47. Шпурлардың тереңдігі қандай жағдайларға байланысты анықталады?

Шпурлардың тереңдігі бұрғылап-аттыру жұмыстарының негізгі параметрлерінің бірі болып табылады. Шпурдың тереңдігі қазбаны өту циклінің ұзақтығын, қазбаны өтудің жылдамдылығын, оған кететін жалпы қаржының көлемі мен еңбек шығымдылығын анықтауға мүмкіндік тудырады.

Шпурлардың тереңдігінің оптимальды мәнінің негізгі көрсеткіштері ретінде қазбаның 1 метрін жүргізу үшін жұмсалатын еңбек пен уақыттың және қаржының ең аз кететін шамалары алынады.

Шпурлардың тереңдігін анықтағанда қазба өтудің геологиялық, техникалық және еңбек ұйымдастыру факторларын ескеру керек.

Негізгі геологиялық факторларға таужыныстарының бекемдігі, жарықшақтығы, тақталануы (напластование) және судың қазбаға келімінің көлемі мен газ режимі жатады.

Техникалық факторларға – қазбаны жүргізудің технологиялық үлгісі, қазбаның көлденең қимасы, қолданылатын бұрғылау және тиеу машиналарының түрлері, ЖЗ-тың сапасы және т. б. кіреді.

Ұйымдастырушылық факторларына – қазбаны өту циклінің ұзақтығы және осыған байланысты қазбаны өтудің жылдамдығы жатады.

Шпурлардың тереңдігі тайыз (1,0–1,5 м) болғанда қазбаны ілгері жүргізудің 1 метріне шаққанда жұмсалатын көмекші жұмыстардың (қазбаны желдету, шпурларды бұрғылау және таужыныстарын тиеу кезеңдерінің, даярлау – қорытындылау операциялары және т.с.) уақыт мөлшері ұзарады.

Қазбаларды өтуге терең шпурлар (3,5–4,0 м) қолданылса, онда таужынысының уатылу сапасы және шпурларды пайдалану тиімділігі төмендейді. Бұл жағдайда да қазбаның 1 метрін қазуға жұмсалатын уақыт мөлшері ұзарады.

Негізі шпурдың тереңдігін қазба өтудің мөлшерленген техникалық жылдамдығына, қолданылатын тау-кен жабдықтарының түрлеріне және олардың санына немесе қазба өтудің өнім шығару мөлшеріне байланысты анықтайды.

48. Бір аттыруға қолданылатын жз көлемі қалай анықталады?

Қопарылатын таужынысының көлемін қазбаның көлденең қимасының ауданы мен шпурдың тереңдігіне байланысты:

м³ формуласымен анықтайды. Мұнд: Sж – қазбаның көлденең қимасының жалпы ауданы, м2; Lж– шпурдың тереңдігі, м.

Қазбадағы таужынысын бұзу үшін қажетті жарылғыш заттардың мөлшерін:

, кг (6.3)

формуласы бойынша анықтауға болады. Мұндағы q – ЖЗ-тың меншікті шығыны, кг/м³.

49. Жарылғыш заттың меншікті шығыны д/з не?

Жарылғыш заттың меншікті шығыны дегеніміз көлемі 1 м3 таужынысын қопаруға жұмсалатын ЖЗ-тың мөлшері.

Жарылғыш заттың меншікті шығыны таужынысының физикалық және механикалық касиеттеріне (ең бастылары таужынысының бекемдігі, қабаттылығы және жарықшақтығы); жарылғыш заттың түріне, оның ұсақтағыштығына, жұмыс істеу қабілетіне және жарылыстың жылулығына, оқшан диаметріне, оқтам тығыздығына және тағы сол сияқты факторға байланысты болады.

Аталған факторлардың көптігінен жарылғыш заттың меншікті шығынын теориялық жолмен дәл есептеу мүмкін емес. Сондықтан жарылғыш заттың меншікті шығынын жүргізілген тәжрибелік жұмыстардың нәтижелерін қорыта келіп эмпирикалық формулаларды қолдану арқылы табады. Олардың ішінде ең көп тарағаны проф. М.М.Покровскийдің формуласы:

кг/м³;

мұндағы q₁ – ЖЗ-тың стандартты жағдайдағы шығыны, кг/м³, f_{0 -} таужынысының құрылымдық коэффициенті; V – таужынысының қысылу коэффициенті; е – ЖЗ-тың жұмыс істеуге қабілеттігін ескеретін коэффициент; m – ЖЗ оқшанының диаметрін ескеретін коэф.

ЖЗ-тың меншікті шығыны таужыныстарының бұзылу сапасына, қазба қабырғаларының тұрақтылығына, бекітпенің бұзылмауына және қазбаның бір циклде жылжуына әсер етеді.

Негізінде есептеу әдісімен анықталған жарылғыш заттардың меншікті шығынының шамасы өте дәл болмайды. Оның дәлірек шамасын нақты тау-кен–геологиялық жағдайларда бір қатар тәжірибелік аттыру жұмыстарын жүргізіп, солардың нәтижелерін қорыта келіп табуға болады.