Негізгі өндірістік қорлардың құрылымы мен құрамы.

Процестерде қолданылатын еңбек қүралдары (еңбек заттары) өндірісте біркелкі емес қызмет атқарады.Өндірістік процеске қатысу белгісі бойынша негізгі қорлардың заттық элементтерінің топтасуы негізгі қорлардың классификациям деп аталады.Осы классификация бойынша негізгі өндірістік қорлар келесідей үлкен топтарға бөлінеді:

1. Ғимарат - қүрылысты-архитекруралы обьект.Мүныц міндеттері болып еңбек жағдайының тууы, материалды қүндылықтардыц сақталуы және т.б. жатады.

2. Сооружение - ецбек бүйымдарыныц өзгеруімен байланысты емес техникалық функциялардыц тууы жэне атқарылуына арналған құрылысты- инженерлі обьект(эстакадалар,түтін трубалары жэне т.б.).

3. Берілетін қондырғылар - әртүрлі стационарлы-транспортты қүралдар (транспортерлар,көтергіштер,электр энергия буыныц беруге арналған қондырғы жэне т.б.).

4. Машиналар мен бүйымдар - соныц ішінде: А) күшті бүйымдар және бөлшектері:

   1. жылулық жэне электрлік энергияныц жүмсалуына арналған обьектілер жэне әртекті энергияныц механикалыққа айналуы (электродвигателдер,жылулық котелдар,генераторлар жэне т.б.).

   2. Жүмысшы бүйымдар мен машиналар - агрегатты күйініц, пішінініц, олшемініц озгеруі, ондірістік процестегі қайта өндірілетін ецбек заттарыныц уақытша қыздырылуы немесе орын алмастырылуына арналған ецбек бүйымдары (пештер, диірмендер,насостар).

   3. Өлшеулі-дүрыстағыш приборлар мен қондырғылар (контролды- өлшегіш прибор (КИП)).

   4. Есептеуіш техника (компьютер л ер).

   5. Транспорт қүралдары - қозғалмалы қүралдар, ецбек заттарыныц орын

ауыстыруы, жұмысшылардың дайын өнімдері (автотранспорттар).

6. Құралдар мен жабдықтар - қолды еңбек құралдары (клещтер, қысқыштар жэне пневматикалық балғалар).

7. Өндірістік және шаруашылық құралдары - столдар,шкафтар,жазба машиналар жэне т.б.

Негізгі өндірістік қорларды бағалау тәсілдері. Негізгі өндірістік қорлардың тозуы. Негізгі қорларды қолданудың көрсеткіштері.

Өндіріс қызметінде орналасқан негізгі қорлардың көрсеткіштерін алу үшін оларды ақша(қүнды) бірлігінде ескерген жон.Бүл өнімнің өзіндік қүнының калькуляциясын құру үшін, тозу шамасын жэне қорларды қолдану үшін бюджетке алдын-ала төленетін ақша шамасын анықтау үшін қажет.

Негізгі қорларды бағалау келесідей жүзеге асады:

1. Толық бастапқы қүны бойынша

2. Толық қайта қүрылу қүны бойынша

3. Тозуды ескере отыра бастапқы немесе қайта қүрылу бойынша(қал дықты).

Негізгі қордың толық бастапқы қүны деп ғимараттар қүрылысына, өндірістік қондырғылар сатып алуына, тасымалдау мен қондыруларға кеткен шыгындар қосындысын айтамыз.

Негізгі қордың толық қайта қүрылу қүны бүл қазіргі жағдайдағы баға бойынша осы кездегі бар негізгі қорларды алу үшін жүмсалатын шығын қосындысы.Ол жаңа өндірістік жағдайларда негізгі қорлар қүру қаншаға шығатынын корсетеді.Кемшілігі - негізгі қорларды қайта бағалауда, олар әртүрлі уақытта жасалғанымен байланысты және пайдалану эффективтілігі мен сапасы бойынша айрылады.Бастапқы да, қайта қүрылу да тозуды ескермегендіктен, олар берілген периодта негізгі қорлар қүнының шамасын корсете алмайды.Осыған байланысты тозуды ескере отырып бастапқы жэне қайта қүрылу бағасы саналады.Бүл қүнның өнімге элі берілмеген бөлігін мінездейді жэне қалдықты қүн деп аталады.

Физикалық жэне моральдік тозу болады.Моральді тозудың екі түрі болады:

1. Бүл машина өндірірісінің қорытындысы

2. Бүл жаңа өнімді және экономды машиналар шығару қорытындысы

Амортизация (тозу) деп жасалынатын өнімге жоғалған қүн жолымен негізгі өндірістік қорлардың тозуының жоспарлы түрде орнына келу процесі. Негізгі қорлардың құнды тозуы амортизация қорының қалыптасуын талап етеді.Олар негізгі өндірістік қордың толық және бөлшектеп қүрылуына арналған амортизациялық қор қүрайды.Негізгі ондірістік қорлар қүнының біртіндеп өтелуі ол жүзеге асатын нормативтер болғанын болжайды.Ол өнімнің бағасы мен қүнын анықтау үшін керек.Амортизация нормасы оның бастапқы қүнынан негізгі өндірістік қордың тозуының орта жылдық шамасын орнатады.

На = [(Ф + Р_к +М-Л)/Т_ф ]100

Т_ф - негізгі өндірістік қордың қызмет ету мерзімі,

Ф - негізгі өндірістік қордың бастапқы қүны,

Р_к - Т_ф -ның қызмет ету мерзімі барысында капиталды жөндеуге

жүмсалатын төлемдер,

М - Т_ф -ның қызмет ету мерзімі барысында модернизацияға жүмсалатын

төлемдер,

Л - негізгі өндірістік қордың ликвидациялық қүны. Амортизацияның жалпы нормасы екі жеке нормаға бөлінеді,капиталды жөндеуге жэне толық қайта қүрылуға.

Негізгі өндірістік қорларды қолдану деңгейінің мінездемесі үшін үш топтағы көрсеткіштерді қолданады.

А) Қондырғыны қолдану көрсеткіші - ол интенсивті жэне экстенсивті салмаққа тэуелді, ол уақыт жэне қуат бойынша қондырғыны қолдану көрсеткішін, тағы барлық аппараттардың ішінен нешеуі жүмысқа қосылғандығын мінездейді.

Бүл үшін қондырылған аппарат санының қатынасы сияқты парк қондырғысының қолдану коэффиценті (К_п) есептеледі.

Қондырғы салмағының экстенсивті деңгейі бір жыл ішіндегі жүмыс сағатының санымен анықталады. Уақыт бойынша қондырғыларды қолдануды мінездейтін екі көрсеткіш бар:

1. күнтізбелі қор уақытының қолдану коэффиценті К_вк ;

2. жоспарлы уақытты қолдану коэффиценті К_вп .

Квк =т_ф/т_к , К_вп =т_ф/т_п

Т_ф - қондырғының практикалық жүмыс жасау уақыты,

Т_к - қондырғының практикалық жүмыс жасау уақытының күнтізбелі қоры,

Т_п - қондырғының практикалық жүмыс жасау уақытының жоспарлы қоры.

мүндағы, П_р - режим бойынша қарапайым

П_ппр - жоспарлы-ескермелі бойынша қарапайым

П_техн ~ техникалық бойынша қарапайым

Т_к ~ 0,8 + 0,95

1. Өндіріс көлемдерін қолдану корсеткіштері.

2. Барлық негізгі қорлар бойынша қолдану көрсеткіштері.