1. Электростимуляция дегенiмiз//

1. Күшi аз тұрақты токтың ағза ұлпасына әсерiн қолдануға негiзделген әдiс//

2. Бұлшық ет және органдарды қоздыру заты есебiнде,электрлiк тiтiркенудi қолданылатын әдiс//

3. әр түрлi органдардың және ұлпалардың жұмыс кезiнде пайда болатын биопотенциалдарға анализ жасауға және тiркеуге негiзделген әдiс//

4. Тұрақты токтың көмегiмен ағза ұлпаларына дәрi - дәрмек заттарын енгiзу//

5. Ұлпаға жоғары жиiлiгтi токтың әсерi

2. Ағза ұлпасына электр тогының алғашқы әсерiнiң негiзiне төмендегiлер жатады//

1. Атомдар немесе молекулалар шегiнде зарядтардың өз-ара ығысуы//

2. Ұлпалардың әр түрлi элементтерiндегi иондардың қозғалысы,бөлiнуi және олардың концентрациясының өзгерiсi//

3. Электрлiк диполь сияқты заттың молекулаларының қайта ауысып орналасуы//

4. Температураның әсерiнен молекулалар көлемiнiң үлкеюi//

5. Температураның әсерiнен молекулалар көлемiнiң кiшiреюi

3. Төмен жиілікті электр тербелісі қандай диапазон аралықта жатады?

1. 20 Гц – қа дейін//

2. 20 – 200 кГц//

3. 0,2 – 30 МГц//

4. 30 – 300 МГц//

5. 300 МГц – тен жоғары

4. Функционалды күйін өзгерту мақсатпен мүшелер мен тіндерді төменгі жиілікті токпен және өріспен электрлік тітнкендіру әдісті қалай атайды?

А) Электростимуляция В) Кардиаграфия

С) Эндоскопия D) Спектраграфия

E) Электрокардиаграфия

5. Төменгі жиілікті аппаратура қандай топтарға бөлінеді?

А) токпен, электрлік өріспен әрекеттендіру

В) магниттік өріспен әрекеттендіру

С) токпен әрекеттендіру, өріспен әрекеттендіру

D) өріспен, импульсті токтармен әрекеттендіру

Е) импульсті токпен, айнымалы токпен

6. Электрлік кернеудің немесе ток күшінің қысқа мерзімде өзгеруін айтады.....

A) Магниттік импульс деп

B) Электрлік импульс деп

C) Электрлік өтімділік деп

D) Ұзақтылығы деп

E) Импульстің пішіні деп

7. "СНИМ-1" аппараты арқылы импульсті токтардың неше түрлерін алуға болады?

А)4 В)5 С)6 D)7 E)8

8. Импульстердің сипатамалы учаскілері:

A) шебі, төбесі, құйрығы, фазасы

B) құйрығы, төбесі, экспоненциалдық кескіні, периоды

С) төбесі, кескіні, тереңдігі, фазасы

D) тереңдігі, периоды, төбесі, кескіні

E) төбесі, шебі, кескіні, құйрығы

№9 ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ

Тақырыбы: Биологиялық объектілерге микроскопияның арнайы тәсілдері.

Мақсаты: Биологиялық микроскоптың құрылысын оқып және микроскопияның арнайы тәсілдері білу.

Оқыту мақсаты: микроскоптың параметрлерін және сипаттамаларын анықтау және микроскопиялық объектілердің өлшемдерін жұргізу.

£¼рал-жабды³тар: Микроскоп, аз саµылауы бар пластина, ºлшеу¿ш

сыз²ыш, б¼рандалы микрометр¿ бар окулярлы микроскоп, эталонды³ шкала ºлшеу ж½рг¿з¿лет¿н микрообъект¿лер.

Теориядан ³ыс³аша ма²л¼мат

¬са³ денелерд¿ немесе микрообъект¿лерд¿ ³арап зерттеу ½ш¿н лупа ж±не микроскоп ³олданылады. Микроскоп деген¿м¿з ол ба³ылаушыныµ еµ жа³сы кºру ара³ашы³ты²ын ³алыптастыратын ж±не ба³ылаушы ½лкейт¿лген кºру б¼рышымен ³арап зерттелет¿н объект¿н¿µ кеск¿н¿н алу²а арнал²ан оптикалы³ аспаб.

£арапайым микроскоп ол денен¿µ жорамал ½лкейт¿лген кер¿ кеск¿н¿н берет¿н ек¿ жина²ыш линзалардан т¼ратын ж½йе. (1-сурет).

Микроскопта²ы с±улелер жолы

1-сурет.

Ўдетте т±жїрибелїк микроскопта объектив ол сызыітыі јлІайтумен жјмыс ¿стейтїн жинаІыш линзалар жЅйесї.

мјндаІы - микроскоп объективїнїµ артіы фокусїнен єзї берген дене кескїнїне дейїнгї іашыітыі, ал - объективтїµ артіы фокустыі іашыітыІы.

Артіы - тан алдыµІы - іа дейїнгї іашыітыі микроскоп тубусыныµ оптикалыі јзындыІы деп аталады ж±не оны белгїсїмен белгїлейдї. Окуляр дегенїмїз Ѕлкейтуї, лупаныµ Ѕлкейтуї сияіты, бјрыштардыµ Ѕлкейуї болып келетїн екї жинаІыш линзалардан тјратын жЅйе.

мјндаІы 25 см – еµ жаісы кєру іашыітыІы, - см – мен алынІан окулярдыµ фокустыі іашыітыІы.

Микроскоптыµ Ѕлкейту кєбейтїндїмен аныіталатын болады

Линзаларды таµдау аріылы микроскоптыµ еµ Ѕлкен Ѕлкейтуїн алуІа болады, бїраі мјндай Ѕлкейтудїµ іажеттїлїгї шамалы болады, єйткенї микрообъектїлердегї дифракция іјбылысы наіты кескїн алуІа, микрообъектїнїµ єзїнїµ дербес бєлїктерїн байіауІа кедергї болады. ОсыІан байланысты микроскоптыµ пайдалы Ѕлкейтуїн ескерген орынды.

Оптикалыі жЅйенїµ екї жаіын орналасіан жарыі берїп тјрІан (не жарыі тЅсїрїлїп тјрІан) нЅктелердїµ бєлек кескїнїн беру іасиетї - оптикалыі жЅйенїµ рјісат беру іабїлеттїлїгї деп аталады.

Оптикалыі жЅйенїµ рјісат беру іабїлетї осы екї нЅктенїµ еµ аз іашыітыіпен сипатталынады, оны рјісат ету шегї деп атайды.

Объективтїµ рјісат ету іабїлетїн беретїн негїзгї элементтї апертуралыі бјрыш деп атайды. Апертуралыі бјрыш ол объективтїµ оптикалыі осї мен объектив саµылауы шетїнен ж±не іаралып тјрІан препарат ортасынан жЅргїзїлген с±уле арасындаІы бјрыш. Теориялыі талдаулар жЅргїзулер аріылы рјісат берó шегї формуласы алынады:

(конденсоры бар микроскоп ½ш¿н)

ì¼íäà²û - препаратты жары³тандырып т¼ратын жары³ тол³ыныныµ ¼зынды²ы, n – препарат пен микроскоп арасында²ы иммерсиялы³ ортаныµ сыну кºрсетк¿ш¿, - апертуралы³ б¼рыш. - объектив апертурасы.

Микроскоптыі пайдалы ¼л²айтуы деген¿м¿з шамасы микроскоп объектив¿н¿µ р¼³сат етет¿н ара³ашы³ты²ына теµ болып келет¿н препарат бºл¿ктер¿н¿µ к½й¿н кºзбен кºре алатын оныµ м±н¿. £аруланба²ан кºз ½ш¿н р¼³сат ет¿лет¿н ³ашы³ты³ - 0,1мм немесе 100 мкм.

Пайдалы ½лкейту:

мјндаІы Z – микроскоп объектив¿н¿µ р¼³сат беру шег¿.

Микроскоп апертурасын аны³тау

1. Микроскоп апертурасын ж±не пайдалы ½лкейту¿н аны³тау ½ш¿н мынадай ³ондыр²ы жинау ³ажет: микроскоптыµ денел¿к столына саµылауы ºте аз пластина ³ою керек. Микроскоп тубусын ³оз²алта отырып саµылау шеттер¿н¿µ на³ты кºр¿нет¿н¿не келт¿ру керек.

2. Микроскоп тубусын ³оз²алтпай окулярды суырып алыµыз.

3. Конденсор мен микроскоп айнасын алыµыз.

4. Микроскоп штатив¿ табанына ек¿ жылжымалы кºрсетк¿штер¿ бар миллиметрл¿к шкала ³ойыµыз.

5. Ê ºру ºр¿с¿н¿µ жары³ фонына шкала мен кºрсетк¿ш жа³сы кºр¿нет¿ндей ет¿п келт¿р¿п бол²ан соµ, кºрсетк¿шт¿ олардыµ шеттер¿ кºру ºр¿с¿н¿µ шекарасымен ти¿сет¿ндей ет¿п ³ою керек. Б¼л жа²дайда кºрсетк¿шт¿ ³оя отырып кºзд¿ микроскоптыµ оптикалы³ ос¿нен б¿ршама сол²а ы²ыстыру керек. Б¼л ³ажет, ºйткен¿ дене столында жат³ан пластина саµылауы кºру ºр¿с¿н¿µ шеттер¿н шамалы ºзгер¿ске келт¿ред¿.

6. Кєру єрїсї шеêараларында кєрсеткїштердї іойып дене столында жатіан саµылаулы пластинадан микроскоп штативтї табанында жатіан шкалаІа дейїнгї іашыітыіты есептеп жазып алыµыз. Бїздїµ жаІдайымызда дене столында конденсор жоі, сондыітан рјісат берó шегїн есептеу Ѕшїн мына формуланы алІан орынды.

(2 бєлїмїнде жоі)

7. MN кес¿нд¿с¿н б¿ле отырып, демек оныµ жартысын ж±не LP шамасын б¿лгенд¿ктен шамасын есептеуге болады.

8. бойынша тригонометриялы³ кестелерд¿ ³олдана отырып апертуралы³ б¼рыш м±н¿н аны³тап, сосын z м±н¿н есептеуге болады. Егерде ортаныµ сыну кºрсетк¿ш¿ болса, онда апертура м±н¿н есептеуге болады.

Барлы³ м±ндерд¿ 1- кестеге т½с¿р¿µ¿з.

Объективт¿к санды³ апертурасыныµ ж±не микроскоптыµ пайдалы ½лкею¿н аны³тайтын н±тижелерд¿ жазу.

1 – кесте.

МN Мм	РZ мм	tg		Sin

Ескертпе: бер¿лген ºлшеулерд¿ ½ш реттен жасау керек. Жауапты Халы³аралы³ ж½йес¿нде (Си) бер¿µ¿з.

Микроскоппен ж¼мыс ¿стеу ½ш бºл¿ктен т¼рады

1. Микроскоптыµ толы³ ½лкейту¿н аны³тау.

2. Б¼рандалы микроскоп окулярыныµ бºл¿к ³¼нын аны³тау.

3. Микрообъект шамасын аны³тау.

Ж¼мыстыµ орындалу т±рт¿б¿

1. Микроскоптыµ толы³ ½лкейту¿н аны³тау

Микроскоптыµ толы³ ½лкейту¿н аны³тау мына формуламен ж½рг¿з¿лед¿:

ì¼íäà²û - объективт¿µ сызы³тыі ¼л²айтуы (микроскоп объектив¿нде кºрсет¿лген), - окулярдыµ Ѕлкейтуї (микроскоп окулярында кєрсетїлген).

2. Б¼рандалы микроскоп окулярыныµ бºл¿к ³¼нын аны³тау

Б¼рандалы окулярды микрометр ол к±д¿мг¿ микроскоп³а оныµ окуляры орнына тубусыныµ жо²ары ¼шына киг¿з¿лет¿н арнайы окулярлы³ ³¼рылым.

Микроскоп окуляры фокусында ³оз²алмайтындай бек¿т¿лген шкала бар (3(а) – сурет), окулярлы³ микрометр ж±не одан кей¿н ай³ас³ан ж±не одан жо²ары ек¿ вертикаль сызы³тары бар бас³а шыны пластина бар (3(б) – сурет). Б¼л вертикаль сызы³тар окуляр микрометр¿ бºл¿ктер¿не параллель (3(в) – сурет).

а) окулятор шкаласы	б) ай³асу ж±не микрометр окулярыныµ ек¿ вертикаль штрихы.	в) окулярлы микрометр окулярында²ы

3 сурет.

Микрометрл¿ винтт¿ айналдыра отырып, ай³ас³ан сызы³ты ж±не вертикаль штрихт¿ б½к¿л кºру ºр¿с¿ бойымен шкаланыµ б¿р ¼шынан ек¿нш¿с¿не ³арай жылжыту²а болады (3(в) – сурет). Ай³ас³ан сызы²ы бар пластинканы окулярлы³ микрометрд¿µ шкаласыныµ б¿р бºл¿г¿не орнын ауыстыру микрометрл¿к б¼ранданыµ б¿р толы³ айналымына с±йкес келед¿. Микрометрл¿к б¼ранда барабаны 100 бºл¿кке бºл¿нген, сонды³тан ай³ас³ан сызы³тардыµ орын ауыстыруын шкала бºл¿г¿н¿µ 0,01 д±лд¿г¿не дей¿н есептеуге болады. Б¼рандалы окулярлы³ микрометр бºл¿г¿н¿µ ³¼нын аны³тау ½ш¿н объект¿н¿ - микрометрд¿ - бºл¿к ³¼ны белг¿л¿ эталонды³ шкаланы пайдаланалы³ (4- сурет). Мысалы: немесе .

1. Микроскоптыµ кºру ºр¿с¿н жа³сы жары³тандыру керек, объект – микрометр шкаласын ж±не окулярлы микрометр шкаласын параллель орналастырып микроскопта объект – микрометр сызы³тарыныµ на³ты кеск¿н¿н ал²ан жºн.

4 – сурет.

Б¼рандалы микрометрд¿µ санауыш барабанын айналдыра отырып ай³ас³ан сызы³тарды эталонды³ шкаланыµ б¿р сызы²ыныµ кеск¿н¿н¿µ бойына ±кел¿µ¿зде, окулярлы³ микрометр шкаласы бойынша есептеу ж½рг¿з¿µ¿з.

À й³асуды эталонды³ шкала бойынша N бºл¿кке ы²ыстырып есептеуд¿ ³айтадан аламыз

Ñ анаулар айырымы - окулярлы микрометрд¿µ ³анша бºл¿г¿ эталонды³ шкаланыµ N бºл¿г¿не с±йкес келет¿нд¿г¿н кºрсетед¿. Окулярлы микрометр бºл¿г¿н¿µ ³¼ны:

ì¼íäà²û - эталонды³ шкала бºл¿г¿н¿µ ³¼ны, окулярлы³ микрометр кºрсетк¿ш¿, ай³асуды орын ауыстыр²ан эталонды³ шкаланыµ бºл¿к саны – N.

Б¼рандалы окулярлы³ микрометрд¿µ бºл¿к ³¼нын аны³тауда²ы н±тижелер

мм/дел	n1	n2	N	мм/дел
1
2
3

Ш. Микрообъект шамасын ºлшеу

Микроскоптыµ денел¿к столына микрообъект орналастырыµыз. Окулярлы³ микрометр ай³асуын ºлшенет¿н объект¿н¿µ б¿р ¼шына келт¿рем¿з. Окулярлы³ микрометр шкаласы ж±не барабан бойынша ºлшеуд¿ жазамыз. Содан соµ ай³ас³анды денен¿µ ек¿нш¿ ¼шына ы²ыстырамызда, ³айтадан ºлшеулер¿н ж½рг¿зем¿з. ªлшеулерд¿ б¿р объект ½ш¿н ½ш ³айта ж½рг¿зем¿з. ªлшенет¿н дене шамасын L мына формуламен аламыз:

ì¼íäà²û – окулярлы³ микрометр бºл¿г¿н¿µ ³¼ны, - микрообъект¿лерд¿ ºлшегендег¿ ай³ас³анныµ орындар айырымы.

3 – кесте.

Өлшенетін	мм/дел	n1	n2
1
2
3

Ескертпе: Жауаптарды Халы³аралы³ ж½йес¿ (СИ) б¿рл¿ктер¿мен жазыµыз.

Áà³ûëàó ñ¼ðà³òàðû

1. Микроскоп деген не?

2. Апертуралы³ б¼рыш деген не?

3. Санды³ апертура деген не?

4. Кºзд¿µ р¼³сат ету ³аб¿лет¿ деген не, ол жуы³ т½рде неге теµ болуы керек?

5. Оптикалы³ ж½йен¿µ р¼³сат ету ³аб¿лет¿ деген не?

6. Оптикалы³ ж½йен¿µ р¼³сат ету шег¿ деген не?

7. Р¼³сат ету шег¿н¿µ ºзгер¿с¿не ³андай факторлар себепш¿?

8. Р¼³сат ету шег¿н азайту ма³сатында микроскоп³а енг¿з¿лет¿н ³осал³ы бºл¿ктер ³андай?

9. Микроскопта²ы иммерсиялы³ орта маµызы?

10. Бер¿лген зертханалы³ ж¼мыста ³олданылатын апертуралы³ б¼рышты аны³тау ±д¿с¿н т½с¿нд¿р¿µ¿з.

11. Объектив пен окуляр ж½йес¿ ³андай ½лкейту беред¿?

12. Микроскопта²ы с±улелер жолын сыз.

13. Окулярлы³ б¼рандалы микрометр бºл¿г¿н¿µ ³¼нын аны³тау ½ш¿н ³олданылатын формула.

14. Микрообъект шамасын аны³таушы формуланы жаз.

15. «Объектив – окуляр» жЅйесї іандай Ѕлкею бередї?

16. Микроскоптыµ толы³ ж±не пайдалы ½лкею¿.

Тест тапсырмалары:

1. Қалыпты жағдайда адам көзінің ең жақсы көру қашықтығы:

A) 250 мм; 100 B) 25 мм; C) 150 мм; D) 250 см; E)10 см;

2. Үсақ объектілердің бірнеше есе үлкейтілген кескінін алуға арналған оптикалық құрал:

1. Микроскоп. 100

2. Рефрактометр.

3. Поляриметр.

4. Спектроскоп.

5. объектив.

3. Микроскоптың толық үлкейтуі неге тең?

1. Объективтің үлкейтуімен окулярдың үлкейтуінің көбейтіндісіне тең. 100

2. Объективтің үлкейтуімен фокусының қатынасына тең.

3. окулярдың үлкейтуімен фокусының қатынасына тең.

4. Фокус қашықтығына тең.

5. Объективтің үлкейтуімен фокусының көбейтіндісіне тең.

4. Микроскоптың негізгі сипаттамасы:

1. Ажыратқыш қабілеті. 100

2. Фокустық қашықтық.

3. Апертуралық бұрыш.

4. Жарықтың толқын ұзындығы.

5. Барлығы жатады.

5. Микроскоптың рұқсат ету қабілеті:

A) ; 100 B) ; C)

D)

6. Микроскоптың үлкейтуі:

2. 

4. 

5. 

7. Окулярдың үлкейтуі:

3. 

8. Объективтің үлкейтуі:

4. 

9. Микроскоптың сандық апертурасы:

1. В. С.

2. Д. Е.

10. Микроскоптың пайдалы үлкейтуі:

3. 

№ 10 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Жүрек-қан тамыр жүйесінің (ЖҚTЖ) математикалық моделі.

Мақсаты: ЖҚТЖ математикалық моделін оқып және оны қолдана білу.

Оқыту мақсаты: Берілген жұмыстың мақсаты ЖҚТЖ-ның оқу моделімен танысу және динамикадағы ЖҚТЖ күйін ЭЕМ қолданып бағалау.