3. Өндірістер бағдарламасы

1- кестеде өндірістің жылдар бойынша жоспарланған бағдарламасы берілген

1-кесте – Өндірістің жылдар бойынша жоспарланған бағдарламасы

Көрсеткіш (жылдық)	2 012	2 013	2 014	2 015	2 016	2 017	2 018
Сауылған сүт л.	196 425	261 900	292 455	323 010	328 030	394 814	414 097
Сиыр басы, бас	45	45	50	56	56	68	71
Орташа бір сиырдан сауылған сүт, л/жыл	5 820
Ет өндіру, тн.	0	8	15	15	19	16	22

Сату бағдарламасы жүргізілген маркетингтік зерттеулер (тұтынушылардың басымдық берулерін айқындау мақсатында) нәтижелерінің негізінде, сондай-ақ жарнамалық акциялар мен өнімді жеткізуге келісімшарттар жасасу жолымен жүзеге асырылатын болады..

2-кесте - Жоспарланған сату бағдарламасы

Кірістер бабы	Сатудың басталған күні	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018
Сүт сату	с 04.12	20 952	20 952	23 396	25 841	26 242	31 585	33 128
Ет сату	с 01.13	0	11 856	12 650	15 715	13 071	17 683	17 579
Барлығы		20 952	32 808	36 047	41 556	39 313	49 268	50 707

Бағаны қалыптастырған кезде тұтынушылардың орташа табыстары арқылы айқындалатын сатып алу қабілеттіліктері ескерілді.

Бағаны қалыптастыру нарықтық бағалар мен өнімнің өзіндік құнына негізделген.

3-кесте – Өнімнің жоспарланған бағасы

Сүт	тг./литр ҚҚС-сыз	80
Сиыр еті	тг./кг. ҚҚС-сыз	817

Сүтке баға сатып алу бағасы (ыдыстағы сүттің нарықтық бағасы - 125 тг./литр) сатып алу бағасына байланысты есептелді. .

Сиыр етінің бағасы нарықтық баға ескеріле отырып жасалды ("Казагромаркетинг" АҚ сайты).

Сату бағдарламасын есептеген кезде инфляция назарға алынған жоқ, инфляцияға бпайланысты бағаның көтерілуі кәсіпорынның сату бағасымен қатарлас жүретін болады..

4. Маркетингтік жоспар

4.1 Өнімдер (қызметтер) нарығының сипаттамасы

Әлемдік ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің 40 % мал шаруашылығының үлесіне тиеді, әлем бойынша бұл салада миллиард адам жұмыс істейді. Мал шаруашылығы – ауыл шаруашылығының барынша серпінді салалапрының бірі болып табылады. Соңғы он жыл ішінде сала тез дамыды және халықтың ұлғаюынан, әл-ауқатының артуы мен урбанизация есебінен мал шаруашылығы өнімдеріне деген сұраныс белсенді түрде өсетін болады.

Республикада шамамен 6,2 млн. ірі қара мал басы бар.

2011 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша жалпы республика бойынша мал басы ұлғайды:

- ірі қара мал –1,1%-ға 6 160,4 мың басқа дейін;

- оның ішінде сиыр –2,3%-ға 2 778,8 мың басқа дейін;

- құс – 1,1%-ға 33 036,3 мың басқа дейін.

4-кесте – 2011 жылғы 1 қаңтарға ҚР мал шаруашылығының негізгі даму көрсеткіштері (барлық санаттағы шаруашылықтарда)

	2011 жыл	2010 жыл	2011 жылы 2010 жылға қарағанда
			±	%
Мал шаруашылығы өнімдері өндірісі
сойылатын тірі салмақтағы мал мен құсты сату, мың т	1 646,0	1 598,2	47,8	103,0
сиыр сүті, мың т	5 341,2	5 269,0	72,2	101,4
тауық жұмыртқасы, млн. дана	3 700,9	3 286,4	414,5	112,6
Мал мен құс саны, мың бас
ірі қара мал	6 160,4	6 095,2	65,2	101,1
оның ішінде сиыр	2 778,8	2 717,2	61,6	102,3
қой	15 167,4	14 660,8	506,6	103,5
ешкі	2 672,9	2 708,9	-36	98,7
шошқа	1 356,1	1 326,2	29,9	102,3
құс	33 036,3	32 686,4	349,9	101,1

Ақпарат көзі: ҚР Статистика агенттігі

1-сурет – Солтүстік Қазақстан облысындағы ІҚМ басы, жылдың соңына, мың бас

Ақпарат көзі: ҚР Статистика агенттігі

4-суретте көрсетілгеніндей, СҚО ірі қара маол басы жылдан жылға ұлғаюда.

2-сурет – Жалпы ІҚМ басы саныдағы Солтүстік Қазақстан облысының үлесі

Ақпарат көзі: ҚР Статистика агенттігі

Жалпы республика бойынша ІҚМ басының санындағы СҚО үлесі 5,8% құрайды.

Асыл тұқымды құрылымдарда бір сиырдан сауылатын сүт республика бойынша 2,5 мың кг қарағанда жылына 4,5 – 5,5 мың кг шегінде болуда.

Алатау тұқымында саны 2262 бас, асыл тұқымды табындардағы сауылымы 5,0 мың кг және одан жоғары, селекциялық ядросы бойынша сүті (n=200) 7,0-ден 11 тыс. кг дейінгі «Ақ-Ырыс» сүтті мал түрі алынды.

5-кесте – Сиырдың қажет етілетін түрі санының серпіні, бас

Түрі	2009 жыл	2010 жыл	2009 ж. қарағанда 2010 ж. %
Қоңыр «Ақ-Ырыс»	1 722	2 262	28,3
Қызыл-ала «Ертіс»	2 434	2 729	12,1
Қара-ала «Сайрам»	804	1 082	34,5
Түрлер бойынша барлығы	4 960	6 073	22,4 (орташа)

Ақпарат көзі: Мал шаруашылығындағы ірі көлемді селекцияның ақпараттық-талдамалық жүйесі

Симментал тұқымында табын бойынша жылына 4,4 мың кг сүт сауылатын малдың қызыл-ала сүтті «Ертіс» (2009 ж.) түрі алынды. Сиырдың қажет етілетін түрі (n=2 729) 4951 кг сүт береді, селекциялық ядросында (n=130) 5 888-ден 8 000 кг дейін.

Қара-ала тұқымында табын бойынша жылына 4812 кг сүт сауылатын, қажет етілетін түрі бойынша (n=1082) - 5005 кг және селекциялық ядросында сауылымында 6 800-ден 7 100 кг дейінгі қара-ала «Сайрам» малы түрін алу аяқталды.

3-сурет – Сауылатын табында, типті малда және базалық шаруашылықтардағы селекциялық ядрода 1 сырдан орташа сауылатын сүт

Республика бойынша базалық шаруашылықтарда жаңа типтер селекциялық топ

Ақ-Ырыс Ертіс Сайрам

Ақпарат көз: Мал шаруашылығындағы ірі көлемді селекцияның ақпараттық-талдамалық жүйесі

Қазақстандағы сүт және сүт өнімдері нарығының сыйымдылығы жылына 47 млрд. теңге сомасында 175 мың т. өнімді құрайды.. Бұл ретте жалпы массадағы импорттың көлемі өнімнің түріне байланысты 401%-дан 80%-ға дейінгіні иеленеді. .

Негізінен, Қазақстан қазір өзін сүтпен жақсы қамтамасыз етуде. Бірақ сиырлар өнімділігінің төмендігі мен фермалар тауарлылығының ұсақтығынан өнімділігі аз болуда және тиісінше сүт өнімдерін жеткізушілер бағаны көтеру арқылы орнын толтырғысы келетін табыс тііпті аз. Қорытындысында, олардың өнімдері халқының табысы мен зейнетақысы жоғары дамыған елдердеге қарағада бірден қымбаттап шыға келеді. Мәселенің мәні осында жатыр. Оның үстіне нарықтың ашық болуы елімізге бәсекелі өнімдерді әкелуде, бұл отандық өндірушіні тұралатып кетеді.

Жалпы республика халқы тұтынудың ұлттық нормалары бойынша сүт және сүт өнімдерімен толық қамтамасыз етілген. 2010 жылы әрбір қазақстандық орташа шамамен 300 кг сүт және сүт өнімдерін тұтынды (ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі Қайта өңдеу өнеркәсібі және аграрлық азық-түлік нарықтары департаментінің деректері).

2010 жылы ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер зауыттарға 1,4 млн. тоннадан астам сүтті қпайта өңдеуге тапсырды. Өндірістің жалпы көлеміне қайта өңдеу үлесі 2010 жылы 30,4% құрады, бұл 2009 жылғы деңгейден 3,3% жоғары. Бұл ретте сүт өнімдерін өндіру көлемі ақшадай алғанда 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда 23% ұлғайды. Ол 113,9 млрд. теңгені немесе шамамен 780 млн. долларды құрады.

Бүгінде 200 кәсіпорында сүт өнімдерін шығару жүзеге асырылады, қуаттылықты 71% пайдаланған кезде жылпы қуаттылығы жылына 2 млн. тоннадан астам сүт қайта өңделеді. Ақшадай алғанда сүт өнеркәсібінің үлесіне өндірілетін тамақ өнімдерінің жалпы көлемінің шамамен 17% келеді (Ауыл шаруашылығы министрлігі департаментінің деректері бойынша).

Сонымен бірге былтыр Қазақстан 355 млн. АҚШ доллары сомасының сүт өнімдерін импортқа шығарды. Бұл Ауыл шаруашылығы министрлігі департаментінің деректері бойынша республикаға келетін тамақ өнімдері импортының жалпы көлемінің 15%. Ауыл шаруашылығы министрлігі департаментінің деректері бойынша жақын шетелдерге сүт өнімдерінің барлық түрлерін жеткізудің өскені байқалады – атап айтқанда, Ресейге, Тәжікстанға, Өзбекстанға. Мысалы, 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда қышқыл сүт өнімдерінің экспорты 29% ұлғайды. Бірақ бұл өнімдер сыртқы сауда айналымына аса әсер ете алмайды.

Отандық сүт өнімдері сапасы мен бағасы бойынша тіпті ішкі нарықтың өзінде Кеден одағы елдері тарапынан қысымға ұшырауда (ҚР Ауыл шаруашылығы министрі Ақылбек Күрішбаевтың айтуы бойынша).

Сүт саласы республиканың агроөнеркәсіп кешенінің жетекші саласы болды және болып қала береді, Қазақстанда өндірілетін тамақ өнімдерінің шамамен 20% астамы оның үлесіне тиеді. Бұдан басқа, бүгінде 43 әлеуметтік маңызды өнім түрінен тұратын Қазақстанның азық–түлік қоржынының 11% астамын сүт өнімдері құрайды. Республикада жан басына шаққанда сүт өнімдерін тұтынуы жыл сайын ұлғаюда, бізде және жалпы әлемде оған деген сұраныс артуда.

6-кесте – ҚР 2009-2010 жж. мал шаруашылығы өнімдері шикізатын қайта өңдеу өндірісі және импорты, тонна

Өнімнің атауы	Өндіру			Импорт				Ішкі тұтынудағы мипорттың үлесі. %
	2009	2010	%		2009	2010	%		2009	2010
Шұжық тағамдары	33 550	34 353	102,4		20 951,4	12 406,2	59,2		38,4	26,5
Ет және ет өсімдік консервілері	4 511	7 467	165,5		3 329,6	1 699	51		42,9	19,3
Өңделген сұйық сүт және кілегей	193 438	241 693	124,9		38 819,7	35 259,3	90,8		16,7	12,7
Құрғақ сүт	2 769	2 294	82,8		10 028,6	11 434,7	114		89,1	83,3
Сары май	13 048	10 514	80,6		8 825,5	4 578,9	51,9		40,4	30,4
Сыр және ірімшік	11 446	12 536	109,5		20 201,3	17 533,2	86,8		66,5	59,5
Сүт және қоюлатылған кілегей	7 978	7 590	95,1		36 132,8	18 645,9	51,6		82,9	72
Қышқыл сүт өнімдері	80 432	93 236	115,9		29 346,8	21 503,2	73,3		26,8	18,8
Балмұздақ	11 522	13 238	114,9		10 111,3	8 013,2	79,2		47,3	38

Ақпарат көзі: ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі

Кестедегі деректер бойынша елде 114 % құрғақ сүт, 73,3 % қышқыл сүт өнімі, 51,9 % шетелде шығарылған май тұтынылады..

Солтүстік Қазақстан облысындағы сүт өндірісінің серпіні 3-суретте берілген

4-сурет – Солтүстік Қазақстан облысындағы сүттің барлық түрінің өндірісі, мың тонна

Ақпарат көзі: ҚР Статистика агенттігі

Суретте көрсетілгеніндей, СҚО сүт өндіру ұлғаюда. Егер, 2005 жылы 512,9 мың тонна сүт өндірілсе, 2010 жылы өндірілген сүттің көлемі 14,4% ұлғайды және 587,0 мың тоннаны құрады.

5-сурет – Өндірілген сүттің жалпы көлеміндегі Солтүстік Қазақстан облысының үлесі (2010 ж.), %

Ақпарат көзі: ҚР Статистика агенттігі

2010 жылғы деректер бойынша республикада өндірілген сүттің жалпы көлеміндегі СҚО үлесі 10,9% құрайды.