- •1. Эпик форма һәм терминдәр мәсьәләһе
- •2. Эпостың тарихкә мөнәсәбәте
- •XVII—XVIII быуаттарҙа башҡорттар, социаль ғәҙеллек, милли тиңлек даулап, күп тапҡырҙар баш күтәргәндәр, әммә һәр саҡ
- •3. Мөхәббәт тураһында хикәйәттәр, ҡиссалар
- •1. Байыҡ сәсәндең ҡаҙаҡ аҡыны бохар менән
- •2. Байыҡ сәсәндең салауат батырға әйткәне
- •3. Байыҡ сәсәндең ҡайтанан килеп сыҡҡаны, халыҡҡа туғанлыҡты аңлатҡаны
- •4. Халыҡтың ир-егеттәрҙе француздарға ҡаршы
- •IIке балалы булып һаман ҡасып йөрөгән.
- •I вариант
- •II вариант
- •IЛҙғыштырыр кемдәрҙе, Таныштырыр кемдәрҙе,
- •36 Һәм табиб * даркарҙар * ғилаж * тапманы г. Икенсе йыл тағы Буҙнегетте тошонда күрҙе. Ҡыҙ егетте итәгенән тотоп яуап һораны:
- •4А Ағарып йор йоҙөктәй,
- •46 Ҡ ы ҙ ҙ ы ң тошонда егеткә биргән
- •5А Бер йыл булды, был егет көлмәй йорнө,
- •56 Былтыр килдең ҡашыма,
- •76 Һал менән бисаралар сығьш ние,
- •8А Әкәңдең һеҙҙең өсөн йәне ҡорбан,
- •9А Ҡарынығыҙ инде һеҙҙең асҡан сығыр,
- •96 Барып һораң хәлдәрен,
- •11А Бер аҙ зарлан йорһөн тип,
- •11Н булһам да булғанмын.
- •126 Ҡыҙҙарҙың был уйынын шпеткән һуң,
- •13А Хан тыштан асыу ҡылып аҡыраҙы,
- •136 Уай, ҡыҙым, был ни тигәп шомлоҡ?— типе,—
- •16А ...Күн дошмандың әсендәй
- •7Ч'анырып алыр йәре юҡ, һөйәмен тнп торғанда,
- •166 Үләр коно [яҡында] 10.
- •11 Әр ҡайғыһын уйлай бар;
- •17А Ҡыҙ бахыр ишеткән һуң торҙо, тине,
- •186 Ғаҡылһыҙҙың бары ла һац(ғы)рау булды.
- •19А Дошмандан яу булғанда,
- •20А б у ҙ й е г е т к ә д у ҫ т ы н ы ң йырлап
- •206 Амап булғыл, йән дуҫтым,
- •21А Ҡапһыҙ ғәскәр атына менеп алып,
- •216 Хан тороп: «Балам, инде ултыр,— тине,—
- •23А Боронғолай берегеп,
- •236 ... Был донъяның эсепдә үлмәй ҡалған
- •24А ... Бисара тәңреһенә палпш ҡылды,
- •246 Сысҡанды ибас бәйләп 27 ҡуя бирҙе,
- •25А Бер түбәнең башына килеп ине,
- •266 Илап-иңрәп, ҡашында тороп ине,
- •27А Күп дошмандың эсеидә
- •28А Илеңә һин барырһың,
- •286 Дуҫты н ың яуабы:
- •29А Ҡана, тиһә, олоном,
- •296 Батпында алтын айҙар толомо бар,
- •316 Туты» ҡоштай егеттәр,
- •32А Таҡҡа ултырыр кешем юҡ;
- •326 Ҡомға болғап башыңды,
- •34А Турғайға ем табылыр,
- •346 Бер аҙ тере тороғоҙ,
- •366 Хан, ишетеп, йортонан илап килде,
- •37А Ипде артыңда, ҡыу һаҡал, кем ҡалаҙы?
- •376 Кемдең берлә йөргөймеп,
- •38А Йәндән татлы йән дуҫтым,
- •40А Үлгән йәндең барынан
- •436 Бөгөн күргән тошомдо
- •44А Хапым, уғлы үлгәнен игпеткәп һуң,
- •446 Тәне менән хушлашын...
- •45А ...Ғафил булдым, тимәгеҙ,
- •46А Ҡары инде йырын йырлап бөттө,
- •476 Хаҡ насибә һалманы 70,
- •48А Моңло әҙәм ишетһә,
- •Часть III, стр. 370. Проза өлөшо йәйә эсенә алынған.
9А Ҡарынығыҙ инде һеҙҙең асҡан сығыр,
Йыуынығыҙ инде, тамам ҡуйып һүҙҙе.
Шәһәрҙән йәрегеҙҙе әҙләп ҡарай,
Ҡай ерҙә ғәрцц булһа, шунан һорай,
Йәрегеҙ был шәһәрҙән табылмаһа,
Берәүегеҙ беҙҙең өйгә ҡайтып урай.
209
Шәһәргә бисаралар керҙе, тине,
Алланың ярлығына күнде, тине.
Бер күтәнең * эсендә йөрөн иңе.
Ҡырҡ ҡыҙ бара ятыр, күрҙе, тине.
Егеттән ҡыҙҙар борон күргән икән, Күшәлә ике ғәрип йөргән икән. Батшаның ҡыҙының күҙе тошон,
Артынан бер аҙ ҡарап торған икән:
— Уай, ҡыҙҙар, ул ғәрип кем булаҙы? һәр ергә ҡарап тороп эйләпәҙе. һөйөнсө, йәрем булһа, бирер инем,
Ул ғәрипте күргөле кем бараҙы?
Хан ҡыҙының ҡ ы ҙ ҙ а р ғ а йырлап әйткәне:
Батыр ирҙән — йорешо,
Батша улындай — торошо,
Күргән тоштоң тураһы Бөгон килгән булмаһын.
Ҡылдан пәрҙә, башында,
Юлдашы бар ҡа ш ында й,
Ҡайғы төшөп йәшендә,
Йәр эҙләүсе булмаһын.
Фнҙа ҡылып малдарын,
Ҡорбан ҡылып йәндәрен,
96 Барып һораң хәлдәрен,
һүҙ һораусы булмаһын.
Төштә күргән йәребеҙ,
Уға ҡорбан барыбыҙ,
Кондоҙ-төндә эарыбыҙ,
Йәр әҙләүсе булмаһын.
Барып йоҙон күреңдәр,
Әҙәп һаҡлан тороңдар,
Бер аҙ ҡарай тороңдар,
Ил әҙләүсе булмаһын.
Барып хәбәр алыңдар,
Йөҙон ҡарап күреңдәр,
Ҡайғы-моңон һорацдар,
Йәр эҙләүсе булмаһын.
Унан хәбәр алғанға, һөйөнсө хәбәр һалғанға Алтын йоҙөк, гәүһәр таш һөйөнсөгә бирермен.
Хан ҡыҙы ғашиҡ йәреп белде, тине, Ҡыҙҙарға йәрен әйтеп көлдө, [тине],
210
/
Ҡырҡ ҡыҙҙай ике ҡыҙ юлдаш алып,
Был егетте күрголе килде, [тине].
Күшәнән * ҡыҙҙар эҙләп тапмай ҡалды, Был ғәрип * ул ерҙән кнтеп ҡалды. Ҡыҙҙар килеп ҡараһа, дәнәмә * юҡ, һәр ерҙәп ҡарап тороп әйләпәҙе.
Ханшаға ҡыҙҙар килеп хәбәр бирҙе, Юлаусы икән, уларың кпен * ҡайтты.
Хан ҡыҙы күп ҡыҙҙарға һүҙ әйтәҙе:
«Йәрем булһа, ул шщә кпен ҡайтты?» Буҙйегет юлдашы мән кәңәшәҙе, һәр ерҙәп муйын һоноп ҡарашаҙы. Шәһәрҙән туны йыртыҡ ғәрпп күрһә, Ил-йортоноң мәнеһен һорашаҙы.
«Йәребеҙ бармы, юҡмы,— бер ацлале, Айнаҡтан *, ҡыҙҙар белмәҫ, бер тыцлале; Был шәһәрҙән йәребеҙ табылмаһа, Юлаусының яптығын * уңдасале».
Был ғәрип хан ҡыҙын күңелгә алды,
«Йә алла»,— тип, үҙҙәрен юлға һалды. Бер һарайҙың эсендә ут янаҙы,
Апнаҡтап былар килеп ҡолаҡ һалды.
Күп ҡыҙҙар ой эсендә һүҙләп ятыр,
Хан ҡыҙы, йәрен юҡтап, илап ятыр; Ғашиҡ йәрем йөҙөп бер күрһәм тип, Хоҙайҙан налиш * ҡылып, илап ятыр.
Ҡыҙҙың ө й эсендә әйткән һүҙе:
Ете йылдан булдым зар,
Мин йөҙөңә интизар;
Ғашиҡ булған йәремә Ҡушыр микән бер вә бар *.
Йәпец йәнгә ҡушылған,
Бер йорор кон булырмы?
Күкрәктәге күп ҡайғы Ҡотолор көн булырмы?
Киләмен тип әйтеп ппсң,—
Вәғ(ә)ҙәлорең ялғандай.
[Күиме] һаҡлап килмәнең,
Бүтән йәрҙе алғандай.
Алла ҡушҡан йәр инең,
Йәрецәй вафа* ҡылманың.
Ете йылдан оноңдан — һис урыныңдан торманың.
Хан ҡыҙы илай инде, йырып бүлде,
Егеттең күкрәгенә ҡанғы тулды,
Ғашиҡ йәре икәнен белгәндән һуң,
Йырын пырлап, айпаҡтан хәбәр һалды:
— Уай, йәрем, беҙ сығырбыҙ ғашиҡ йәрең, Ете йылдан һаҡлаған интизарыц.
Эҙләгәнең беҙ булһаҡ, ғашиҡ йәрем, һүҙемә ҡолаҡ һалың пнде барың!
Дүрт йыл булды юлыңда йөр(ө)гән йәрең, Вәғ(ә)ҙә ҡылып, тошоңдә күргән йәрең. Эҙләгән ғашиҡ йәрең килеп тормин,
Ишек ас, ысын булһа интизарыц.
һеҙҙе бында яратты,
Беҙҙе унда яратты.
