35. Барлық саладағы «кеңестік цензураның» күшеюінің адамдар санасына тигізген кері әсерлерін талдап көрсетіңіз

Цензура-дегеніміз, шығарманың белгілі бір қалыптан ауытқымауын бақылап електен өткізіп отыру десек болар. Кеңестік кезеңдегі идеологияның үстемдігі халықтың барлық ісіне, оның ішінде ғылым мен мәдениетке, әдебиеттің әрқайсысына қатаң бақылау жасап отырды. Еркін ой, еркін еңбек, сөз бостандығы деген жоғалды. Шындықты іздеуге тыйым салынды. Ғылым мен өнер идеологияландырылды.

Қызыл идеологиялның пәрменінің күштілігі сол, С.Мұқанов секілді қазақ әдебиетінің атақты өкілдері санатындағы тұлғалардың беделдерін пайдаланып, 50-жылдары данышпан Абай төңірегіндегі ақындарға қарсы «жорығын» ұйымдастырды.

1959жылы Ғылым академиясында үш күндік конференцияда жасалған, бар шешімнің түйіні болуға тиіс, кең көлемдегі байыптамасында қазақ әдебиетінің ежелгі Түрік кезеңіне қарсылығы өз алдына, басы да, басқасы да аршылып, жарыққа жеткелі тұрған Дулат, Мұрат, Мәшһүр Жүсіп, Ғұмар Қараш тағы басқа да, XIX-XX ғасырдағы ұлттық классактерге тосқауыл қоюы, керек дессеңіз және бір мақалаларында Мағжанға-көзі тірісінде құдайдай табынып, көлеңкесінен орын алуға тырысқанын ұмытып, енді айдау мен азапты өлімнен соң сүйегінің қайда қалғаны да белгісіз ұлы тұлғаны іліп-жалғап,біржола құрдымға сілтеген сөздері рухани тарихымыздың қасірет тарихына бар бедерімен таңбаланғаны шындық.

Кеңестік идеология әсіресе, қазақ тарихынын зерттеушілерге қатты шүйлікті. Мысал, ол М.Әуезовтың «Қилы заман» кітабы, Е.Бекмахановтың «XIX ғ. 20-40 жж. Қазақстан» кітабы,М.Манкивтің «Қарасай-Қазы» кітабы, Б.Сүлейменовтің «Амангелді Имнов-азамат соғысының батыры», М.Тынышпаевтың «Ақтабан шқбырынды», А.Рязановтың «Восстание Исатая Тайманова», «Шоқан Уәлихановатты» кітаптары еді.

36. 36.Жоғары және арнаулы оқу орындарының ашылуы мен оның маңызы

 1919 – 20 ж. Орынборда, Ордада, Семейдехалықағартуинституттарыашылды. Бұлинституттаржоғарыбілімдімұғалімдердаярлаудазоррөлатқарды. Кеңесөкіметініңалғашқыжылдарындажұмысшыжәнешаруажастарынажалпы орта білім беру жәнеЖоғарыоқуорындарынатүсугемүмкіндіктуғызумақсатындажұмысшыфакультеттеріашылды. 1921 ж. ашылғанОрынбордағыжұмысшыфакультетін С.Мұқанов, Ғ.Мүсірепов тәріздітанымалжазушылароқыпбітірді. 1920 ж. қарашада Түркістанмемлекеттікуниверситеті (кейінгі Орта Азия университеті) құрылды. Бұл университет Орта Азия мен ҚазақстанғамаманкадрлардаярлаудыңнегізгіОрталықболды. Университет жанындақазақжастарыүшінарнаулыдаярлықбөліміашылды. Оданжүздегенқазақжастарыбілімалды. 1920 ж. ОрдадаБөкейхалықағартубөліміБөкейағартуинститутынқұрды. Сондай-ақ, осы жылдыңкүзіндеСемейдехалықағарту институты құрылса, 1921 ж. ОрынбордаҚазақхалықағарту институты (кейінҚызылордағакөшірілді) жәнеВерныйда (Алматы) Қазақағарту институты ашылды.1926 ж. 2 шілдедеТашкенттегіхалықағарту институты Қазақпедагогикалық институты болыпқайтақұрылды. Бұлинституттыңтұңғыш директоры Т.К. Жүргенов болды. Институттың физика-математика, жаратылыстану, әлеуметтік-экономикалықжәне лингвистика бөлімдеріболды. Қазақстандағытұңғышжоғарыоқуорны – 1928 ж. АлматыдаашылғанҚазақпедагогикалық институты (Алматы мемлекеттікуниверситеті).Бұданкейін Алматы малдәрігерлік институты (1929), Қазақауылшаруашылығы институты (1930), Қазақ медицина институты (1931), Орал педагогикалық институты (1931) ашылды1934 ж. Қазақмемлекеттікуниверситеті мен Кен-металлургия институты ашылды .1933 жылдың 20 қазанында КСРО ХалықКомиссарларКеңесі Алматы қаласындаҚазақмемлекеттікуниверситетінқұружөніндеарнайықаулықабылдады. 1934 жылдың15қаңтарындауниверситеттіңресмиашылусалтанатыөтті.

1950 – 60ж. Ақтөбе, Атырау, Тараз, Қостанай, Көкшетау, Өскемен, Павлодар, Петропавл, Ақмола(қазіргі Астана) қалаларындапедагогикалықинституттар, Ақтөбе, Қарағанды, Семей, Ақмоладамедициналықинституттар, Алматыдахалықшаруашылығы, Қарағандыдаполитехникалықжәнекооперативтік, Павлодардаиндустриалдық, Өскемендежолқұрылысы, Ақмоладаинжерлікқұрылыс, Тараздагидромелиоративтік-құрылысжәне технология институттары, 1972 ж. Қарағандымемлекеттікуниверситеті, Арқалық, Талдықорғанпедагогикалықинституттарыашылды.  КеңесОдағыыдырағаннанкейінҚазақстандағыЖоғарыоқуорындарыдарыелеуліқұрылымдықөзгерістергеұшырады. Республиканыңжоспарлыэкономикадан бас тартып, нарықтық экономика жолынтаңдауынабайланыстыбұрыннанқалыптасқанЖоғарыоқуорындарынқайтажасақтап, олардыбасқарудыжетілдіру (ықшамдау, қосу, тарату) жәнесоғанорайәлеуметтіксұраныс пен талапқажауапбереалатынсапалымамандардаярлауқажеттілігітуындады. СоныменқатарөзгеменшікнысандарытәріздіЖоғарыоқуорындарын да ішінарамемлекетиелігіненалу, жекешелендірупроцесіжүргізілді, сондай-ақкөптегенмемлекеттікемесЖоғарыоқуорындарықұрылды.