Айналмалы қорлардың құрамы мен құрылымы. Айналмалы құралдардың пайда болу көздері.
Негізгі өндірістік қорлармен қатар өндірістік процесте еңбек заттары да үлкен маңызға ие (шикізат5материалдар,отын және т.б.).Олар еңбек қүралдарына қарағанда өзінің заттық түрін өзгерте отыра, белгілі бір өндірістік циклда толығымен қолданылады.Олардың қолданылу бағасы жоғалады жэне өңделген өнім ретінде жаңасы пайда болады, яғни еңбек затының бағасы осы циклде жасалған өнімге толығымен беріледі. Өнеркәсіптің өндірістік процестегі барлық сатысында орналасқан еңбек заттарының бағасы қара металлургияда негізгі бөлікті қүрайды.Өндірістік айналмалы қорлар жэне сәйкесінше еңбек заттары өндірістік айналмалы қорлардың нақты-затты мазмүны болып табылады.Өндірістік айналмалы қорларға шикізат, материалдар және басқа да еңбек заттары жатады (ауыспалы бүйымдар,ковштар,қосалқы болшектер,тез тозатын жабдықтар және қүралдар), бүлардың бәрі өндірістік қосалқылар түрінде айналмалы қорлардың қүрамында болады.Өндіріс процесінде еңбек заттары үзіліссіз қайта өңделуге түсіп түрады, нәтижесінде олардың нақты түрлері аяқталмаған өндіріс және жартылай шикізат сатысын өте келе өзгерістерді төтеп береді.Бүл жағдайда олар өндірістің аяқталмаған шикізаты түрінде айналмалы қорлардың қүрамында болады.Аяқталмаған өнімге сондай-ақ дайындық жүмыстары мен болашақ периодтар шығыны кіреді.Болашақ периодтар шығынның қүрамына осы жылы жүзеге асатын өндіріске кететін және келесі баяндамалы периодтардағы онімге озіндік қүнның қосылуына жататын шығындар кіреді(арендалық толемдер,жазылуға кеткен шығындар).
Өнімнің шығарылуы, өндірістік айналмалы қорлардың жаңарылуы және өндірістің үздіксіз жүруін қамтамасыз ету үшін өнеркәсіпте жолығу сферасын қанағаттандыру үшін өндірістік айналмалы қормен қатар қосымша қүралдар болуы тиіс.Бүл қүралдар өндіріс сферасында болмайтын тауарлы және ақшалы түрде жолығу қорлары деп аталады.
Айналмалы қорлардың қүрылымынан бөлек элементтер бөлігінің жалпы олардың қосындысын түсінеді.
Ара қатынас = Өндірістік айналмалы қорлары / Жолығу қорлары Бүл ара қатынас өндіріс процесінің үздіксіздігін қамтамасыз ететін айналмалы қорлардың қолдану дәрежесінің көрсеткіші болып табылады.
Айналмалы қорлардың шеңбер айналысы.
Фаза 1 : А - Т - айналмалы қорлар жолығу сферасынан өндіріс сферасына өтеді.
Фаза 2:Т-Ө-Т1- мүнда материалдық қүндылықтар,өндірістік қосалқылар өндірістік процеске түседі және олар аяқталынбаған өндіріске,жартылай шикізатқа жэне дайын өнімге айналады (Т1 - өнеркәсіп қоймасына түсетін қайта пайда болған дайын өнімдер).
Фаза 3 : Т1 — А1 — мүнда өндірілген өнімді өткізу мен оларды ақша қүралдарына аудару жүзеге асырылады.
Айналмалы қүралдардың шеңбер айналымының толық аяқталуының нәтижесінде бүл қүралдар қайтадан жолығу сферасына түседі. А-Т-Ө-ТІ-АІ
Айналмалы қүралдардың бір фазадан екінші фазаға әрдайым өтуін өндірістегі айналмалы қүралдардың шеңбер айналысы деп аталады.Айналмалы қүралдар түзілу көздеріне қарай металлургия өндірісінде жеке - өнеркәсіпке мемлекеттік бюджеттен бөлінеді және оның артынан барлық жүмыс жасау периодына бекітіледі.Бүл қүралдардың көлемін өненкәсіптің ережелік қорына қосады.Жеке көздерден басқа қатысу айналмалы қүралдары (несиелік қарыз) және қарызды көздер (қысқа мерзімді және үзақ мерзімді несиелер) болып бөлінеді.
Қарызды қүралдарды қатыстыру мәселесі - бүл айналмалы қүралдарды қаржыландыру структурасындағы пропорцияның сақталуы.Жеке және қарызды қүралдар қосындысының арасындағы қатынас өнеркәсіптің қаржылы түрақтылығын мінездейді.Жеке қүралдар бөлігі көп болған сайын ол қаржылай түрақты деп саналады.Дүниежүзілік практикада егер айналмалы қүралдардың барлық қосындысының 10%-ке дейіні жеке қүралдар арқылы қаржыланатын болса, онда өнеркәсіп өзінің қаржылы түрақтылығын жоғалтады.
Жолығу сферасына айналмалы құралдардың келуі - өндірістің процесінің үздіксіз қажетті жағдайы, бірақ бүл кезде олар қосатын өнімнің қалыптасыуына қатыспайды.Сондықтан баға пай да болатын кезде өндірістік сфераның бөлігі бос емес болған сайын айналмалы құралдарды қолдану тиімдірек.
