1)Температура датчиктері. Термопара

2)Периодты(жиілікті) өлшеудің сандық аспаптары

3)Магнитоэлектрілік аспаптар

1) Әрекет принципі бойынша температура датчиктері – сынапты, биметалдық, сильфондық, термопара және термокедергі датчиктері болып бөлінеді.

Сынапты термометр

Сынапты термометр құрылымы (8.4а сурет) колбадан 1, жалпы контактіден 2 және деңгей контактілерінен 3 тұрады.

.

а б

8.4 сурет. а) - сынапты термометр б) - биметалдық температура датчигі

Сыртқы ортаның температурасы өзгергенде, сынаптың көлемі де өзгереді. Көлем өзгерісі сынап деңгейінің өзгерісіне әкеп соғады да, сәйкесінше деңгей датчикетрі қосылады немесе ажыратылады. Нәтижесінде шығыстық сигнал дискретті өзгереді де, датчик дискретті әрекетті датчик деп аталады.

Биметалдық температура датчигі

Биметалдық температура датчигінің негізгі құрамы (8.4б сурет) сызықты ұлғаю температурасы әртүрлі болып келетін, өзара желім арқылы беттестірілген биметалдық пластина 1 болып табылады. Биметалдық пластинаның бір ұшы қатаң бекітілген де, екінші ұшы потенциометрдің 3 жылжымалы контактісімен 2 жалғанған. Темеатура өзгерген жағдайда, биметалдық пластина иіледі де (иілу бағыты - температуралық ұзаруы аз болып келетін металл жақ), потенциометр контактісін жылжытады. Нәтижесінде температура өзгерісі электр сигналының өзгерісіне түрленеді.

Термопара әр текті өзара дәнекерленген екі сымнан тұрады (8.6 сурет).

Егер дәнекерленген жерді t₂⁰C температураға қыздырсақ, онда t₁⁰C және t₂⁰C температуралар айырымының нәтижесінде термопарада термоэлектр қозғалтқыш күші (ТЭҚК) туындайды.

Е = К(t₂⁰C - t₁⁰C) (В) (8.5)

мұнда Е – ТЭҚК, К – пропорционалдық коэффициент, сымдардың материалдарына тәуелді өзгеріп отырады.

G

8.6 сурет. Термопара

Термопарада қолданыс тапқан материалдарға жататыны: мыс - күміс; мыс - алтын; вольфрам - молибден; вольфрам - платина; темір - константан; хромель - копель; хромель - алюминий ; т.с.с.).

Өлшеу температуралары материал түрлеріне тәуелді болып келеді. Мысалға: хромель – копель 600⁰C дейін, ал хромель - алюминий 1000⁰C дейін, ал вольфрам – молибден 2100⁰C дейін температураларды өлшей алады.

2)Периодты(жиілікті) өлшеудің сандық аспаптары

Уақыттық интервалдарды өлшеу аспаптарының негізінде біртіндеп санау тәсілі жатыр, бұлар арқылы гармоникалық немесе импульстік сигналдардың периодын және импульстердің ұзақтығын өлшеуге болады.

12.1а суретте гармоникалық сигналдың периодтты өлшеуге арналған цифрлік өлшеу аспабының құрылымдық схемасы келтірілген.

Түрлендіру аспабының кірісіне периодты үздіксіз сигнал u_x(t) беріледі. Түрлендіру аспабының шығысында ұзақтығы үздіксіз сигналдың периодына тең T_X импульстік сигнал түзіледі. Бұл импульс К кілтін іске қосады да, периоды T₀ (жиілігі f₀) тең импульстер тізбегі счетчикті Сч толтырады. Өлшем ретінде үлгі сигналдың периоды T₀ және f₀ алынады. Т_Х уақытында счетчик арқылы саналған импульстер саны

(12.1)

яғни сигнал периоды Т_Х счетчиктің шығысындағы импульстер санына пропорционал екенін көреміз. Счетчик шығысында кодталған сигнал ары қарай цифрлік индикациялау құралына беріледі. Егер Т_Х белгілі болған жағдайда, сигнал жиілігі де анықталады.

Сандық аспаптар – бұл әрекет принципі өлшенетін шамаларды кванттауға негізделген аспаптар. Мұндай аспаптардың көрсеткіштері сандық түрде беріледі.

Құрылымы және жұмыс істеу принциптері бойынша электр өлшеу аспаптары келесі топтарға бөлінеді: магнитоэлектрлік, электромагниттік, электродинамикалық, ферродинамикалық, индукциондық, электростатикалық, вибрациялық, жылулық, шала өткізгішті түзеткіштер, электромеханикалық түзеткішетр.