Билет №6

1. Басқа гуманитарлық ғылымдар әдебиеттануға не береді?

Халықшылдық” деген жалпы өнердің халықтық мүддені қозғауы, халықтық көзқарасқа жақындауы. Григорьевтің әдеби-сын еңбектерінде халықшылдық мәселесі көрнекті орынға ие болды. Оның 1861 жылы жазылған “Пушкин өлімінен бастап, біздің әдебиетіміздегі халықшылдықтың дамуы” деген мақалалар тізбегінде ол ең алдымен, халықшыл сипаттағы туындылар отандық дәстүрден, халықтық салт-ғұрыптардан, отбасылық, туыстық бастаудан нәр алған туындылар” дейді. Шындығында сонау фольклор туындыларынан бастасақ, фольклор мұралары синкретті өнер түрінде халық шығармаларынан бастау алады. Мәселен, халқымыздың ежелгі шежіресі секілді байырғы әдеби жәдігерлер негізінде қазақ эпосының түп төркінін зерделеу, көне түркі жазба әдебиет үлгілерімен тарихи сабақтастығын түркітану, этнография, археология, этногенезбен байланыстыра отырып, жанрын, типологиясын, генезисін айқындаған іргелі зерттеулер туды. Өнер адамның іс-әрекеті мен қоғамдық сананың ерекше түрі. Болмысты нақты деректер арқылы танып-білуді мақсат ететін ғылымнан өнердің баста ерекшелігі, ол өнердегі шындықты көркем образдар арқылы қабылдап, бейнелейді. Ерте заманғы адамдардың өмір туралы ұғым, түсінігі, көзқарасы, жаратылыс жұмбағын түйсіну ерекшелігі, сәбилік сана, сезім, әсіресе, ауызша тарап, жеткен аңыз-әңгімелерден, мифологиялық үлгілерден тарайды. Мифология табиғатты үрейлі құбыжық, алыптар, жын-перілер түрінде тәңірдей табынар сұрапыл күш, құдіретте ғана саятын алғашқы қауымдық қатынас кезіндегі дүниетаным болып табылады Ұлт әдебиетінің тарихи бастаулары ежелгі дәуір мұраларымен сабақтастықта зерттеу бағытындағы келелі істердің рухани түлеудегі кемел маңызы филология ғылымы, соның ішінде қазақ фольклористикасының озық әдістер ұстанып, кешенді зерттеулер жүргізу барысында соны сипатқа ие болды. Әдебиетші ғалымдар қазақ фольклористикасының даму жолдарын, халық ауыз әдебиетінің жанрлық табиғатын, фольклорлық мұралардың тарихи бастауларын, генезисі мен типологиясын (Е.Тұрсынов) айқындай бастады.Әдебиет теориясы - әдебиеттанудың бір бөлігі. Оның мақсаты қоғамдық сананың бір көрінісі ретіндегі көркем шығармашылықтың табиғатын ашу, оның болмысты бейнелеудегі, адамның идеялық - эстетикалық тәрбиесін қалыптастырудағы рөлін айқындау. Әдебиет теориясы алдымен әдіснамалық ғылым. Ол көркемдік ойлаудың тарихи тұрғыда қалыптасқан түрлерін (романтикалық, реалистік), олардың ішінде орныққан әр түрлі көркемдік әдіс-бағыттарды, тәсілдерді зерттейді. Осы өзіне байланысты негізгі мәселелерді зерттеуде әдебиет теориясы эстетикамен үндеседі. Мұнымен қоса, әдебиет теориясының өзіне тән ерекше міндеті де бар. Ол сөз өнерін, оның тегі мен түрлерін, мазмұн мен пішіннің бірлігін, сюжет пен композицияны да зерттейді. Әдебиет теориясы әр түрлі бағыттағы қаламгерлердің ортақ ұстанымдарын, әдеби шығармалардың жанрларын, тарихи даму кезеңдерін, белгілі бір эстетикалық жүйеде қарастырады. Әдебиет тарихы дамуының бастапқы кезеңдерінде эстетикалық нормалар белгілі жағымды рөл атқарды. Ал, әдебиет идеологиялық мәнге ие бола бастағаннан, оның дамуы негізінде өзінің мәнін жоғалтады. Осы бағыттағы үлкен қозғалыс Ағарту дәуірінде (Дидро, Гердер, Гете және т.б. еңбектерінде) өтті. Сөз өнерінің әлеуметтік және идеологиялық жағынан танылуы, XIX ғасырда тарихилық идеясымен баий түсті. Эстетикалық құбылыс енді күрделі тарихи контексте, яғни белгілі бір қоғамдық оқиғалар аясында, қоғаммен қарым-қатынаста айқындалды. Бұл ретте, Гегельдің, орыс төңкерісшіл демократтары Белинский, Чернышевский, Герцен, Добролюбовтардың еңбегі зор болды. Әдбиеттану ғылымы қай қырынан алсақ та өзге ғылым салаларымен тығыз байланысты. Эстетикалық сезімдері, психологиялық жай-күй тұрғысынан қарастыра отырып тарихпен,философиямен және көрнек өнерімен байланысты,пихологиямен байланыстырамыз.