- •Мазмұны
- •1. Персоналды басқарудың теориясы мен әдістемесі
- •1.1Персоналды басқарудың мәні
- •1.2 Персоналды басқарудың негізгі түсініктері
- •Құралдар
- •Сурет 1.1 Персоналды басқару жүйесі
- •1.3 Персоналды басқарудың даму этаптары
- •Кесте 1.3 Германиядағы персоналды басқарудың даму этаптарының ерекшеліктері
- •1.4 Персоналды басқарудың өзектілігі
- •Кесте 1.4 Қазіргі және болашақ ұйымдардың салыстырмалы сипаттамасы
- •1.5 Персоналды басқаруды дамытудың қазіргі бағыттары
- •Кәсіпорын қызметінің мақсаттары
- •Негізгі бағдары Сурет 1.2 Персоналды басқарудың бағдарлануы
- •Сурет 1.3 Құзыреттілікті бөлу
- •2.Персонал қызметі және онын жүмыс істеуіне қойылатын негізгі талаптар
- •2.1 Персонал құрылымы
- •2.2 Персонал потенциалы мен кадрлық потенциал түсінігі
- •2.3 Персоналды басқару қызметінің кадрлық потенциалы
- •Кесте 2.2 Мемлекеттер бойынша ұйымдағы кадр бөлімше жұмыскерлерінің пайызы
- •2.4 Персонал қызметі мен өндірістік міндеттердің ара-қатынасы
- •Кесте 2.3 Өндірістік тапсырмалар мен персоналды басқару тапсырмаларының арасындағы қарым-қатынас
- •2.5 Кәсіпорын мен еңбек қатынастары жағдайының шартты факторлары мен өмір сүруі
- •3.Ұйымның кадрлық саясаты
- •Кадрлық саясаттың мәні, мақсаты және түрлері
- •Кадр саясатын қалыптастыру және жоспарлау
- •2 Цехтін бастығы
- •2 Цехтін бастығының орынбасары
- •1 Цехтін ауыспалы шебері
- •Сурет 3.1 Менеджер мансабы
- •3.3 Персоналдың стратегиялық дамуын қамтамасыз ету
- •Сурет 3.2 Персоналдың даму стратегиясының құрылымы
- •4. Ұйым персоналын басқару стратегиясы
- •4.1 Персоналды стратегиялық басқарудың факторлары
- •Сурет 4.1 Персоналды инновациялық басқарудың стратегиялық факторлары
- •Кадр саясатының стратегиясы
- •4.3 Қызметкерлердің іскерлік белсенділігі
- •Сурет 4.3 Менеджмент категориясы жүйесіндегі мақсаттардың орны
- •5. Персоналды жоспарлау
- •5.1 Кадрлық жоспарлаудың негізгі сатылары, кезеңдері
- •5.2 Персоналды қаржыландыруды жоспарлау: кадр құрамының сақталуы, оларды қамқорлыққа алу, біліктілігін арттыру
- •Кесте 5.1 Персоналдың даму тапсырысы мен мақсатының құрылымы
- •5.3 Персоналдың даму жүйесі мен кезектілігі
- •Персонал маркетингі
- •Персонал маркетингінің ролі мен маңыздылығы
- •6.2 Басқару персоналына талап ету және мансаптық өсу динамикасы
- •Сурет 6.2 Ұйым мақсаттары мен орындаушыларға деген талаптың өзара байланысы
- •Сурет 6.3 Бағалардың полярлік профилі
- •Кесте 6.1 Неміс, американдық және тмд елдері кәсіпкерлері үшін сапалар тобы мәнінің айырмашылығы
- •Кесте 6.3 Басшылар мен менеджерлер арасындағы келісім-шарттың бұзылу себептері
- •Кесте 6.4 Менеджерлердің конкурсында жеңілуінің негізгі себептері
- •Кесте 6.5 Цех басшысының профессиограммасы
- •Кесте 6.6 Кәсіпорын шеберлерінің сапалық құрылымына мысалы
- •Кесте 6.7 а.Файоль шкаласы
- •Кесте 6.9 Жетекші сапасының құрылымы (а.Файоль бойынша)
- •Сурет 6.4 Менеджердің талап ету эволюциясы
- •7.Ұйымдағы персоналды басқару технологиясы
- •7.1 Кадрларды жинақтау, іріктеу техникасы, әдістері және әсер етуші факторлар
- •Сурет 7.1 Менеджмент категориясы жүйесіндегі кадрлық реттеудің техникасы
- •Сурет 7.2 Маман таңдау жүйесі
- •Сурет 7.4 Персонал жинақтау әдістерінің жүйесі
- •7.2 Персонал таңдаудағы қойылатын талаптар
- •7.3 Адамға бағдарлану (ориентация) және оның жұмыс жағдайы
- •Сурет 7.5 Персоналды басқару мақсатының иерархиясы
- •7.4 Персоналды басқару және ұйымның өмір сүруі
- •Сурет 7.6 Менеджмент жүиесіндегі персонал
- •8. Жұмысқа қабылдау және босату технологиясы және еңбек шарттары
- •8.1 Жұмысқа қабылдау және босату технологиясы
- •8.2 Еңбекті ұйымдастыру оның тиімділігін жоғарылату ретінде
- •8.3 Әкімшілік пен кәсіподақтардың арасындағы байланысты қамтамасыз ету
- •9.Ұйым персоналдарынын енбегінін нәтижесін бағалау
- •9.1 Қызметкерлерді еңбек нәтижелері бойынша бағалау
- •Сурет 9.1 Мамандардың еңбектерін бағалаудың бағыттары
- •9.2Еңбекті бағалау және еңбекақы төлеу байланыстығы
- •9.3 Кадрларды аттестациялау және оның өткізу жолдары
- •10.Персоналды оқыту
- •10.1 Персоналды оқытужәне оқыту процестерінің әдістері
- •10.2 Кадрларды дайындаудың жапондық жүйесінің ерекшеліктері
- •11.Персоналдын іскерлік мансабын баскару
- •11.1 Менеджер мансабының түсінігі және бағыттары
- •2 Цехтін бастығы
- •2 Цехтін бастығының орынбасары
- •1 Цехтін ауыспалы шебері
- •Сурет 11.1 Менеджер мансабы
- •11.2 Менеджер мансабын жоспарлау негіздері
- •Кесте 11.1 Жеке тұлғалар ресурстарының портфелі
- •Cурет 11.2 Мансапқа бағытталған индивидуалдық бағыттар
- •Cурет 11.3 Жеке тұлғалар ресурстарының портфелі
- •Cурет 11.4 Өндірістік немесе тұлғалық даму концепциясы ретіндегі мансапты жоспарлау
- •Kесте 11.2 Мансап фазаларының байланысы және өмірлік циклі
- •Cурет 11.5 Персоналды басқару бойынша шешімдер жүйесіндегі мансапты жоспарлау
- •Сурет 11.7 Мансапты жоспарлау моделі
- •. Кадрлық резервті басқару
- •Кадрлық резервтің мәні, қалыптастыру тәртібі және қойылатын талаптар
- •12.2 Басқару персоналының резервін жоспарлау және дайындау
- •Кесте 12.1 Резервке енгізу критерилері
- •Сурет 12.1 Цех жетекшілері резервін қалыптастыру көздері
- •Кесте 12.2 Резервке үміткерлер мен олардың эксперттерінің тізімі
- •Кесте 12.3 Маман және бағалаушылардың тізімі
- •13. Персоналды мотивациялау
- •13.1 Жұмыскерлерді мотивациялаудың түсінігі және маңыздылығы
- •13.2 Кәсіпорынның ынталандыру саясатын қолдануы
- •13.3Басқарудың экономикалық әдістері – мотивацияның құралы ретінде
- •14.Жұмысшылардың енбегі өтемінің жүйесі
- •14.1 Жұмысшыларды бағалаудың түсінігі мен міндеттері
- •14.2 Персоналды бағалаудың әдістері
- •Кесте 14.1 Персоналды зерттеу мақсаты мен әдістердің өзара байланысы
- •Кесте 14.2Қызметкерлер және олардың жұмыстарын бағалау қатынасы
- •14.3Еңбек ақының мәні,сипаттамасы және мемлекеттің реттеуші функциясы
- •14.4 Кәсіпорында еңбек ақының құрамы мен құрылымы және оны ұйымдастыру
- •15. Персоналды басқару тиімділігін бағалау
- •15.1 Жұмыс күшіне кететін шығындар және олардың сипаттамасы
- •Сурет 15.1 Кәсіпорынның жұмыс күшіне кететін шығынның сыныптамасы
- •15.2 Персоналды басқару тиімділігін бағалау
- •15.3 Персоналды басқару сапасын бағалаудың негізгі әдістері
- •Сурет 15.2 Өнім көлемінде жұмыс күші шығындары бірлігінің еңбекшығындары бірлігіне есептегенде тәуелділігі
- •15.4 Жұмыс күшіне қатысты шығындардың ақталуы
- •Әдебиеттер
- •Анафияева жибек, ерназарова анар каржаубаевна
- •Оқу құралы
анафияева ж., ЕРНАЗАРОВА А.К.
персоналды басқару
оқу құралы
Астана 2015
УДК 658.3(075.8)
ББК 65.290-2я73
А
Рецензенттер: Райымбеков Ж.С.– э.ғ.д., профессор
Шымшиков Ж.Е. –э.ғ.к., профессор
А 56.Анафияева Ж.А., КаржаубаеваА.К.
Персоналды басқару: Оқу құралы. – Астана: С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті, 2015. – 161 б.
ISBN9965 – 31 – 128 - 5
Кітапта персоналды басқарудың қазіргі кездегі концепциялары, функциялары мен әдістері, сонымен қатар мансапты жоспарлау, оқыту, персоналды басқару тезнологиясы қарастырылған. Шет ел фирмалары қызметкерлерінің жұмыс тәжірибесі көрсетілген.
Кітап студенттерге, магистранттарға, аспиранттарға, докторанттарға, экономика пәндерінің оқытушыларына, кәсіпорын басшыларына арналған.
К
|
ББК 65. 290 - 2я73 |
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің Ғылыми-әдістемелік Кеңесімен бекітілген.
ISBN 9965-31-128-5
|
© Анафияева Ж.А, Ерназарова А.К. © С.Сейфуллин атындағы КАТУ, 2015 |
Мазмұны
КІРІСПЕ ............................................................................................................ |
5 |
|
1.Персоналды басқарудың өспелі рөлі .................................. |
6 |
|
1.1 |
Персоналды басқарудың мәні ............................................................... |
6 |
1.2 |
Персоналды басқарудың негізгі түсініктері ........................................ |
7 |
1.3 |
Персоналды басқарудың даму этаптары.............................................. |
9 |
1.4 |
Персоналды басқарудың өзектілігі........................................................ |
10 |
1.5 |
Персоналды басқаруды дамытудың қазіргі бағыттары...................... |
11 |
2.ПЕРСОНАЛ ҚЫЗМЕТІ ЖӘНЕ ОНЫН ЖҮМЫС ІСТЕУІНЕ ҚОЙЫЛАТЫН НЕГІЗГІ ТАЛАПТАР…………………………………….. |
14 |
|
2.1 |
Персонал құрылымы............................................................................... |
14 |
2.2 |
Персонал потенциалы мен кадрлық потенциал түсінігі..................... |
15 |
2.3 |
Персоналды басқару қызметінің кадрлық потенциалы.................. |
16 |
2.4 |
Персонал қызметі мен өндірістік міндеттердің ара-қатынасы........... |
18 |
2.5 |
Кәсіпорын мен еңбек қатынастары жағдайының шартты факторлары мен өмір сүруі.................................................................... |
19 |
3.Ұйымның кадрлық саясаты......................................................... |
20 |
|
3.1 |
Кадрлық саясаттың мәні, мақсаты және түрлері ............................... |
20 |
3.2 |
Кадр саясатын қалыптастыру және жоспарлау.................................. |
22 |
3.3 |
Персоналдың стратегиялық дамуын қамтамасыз ету........................ |
24 |
4.ҰЙЫМ ПЕРСОНАЛЫН БАСҚАРУ СТРАТЕГИЯСЫ………………….. |
26 |
|
4.1 |
Персоналды стратегиялық басқарудың факторлары........................... |
26 |
4.2 |
Кадр саясатының стратегиясы ............................................................. |
31 |
4.3 |
Қызметкерлердің іскерлік белсенділігі ............................................... |
32 |
5.ПЕРСОНАЛДЫ ЖОСПАРЛАУ.................................................................. |
42 |
|
5.1 |
Кадрлық жоспарлаудың негізгі сатылары, кезеңдері |
42 |
5.2 |
Персоналды қаржыландыруды жоспарлау: кадр құрамының сақталуы, оларды қамқорлыққа алу, біліктілігін арттыру.................. |
44 |
6. ПЕРСОНАЛ МАРКЕТИНГІ………………………………………………. |
48 |
|
6.1 |
Персонал маркетингінің ролі мен маңыздылығы……………………. |
48 |
6.2 |
Басқару персоналына талап ету және мансаптық өсу динамикасы. |
50 |
7. ҰЙЫМДАҒЫ ПЕРСОНАЛДЫ БАСҚАРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ……….. |
59 |
|
7.1 |
Кадрларды жинақтау, іріктеу техникасы, әдістері және әсер етуші факторлар.................................................................................................. |
59 |
7.2 |
Персонал таңдаудағы қойылатын талаптар........................................... |
64 |
7.3 |
Адамға бағдарлану (ориентация) және оның жұмыс жағдайы.......... |
68 |
7.4 |
Персоналды басқару және ұйымның өмір сүруі................................... |
71 |
8.ЖҰМЫСҚА ҚАБЫЛДАУ ЖӘНЕ БОСАТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫЖӘНЕ ЕҢБЕК ШАРТТАРЫ...................................................................... |
73 |
|
8.1 |
Жұмысқа қабылдау және босату технологиясы............................... |
73 |
8.2 |
Еңбекті ұйымдастыру оның тиімділігін жоғарылату ретінде………. |
78 |
8.3 |
Әкімшілік пен кәсіподақтардың арасындағы байланысты қамтамасыз ету......................................................................................... |
81 |
9. ҰЙЫМ ПЕРСОНАЛДАРЫНЫН ЕНБЕГІНІН НӘТИЖЕСІН БАҒАЛАУ.......................................................................................................... |
83 |
|
9.1 |
Қызметкерлерді еңбек нәтижелері бойынша бағалау………………. |
83 |
9.2 |
Еңбекті бағалау және еңбекақы төлеу байланыстығы........................ |
90 |
9.3 |
Кадрларды аттестациялау және оның өткізу жолдары........................ |
93 |
10. ПЕРСОНАЛДЫ ОҚЫТУ........................................................................... |
96 |
|
10.1 |
Персоналды оқыту және оқыту процестерінің әдістері...................... |
96 |
10.2 |
Кадрларды дайындаудың жапондық жүйесінің ерекшеліктері.......... |
99 |
11. ПЕРСОНАЛДЫН ІСКЕРЛІК МАНСАБЫН БАСКАРУ |
100 |
|
11.1 |
Менеджер мансабының түсінігі және бағыттары................................. |
100 |
11.2 |
Менеджер мансабын жоспарлау негіздері |
102 |
12. КАДРЛЫҚ РЕЗЕРВТІ БАСҚАРУ............................................................. |
111 |
|
12.1 |
Кадрлық резервтің мәні, қалыптастыру тәртібі және қойылатын талаптар................................................................................................... |
111 |
12.2 |
Басқару персоналының резервін жоспарлау және дайындау............. |
114 |
13. ПЕРСОНАЛДЫ МОТИВАЦИЯЛАУ....................................................... |
120 |
|
13.1 |
Жұмыскерлерді мотивациялаудың түсінігі және маңыздылығы.... |
120 |
13.2 |
Кәсіпорынның ынталандыру саясатын қолдануы........................... |
123 |
13.3 |
Басқарудың экономикалық әдістері – мотивацияның құралы ретінде................................................................................................ |
126 |
14. |
ЖҰМЫСШЫЛАРДЫҢ ЕНБЕГІ ӨТЕМІНІҢ ЖҮЙЕСІ..................... |
128 |
14.1 |
Жұмысшыларды бағалаудың түсінігі мен міндеттері.................... |
128 |
14.2 |
Персоналды бағалаудың әдістері.................................................... |
130 |
14.3 |
Еңбек ақының мәні, сипаттамасы және мемлекеттің реттеуші функциясы......................................................................................... |
139 |
15. |
ПЕРСОНАЛДЫ БАСҚАРУ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ.................. |
146 |
15.1 |
Жұмыс күшіне кететін шығындар және олардың сипаттамасы......... |
146 |
15.2 |
Персоналды басқару тиімділігін бағалау.............................................. |
151 |
15.3 |
Персоналды басқару сапасын бағалаудың негізгі әдістері.................. |
153 |
15.4 |
Жұмыс күшіне қатысты шығындардың ақталуы................................. |
158 |
ӘДЕБИЕТТЕР .................................................................................................. |
161 |
|
Кіріспе
Бұл оқу құралы «Персоналды басқару» курсы бағдарламасына сәйкес «Менеджмент» мамандығына арнап жазылған және қазіргі кездегі персонал менеджменті идеясына негізделген.
ХХІ ғасыр алдындағы жаһандану процесі, ақпарат көлемінің қарқынды өсуі, технологиялық прогресс белгісіз шарттар және тәуекелмен қатар менеджментке, ұйымға және қызметкерлерге жаңа талаптар қойды.
Әлеуметтік өзгерістердің жоғарғы қарқынмен өсуі бизнес технологиясын дәуірлі өзгерістерге әкелді. Автокөлік құрылысы (50-60-шы жж.), өндірісті автоматизациялау (70-шы ж.), ақпараттық технологиялардың дамуынан (80-шы ж.) кейін экономикалық өсудің басымдық бағыты персоналды басқару болып табылады. Кәсіпорындарды тұрақты дамыту шарттары және қызметкерлердің жұмыс сапасымен байланысты болуы – нарықтағы жетістік факторы болып табылады. Персоналды басқару немесе персонал менеджментінің қазіргі кездегі оңтайлы мағынасы экономикалық өзгерістермен себепті болған, сондай-ақ сыртқы ортаның өзгеруіне ұйым мен адамның бейімделу шарттарын қамтамасыз етуінен тұрады.
Оқу құралы отандық және шет ел кәсіпорындары персоналының жұмыс тәжірибесін бейнелейтін материалдардан тұрады. Сонымен қатар, кітапта, персонал менеджменті болашақта тек қана оперативті-тактикалық деңгеймен шектелмейді, ол 90-шы жылдармен салыстарғанда үлкен дәрежелі стратегиялық дәйектемелер мен дайындықты талап ететінін көрсетеді.
Ұйым персоналын кәсіпкерлік басқарудың құралдар иерархиясының әрбір деңгейінде схемаға сәйкес адамдар және ақпаратпен жұмыс істеу әдістерінің жиынтығы қолданылады:
- оперативтік деңгей – белсенділікті жүзеге асыру (кім? қашан? қайда?);
- тактикалық деңгей – бағдарламаны жасау (немен?);
- стратегиялық деңгей – құралдар мен оның құрамалары (қалай?);
- кәсіпорын саясатының деңгейі – персоналды басқару мақсаттарын жасау (не?);
- бизнес философиясының деңгейі – кәсіпорын миссиясы мен фирмалық
құндылығын жасау (неге?).
Оқу құралында ұйымдағы адамдарды инновациялық басқарудың негізін қалайтын идеялар, сонымен қатар персоналды басқару саласында практикалық тәжірибе мен қазіргі кездегі білімге ие бола алатын, басшылардың талап ету динамикасына сәйкес персонал менеджментінің негізгі функциялары қарастырылған.