар, тамшы түрінде білдіреді.
Қож құраушы оксидтер MgO,Al2O3,SiO2,CaO,Cr2O3,FeO,Na2O3,K2O және т.б. пешке хром рудасымен,қалпына келтірушімен,электродтармен,флюстеуші қоспалармен,хром кұрамды материалдармен бірге түседі. Хром қорытпалы қождардыі негізін MgO,Al2O3,SiO2 оксидтері барлық оксидтердің 92...95% үлесін құрайды. Қождардың құрамы мен көлемін балқытуга түсетін хром рудасы анықтайды. Руданың химиялық құрамының өзгеруіне байланысты 1942-2002жылдардагы қождың құрамы өзгерді.(кесте 12)
Кесте 12
Жылдар |
SiO |
MgO |
Al2O3 |
CaO |
FeO |
Cr2O3 |
MgO/Al2O3 |
1942- 1946 |
35,45 31,71
|
28,00 31,71 |
26,10 28,87
|
1,14 - |
4,50 1,73 |
6,55 6,30 |
1,04 1,10 |
2000-2002 |
34,50 39,90 39,60 38,20 |
36,90 35,50 38,40 39,50 |
15,40 14,50 13,90 14,00 |
5,30 5,0 3,0 2,50 |
0,20 1,70 1,00 1,10 |
4,60 3,00 3,40 3,20 |
2,39 2,45 2,77 2,82 |
Қождарда MgO/ Al2O3-ның қатынасы айтарлықтай өзгерді,40-шы жылдары ол 1,0....1,1 кұраса,казіргі уақытта 2,4....2,8 және одан жоғарыны құрайды. CaO әдетте 2,0....5,0% ды құраса, MgO 35,0...40% құрайды.
Металлургиялық қождардың құрылысы мен физика-химиялық қасиеттерін зерттеуге металлургияда едәуір көңіл аударылады. Қождардың құрылысы үлгілерді химиялық,петрографиялық,рентгеноструктурлық және тағы басқа зерттеу әдістері арқылы алынған.
Көміртекті феррохромды қождардың минералды негізін 2 MgO* SiO2 форстерит және MgO*(Al,Cr)2O3магнезилді шпинель құрайды. Ал аз көлемде қождар геленит 2CaO*Al2O3 пен силикатты әйнектен құралады. Шлакты балқытпалар ионды құрылыста болады және олар катион Mg2+,Al3+,Cr3+,Na+,K+ мен анионнан SiO42+,O2-,S2- тұрады.
Егер қождарды көміртекті феррохромды және баска металлургиялык өндірулерін салыстырсақ,олар тек қож құрамды оксидтердің көлемімен ерекшеленеді. Бірақ та қождың көміртекті феррохромда өндіру басқа процестердегі өндірулерге қарағанда көптеген функцияларды атқарады. Хром,темір,кремний оксидтерінің қалпына келуі,қождардың электр өткізгіштігі,қату температурасы және тұткырлығы-бұл қождардың физико-химиялық қасиеттері және онымен байланысқан процестер,және одан кейінгі технологиялық операциялар барлық технологиялық циклды анықтайды. Технологиялық процесстің өтуі үшін және жоғары техника-экономикалық көрсеткіштерді алу үшін оның жеке құрамындағы туйіндерді анықтау керек.Сондықтан феррохром өндірісінде құрамының оңтайлануы және қождың қасиеттері маңызды болып келеді.
Әрбір процестің кезеңінде қожға қойылатын талап атқаратын қызметіне байланысты өзгеріп отыруы мүмкін. Пештегі металлды қыздыру уақытында қождың электрөткізгіштігі маңызды сипаттама болып табылады.Балқытылғанның құрамы мен температурасын кож бен металлдың элементтерінің бөлінуиі анықтайды. Қождың тұткырлығы, қождар мен металл арасындағы фазалық ара қатынастың температуралық қатуымен бірге металл мен кождың пеште және шөміштегі бөлінуін анықтайды. Технологиялық процесске сай келетін қождың құрамын таңдау тек қождың оптимизациялық кешенді шешімін тапқанда ғана мүмкін.