Калькуляциялау және оның түрлері.

Өзіндік қүнының шығып кетуі белгілі бір есепті уақыт ішінде өнеркәсіптен өндірілетін өнім бірлігінің әр түрі үшін, бап бойынша, шығынның өндірістік қолданылуын ескере келе оны калькуляциялау, ал бапты - калькуляциялы деп атайды.

Қара металлургияда келесідей калькуляция баптарының номенклатурасы жэне олардың топтары келтірілген.

1. Шамаларда берілген: " ; >

• шикізат және негізгі материалдар (сатылып алынатын жартылай шикізаттарды есептегенде);

• өзінің жартылай шикізаттары;

• көмекші немесе қоспа материалдары (флюстер, легирленген қоспалар);

• шихтадағы технологиялық отын (алгомирациялы цехтарда);

• қалдықтар, брак, угар (берілгеннен алынады). Қалдықтар мен брактарды есептегендегі берілгені.

  2. Қайта өңдеуге кеткен шығындар:

• технологиялық отын;

• энергетикалық шығындар (электр энергиясы, бу, су, оттегі және т.б.);

• өндірістік жүмысшылардың негізгі еңбек ақысы;

• өндірістік жүмысшылардың қосымша еңбек ақысы;

• социалды сақтандыруға бөлу;

• сменді қондырғылар, қүрал-жабдықтар;

• өтпелі жөндеу және негізі қорларды үстап түру;

• транспортты цехтардың жүмысы;

• негізгі қорлардың амортизациясы;

• цех бойынша басқа да шығындар. Қайта оцдеу бойынша барлық шығындар. Цехтыц өзіндік қүныныц қосындысы (І+ІІ).

3. Өндірісті дайындау жэне оны танып білуге кеткен, соның ішінде жаңа

техниканы танып білу шығындар.

3. Басқа да өндірістік шығындар.

4. Жалпы зауыттық шығындар.

5. Сатып алушылардан алынған брактарга кеткен шығындар.

Барлық шығындар.

3. Қосалқы өнім (шлак, газ жэне т.б.).

Қосалқы өнімді санамагандағы барлық шығындар.

3. Жаңа технологияны танып білу қорынан төленетін шыгындар.

Өндірістік өзіндік қүн (зауыттық өзіндік құн).

3. Өндірістік емес шыгындар.

Толық өзіндік қүн.

Қара металлургияда калькуляция өнімнің барлық түріне қүрылады: дайын өнім - прокат, трубалар; жартылай өнімдер - шойын, күймалар, шприцтер; негізгі цехтар онімдері - агломерат, кокс, отқа төзгіштер; комекші цехтардың онімдері мен қызметтері - бу, электр энергиясы, оттегі және қосалқы онімдер - шлакты кірпіштер жэне т.б.

Калькуляцияда сатып алынатын шикізаттың, жартылай шикізаттың, материалдардың, отынның және энергияның барлық түрін дайын бага бойынша, ягни, тасымалды тозуды ескере отыра, ал шикізат, жартылай шикізаттар, энергия және өзіндік өндірістің қызметтері - олардың өндірісінің озіндік қүны бойынша қабылдайды.

Есептелетін шыгындар колемі бойынша өзіндік қүнның 3 түрін айырады: цехтық, зауыттық, толық.

Өндірістік озіндік кұн цех(цехтық озіндік қүн) аумагында ондіріс онімінің шыгындарынан басқа, ондірісті танып білу және дайындыққа кеткен шыгындарды, жалпы зауыттық шыгындар (зауытты басқару жүмысшыларының толемі, жалпы зауыттық қүрылыстарды жондеу және оларды қамтамасыз ету), сатып алушылардан алынған брактарға кеткен шыгындар.

Толық өзіндік қун өндірістік өзіндік құн мен өндірістік емес шыгындар қосындысынан тұрады.

Өндірістік емес шыгындар - бұл негізінен дайын өнімдерді өткізуге байланысты шыгындар (сорттау, орау, тиеу, тасымалдау және т.б.).Почталы- телефонды, факсты, командировкаларға кеткен шыгындар.

Калькуляцияны жоспарлы жэне есептілер құрайды.

Жоспарлы калькуляция жоспарланатын периодта жүзеге асатын өнімнің өзіндік құнының деңгейін анықтайды.Оны прогрессивті нормативтер негізінде жэне шикізаттың, материалдардың, отынның, энергияның шыгындарының нормасында, негізгі өндірістік қорларды қолдану жэне еңбек шыгындар ескере отыра есептейді.

Есепті калькуляцияның негізі болып нақты шыгындар саналады.Есепті калькуляцияны есепті периодтың аяқталуы бойынша құрайды және оган барлық шығындарды қосады, соның ішінде ондірістік еместі де.Өзіндік құн озіндік қүн жоспарының орындалуының және шикізаттың, материалдардың, отынның нақты шығындарының бақылаушысы болып саналады.