2. Белг¿с¿з шы²ару спектр¿ндег¿ тол³ын ¼зынды³тарын аны³тау

Алын²ан градуирленген ³исы³ты кез – келген белг¿с¿з спектрд¿ аны³тау ½ш¿н ³олдану²а болады. Кез – келген б¿р газ толтырыл²ан т½т¿кше немесе зат ерт¿нд¿лер¿ мысал бола алады. Б¿з анализ жасау ½ш¿н газ толтырыл²ан т½т¿кшелерд¿ (сутег¿, гелий, неон ж±не т.б.) алып ³арастыралы³.

1. Коллиматордыµ саµылауыныµ алдына газы бар т½т¿кшен¿ орналастырыµыз ж±не оны жо²ары вольтт¿ ³ондыр²ы кºмег¿мен оске ³осыµыз (арнайы генератор немесе УЖЖ аппараты).

2. £оректенд¿руш¿ аспапты ³ос³ан кезде егерде т½т¿кше жанбайтын болса, онда оны аспаптыµ ретке келт¿ру т¼т³асымен резонанс³а келт¿ру керек.

3. Содан соµ окулярда газ спектр¿ сызы³тарын тауып алыµыз ж±не саµылаудыµ еµ аз м±н¿нде (0,020 – 0,040) коллиматор саµылауына перпендикуляр жазы³тыµ бойында т½т¿кшес¿ бар штативт¿ орын ауыстыра отырып, м½мк¿н болатын еµ жа³сы жары³талыну²а келт¿р¿µ¿з.

4. Сызы³тарды жа³сы кºр¿нет¿ндей келт¿р¿п ал²ан соµ, оларды микроб¼ранда кºмег¿мен фокустаµыз, (жина³таµыз) бұлыңғыр шыныда вертикаль орналас³ан белг¿ ар³ылы барлы³ сызы³тарды ºтк¿з¿µ¿з ж±не о²ан бер¿лген спектр сызы²ын келт¿р¿п кºрсетк¿шт¿ ек¿нш¿ кестеге толтырыµызда, жары³тандыр²ышты ºш¿р¿µ¿з.

2 – кесте.

Æàðû³ êºç¿	Спектральды³ сызы³тар
	Ò½ñ	Шкаланыµ бºл¿ктер¿, n	График бойынша тол³ын ¼зынды²ы, íì

5. Содан соµ градуирлеуші графикт¿ ³олданып олардыµ тол³ын ¼зынды²ын аны³таµыз. №2 кестеге жазыµыз.

6. Спектраль сызыітар кестесї бойынша толіын јзындыітарын аныітап оныµ іай элементке (газІа) сәйкес келетїнїн таІайындаµыз ж±не №2 кестеге жазыµыз (спектраль сызыітар кестесї оіытушыда).

2. Ж¼тылу спектр¿н ба³ылау

Аспаптыµ градуирлеу ³исы²ын б¿ле отырып оны кºр¿нет¿н спектрд¿µ ±рт½рл¿ айма³тарында²ы, ±рт½рл¿ мºлд¿р орталарды (ерт¿нд¿лер, боял²ан шынылар ж±не т.б) жуы³ т½рде сапалы о³ып б¿лу ½ш¿н ³олдану²а болады. Ол ½ш¿н а³ жары³ а²ыныныµ жолына зерттелет¿н затты орналастырамыз.

1. Шаммен коллиматор саµылауы арасына ерт¿нд¿с¿ бар ыдысты орналастырыµыз.

2. Ерт¿нд¿н¿µ жары³ты ж¼татын айма³тарыныµ шекараларын аны³тап 3 – ш¿ кестеге т½с¿р¿µ¿з.

3. Градуирл¿к графикт¿ ³олданып тол³ын ¼зынды³тарын аны³таµыз да 3 – ш¿ кестеге жазыµыз, ж¼тылу и¿н¿н ж±не орташа тол³ын ¼зынды²ын аны³таµыз да кестеге толтырыµыз.

3 – кесте.

Æîëà³	Жола³ шекараларына с±йкес келет¿н спектрографтыµ шкала бºл¿ктер¿	Ж¼тылу жола³тарыныµ шекараларына с±йкес келет¿н тол³ын ¼зынды³тары (градуирлеуші график бойынша)	Æîëà³ åí¿, íì	Ƽòûëó æîëà²û ортасы, нм

£àòåí¿ àíû³òàó

II ж±не III баптарда²ы ³атен¿ графикт¿к ±д¿спен аны³тайды. ªлшеу ³атес¿ рет¿нде ¿здел¿нет¿г¿ тол³ын ¼зынды²ын аны³тауда²ы ³атен¿µ еµ аз м±н¿н¿µ жартысын аны³тау керек. Градуирл¿к график ³исы³ сызы³ болатын болса, онда ±рт½рл¿ тол³ын ¼зынды³тары ½ш¿н ³ателер ±рт½рл¿ болып келед¿.

1 қосымша

Сынаптың спектр сызықтарының толқын ұзындықтары

Толқын ұзындықтары, нм	Түс	Жарқындығы
690,7	Қою қызыл	Орташа
671,6	Қою қызыл	Нашар
623,4	Қызыл	Орташа
612,3	Қызыл	Нашар
607,3	Қызыл сары	Нашар
579,1	Сары	Ашық
577,0	Сары	Ашық
546,1	Жасыл	Өте ашық
496,1	Көгілдір жасыл	Орташа
491,6	Көгілдір жасыл	Орташа
435,8	Көк	Өте ашық
434,7	Көк	Орташа
433,9	Көк	Орташа
407,8	Күлгін	Нашар
404,7	Күлгін	Орташа

Áà³ûëàó ñ¼ðà³òàðû

1. Жары³тыµ таби²аты ³андай?

2. Жары³ дисперсиясы деген не, нормаль ж±не аномаль дисперсия деп нен¿ айтады?

3. Призмада²ы с±улелер жолы.

4. Спектроскопта²ы с±улелер жолы.

5. Спектрлер т½р¿: атомды³, молекулалы³, т¼тас, сызы³ты³ с±уле шы²ару ж±не ж¼ту.

6. ИСП – 51 спектрографында²ы с±улелер жолы.

7. Бор бойынша атомныµ жары³ шы²аруы.

8. Спектрограф пен спектроскопты ж±не не ½ш¿н ³олданылады.

9. Сапалы ж±не санды³ спектральды анализ.

10. Градуирл¿к график бойынша белг¿с¿з спектрд¿µ тол³ын ¼зынды³тарын аны³тау.

Тест тапсырмалары:

1. Заттың жарық сыну көрсеткішінің (n) жарықтың толқын λ ұзындығына тәуелділігі ........ деп аталады.

1. жарық дифракциясы.

2. жарық дисперсиясы.

3. жарық интерференциясы.

4. қалыпты дисперсия.

5. аномаль дисперсия.

2. Жарық толқындары ұзарғанда, яғни тербеліс жиілігі азайған да сыну көрсеткішінің кемуі ........ деп аталады.

1. жарық дифракциясы

2. жарық дисперсиясы

3. жарық интерференциясы

4. қалыпты дисперсия

5. аномаль дисперсия

2. Жарық толқыны қысқарғанда, яғни тербеліс жиілігі артқанда сыну көрсеткішінің кемуі ...........деп аталады.

1. жарық дифракциясы

2. жарық дисперсиясы

3. жарық интерференциясы

4. қалыпты дисперсия

5. аномаль дисперсия

2. Заттың дисперсиясының формуласы:

А. B. C.

D. E.

5. Спектрлерді тікелей көзбен бақылауға арналған аспапты ......деп атайды.

А. спектрограф

В. кимограф

С. спектроскоп

4. кардиограф

5. миограф

6. Спектрдің суретін түсіру үшін қолданылатын аспаптың түрі ........ делінеді.

А. спектрограф

В. кимограф

С. спектроскоп

4. кардиограф

5. миограф

№5 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

Тақырып: Биологиялық сұйықтарға спектрофотометрлік зерттеу әдістерін қолдану.

Мақсаты: Фотоэлектрлік калориметрмен (ФЭК) құрылысымен, жұмыс істеу принципімен және әдісімен танысу, сұйықты зерттеуі бойынша жұмыс істеу әдісін оқып білу.

Оқыту мақсаты: ФЭК-те жұмыс істе үйрену, градуирленген график салу, оптикалық тығыздықты, өту коэффициентті және ертіндінің белгісіз концентрациясын анықтау.

Құрал-жабдықтар: фотоэлементтері, фотокедергілері және фотодатчиктер бар стенд, фотоэлектрокалориметр, ерінтілер жиыны.

Теорияға қысқаша түсінік

Кез – келген медициналық-биологиялық зерттеулер сейкес хабарламаны алу және тіркеу, электрлік емес шамаларды (температура, қысым, қан жүйесіндегі қан қозғалысының жылдамдығы) тіркеу болып келеді. Хабарламаны қабылдаушы кез – келген техникалық жүйедегі бастапқы элемент датчик болып келеді.

Генераторлы және параметрлі датчиктер болады. Генераторлы датчиктер - өлшенетін сигнал әсерінен ток не кернеуді тікелей генерациялаушы түрлендәргіштер. Бұған жататындар пьезоэлектрлік датчиктер және т.б. Параметрлік датчиктер - өлшенетін сигнал әсерінен электр тізбегінде қайсыбір параметрі өзгеретін датчик. Бұларға жататындар: сыйымдылық, реостаттық, индуктивтік датчиктер.

Сонымен датчиктер дегеніміз - өзінің сезгіштік элементімен өлшенетін шама ықпалына әсер етуші болатын хабарлама алатын қондырғы, сонымен қатар осы әсерді әрі қарай күшейту, тіркеу, өңдеу және т.б. үшін ыңғайлы түрге түрлендіргіш қондырғы. Датчиктердің түрі мен құрылысы қажет түрлендіргіш түріне байланысты, яғни кіріс электрлік емес сигналды және шығыс электрлік сигналды физикалық нақты түсіністікпен анықтау, сонымен қатар датчиктің жұмыс істеу шартына тәуелді болады.

Датчиктердің кіріс электрлік емес шамалары: механикалық шамалар (сызықтық және бұрыштық орын ауыстыру, жылдамдық, үдеу, қысым, тербемелі жиілігі және т.б.), физикалық (температура, ылғалдылық, жарықталыну), химиялық (концетрация, зат құрамы), тікелей физиологиялық (бұлшық еттердің қысқаруы,ұлпаның қанмен толуы) шамалар болуы мүмкін. Шығыс электрлік шамалар қызметін мыналар атқара алады: ток, кернеу, кедергі, толық кедергі, айнамалы ток фазасы және жиілігі.

Медициналық – биологиялық хабарламала датчигін екіге бөлуге болады: биобасқарушы және энергетикалық. Биобасқарушыға генераторлы және параметрлікке қарағандағы айырмашылығы ағза мен ұлпаға әсер еткенде осы обьектіге әсер етуі үшін қосымша энергия көздерін қажет етуі. Бұндайлар, мысалы, фотоэлектрлік пен ультрадыбысты датчиктер. Әр датчик белгілі бір метрологиялық көрсеткіштермен сипатталынады. Ең маңыздылары:

1. Сезгіштік – берілген түрлендіргіш арқылы орнықты анықтауға болатын, алынатын параметрдің минималь өзгерісі.

2. Динамикалық диапазон - кіріс шамалар диапазоны. Оларды өлшеу максималь шекті шамадан сезгіштік табалдырықпен шектелген минималь шамаға дейін көп өзгеріссіз жүргізіледі.

3. Қате – алынған және номиналь кіріс шамалары арасындағы максималь айырым.

4. Реакция уақыты - кіріс шамасының өзгертілген деңгейіне сәйкес келетін деңгейге шығыс шаманы келтіруге кететін минималь уақыт аралығы.

Кейбір жүйелердің құрылысы ме жұмыс істеу принципін қарастырамыз.

Биоэлектрлік сигналдарды тіркеу

Әр түрлі сызба – нұсқалардың және адам мүшелерінің функциональды активттілігін сипаттаушы биоэлектрлік сигнаодар әлсіз болады және төменгі, инфратөменгі жиіліктер аймағында жатады.

Мысалы: ЭКГ – 0,5÷400 Гц , ЭЗГ - 1÷1000 Гц, тербеліс амплитудаларыда едәуір аз: ЭКГ - 0,1÷5 мВ, ЭЗГ - 0,01÷0,5 Мв. Осыған байланысты әр түрлі сигналды минималь жоғалту әсіресе, минимумға дейін азайтуға тура келетін, электродтар арасындағы ауыспалы кедергідегі кедергі шамасы, бұндай жағдайда электрод дайындалған металл түрінде, тері қасиетіне, оның электродпен кедергісінің ауданына және металдағы олардың арасына өтетін ауа ауданына тәуелді болады. Құрғақ таза тері мен электродтар арасындағы ауыспалы кедергі жүздеген кОм - мен өлшенеді. Оны азайту үшін әдетте тері мен электродтар арасына физиологиялық ерітіндісі батырылған арнайы мәрлі салынады. Кейінгі кезде мәрліге қарағанда жақсы нәтиже беретін арнайы өткізгіш электронды пастылар қолданылады. Ауыспалы кедергі алынатын сигнал тасымалдайтын хабарлар саны артқан сайында азая түседі. Электрод ауданын ұлғайтқан сайын электродтардың әр түрлі кедейсоқ ісерлерден қорғанысы азаяды. Тізбекте ток өткен кезде бұл потенциал электродтардың гальваникалық поляризациялануын өзгертеді. Оны өзгерту үшін электродтар материалдарын және сәйкес пластиналары таңдау арқылы азайтуға болады. Аз поляризацияға ұшырайтын электродтар ретінде алтын, күміс, платина, паллади, ириди қоспасымен, шірімейтін болат, басқа металдардан жасалған электродтар қолданылады.

Биобасқарылатын датчиктер

Биобасқарылатын датчиктер өздерінің сипаттамаларын өлшенетін обьектіден келіп түсетін медициналық – биологиялық хабарламалар әсерінен тікелей өзгертеді. Бұндай датчиктер түрлері (генераторы) және тікелей өзгертеді. Бұндай датчиктер түрлері активті (генераторы) және пассивті (параметрлі) болып бөлінеді.

Актив датчиктерде ºлшенет¿н параметр т¿келей электр сигналына айналдырады, я²ни ºлшенет¿н шама ы³палынан актив датчиктер ºзд¿г¿нен с±йкес жи¿л¿кпен амплитуда²ы сигнал беред¿. Б¼ндайлар²а жататындар пьезоэлектрл¿к датчиктер, индуктивт¿ т½рленд¿рг¿штер, термоэлементтер. Пассив датчиктер активт¿кке ³ара²анда шы²ыс кернеуд¿µ ж±не токтыµ, с±йкес м±н¿н алу ½ш¿н сырт³ы ³оректенд¿ру кºз¿ бар электр т¿збег¿не ³осылады. Б¼ндай датчиктер: сыйымдылы³ты, резисторлы, контакт¿л¿.

Дене температурасыныµ датчиктер¿

Адам денес¿н¿µ температурасын ºлшеу ½ш¿н датчик рет¿нде сымды ж±не жартылай ºтк¿зг¿шт¿к терморезисторлар ж±не термоэлементтер ³олданылады. Б¼ндай датчиктерд¿µ ж¼мыс ¿стеу нег¿з¿не олардыµ температура ºзгер¿с¿не с±йкес кедерг¿лер¿н¿µ ºзгеру ³асиет¿ алын²ан.

Термодатчиктерд¿ дайындауда ³олданылатын материалдар²а ³ойылатын нег¿зг¿ талап м½мк¿н болатын ½лкен менш¿кт¿ кедерг¿де м½мк¿нд¿г¿нше ½лкен т¼ра³ты температуралы³ коэффициентт¿ ³амтамасыз ету ³ажетт¿л¿г¿. Жартылай ºтк¿зг¿ш кедерг¿с¿н¿µ температура²а т±уелд¿л¿г¿ мына т±уелд¿л¿кпен аны³талынады: м¼нда²ы А ж±не В кедерг¿ материалына ж±не ºлшемдер¿не т±уелд¿ коэффициенттер, Т – Кельвинмен алын²ан термокедерг¿ температурасы.

Жартылай ºтк¿зг¿штерд¿µ температуралы³ коэффициент м±н¿ температура²а т±уелд¿ болады .

Адам денес¿ температурасын ºлшеудег¿ р¼³сат ет¿лет¿н ³ате  0,1 ^îÑ.

Температура датчиктер¿н¿µ сапасын аны³таушы сипаттамалар ¿ш¿нен мыналарды бºл¿п айт³ан орынды:

а) Температураныµ кедерг¿ге т±уелд¿л¿г¿н¿µ сызы³ты болуы. Датчик сызы³ты деп аталады, егерде температураныµ Т шама²а кез – келген ºзгер¿с¿ ±р уа³ытта датчик параметр¿не пропорционал ºзгер¿с¿н берет¿н болса (терморезисторлар ½ш¿н – кедерг¿).

б) Реакция уа³ыты. Реакция уа³ыты датчиктер ³асиет¿н сипаттайды. Ол температура Т₁ - äåí Ò₂ - ге дей¿н сек¿рмел¿ ºзгерген кездег¿ температураныµ б¿р м±н¿не с±йкес келет¿н кедерг¿н¿µ т¼ра³тал²ан м±н¿н ºлшеуге кетет¿н уа³ыт³а теµ. Реакция уа³ыты датчик т½р¿не, оныµ жасауына, массасына, температуралар айырымына, оныµ ³абаттарыныµ жылуºтк¿зг¿шт¿г¿не байланысты болады. Минималь реакция уа³ытына термисторлар ие болады. Осылар нег¿з¿нде б¿р мезетт¿к температура ºзгер¿с¿н ºлшейт¿н кºптеген датчиктер жасал²ан.

в) Параметрлер¿н¿µ уа³ыт³а ³атысты т¼ра³тылы²ы, я²ни датчик кедерг¿с¿н¿µ т¼ра³ты болуы (датчик температурасы т¼ра³ты болса).

Электротермометр

Электротермометр кºрсетк¿штен т¼рады, оныµ шкаласы бойынша ºлшенген температура ж±не п¿ш¿н¿ мен формасы белг¿л¿ б¿р функциональды ³ызметке с±йкес келет¿н датчиктер жиыны есептел¿нед¿. Прибор ³¼рамына к¿рет¿н датчик ³орбасы, ±р ºлшеуге с±йкес келет¿н, ³атысатын ортадан терморезистор²а еµ жа³сы жылу бер¿лу¿н ескер¿п жасалады. Прибор жиынты²ына к¿рет¿н датчиктер ³ызмет¿ мынадай болады:

• тер¿ датчиг¿, тер¿ беттер¿н¿µ ±р т½рл¿ н½ктелер¿ндег¿ температура ºзгер¿с¿н ºлшеу ½ш¿н;

• б¼лшы³ ет асты датчиг¿, ³олдыµ б¼лшы³ ет¿н¿µ астында²ы ойыстыµ температурасын ºлшеу ½ш¿н;

• ³арын датчиг¿, ³арын ¿шк¿ бет¿нде температураны ºлшеу ½ш¿н;

• стержнд¿к датчик, тер¿ бет¿н¿µ ±р т½рл¿ н½ктес¿ндег¿ температураны ³ыс³а уа³ытта ºлшеу ½ш¿н ж±не инес¿ бар б¼лшы³ ет¿ ¿ш¿ндег¿ дене ¼лпасыныµ температурасын ºлшеу ½ш¿н;

• ж½рек датчиг¿, ж½рек ³уысында²ы, тамырларда²ы, артерияларда²ы температураларды ºлшеу ½ш¿н жина³ ³¼рамына к¿рет¿н зарядты³ ³ондыр²ы батареясы аккумуляторын зарядтау²а ³ажет. Барлы³ датчиктер ж±не зарядты³ ³ондыр²ы штепсельд¿ разъемдар кºмег¿мен ³осылады.

Д±р¿герл¿кте ³олданылатын фотодатчиктер

Фотодатчиктер биобас³арылатын параметрл¿к ж±не генераторлы датчиктерге ºлшенет¿н сигнал ±сер¿нен фотоэлементте электр ³оз²аушы к½ш генерацияланатын дачиктер жатады.

Параметрл¿к фотодатчиктер ³¼рылысы нег¿з¿нде фотоэффект заµдары жатады. Сонымен ³атар, осы датчиктер ³¼рылысы нег¿з¿нде т½сет¿н жары³ а²ыныныµ шамасына байланысты ºтк¿зг¿шт¿к, кедерг¿н¿µ ºзгеру заµдылы³тары жатады. Б¼ндай фотоэлементтерд¿ фотокедерг¿лер деп атайды. Кей¿нг¿ уа³ытта фотодиодтар мен фототранзисторлардыµ кеµ¿нен тарауы орын алды. Барлы³ фотоэлектрл¿к датчиктер жары³ а²ынныµ ºзгер¿с¿н сезг¿ш болып келед¿, б¿ра³ жанама т½рде оларды ±р т½рл¿ электр шамаларын электр сигналдарына т½рленд¿ру ½ш¿н ³олдану²а болады: (орын ауыстыруды, температураны, дем алу процест¿µ эффективт¿л¿г¿н) .

Тыныс алу процес¿н¿µ эффективт¿л¿г¿н ба³ылау перифериалы артериалы³ ³анда²ы оксигемоглобинн¿µ процентт¿к ³¼рамын фотометрл¿к жолмен ºлшеу ар³ылы жасалады. Б¼л ±д¿с орны³³ан гемоглобин мен оксигемоглобинн¿µ жары³ты ж¼туыныµ спектральды сипаттамаларыныµ ±р т½рл¿ болуына нег¿зделген. Жары³ тол³ыныныµ ¼зынды²ы 620 – 680 мкм бол²анда гемоглобин ½ш¿н ж¼ту коэффициент¿ оксигемоглобинге ³ара²анда б¿рнеше есе арты³ болады.

Б¼ндай т½рдег¿ датчиктер ы²ыстыр²ыш т½р¿нде жасалады. Оны ³¼ла³ ¼шына ³ыстыр²анда оныµ б¿ржа²ында жары³ фильтр¿ бар шам – жары³ берг¿ш болады, ал ек¿нш¿ жа²ында фотокедерг¿ болады. Фотокедерг¿ге т½сет¿н жары³ а²ыны ºзгергенде осы кедерг¿ м±н¿ ºзгеред¿ ж±не со²ан с±йкес одан ºтет¿н токта ºзгеред¿. ¬зынды²ы 650 мкм жары³ а²ыныныµ ºзгер¿с¿ ¼лпа ³алыµды²ына ³анныµ толуыныµ ж±не ³анда²ы оксигемоглобинн¿µ ³¼рамыныµ ºзгеру¿н¿µ есеб¿нен, жары³ты ж¼ту д±режес¿н¿µ ºзгеру¿не с±йкес болуы м½мк¿н. £анныµ толуы ж½рект¿µ ³ыс³аруымен ºзгерет¿н бол²анды³тан, ж½рек со³³ысы рет¿мен ºзгерет¿н ºтет¿н жары³ а²ынныµ шамасы бойынша ³ан тамырыныµ со³³ысы ж±не жи¿л¿г¿ туралы айту²а болады.

Фотоэлектрл¿ккалориметр

Фотоэлектрл¿ккалориметр жары³ фильтр¿ берет¿н 315  980 нм тол³ын ¼зынды²ы аралы²ыныµ жеке бºл¿ктер¿ндег¿ ³атты денелерд¿µ ж±не с¼йы³ ерт¿нд¿лерд¿µ ºтк¿зу коэффициент¿н Т, оптикалы³ ты²ызды²ын ºлшеу, сонымен ³атар ерт¿нд¿лердег¿ зат концентрациясын градуирлеу графиг¿н салу ±д¿с¿мен аны³тау ½ш¿н ³олданылады.

ªтк¿зу коэффициент¿н ºлшеу принцип¿ фото³абылда²ыш³а кезекпен толы³ жары³ты ба²ыттап ж±не зерттелет¿н орта ар³ылы ºтет¿н жары³ты ба²ыттап осылардыµ ³атынастарын аны³тау.

А²ындардыµ ³атынасы зерттелет¿н ерт¿нд¿н¿µ ºтк¿зу коэффициент¿н аны³тау ½ш¿н ³олданылады.

%.

Оптикалы³ ты²ызды³

формуласымен аны³талады.

Ж¼мыстыµ орындалу т±рт¿б¿

1. Практикум бойынша прибордыµ ³¼рылысын о³ып зерттеу. (Практикум В.А. Хитун 1972 г.)

2. Инструкция бойынша ФЭК – д¿ ж¼мыс³а дайындау ж±не оны ток кºз¿не ³осыµыз.

3. ªтк¿зу коэффициент¿н (Т) ж±не оптикалы³ ты²ызды³ты (Д) ºлшеу ±д¿с¿н ¼²у²а тырысыµыз.

4. ФЭК - ³а градуировка жасаµыз. Ол ½ш¿н концентрациясы белг¿л¿ ж±не концентрациясы белг¿с¿з ерт¿нд¿лер ½ш¿н оптикалы³ ты²ызды³³ты ж±не ºтк¿зу коэффициент¿н ºлшеµ¿з. Алын²ан м±ндерд¿ № 1 кестеге толтырыµыз.

1 – кесте.

С, %	1%	2%	3%	4%	5%	6%	х%
Т (%)
D

5. Алын²ан м±ндер бойынша график т¼р²ызыµыз.

а) горизонталь ост¿µ бойына концентрациясы белг¿л¿ ерт¿нд¿лер ½ш¿н С – ныµ % - т¿к м±н¿н, ал вертикаль ост¿µ бойына Д – ныµ м±н¿н салыµыз, сонда оптикалы³ ты²ызды³тыµ С - ²а байланысты графиг¿н аласыз.

б) Т – ныµ С - ²а байланысты графиг¿н салыµыз.

6. ªëøåí¿ï алынІан оптикалыі тыІыздыітыµ м±нїне с±йкес концентра циясы белгїсїз ертїнїдїнїµ концентрациясын (С_х- тен) графиктен аныітаµыз.

7. Графиктен єткїзу коэффициент¿íїµ концентрациясы белгїсїз ертїндї Ѕшїн аныітаµыз.

8. ФЭК -тїµ сезїмталдыІын аныітаµыз:

а) Д=f(C%) –графиг¿нен ек¿ б¿р-б¿р¿не жа³ын А ж±не В н½ктес¿н алып, сол н½ктелерге с±йкес Д мен С –ныµ м±н¿н аны³таµыз.

А нЅкòåñ¿ Ä₁ æ±íå Ñ₁

 í½êòåñ¿ Ä₂ æ±íå Ñ₂

б) АВ бєлїгїндегї ФЭК – тїµ сезїмталдыІын формула бойынша аныітаµыз.

в) ФЭК – тїµ сезїмталдыІын таІы да басіа бїрнеше нЅктелер Ѕшїн аныітаµыз да, Д=f(C%) – графиг¿н салыµыз.

2 – кесте.

НЅктелер	Д2	Д1	Д=Д2-Д1	С2	С1	С=С2-С1	М=
А ж±не В
О ж±не М
К ж±не Г

г) ОрындалІан жјмыс бойынша іорытынды жасаµыз.

Áà³ûëàó ñ¼ðà³òàðû

1. Датчик деген¿м¿з не?

2. Генераторлы³ датчиктер ж±не олардыµ т½рлер¿: пьезоэлектрл¿к, термоэлектрл¿к, индукциялы³, фотоэлектрл¿к.

3. Параметрл¿к датчиктер ж±не олардыµ т½рлер¿: сиымдылы³, реостаты³, индуктивт¿л¿к.

4. Датчиктерд¿µ метрологиялы³ кºрсетулер¿: сез¿мталды³, ³ател¿к, реакция уа³ыты, т½рлену функциясы.

5. Биобас³арылатын датчиктер.

6. Температуралы³ датчиктер (металды³ ж±не жартылай ºтк¿зг¿шт¿к).

7. Фотодачиктер (фотоэлемент, фотокедерг¿, фотодиод, ФЗУ, ЗОП).

8. Фотокалориметр ³¼рылысы ж±не ж¼мыс ¿стеу принцип¿.

9. Бугер – Бер заµы.

10. ФЭК ½ш¿н градуировкалы³ графиктер.

11. График бойынша сез¿мталды³ты аны³тау.

12. Оптикалы³ ты²ызды³ ж±не ºтк¿зу коэффициент¿.

13. График бойынша концентрациясы белг¿с¿з ерт¿нд¿н¿µ концентрациясын аны³тау.

Тест тапсырмалары:

1. Зат арқылы жарықтың жұтылуын келесі өрнекпен жазуға болады//

1. Бугер-Бер заңымен//

2. Стокс заңымен//

3. Ньютон заңымен//

4. Ходжкин-Хаксли заңымен//

5. Фик заңымен

2. Бугер-Бер заңы өнректеледі: //

1. //

2. //

3. //

4. //

5. 

3. Бугер-Ламберт-Бер заңы өнректеледі: //

1. //

2. //

3. //

4. //

4. жарық өту шамасын спектрофотометрмен өлшегенде, ол жарық интесивтілігіне тәуелді емес бірақ ол//

1. тәуелді болады толқын ұзындығына және берілген заттың сипаттамасы болып табылады//

2. тәуелді болады сыну көрсеткішіне және берілген заттың сипаттамасы болып табылады //

3. тәуелді болады ерітіндінің концентрациясына және берілген заттың сипаттамасы болып табылады //

4. тәуелді болады ерітіндінің концентрациясына және берілген заттың сипаттамасы болып табылады //

5. тәуелді болады оптикалық тығыздыққа және берілген заттың сипаттамасы болып табылады

5. Жарық заттан өткенде оның интесивтілігі//

1. экспоненциальды кемиді //

2. өседі//

3. нөльге тең болады//

4. нольден үлкен болады //

5. нольге тең емес

6. Ертіндінің (D) опикалық тығыздығының толқын ұзындығына тәуелділік графигінің қисығын айтады: //

1. жұтылу спектрі деп//

2. өту спектрі деп //

3. молекулалық спектрі деп //

4. атомдық спектрі деп //

5. сызықтық спектрі деп

7. (Т) жарық өтуінің коэффициентінің толқын ұзындығына тәуелділік графигінің қисығын айтады: //

1. жұтылу спектрі деп//

2. өту спектрі деп //

3. молекулалық спектрі деп//

4. атомдық спектрі деп //

5. сызықтық спектрі деп

8. Өту коэффициенті тең: //

1. //

2. //

3. //

4. //

9. Ертіндінің оптикалық тығыздығы тең: //

1. //

2. //

3. //

4. //

10. Датчиктің сезгіштігі://

z=ΔУ /ΔХ //

z=ΔУ*ΔХ //

z=ΔУ +ΔХ //

z=к Х //

z=кУ

11. Датчиктің сипаттамасы деген не? //

кіріс пен шығыс шамаларының қатынасы //

кіріс пен шығыс шамаларының алгебралық қосындысы//

кіріс пен шығыс шамаларының геометриялық қосындысы//

шығыс шамасының кіріс шамасына тәуелділігі//

кіріс шамасының жылдамдық өзгерісі

12. Резисторлық датчик – ол............. датчик://

генераторлы//

параметрлік//

оптикалық//

дыбыстық//

энергетикалық

13. Медико-биологиялық ақпаратты түрлендіруге арналған құрылғы://

датчик//

осциллограф//

күшейткіш//

генератор//

электрод

14. Биокибернетикалық көз қарас жағынан тірі ағзаның датчиктері болып табылады://

қаңқа//

бұлшық еттер//

қан//

сезім мүшелері//

мыи.

15. Қыздыру кезіндегі металлдарда немесе жартылай өтікізгішреде электрондардың түзетілу құбылысы://

термоэлектрондық эмиссия//

электрофорез//

гальванизация//

диатермия//

электротерапия

16. Сыртқы көз әсерінен кернеудің, токтың және электрлік тербеліс қаутын күшейту үшін арналған құрылғы://

күшейткіш//

түзеткіш//

генератор//

тербелмелі контур//

электронды стимулятор

№ 6 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

Тақырып: Тұрақты токты қолдануға негізделген терапевтикалық техника.

Мақсаты: Гальванизация негізіне жататын физикалық құбылыстармен студенттерді таныстыру.

Оқыту мақсаты: Гальванизация негізіне арналған аспаптардың әсерін және қондырғыларды оқып зерттеу.

£¼рал-жабды³тар: Гальванизация ½ш¿н ³ажетт¿ аспаб, осциллограф, вольтметр, физиологиялы³ ер¿т¿нд¿, бинт (жгут) ж±не электродтар.