- •Магас Издательство «Сердало» 2003
- •Isbn 5-94452-047-7
- •Мукъа алапаш яздара бокъонаш
- •Алапаш ъ, ь
- •§ 17. Нагахьа санна деша юкъера мукъаза оазаш г, тс, хь къоастаеш хуле, цига къоастора хьарак ъ язде деза.
- •§ 18. Нагахьа санна деша юкъера къоастаеш йола мукъаза оазаш г, к, хъ йоацаш, кхыйола мукъаза оазаш хуле, цига массаза къоастора хьарак ъ язде деза.
- •§ 19. Эрсий меттацара хьаийца, вай меттаца леладеча дешашта юкъе къоастора хьаракаш эрсий меттаца яздеча тайпара язде деза.
- •§ 20. Йиш хадача мукъача оаза т1ехьа йиш ха- дара хьарак ъ язде деза: фуъ, шиъ, тоъал, даъал, Тоъарха.
- •1Аьрждала
- •1Аьлий-Юрт
- •1Аддал-Хъамид
- •Эрсий меттацара хьаийцача дешай яздара бокъонаш
- •Ц1ердешай яздара бокъонаш
- •§ 43. Диълаг1ча легара чудоаг1ача цхьоален таьрахье латтача ц1ердешай ц1ера дожара чаккхе й1аьха оаз йоаг1а -и е -у долаш хилча, уж -ы е -ув долаш язъю.
- •§ 44. Диълаг1ча легара чудоаг1ача цхьоален таьрахье латтача ц1ердешай ц1ера дожара чаккхе й1аьха оаз йоаг1а -и долаш хилча, доалеи дереи дожарий чаккхенаш -е долаш язъю.
- •§ 45. Нагахьа санна диълаг1ча легара чудоаг1ача цхьоален таьрахье латтача ц1ердешай ц1ера дожара чаккхе -ув долаш хилча, доалеи дереи дожарий чаккхенаш -о долаш язъю.
- •§ 48. Пхелаг1ча легара чудоаг1ача цхьоален таьрахье латтача ц1ердешай лура дожара чаккхе йизза форма йолаш язъю: нохчочунна, эрсечунна, болхлочунна.
- •§ 54. Ялхлаг1ча легара чудоаг1аш долча м1ара яхача ц1ердеша цхьоален а, дукхален а таьрахьа доала дожара чаккхе цхьатарра хул: сен? м1арий (цхь. Таьр.); сен? м1арий (дукх. Таьр.).
- •§ 56. Нийса доацача легара чудоаг1аш долча цхьан дешдаькъах латтача дукхаг1долча ц1ердешай кечала дожара чаккхе -наца хул: ха — ханаца,
- •§ 57. Нийса доацача легара чудоаг1ача цхьан дешдаькъах латтача цхьадолча ц1ердешай кечала дожара чаккхе -ца хул: ча — чаца, кхий — кхийца, г1а — г1аца.
- •§ 58. Цхьан дешдаькъах латта нийса доацача легара чудоаг1а цхьадола ц1ердешаш кечала дожара чаккхе -раца, -маца йолаш а хул: г1ув — г1овраца, к а — ко маца.
- •Ц1ердешай керттера суффиксаш язъяра бокъонаш
- •Белгалдешай яздара бокъонаш
- •Таьрахьдешай яздара бокъонаш
- •Хандешай яздара бокъонаш
- •Причастей язъяра бокъонаш
- •§ 101. Шин е кхы дукхаг1ча дешдоакъоех латтача куцдешашта т1ехьа хозаш йола мукъа оаз а язъе еза: кхычахьа, ураг1а, цигахьа, укхазахьа, дехьаг1а, сехьаг1а, пхораг1а.
- •§ 102. Т1ехьара доацача дешдаькъе хозаш йола шекон мукъа оазаш укх тайпара язъе еза:
- •§ 103. Чоалхане айдардешаш юкъе дефис йолаш язду: Лап-лап-лап, аьнна, ала тоха а бенна, яйра лампа. Т1ох-т1ох-т1ох, аьнна, топаш яьлар.
- •§ 104. Айдардеша т1ехьа запятой оттаю: Оф - фой, ма ч1оаг1а к1аьдвеннав со. Айяхь, ма масса йоаг1а из говр.
- •Хоттаргий яздара бокъонаш
- •§ 109. А) и яха хоттарг шийца бувзам болча дешашца массаза а цхьана язду: 1аьлеи 1умари селхан, хьунаг1а бахар.
- •§ 110. М, кх, те, теш, х яха дакъилгаш юкъе дефис йолаш язду:
- •§ 111. А, ма, мо, гой яха дакъилгаш къаьста язду: Шаккхе а венав. Ма дика книжка да из. Из мо книжка дайнадац сона. Гой, мишта ловз Салман.
- •Ца, ма яхача дацардешай яздара бокъонаш
- •§ 112. Дацардош ца ц1ердешацеи, ло1амеча причастедеи, масдарцеи цхьана язду: цабезам, цатешам, цааьннар, цаяздаьр, цадаар, цамалар, цавахар.
- •§ 114. Дацара дакъилг ма массаза а шийца бувзам болча хандешашда къаьста язду: ма ала, ма хьажа, ма дувца, ма лакха, ма хьувза, ма хиннавалара, ма мийннадалара.
- •§ 115. Дацара дакъилг -ц массаза а хандеша т1ехьеи цунца хеттаи язду: ваг1ац, водац, бувцац, эшац, хьежац, мелац, аллац, даац, везац, ахац.
- •§ 118. Дукха т1адамаш предложени кхоачалуча доацаш, предложенена юкъе хилча, царна т1ехьа доаг1а дош з1амигача алапаца язду.
- •§ 120. Доккхача алапаца язду, т1адерзара е айдардеша т1ехьа оттадаьча айдара хьарака т1ехьа доаг1а дош: — Маьржа-я1! Ма хьаштдоацар да-кх из!
- •§ 121. Нагахьа санна, шин т1адама т1ехьа доаг1а дош ма дарра къамаьла хьалхара дош дале, из доккхача алапаца язду: Кхайка д1аюстара а
- •§ 129. Доккхача алапаца язъю городийи юртийи ц1ераш а: Наьсаре, Маг1албик, Карабулак, Соаг1апче, Ангушт, Алхасте, т1ой-Юрт, Наьсар-Керте.
- •§ 131. Шолхача ц1ерашта чудоаг1а шаккхе дош доккхача алапаца язду. Масала: Махьмад-Сали, 1умар-Хьажа, Махъмад-Гири, Наьсар-Керте, Дебий-Юрт, Мочкъий-Юрт. Дешаш сехьадахара бокъонаш
- •§ 132. Дош сехьадоаккх дешдоакъошца: ц1и-леторг, ц1иле-торг, ман-галхо, мангал-хо.
- •§ 133. Цхьан алапах латта дешдакъа юхе дита а е сехьадаккха а йиш яц: ага, яла, ела.
- •§ 134. Дош сехьадоаккхача хана шоашта хьалха латтача алапех къоасто йиш яц ь, ъ яха алапаш: хургь-яц, лакхъ-яьй.
- •§ 135. Шолхаяьнна мукъа оаз (дифтонг) шин алапаца белгалъяьккха хилча, уж алапаш къоасто йиш яц дош сехьадоаккхача хана: лоа-ла-хо, къоас-та-де, доа-г1а, дув-ца, гуй-ра, дай-над, дов-за.
- •§ 136. Дош сехьадоаккхача хана, цхьан дешдаькъах латта дешхьалхе екъа йиш яц: Хьал-вала, т1ех-вала, чакх-вала.
- •§ 137. Деша юкъе мукъаза оазаш в1аши лалла нийсъелча, из дош сехьадоаккхача хана, уж мукъаза оазаш в1ашаг1къоастае еза: тус-кар, хот-та, лут-тарг, ман-гал-хо.
- •§ 138. Нагахьа санна деша юкъе кхо мукъаза оаз в1аши лалла нийсъелча, дош дешдоакъошта декъаш, уж укх тайпара екъа еза: воаг1арг-ва, мегарг-дац, 1аьрж-даьд, мерз-даьд.
- •§ 139. Дош сехьадоаккхача хана шола алапаш в1ашаг1къоастаде деза: тас-са, йит-та, топ-пар, ик-каш.
- •§ 140. Дош сехьадоаккхача хана шолха алап в1ашаг1къоастаде мегаргдад: ла-кха, чакх-ва-ла, воа-г1а.
- •§ 141. Дош сехьадоаккхача хана шола шолха алапаш в1ашаг1къоастаде мегаргдад: до-ккха, лер-тт1а, лаьр-хх1а.
- •Чулоацам
- •Учебное издание
- •Ибрагим Абдураскиевич Оздоев Рамис Ибрагимович Оздоев
- •Орфография ингушского языка
И.А.ОЗДОЕВ
Р.И. ОЗДОЕВ
Г1АЛГ1АЙ МЕТТА
ОРФОГРАФИ
Могадаьд Г1алг1ай Республика дешара Министерствос
Магас Издательство «Сердало» 2003
ББК
81.2Инг-4
046
Оздоев
И.А., Оздоев Р.И.
046
Г1алг1ай метта орфографи: Орфография
ингушского языка. — Магас: Издательство
♦ Сердало*, 2003. — 32 с.
ШВЫ 5-94452-047-7
Справочное
пособие предназначается как для
широкого круга читателей, так и для
специалистов
— филологов,
учащихся и студентов, работников печати
и средств массовой информации.
ББК
81.2Инг-4
©
Издательство «Сердало», 2003Isbn 5-94452-047-7
Дешхьалхе
Орфографи
оал дешай а цар формай а нийса яздара
бокъонех.
Х1анз
долаш дола г1алг1ай алфавиты орфографии
оттадаь а, цунах пайда эцаш а, г1алг1ай
литературни мотт дег1ауха а къовзткъа
шу совг1а ха я. Уж оттадаьд 1938-ча шера
профессора Н.Ф. Яковлеве г1о а деш,
г1алг1ай авторий тоабас.
Цу
хана Къулбаседа Кавказерча кхыдолча
къамийчарел дикаг1а лоарх1аш хиннад
г1алг1айи нохчийи алфавиты орфографии.
Цхьадола
кхоачамбоацараш шийх доахке а, цо чу
да лоадаш цхьадола х1амаш диса хиннадале
а, г1алг1ай литературни мотт кхебара а,
дег1абара а, дешара заведенешка хьехара
г1улакх тоадара а боккха пайда баьннаб
г1алг1ай орфографех.
Цхьабакъда,
1938-ча шера оттаяьча, х1анз вай йолаш
йолча орфографех доахка кхоачамбоацараш
хана й1оахала, йоазон мотт дег1абарца,
дийша нах совбаларца мара гучадаьннадац.
Иштта ха а говзал а эшаш г1улакх да
орфографи тоаелга.
Г1алг1ай
къаман дийша мел болча наьха бала кхача
безаш г1улакх да из. Хьалхле лелае езарех
ба 1илмани, литературный, кепайоазони
болхлой.
Цхьабакъда,
орфографена, мелла из йиза оттаяьяле
а, могаргдац меттацара деррига дешаш
мишта язде деза белгалде. Моллаг1ча
орфографена мишта язде деза, аьнна,
белгалдулургдоацаш, яздеча хана
шеквувлаш дола дешаш массаза а хургда,
ала йиш йолаш да.
Яздара
хала дола дешаш а хала доаца дешаш а
х1анзалца кхоачам болаш тахканза да.
Из тохкам бе нонаг1о ха эш.
Бакъда,
х1ара хьехархочоа, дешархочоа, кепаиоазон
болхлочоа ха еза орфографе кертера
бокъонаш. Цу г1улакха накъадаргда аьнна
хет
сона ер пособи.
Оздой
Ибрах1има Рамис.
Алапаш |
Алапий ц1ераш |
Алапаш |
Алапий ц1ераш |
А а |
а |
С с |
эс |
Аь аь |
аь |
Т т |
тэ |
Б б |
бэ |
Т1 т1 |
т1 |
В в |
вэ |
У у |
У |
Г г |
гэ |
Ф ф |
эф |
И г1 |
г1а |
X X |
ха |
Д д |
ДЭ |
Хь хь |
хьа |
Е е |
е |
XI х1 |
х1а |
Ё ё |
ё |
Ц д |
дэ |
Ж ж |
жэ |
Ц1 ц! |
ц1а |
3 з |
зэ |
Ч ч |
чэ |
И и |
и |
Ч1 ч1 |
ч1 |
Й й |
йот |
Ш ш |
ша |
К к |
ка |
Щ Щ |
ща |
Кх кх |
кха |
ъ |
ч1оаг1а |
Къ къ |
къа |
|
хьарак |
К1 к1 |
к1а |
ы |
ы |
Л л |
ЭЛ |
|
к1аьда |
М м |
эм |
ь |
хьарак |
Н н |
эн |
Э э |
э |
О о |
о |
Ю ю |
ю |
П п |
пэ |
Я я |
я |
П1 п1 |
п1а |
Яь яь |
яь |
Р Р |
эр |
I I |
1а |
