64.Тәуелсіздік тұсында көне түркі жазуының және түркі мәдени ескерткіштерінің жан-жақты зерттеле бастауының мәнін ашыңыз.

Тарихты білу, оның бастау алар кезеңдеріне үңілу, бүгінгі күнге қажетін табуға ұмтылу -барлық халықтарға тән дәстүр.Көне түркі жазуы (басқаша айтқанда Орхонө-Енесей жазуы) – б.з.б V-б.з X ғасырларында түркі тайпаларының жазуы.

Бірінші табылғаны Орхон өзенінің бойында және Енисей өзенінің жоғарғы ағысында. Кейде руник жазбасы дейді, алман ру тайпаларынан ======== (кейбір нышандар кескіні дәл келіп тұр, дауысты мағынасы да жақын). Азиялық түркі руналары соғды жазуының VIII ғасырдан бұрын жасалған деп есептелінеді. Оның әліпбиінде 40–қа жуық графема бар. Көне түркі руника жазуы жазуының ерекшелігі онда негізгі велярлық және палаталық дауыссыздарға арналған бірнеше жұп дербес әріптері бар. Көне түркі руника жазуы жұмбағын 1893 жылы В.Томсен шешкен. Орхон ескерткіштерінің тұңғыш тәржімаларын 1894 жылы В.В.Радлов жасаған.Соңғы отыз жыл ішінде Қазақстан жерінде де Көне Түркі жазба ескерткіштерінің бар екендігі анықталды. Талас бойынан төртбұрышты тас мөр мен дөңгелек тастың жарты сынығына бейнеленген руникалық ойма жазулар, Іле бойынан жартастарға қашалған руникалық жазу үш жерден табылды. Осы өңірден жүзіктегі руникалық жазу да анықталды. Сыр бойында ескі кенттердің орнынан табылған саз балшықтан күйдірілген дөңгелек алқа, құмыра сияқты ойылған руникалық жазулар белгілі болды. Ертіс өңірінен екі қола айнадағы руникалық ойма жазудың бірін А.Н.Бернштан 1948 жылы жариялады. Сондай-ақ 1985 жылы Шығыс Қазақстаннан жартасқа қашалған руникалық жазу, ал 1987 жылы бауға тағылған мөрдің табанына ойылған руникалықжазу табылды. Жайық өңірінен анықталған қола айнадағы руникалық жазу 1986 жылы жарияланды. Көне түркі жазуы е-нің тілін зерттеп, зор үлес қосқан ғалымдар Томсен, Радлов, П.М.Мешоранская, В.Банг, Г.И.Рамспед, А.Габэн, С.Е.Малов, Н.А.Батманов, А.Коноков, Дж.Клоусон, Т.Текин, т.б.

65.Н.Ә.НазарбаевтыңеңбектеріндеҚазақхалқыныңқалыптасуынабайланыстыөзектімәселелердіңкөтерілуіжәнеҚазақхандығыныңқалыптасуыныңтарихиалғышарттарынажаңакөзқарас.

Тәуелсіздігіміздіалып, егемендігіміздібекіткенненкейінгіеліміздіңдамуы, оныңәлемалдындағыбеделініңөсуіЕлбасыбастағанқазақхалқыныңқажырлыеңбегіекенібаршамызғааян. Ғасрларғасозылғанмемлекеттіліктің даму эволюциясындаеңерекшезаңды факт, олЕлбасыныңҚазақстандағыхалықаралыққұқықтықсубъектісіретіндедүниежүзінетанытуы. Әрине, тәуелсіздігінқайтажаңғыртқанқазақмемлекеттілігініңқалыптасуыныңалғышарттарытереңдежатыр.

Қазақхандығыныңқұрылуынадейінгіұзақтарихикезеңдеұлан-байтақОрталық Азия өңірінмекендегентүркітілдесру-тайпалардыңортақаумақтаөмірсүріп, бірте-біртебірігуі мен дамуыарқылыөзалдынақазақхалқыболыпқалыптасупроцесініңалғышарттарықалыптасты.

Осы орайдаҚазақстанРеспубликасыныңПрезидентіН.Назарбаев «Қазақхалқыныңтарихы, кейбіреулерайтыпжүргендей, кешегіқазақхандығышаңырақкөтерен XV ғасырданбасталмайды. Хандықтыңқұрылуыбірбасқа, бүгінгіқазақхалқы- сонауестежоқескзамандардан-ақтұлпарларыныңтұяғымендүниенідүрсілкіндіргенкөнесақтардың, ежелгіғұндардың, байырғытүріктердіңұрпағы, үлкенүйдіңқарашаңырағынатажұрттасақтағанхалық»,- деуіорынды.

«Ұлан-ғайыржері бар, ұлымұраты бар, елі бар, бабаларжазғанұлытарихы мен ұрпағы бар, көзтіккеұлыболашағы бар меніңхалқым- Ұлыхалық. СолхалықтыңТұңғышбасшысы болу бақытымағантигенінетәубадеймін»,-депатапөттімемлекетбасшысы.

«Табысқатоқмейілсімей, кейінгіұрпаққакемелҚазақстандытабыстаубіздіңпарызымыхз. 21 ғасырдың сын-қатерлерінетөтепберіп, еңдамығанелдердіңбірінеайналубіздіңортақжауапкершілігіміз. Ендеше барды бағалап, дамытабілейік»-дедіН.Әбішұлы

66.Тәуелсіз Қазақстандахалықтыңауызшатарихайтудәстүрінің, шежіренің, жазбашатарихнаманың: М.Х.Дулатидың, ҚадырғалиЖалайыридің аса көрнектіеңбектерініңмаңыызыныңжаңашабағалануы

ҚазақхалқыныңтөлтарихынXVғасырдың орта тұсындаөзелінедербесхандыққұрып, мемлекеттілігінқалыптастырғанкезденбастасақ, оныңтарихнамасықалайтүзілдідегензаңдысұрақтуындайды. Әрине, қазақхандарының, ірісқлтандарыныңәрқайсыныңүйіндеарғы-бергітарихынбаяндайтыншежірелердіңболғаныанық. Алайда, Қазақхалқытарихыныңғылыми-тұрғыданзерттелуі, егершежіре мен тарихауызекідәстүрдіесепкеалмасақ, XVII-XIX ырданбасталады.

Осы қазақхалқыныөткенін, қалайпайдаболыпқалайдамитүскенінҚадырғалиЖалайыри, М.Х.Дулатишығармаларынанбілеаламыз. ЖалпыайтқандабұлғұламаларҚазақхалқыныңқалыптасутарихнамасын,шежіресінжазыпқалдырған. БұлекіғұламаШығыстыңәдебиеті мен мәдениетінзерттеарқылы Орта Азияныңөззаманындағыәлемгеәйгіліғұламалардыңдеңгейінекөтерілген.

«Жылнамаларжинағы»- орта ғасырдағықазақтіліндежазылғантұңғыштарихишығармалардыңбірі. Мұндақазақхандығының Х ғасырдыңбасынанбергіішкі-сыртқыағдайлары, қазақтайпаларыныңхалықболыпқалыптасуы, оныңхалықаралықжағдайлары, хандардыңжәнеолардыңтөңірегіндегітүрліәлеуметтіктоптардыңсаясиахуалдарыжөніне аса құндымәліметтерберілген.

ДәлосындайдеректерМ.Х.Дулатидің «ТармихиРашиди» еңбегіндебаяндалады. ӘдебиеттанушыЖ.Елеукенов «ҚазақстанатрихынақатыстыжағдйлардысолтүстіктеҚадырғалиалайырибаяндап берсе, оңтүстіктегітарихымыздыңжәнебірмаңыздыбеттерінМ.Х.Дулатиөзінің «ТарихиРашиди» аттыеңбегіндежазыпберді».

Әринеосындайхалқымыздыңтарихынан сыр шертетінМ.Х.Дулатидің, Қ.ЖалайридіңжазбаларыныңТәуелізҚазақстанымыздақайкездеболмаса да бағалыекенісөзсіз.

67. «Мәңгілік Ел» ұлттықидеясыныңмәні мен мақсатынжолдаңыз.

Тәуелсіздіктаңыатып, егемен ел атанып, шекарамыздышегендегенсәттенбастапұлттық идея мәселесібелсендіқолғаалынды. Бұлтұрғыдакөптегенұсыныстарортағасалынып, қоғамдақызупікірталастарболғаныбелгілі. Шынмәнісінде, ұлттық идея – ұлттыңсолтарихикезеңдеөзін-өзітануынанкөріністабатынұлттықсанадабасымдыққаиекөзқарастар.

 Ұлттыңұйытқысыболуғаарналған «Мәңгілік Ел» идеясыныңбастымақсатыегемендіелдіңшаңырағынбиікұстау, оныңбереке-бірлігінарттыру, сондай-ақполиэтностыәрікөпконфессиялықоғамныңынтымағынқамтамасызетуболыптабылады. Қазақежелденкелісім мен мәмілегерліктіқастертұтып, халықтыңынтымағынсақтаудыңмаңыздылығынаерекшекөңілбөлгенхалық. Қазақтың «ынтымақ – бұзылмайтынқорған» немесе «саусақбірікпей, инеілінбейді» дегенсекілдімақалдарыныңмәніндеАсанқайғының «Жерұйығы» мен әл-Фарабидің «Ізгіқаласын» құру, қалыптастыруидеяларыжатқанынкөругеболады.

ЕлбасыНұрсұлтанӘбішұлыНазарбаевтың «Мәңгілік Ел» жалпыұлттықидеясынкөтерубастамасыеліміздіңқазіргітаңдағыбастықажеттіліктері – қазақтыңұлттықмүдделері мен мемлекеттұтастығынсақтау, елдіңішкідамуынажәнеоныңболашағыныңжарқынболуынасерпін беру мақсатында дер кезіндеқабылданғанөзекті шара. Өзаракелісім мен ынтымақтымақсаттұтқанхалыққанаегемендігінсақтап, бабалардыңежелденаңсаған «Мәңгілікелін» құраалады.

Президент өзсөзінде: «Мен қоғамда «қазақелініңұлттықидеясықандайболуыкерек» дегенсауалдыңжиіталқығатүсіпжүргенінестіпжүрмін, біліпжүрмін. Бізүшінболашағымызғабағдаретіпұлттыұйыстыраұлымақсаттарғажетелейтін идея бар. Ол – мәңгілік елидеясы. Тәуелсіздігімізбенбіргехалқымызмәңгілікмұраттарынақолжеткізді. Бізеліміздіңжүрегі, тәуелсіздігіміздіңтірегімәңгілікелордамыздытұрғыздық. Қазақтыңмәңгілікғұмырыұрпақтыңмәңгілікболашағынбаяндыетугеарналады. Ендігіұрпақ – мәңгілікқазақтыңперзенті. Ендеше, қазақелініңұлттықидеясы – Мәңгілік ел» деді. Н. Назарбаев өзтәуелсіздігіміздікөздіңқарашығындайсақтауарқылыМәңгілік ел бола алатынымыздыатапөтті.

КөрегенсаясатындаалыстыкөздейтінЕлбасымызұлттықмүдденіңнегізінде де біріншіболыпхалықтыңбірлігіналдыңғыорынғақойды. Егемендідамудың 25 жылындабарлыққазақстандықтардыбіріктіріп, елдіктіңіргетасынқалағанбастыжетіқұндылықтардыңқатарынаЕлбасымыз «Қазақстанжолы – 2050: Бірмақсат, бірмүдде, бірболашақ» аттыЖолдауында: «қоғамымыздағыұлттықбірлік, бейбітшілік пен келісімді» атапкөрсетті.

Елбасыныңелдік пен бірліккеқатыстыайтқансөздеріеліміздіңортақұлыболашағынқұруға, жынысы мен ұлттықнемеседіниерекшеліктерінеқарамастанәрбіразаматтыңбойындаортақОтанныңтағдырыүшінжауапкершілік пен патриоттықсезімдеріноятуға, еркіназаматтыққоғамқұруғабағытталады. ҚазіргітаңдаЕлбасыныңҚазақстанныңдамуынақатыстыөшпесидеялары осы ұлымақсаттардыіскеасыруүшінбағыт-бағдарретінде аса өзектіболыпотыр.  

68.Қазақстанның сыртқы саясиқа тынастар саласындағы басымдықтарын анықтаңыз.

Еліміздің тәуелсіз даму жолы25жылуақыттыбасынанөткерді.ОсыуақытішіндеҚазақстанхалықаралыққауымдастықта,әлемдік, экономикалықжәнесаясикеңістіктебеделді де салмақтыорынғаиеболды.КөптегенхалықаралықбастамалардыңавторыболғанҚазақстанкөптармақты сыртқы саясатты ұстанып келеді. Соңғы жылдары халықаралыққатынастардың белсенді ойыншысына айналған еліміз әлемдік, ғаламдық,аймақтық мәселелерді шешуге де атсалысуда.Елбасы Н. Назарбаев өзінің «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқанмемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауындаеліміздің сыртқы саясатының басым бағыттарын тағы да айқындап берді:«Біздің басымдықтарымыз өзгермейді – көршілеріміз – Ресеймен, Қытаймен,Орталық Азия елдерімен, сондай-ақ АҚШ-пен, Еуроодақпен, Азия елдеріменсеріктестікті дамыту мәселесі болып табылады. Біз Кеден одағын жәнеБіртұтас экономикалық кеңістікті нығайтатын боламыз. Біздің таяудағымақсатымыз – Еуразиялық экономикалық одақ құру. Осыған орай бізмәселелердің консенсус арқылы шешілетінін нақты мәлімдейміз. Саясиегемендіккеқысымкөрсетілмейді.Сыртқы саясатымызды теңдестіру әлемдік істерде елеулі рөл атқаратын жәнеҚазақстанүшінпрактикалыққызығушылықтуғызатынбарлықмемлекеттермендостықжәнеболжамдықарым-қатынастардыдамыту дегенді білдіреді».

Қазақстан өз тәуелсіздігінің үшінші онжылдығына экономикасы серпінді дамып келе жатқан және нақты белгіленген сыртқы саяси басымдықтары бар қалыптасқан мемлекет ретінде қадам басты.

Әлемдік аренада Қазақстан субъектілігінің артуы мемлекеттің рөлі мен халықаралық ықпалының жоғарылағанын, өңірлік салмағының ұлғайғанын, жаҺандық экономика мен қаржы институттары үшін маңызды өскенін айғақтайды.

Қазақстан Республикасы сыртқы басымдықтары мен міндеттері:

1.Қазақстан Орталық Азияның саяси тұрақты ,экономикалық орнықты және қауіпсіз дамуына мүдделі.

2.Еуразиялық интеграцияны елімізді әлемдік шаруашылық байланыстар жүйесінде орнықты ұстанымға ілгерілетудің пәрменді тәсілдерінің бірі ретінде қарастыра отырып,Қазақстан осы негізде Еуразиялық экономикалық одақ құру мақсатында Кеден одағы мен Бірыңғай экономикалық кеңістіктегі нығайтатын болды.

3.Қазақстан мемлекеттік шекараны халықаралық-құқықтық рәсімдеуді аяқтау сондай-ақ Каспий теңізінің құқықтық мәртебесін айқындау бойынша және жағалау маңындағы мемлекеттер арасында халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған қағидалары мен нормаларына негізделген тұрақты және достық қатынастарды нығайту жұмыстарын жалғастырады. . Қазақстан әлемнің тиісті парламентарық бірлестіктерімен саяси сауда-экономикалық және мәдени-гуманитарлық байланысарды дамыту үшін парламенттік дипломатияның әлеуетін көп жақты парламентаралық құрылымдар шеңберінде және екіжақты форматта пайдалануды жалғастырады.

Осы шаралар шеңберінде Қазақстан қазіргі заманғғы ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мүмкіндігін және дипломатиялық дәстүрлі құралдарын пайдаланады.

Сыртқы саяси қызметтің мақсаттары, басымдықтары, міндеттері мен нәтижелері Қазақстанның халықаралық бастамаларын әлемдік аренада ілгерілету туралы ақпаратты ел ішінде түсіну және Қазақстан жұртшылығына жеткізу жөніндегі жұмыс маңызды болып табылады.

69. Біртұтас экономикалық кеңістік құру идеясы және оны жүзеге асыру туралы баяндаңыз.

ҚР-дың индустрия және сауда министрі Болат Смағұловтың айтуынша , келісімді бекіту төрт ел экономикасын өзара кіріктіруге заңдық база қалыптастыруға мүмкіндік береді. « Біртұтас экономикалық кеңістік құру идеясы Еуразияшылдық идеясының нақты жүзеге асуы болашақ» - деді. Б. Смағұлов. Ал сенат депутаты Тасбай Симамбаев өз сөзінде : Экономикалық кеңістік құру туралы келісімді парламенттің бекітуі тарихи факт болмақ, өйткені ол « ТМД аясындағы жетекші мемлекеттерге экономикалық интеграцияның алғышарттары туралы кесімді әрі нақты әңгімеге алғаш рет бұруға мүмкіндік береді»-деді.

Біртұтас экономикалық кеңістік құру туралы келісімді бекіту туралы заң Елбасының қол қоюына жіберілді.Бұдан бұрын да айтқандай, Біртұтас экономикалық кеңістік құру туралы келісімге Қазақстан, Беларусь, Украина және Ресей президенттері 2003- жылдың 19 қыркүйегінде Ялта қаласында қол қойған. Келісімде қандай бір шектеу немесе тәркілеуден ? еркін сауда –саттық аймағын құру , өзара сауда-саттық саласында демпингке қарсы , компенсациялық немесе арнаулы қорғаныс шараларын қолданбау , тарифтікжәне тарифтік емес реттеу саласында біртұтас саясатқа бағыну және өзара бәсекелестік субсидия мен басқа да мемлекеттік қолдау шараларын пайдаланудың біртұтас ережелерін ұстану көзделген. Сондай-ақ тауар,қызмет,капитал және жұмыс күші қозғалысының еркіндігін қамтамасыз етуге жағдай жасамақшы .Қазіргі жағдаймен Біртұтас экономикалық кеңістік құру туралы келісімді Ресей және Украина парламенттері бекітті. Таяу уақыттарда келісімді Беларусь парламенті де бекітеді деп күтілуде.

70. Н.Назарбаевтың « Әлем XXI ғасыр» манифесінің негізгі қағидаларын талдаңыз.

Елбасының жариялаған « Әлем XXI ғасыр» манифесі еліміздің әлемдегі бейбітшілік пен қауіпсіздіктің жақтаушысы ретінде тағы бір мәрте дәлелдеді. Бұл маңызды мәлімдемені ғалымдар мен зиялы қауым өкілдері де қолдап отыр. Олардың ортақ пікірі : Елбасы манифесі жер шарын бейбітшілікке үндейтін теңдесі жоқ құжат дегенге саяды. XXI ғасырда әлемге тыныштық керек! Бұл –шетік мәселе! «Адамдардың өткен ғасырдағы жасағаны секілді, XXI ғасырда да бейбітшілік үшін байыптылықпен және табандылықпен күресу керек. Біз балаларымыз бен немерелеріміздің болашағы турпалы ойлауға тиіспіз. Өткен ғасырлардың қасіретті қателіктерін түпкілікті арылту үшін бүкіл әлем үкіметтерінің , саясаткерлерінң, ғалымдарының, бизнесмендерінің, өнер қайраткерлерінің және миллиондаған адамдарының күш-жігерін жұмылдыру қажет. Іс –әрекетсіз отыру немесе бітімгершілік қызметпен айналысқан кейіп көрсету әлемдік апатпен пара-пар.

Менің « Әлем XXI ғасыр» атты манифесімXXI ғасырда өмір сүретін және жұмыс істейтін өскелең ұрпақтың тағдырына шынайы алаңдаушылықтан туындап отыр. Біздер, мемлекет басшылары мен саясаткерлер, адамзаттың болашағы үшін зор жауапкершілік арқалап отырмыз. Көптеген тар жол, тайғақ кешуден өткен адам, саясаткер ретінде , Семей ядролық полигонын жабу туралы күрделі шешім қабылдаған мемлекет қайраткері ретінде мен әлемдік лидерлер мен бүкіл халықаралық қауымдастыққа ақыл-парасатқа жүгініңдер деген табанды талаппен қайрылып отырмын. Адамзатты ажал ? соғыс қатерінен мүлде арылту үшін қолымыздан келгенінің бәрін жасауымыз керек. Біз үшін қазір және таяу болашақта бұдан көкейкесті міндет жоқ» -деген екен Елбасы өз сөзінде . Бұл әлем « Әлем XXI ғасыр» манифесін АҚШ астанасы Вашингтонда өтіп жатқан ядролық қауіпсіздік жөніндегі 4-ші саммит шеңберінде Елбасы Н.Назарбаев жария еткен. Манифестің негізгі ойы елдің бейбітшілігі болып табылады.

71. «Мәңгілік ел» идеясының негіздері : тарихи сабақтастық, қазақ мәдениеті, еркіндік, бірлік, күшті мемлекет, жоғарғы мақсаттар , Ұлы болашақ туралы баяндаңыз.

«Мәңгілік ел – ата – бабаларымыздың сан мың жылдан бергі асыл арманы. Ол арман –әлем елдерімен терезесі тең қатынас құратын, әем картасынан ойып тұрып орын алатын Тәуелсіз мемлекет атану еді. Ол арман- тұрмысы бақуатты , түтіні түзу ұшқан , ұрпағы ертеңіне сеніммен қарайтын бақытты Ел болу еді. Біз армандарды ақиқатқа айналдырмақ, Мәңгілік елдің іргетасын қаладық» -деді Н.Назарбаев. Мемлекет басшысы Мәңгілік ел ұғымын ұлтымыздың ұлы бағдары – « Қазақстан -2050» стратегиясының түп қазығы етіп алғандығын айтты. « Тәуелсіздікке қол жеткізгеннен гөрі, оны ұстап тұру әлдеқайда қиын. Бұл – әлем кеңістігінде ғұмыр кешкен талай халықтың басынан өткен тарихи қиындық. Өзара алауыздық пен жан-жаққа тартқан берекесіздік талай елдің тағдырын құрдымға жіберген Тіршілік тезіне төтеп бере алмай жер бетінен ұлт ретінде жойылып кеткен елдер қаншама. Біз өзгенің қателігінен , өткеннің тағылымынан сабақ ала білуге тиіспіз. Ол сабақтың түйіні біреу ғана- Мәңгілік ел біздің қолымызда. Ол үшін өзімізді үнемі қамшылап , ұдайы алға ұмтылуымыз керек. Байлығымыз да, бақытымыз да болған Мәңгілік Тәуелсіздігімізді көздің қарашығындай сақтай білуіміз керек» .

Көпұлтты Қазақстанның бүгінгі алған асулары мен қол жеткізген биігінң бастауы- бейбітсүйгіш халқымыздың қонақжайлығы мен кішіпейілдігі , төзімділігі мен еңбекқорлығы , елімізді мекендейтін әртүрлі этностардың қазақтың дәстүрлі құндылықарын қадірлеген өзара дос пейілдігі секілді асыл қасиеттері. Дамыған, ықпалды мемлекет құруға ұмтылу, көптің бірі болып қалмау қазіргі ұрпақтың асыл мұраты болу керек. Себебі, қазіргі заманда тек белсенді, қуатты мемлекет қана әлемдік қатерлерге төтеп бере алатын өміршең ел болып қала алады. Тарихты насихаттау , бабалардың ұлы істерін ұлықтау дегеніміз- мемлекеттік рухын бірте-бірте ұлттық идеологияға айналдыру. «мемлекеттік» ұғымы тек мемлекттік құрылым емес, мемлекеттік дегеніміз- әр мемлкеттің дамуы мен қызметтік ұйымдастыруға қажетті идеялар мен көзқарастардың жүйесі. Демек, «Мәңгілік ел» идеясының ұлттық-мемлекеттік идеяның іргетасы , елдің болашағына қызмет ететін жасампаз идея. « Мәңгілік ел» идеясы- мемлекеттік дәстүр.

72. Қазіргі қазақ мемлекеттілігінің республика территориясындағы ежелгі мемлекеттер мен Қазақ хандығынан ерекшелігін талдап көрсетіңіз.

Қазақстандағы тайпалық одақтар (б.з.б. 7-4 ғасыр) – қазақ жерінде құрылған алғашқы мемлекеттік бірлестіктер. Қола дәуіріндегі тайпалар б.з.б. 1-мыңжылдықтың басында қоғамдық құрылымның ескі рулық түрін алмастырды. Б.з.д 1-мыңжылдықтың орта шенінде Қазақстан жерінде сақтар деп аталатын бірнеше тайпалардың қуатты жауынгер одақтары мекендеді. Ахемен әулеті кезеңіндегі сына жазуларында олардың үш тобы туралы сөз болды: хаумаварга-сақтар , тиграхауда –сақтар , парадарайя. Зертеушілердің пікіріне сенсек , тиграхауда мен хаумаварга сақтардың салт-тегі шекарасы Қазақстанның оңтүстік аймақтарын , батыста арал-Каспий алабынан , шығыста Жоңғар Алатауына дейінгі жерлерді қамтыса парадарайя сақтары Арал өңірінде, Сырдария мен Әсудария төменгі ағысында немесе Қара теңіздің теріскей бетінде орын тепкен. Исседон тайпалары Орталық Қазақстанда немесе оңтүстік Жайық өңірі мен Батыс Қазақстанды, ал Солтүстік-Шығыс Қазақстанды аримаспы тайпалары мекендеген. Сырдарияның төменгі бойы мен арал маңын, Каспий теңізінің шығыс жағалауын дайлар қоныстанған. Батыс Қазақстанның Орал-АҚТӨБЕ далаларын басқа , яғни савромат бірлестігіне кірген тайпалар имеденген. Археологиялық зертеулер сақтардың , массагеттердің , дахтар мен савроматтардың материалдық ортақтығы бар екенін дәлелдеді. Сөйтіп жазбаша деректер бойынша б.з.б. 7-4 ғасырлардығы Қазақстан аумағында оның Оңтүстікөшығыс жіне орталық аудандарын мекендеген тайпалардың көбі сақ тайпалық одағына , ал оның Батыс және ішінара Солтүстік ауданддарындағылары савромат тайпалар бірлестігіне кірген. Б.з.б ғасырдың аяқ шенінде қоғам өміріндегі шаруашылық және саяси өзгерістердің нәтижесінде бұл одақтар неғұрлым күрделі құрылымдарға – Үйсін және Қаңлы тайпалық одақтарына орын берді.

73. Елбасының ежелгі ұлыстар мен ордалардағы этносаяси үрдістердің қалыптасуына байланысты пікірлері.

Шыңғысхан көзінің тірісінде ұлан-байтақ аумақты алып жатқан жаулап алған жерлерін бәйбішесі Бөртеден туған ұлдарының санына қарй төрт ұлысқа бөлді. Кіші ұлы Төле Шыңғысханның негізгі жұртын – Моңғолияның өзін, сондай ақ моңғолдың тұрақты 129 мың адамдық армиясының 101 мыңын иеленді. Үшінші ұлы Үгедейге Моңғолияның батыс бөлігі , Жоңғарияның аумағы және Шығыс Түркістан аймағы қарады. Оның ұлысының орталығы жоғарғы ертіс пен Тарбағатай аймағында орналасты. Шыңғысханның екінші ұлы Шағатайдың иелігіндегі жерлер Оңтүстік Алтайдан Әмударияға дейін, яғни Жетісу мен Мауераннахрды қамтыды. Шыңғысханның үлкен ұлы Жошының үлесі Ертістен батысқа қарай төменгі Еділге дейінгі жерді қоса бүкіл Шығыс Дешті Қыпшақты қамтыды. Сонымен , Қазастанны аумағы моңғолдың үш ұлысының құрамына : үлкен бөлігі- Жошы ұлысының құрамына, Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Қазақстан – Шағатай ұлысына, Жетісудың солтүстік-шығыс бөлігі – Үгедей ұлысына кірді.

Көрнекті Еуразияшыл ғалым, тарихшы-этнолог Л.Н.Гумилев өз еңбегінде: Еуразия құрлығы үш рет біріктірілді: алғашында оны Ұлы Түрік қағанатын құрып, дамыған түріктер біріктірді. Түріктерден кейін Шыңғыс хан бастаған моңғолдар, кейіннен Ресей өз қолына алды» дейді. Елбасымыз ежелгі Ордалар мен ұлыстардың этносаяси дамуы туралы көп пікірлер айтып өтті. Бұл ұлыстардың дамуы нәтижесінде біздің қлттық мемлекетіміз құрылғаны да белгілі. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың шынның шынындай, асылдың асылындай, ар-ожданның ардақты дауысындай «Тәуелсіздік толғауын» рнеспублика мектептерінің оқулықтарына енгізу шарт. Өйткені, қазақстандық патриотизмді жас жеткіншектер сапасына сіңіруге бірден-бір кілт.

74. Тәуелсіздік тұсында көне түркі жазуының және түркі мәдени ескерткіштерінің жан-жақты зерттеле бастауының мәнін ашыңыз.

Тарихты білу, оның бастау алар кезеңдеріне үңілу, бүгінгі күнге қажетін табуға ұмтылу -барлық халықтарға тән дәстүр.Көне түркі жазуы (басқаша айтқанда Орхонө-Енесей жазуы) – б.з.б V-б.з X ғасырларында түркі тайпаларының жазуы.

Бірінші табылғаны Орхон өзенінің бойында және Енисей өзенінің жоғарғы ағысында. Кейде руник жазбасы дейді, алман ру тайпаларынан ======== (кейбір нышандар кескіні дәл келіп тұр, дауысты мағынасы да жақын). Азиялық түркі руналары соғды жазуының VIII ғасырдан бұрын жасалған деп есептелінеді. Оның әліпбиінде 40–қа жуық графема бар. Көне түркі руника жазуы жазуының ерекшелігі онда негізгі велярлық және палаталық дауыссыздарға арналған бірнеше жұп дербес әріптері бар. Көне түркі руника жазуы жұмбағын 1893 жылы В.Томсен шешкен. Орхон ескерткіштерінің тұңғыш тәржімаларын 1894 жылы В.В.Радлов жасаған.Соңғы отыз жыл ішінде Қазақстан жерінде де Көне Түркі жазба ескерткіштерінің бар екендігі анықталды. Талас бойынан төртбұрышты тас мөр мен дөңгелек тастың жарты сынығына бейнеленген руникалық ойма жазулар, Іле бойынан жартастарға қашалған руникалық жазу үш жерден табылды. Осы өңірден жүзіктегі руникалық жазу да анықталды. Сыр бойында ескі кенттердің орнынан табылған саз балшықтан күйдірілген дөңгелек алқа, құмыра сияқты ойылған руникалық жазулар белгілі болды. Ертіс өңірінен екі қола айнадағы руникалық ойма жазудың бірін А.Н.Бернштан 1948 жылы жариялады. Сондай-ақ 1985 жылы Шығыс Қазақстаннан жартасқа қашалған руникалық жазу, ал 1987 жылы бауға тағылған мөрдің табанына ойылған руникалықжазу табылды. Жайық өңірінен анықталған қола айнадағы руникалық жазу 1986 жылы жарияланды. Көне түркі жазуы е-нің тілін зерттеп, зор үлес қосқан ғалымдар Томсен, Радлов, П.М.Мешоранская, В.Банг, Г.И.Рамспед, А.Габэн, С.Е.Малов, Н.А.Батманов, А.Коноков, Дж.Клоусон, Т.Текин, т.б.

75. Қазақстанның әлемдік қауымдастықтағы орнын сипаттаңыз.

Біріншіден, басқа елдермен, соның ішінде, бұрынғы Одаққа кірген республикалармен, Азия, Тынық мұхит, Таяу Шығыс аймағы, Еуропа елдері және АҚШ-пен халықаралық байланысты өркендету. Екіншіден, шет елдермен тек дипломатиялық байланыс орнатып қана қоймай, сонымен қатар, олармен мәдени-экономикалық байланысты күшейту., сол арқылы алдыңғы қатарлы өркениетті елдердің қатарына қосылу. Үшіншіден, Қазақстанның қауіпсіздігін сақтау, дүниежүзілік соғысты , ядролық қаруды қолдандыруды болдырмау.

Міне, осы бағытта 1991 жылдан бастап сыртқы саясат пен халықаралық қатынастар саласында көп шаралар іске асырылды. Қазақстан өзінің барлық көршілерімен,негізгі әріптес мемлекеттерімен байыпты және болжауға болатындай байсалды өқарым-қатынастар орнатты. Өткен уақыт ішінде Қазақстан Республикасын дүние жүзінің 180-нен астам мемлекеті таныды. Қазақстан 120-дан астам елдермен дипломатиялық қатынастар орнатты. Шет елдерде 40-тан астам дипломатиялық және консулдық өкілдері ашылды. Ал Алматы мен Астанада 50-ден астам шетелдік елшілік пен миссия, халықаралық және ұлтарлық ұйымдардың ондаған өкілдігі жұмыс жасайды.ы

Ресей мен Қазақсатн арасында ынтымақтастықтың одан әрі дамуында 1998 ж 6 шілдеде Мәскеуде қол қойылған мәңгілік достық пен ынтымақтастықтық туралы декларация маңызды роль атқарады.

2003 жыл Ресейдегі Қазақстан жылы, 2004 жыл Қазақстандағы Ресей жылы ретінде мемлекеттік деңгейде аталып өтті. 2004 жылы екі мемлекет арасындағы тауар айналымы 7 млрд. долларға жетті, мұның өзі 2003 жылғы сондай көрсеткіштен 40% дерлік көп (Егемен Қазақстан, 12.01.2005). 2005 жылдың басында Қазақстанда тұтастай жарғылық қоры 250 миллион АҚШ долларынан асатын, Ресеймен бірлескен 1100 кәсіпорын болды.

Тәуелсіздік жылдары оңтүстік-шығыстағы үлкен көрші мемлекет - Қытай Халық Республикасымен тату көршілік және достық қатынастар орнатуда едәуір табыстарға қол жетті. 1990 ж. Қазақстан мен Қытайдың темір жол арқылы өзара байланысы іске асты, сөйтіп, біздің республика Тынық мұхит жағалауына ең қысқа жолмен шығу мүмкіндігіне ие болды. Қазақстан-Қытай қарым-қатынасының дамуы өте жоғары қарқын ала бастады.

Қазақстанның сыртқы саясатында АҚШ-пен қарым-қатынасының маңызы өте зор. АҚШ Қазақстан Республикасын тәуелсіз мемлекет ретінде таныған 1991 ж. 25 желтоқсаннан бастап, екі мемлекет арасында елші дәрежесіндегі толыққанды дипломатиялық қатынастар орнады.

Сонымен қатар, Қазақстан үшін Түркия, Пәкістан, Үндістан, Иран мемлекеттерімен, сондай-ақ Азияның Жапония, Оңтүстік Корея сияқты және басқа елдерімен ынтымақтастықтың да мәні өте зор.

Қорыта келгенде, тәуелсіз Қазақстан дүние жүзінің көптеген елдерімен тең деңгейде дипломатиялық және экономикалық қарым-қатынастар орнатты. Тәуелсіздік жылдары еліміздің сыртқы саясаттағы күш-жігерінің арқасында орасан зор тарихи маңызы бар міндеттер орындалды. Қазақстан дүниежүзілік қауымдастықта лайықты өз орнын алды. Егер 1991 жылы әлемдік қоғамдастықтың іс жүзінде Қазақстанға қандай да бір ықыласы аумай келсе, бүгінгі күні Қазақстанды әбден танып, құрметтеп отыр. Қазақстан Орталық Азияның көшбасшысына, халықаралық құрметті әріптеске, халықаралық лаңкестікке, есірткінің жайылуы мен ядролық қарудың таралуына қарсы белсене күресетін мемлекетке айналды. Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан әлемдік қауымдастықтың толыққанды мүшесі болды, оның бастамалары тәжірибе жүзінде әрқашан кең қолдау тапты және нақты іс жүзіне асырылып отырды. Бүгін біздің еліміз халықаралық дәрежеде танылудың жаңа сапалық деңгейіне көтерілді. Қазақстанның 2010 жылы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төрағалық етуі туралы шешім оның сенімді дәлелі болды.