1.4 Минералды тыңайтқыш негiзгi дозасын енгiзетiн машина таңдау

Минералды тыңайтқышты топыраққа енгiзгенде негiзгi көрсеткiш- тыңайтқышты тамыр қабатына таратудың төменгi бiрқалыпсыздығы болып табылады. Тыңайтқышты таратудың бiрқалыптылығы жоғары болған сайын тыңайтқыштың тиiмдiлiгi соғұрлым жоғары. Әр өсiмдiк бiрдей көлемде қоректiк элемент алу керек. Тыңайтқыштың әр түрлi мөлшерде енгiзiлуi, өсiмдiктiң әр түрлi кезеңде өсiп жетiлуiне, жатып қалуына әкелiп соқтырады.

Топырақты жазықтiлгiшпен өңдеу үшiн ГУН-4 тереңқопсытқыш- тыңайтқыш шығарылған. Ол минералды тыңайтқышты топыраққа 16-30 см тереңдiкке шұбыртпалы (ленталы) енгiзедi. Практика көрсеткендей, оның мөлшерлеу органы енгiзудiң бiрқалыпты норма талабына сәйкес келмейдi және минералды тыңайтқыштың жоғарғы нормансын (400 кг/га) бере алмайды. Сондықтан, қазiргi уақытта бұл машина өндiрiсте қолданылмайды [3].

Минералды тыңайтқыштың тиiмдiлiгiн арттыру үшiн А.И. Бараев атындағы дәндi шаруашылықтың ҒЗИ-да ПН-8-5 тыңайтқышының макетiнiң үлгiсi жасалған және зерттеу жұмыстары жүргiзiлген. Жұмыс органы ретiнде қиғаш қадалар (наклонные стойки) қолданылған. Далада жасалған жұмыстардың негiзiнде авторлардың айтуы бойынша тыңайтқышты 5-20 см тереңдiкке шұбыртпалы (ленталы) енгiзу дақылдың өнiмдiлiгiн 3 ц/га көтеруге болады.

А.И. Бараев атындағы дәндi шаруашылықтың ҒЗИ-да жасалған жұмыстары негiзiнде "Казаксельмаш" ЖШС-мен бiрiге отырып РУН-4 тереңқопсытқыш-тыңайтқыш шығарылған. Мұнда қопсытқыш (чизельдi) жұмыс органы рамасында орналасқан. Олардың алтауы қиғаш қада ретiнде, ал үшеуi жазықтiлгiш ретiнде қолданылады. Рамасына қатарлап екi ауыспалы СЗС-2,1 қорабы орналасқан. Мөлшерлегiш органы ретiнде штивтi-катушкалы сепкiш аппараты қолданылады. Тыңайтқыштың жоғарғы нормасыу енгiзу үшiн әр жұмыс органы екi сепкiш аппаратымен жабдықталған.

Машина келесiдей жұмыс iстейдi. Тыңайтқыш өзiнiң салмағымен әр қадада орналасқан таратқыштарға түседi. Мұнда тыңайтқыш үш ағынға бөлiнiп таратқыштың әр түрлi биiктiгiнде орналасқан шығу тесiктерiне барады. Нәтижесiнде қопсытылған топырақ қабатына тыңайтқышты шұбыртпалы енгiзедi. Авторлардың айтуы бойынша, бұл әдiспен орналасқан тыңайтқыш өсiмдiк тамыр жүйесi өзiнiң дамуының әр түрлi периоды кезiнде топырақтың ылғалмен қамтамасыз етiлгенiне байланысты қоректiк элементтi әр түрлi қабатында ала алады. Бiрақ, зерттеу жұмыстары көрсеткендей, бiрқалыпсыздық 48-50%-дан асып кеттi. Сондықтан, бұл машина өндiрiсте сұранысқа ие болмады.

ГУН-4 тереңқопсытқыш - тыңайтқышты қарастырғанда мөлшерлегiш органы- штивтi-катушкалы аппараты қарастырылды. Зерттеу жұмыстары көрсеткендей штивтi-катушкалы аппараты тыңайтқышты енгiзудiң бiрқалыптылығы және тұрақтылығы агротеxникалық талаптарға сәйкес келмейдi және жоғарғы норманы енгiзудi қамтамасыз етпейдi.

Бiрнеше зерттеулер мен көпжылдық практика көрсеткендей ылғалды тыңайтқыш, әсiресе ұнтақ тәрiздi тыңайтқыш өздерiнiң гигроскопиялық қасиетiне байланысты жабысқақ массаға айналып өзiнiң аққыштық қасиетiн жоғалтады. Кеуiп, әр түрлi мөлшердегi iрi денелерге айналады. Олар тыңайтқыш қорабының тесiктерiне жиналып бiтеп тастайды. Нәтижесiнде, мөлшерлегiш органдарына тыңайтқыш бармай, теxнологиялық процесi бұзылады.

Қазiргi уақытта көптеген ғылыми зетртеу институттарында минералды тыңайтқышты топырақ iшiне енгiзуге орталықтандырылған себу жүйесiмен жабдықталған машиналар жасауда.

СЗС-2,0 (1.9 - сурет) сепкішінің алдыңғы бөлігі себу кезінде өздігінен орнатылатын пневматикалық доңғалаққа 1 тіреледі, артқы тірек ретінде тегістеуіш катоктар 14 қызмет етеді. Сеялкасына транспорттық жағдайға аудару үшін тірек доңғалағы 1 мен катоктар гидроцилиндрмен рама астына көшіріледі.

1 – доңғалақ; 2 – тіркеу құралы; 3 – тартқыш; 4 – рама; 5 – катушкалы-науалы аппарат; 6 – тұқым-тыңайтқыш жәшігі; 7 – катушкалы-штифтті аппарат; 8 – тұқым өткізгіш; 9 – көтеру механизмі; 10 – кронштейн; 11 – арқалық; 12 – жетек механизмі; 13 – рамка; 14 – каток; 15 – сіңіргіш