5.5 Климаттық карталар

Климаттық карталар Ресейде геологиялық карталар тәрізді XIX ғ. екінші жазбасында құрастырыла бастады.

Осындай карталарды жасау ең алдымен орыс климатология және География Ресейдегі климаттық картаның негізін қалаушы А.И. Воейковтің есімімен байланысты.

Метеостанция мен обсерватория желілерін бірдей кеңейтумен климаттық карта тематикасыда кеңейтіледі, оларды құру әдістеріжеңілдіреді.

Қазіргі заманғы климаттық қарталар маштабтарды үлкейту, карта мазмұның бөлшектеуін көбейту сипатына ие.

Климаттық карталардың жасалуы әсіресе ірі масштабты картографияландырудан басталатын көптеген карталардан айармашылығы климаттық карталар жасау кейін масштабты карталардың мазмұның талдаудан басталады.

Қойылған міндеттерден тәслді қор және нақты екі карталарды құрастыру әдісі пайдаланады.Қор әдісін пайдалану кезінде климаттық сипаттамалары ірі климатты кұрастырушы факторларды ескеріп, мысалы, атмосфераның жалпы айналымы, аумақтарды климаттық айыру болып табылады.

Екінші әдіс бойынша картада метеошаманың нақты бөлінуі бейнеленеді, мысалы ауа температурасы жердің үстінгі қабатының деңгейінде.

Нақты климаттық карталар ауылшаруашылық жұмыстарын жүргізу(егу, жинау, суару) жшырайландыруобъектілерін, көлік комуникациларды салу және т.б. нақты өндірістің міндеттерді шешуге негізделген 4-суретте агроклиматтық картаның фрагменті, және оныңшығу тарихы ұсынылған.

5.6 Гидрологиялық карталар

Гидрологиялық картография тақырыптық картография саласы тәрізді ХХ ғ. 20 жылдары пайда болып, тез дами бастады. Бұған 1919 жылы Мемлекеттік гидрологиялық институттың құрылуы мен жаңа ауыл шаруашылық жерлерінің игерліуі ықпал етті.

Гидрологиялық карталар аумақтың сулы әлуетіні жан-жақты сипаттайды. Гидрологиялық карталарға ағыс пен ағысты сипаттайтын гидрографиялық желілер картасы жатады.

Гидрологиялық карталар жекелеген басылымдар түріндегідей көп, мысалы, геологиялық және топырақты. Олар көбінесе қолжазбада қолданылады, жерлерді суармалау және кептіру қалалар мен ауылдарды сумен қамтамасыз ету, жайылымдарды суару жөніндегі нақты тәжірибелік міндеттерді шешкенде пайдаланады. Гидрологиялық картаның шығу тарихы мен фрагменті 5-суретте ұсынылған.

5.7 Топырақ карталары

Топырақ карталары-табиғаттың тақырыптық карталарының ең бір жақсы картаның түрі. Бұл карталарды топырақ туралы ақпараттық негізгі көзі ретінде ауылшаруашылығында пайдаланылады, сондай-ақ шыұрайландыру және дендрологиялық проблемаларды шешуге қолданылады.

В.В Докучаевтың қағидаттары шолушы ұсақ масштабты топырақ картасын құрастыруда, ірі масштабты картографиялық – топырақ карталарының өндірісіне де жарамды.

Генетикалық географиялық топырақтанудың қағидаттарының негізін қалауда бұрын құралыстырған карталар: К.С.Веселовскийдің картасы (1851 ж)мен В.И.Часловскийдің картасы 1873 жыл үлкен роль атқарды.

“Докучаевқа дейін” карталардың келешегі олар дала зерттеулерінің емес, сұрау материалдарының негізінде жасалған.

В.В.Докучаев топырақ жайылы мен оның рельефі арасындағы тығыз байланысқа алғашқы назар аударды, ол географиялық негіз ретінде топографиялық және гипсометриялық карта ретінде пайдалануға мүмкіндік берді. Пайда болуын пайымдағанда топырақ түрлерін екі топтарымен: жазықтық аудандарын және таулы жерлер топырақтары ұсынылған болатын.

Топырақтар тұралы топологиялық түсінікті бейнелейтін алғашқы карта Еуропалық Ресейдің қара топырақ аймағының жүйелі топырақ картасы болды (1882 жыл).

Аумақтың қамтылуына байланысты топырақ картасы үш топқа бөлінеді. Бірінші топқа дүние жүзінің картасы, материктермен ірі аймақтар картасы кіреді. Тағайындалу және масштабы бойынша шолу ұсақ масштабты болып табылады. Екінші топқа кішігірім мемлекеттердің өлкелермен облыстардың карталары кіреді. Бұл шолу – анықтамалық нысандағы орта масштабты карталар. Карталардың келесі тобы үш аймақтық бағыттардың ірі масштабты үш карталары: әкімшілік аудандары карталары : ( 1:25 000 – 1:10 000), ірі ауылшаруашылық кәсіпорындары карталары (1:10 000 – 1:50 000) және орташа фермерлік шаруашылықтар карталары тәжірибелі егіндер сұраптауы, сынақтан өткізу учаскелері (1:500 – 1:5 000).

Топырақ картасының фрагменті және оның пайда болу тарихы 6 – суретте ұсынылған.